Հառլոու Շեփլի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հառլոու Շեփլի
անգլ.՝ Harlow Shapley
HarlowShapley-crop.jpg
Ծնվել էնոյեմբերի 2, 1885(1885-11-02)[1][2][3][…]
Nashville, Բարտոն շրջան, Միսսուրի, ԱՄՆ[4][5]
Մահացել էհոկտեմբերի 20, 1972(1972-10-20)[4][1][2][…] (86 տարեկան)
Բոուլդեր, Կոլորադո, ԱՄՆ[5]
ԳերեզմանNorth Cemetery[6]
ՔաղաքացիությունFlag of the United States.svg ԱՄՆ
Մասնագիտությունաստղագետ, համալսարանի դասախոս և օդերևութաբան
Հաստատություն(ներ)Հարվարդի համալսարան, Հարվարդի աստղադիտարան[5] և Մաունթ Վիլսոնի աստղադիտարան[5]
Գործունեության ոլորտաստղագիտություն[7] և Կլիմայագիտություն[7]
ԱնդամակցությունՇվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ամերիկյան աստղագիտական միություն[8], Գիտության զարգացման աջակցության ամերիկյան ասոցացիա[8] և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
Ալմա մատերՓրինսթոնի համալսարան (1913)[5] և Միսուրիի համալսարան (1911)[5]
Կոչումպրոֆեսոր
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1][7]
Գիտական ղեկավարՀենրի Նորիս Ռասել
Եղել է գիտական ղեկավարՍեսիլիա Հելենա Փեյն-Գապոշկինա[9], Կարլ Սեյֆերտ և James Cuffey?
Հայտնի աշակերտներԺերժ Լեմետր[9]
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Martha Betz Shapley?[5]
Երեխա(ներ)Mildred Shapley Matthews?, Willis H. Shapley?, Alan Horace Shapley?, Լլոյդ Շեփլի և Carl Betz Shapley?
Commons-logo.svg Harlow Shapley Վիքիպահեստում

Հառլոու Շեփլի (Շափլի, անգլ.՝ Harlow Shapley, նոյեմբերի 2, 1885(1885-11-02)[1][2][3][…], Nashville, Բարտոն շրջան, Միսսուրի, ԱՄՆ[4][5] - հոկտեմբերի 20, 1972(1972-10-20)[4][1][2][…], Բոուլդեր, Կոլորադո, ԱՄՆ[5]), ամերիկացի աստղագետ։ ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ (1924), Փարիզի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից-անդամ (1946)[10]։ Գիտական գործունեությանը զուգընթաց՝ քաղաքական ակտիվիստ է եղել ԱՄՆ-ում նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի նախաձեռնած նոր կուրսի (New Deal) և տրումենյան արդար կուրսի (Fair Deal) ընթացքում[11][12]։

Շեփլին ցեֆեիդ աստղերի միջոցով հաշվարկել է Ծիր Կաթին գալակտիկայի չափսերը և Արեգակի դիրքը դրա սահմաններում՝ կիրառելով պարալաքսը[13]։ 1953 թվականին առաջ է քաշել «հեղուկ ջրի գոտու» իր տեսությունը, որը ներկայումս հայտնի է որպես «բնակության համար պիտանի գոտու համադրույթ»[14]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1910 թվականին ավարտել է Միսսուրի նահանգի համալսարանը (Կոլումբիա)։ 1912-1914 թվականներին աշխատել է Փրինստոնի համալսարանում, 1914-1921 թվականներին՝ Մաունթ-Վիլսոնի աստղադիտարանում։ 1921-1952 թվականներին եղել է Հարվարդի աստղադիտարանի տնօրենը։ Մեր գալակտիկայի, ինչպես նաև արտագալակտիկական աստղային համակարգերի հետազոտման՝ փոփոխական աստղերի ուսումնասիրության վրա հիմնված նոր ուղղության հիմնադիրներից է։ Մշակել է խավարուն կրկնակի աստղերի ուղեծրերի տարրերի որոշման (ամերիկացի աստղագետ Հ․ Ռասելի հետ) և մինչև հեռավոր աստղային համակարգեր ու աստղակույտեր եղած հեռավորությունների որոշման մեթոդներ, ուսումնասիրել է Մագելանի ամպերը, հետազոտել է այլ գալակտիկաների կառուցվածքային յուրահատկություններն ու տարածական բաշխումը։ Շեփլիի նախաձեռնությամբ է կազմակերպվել ասուպների ուսումնասիրությունը լուսանկարչական մեթոդներով։

Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շեփլին 1914 թվականի ապրիլին ամուսնացել է աստղագետ Մարթա Բեթցի հետ (1890–1981), ով օգնել է նրան հետազոտական աշխատանքներում ինչպես Մաունթ Ուիլսոնում, այնպես էլ հարվարդյան աստղադիտարանում։ Նրանք ունեցել են հինգ զավակ; Դուստրը՝ Միլդրեդ Շեփլի-Մեթյուզը, գրող էր, խմբագիր, չորս որդիներից Լլոյդը մաթեմատիկոս էր, տնտեսագետ, տնտեսագիտության բնագավառում Նոբելյան մրցանակ է նվաճել 2012 թվականին դափնեկիր[12], Ուիլլիսն էլ դարձել է ամերիկյան տիեզերական հետազոտությունների գործակալության՝ ՆԱՍԱ-ի գործադիր խոշոր ղեկավարներից մեկը[15]։

Թեև Հառլոու Շեփլին ագնոստիկ էր, այդուհանդերձ մեծապես հետաքրքրված էր կրոնով[16][17]։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հենրի Դրեյփերի անվան մեդալ (1926)[18]
  • Ֆրանսիայի աստղագիտական ընկերության Ժյուլ Ժանսենի անվան մրցանակ (1933)
  • Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի Ռումֆորդի անվան մրցանակ (1933) [19]
  • Թագավորական աստղագիտական ընկերության (Մեծ Բրիտանիա) ոսկե մեդալ (1934)[20]
  • Խաղաղօվկիանոսյան երկրների աստղագիտական ընկերության Բրյուսի մեդալ (1939)[21]
  • Ֆրանսիայի գիտությունների ակադեմիայի Ժանսենի մեդալ (1940)
  • Պիոս XI-ի մեդալ (1941) [22]
  • Ֆրանկլինի մեդալ (1945)
  • Ամերիկյան աստղագիտական ընկերության Հենրի Նորիս Ռասելի անվան մրցանակ (1950)[23]

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հառլոու Շեփլիի պատվին են կոչվել՝

  • Լուսնի խառնարաններից մեկը
  • № 1123 աստղակերպը (աստերոիդը)
  • Կենտավրոսի համաստեղությունում գալակտիկաների գերկուտակումը (անգլ.՝ Shapley Supercluster).
  • 1908 թվականին հայտնաբերված Լիլիանա (756) աստղակերպն այդպես է կոչվել աստղագետի քրոջ պատվին։
  • 1917 թվականին հայտնաբերված Միլդրեդ (878) աստղակերպն այդպես է կոչվել աստղագետի դստեր պատվին։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Universalis (ֆր.) — Encyclopædia Britannica.
  3. ↑ 3,0 3,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Шепли Харлоу // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
  6. ↑ Find A Grave — 1996.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Czech National Authority Database
  8. ↑ 8,0 8,1 Notable Names Database — 2002.
  9. ↑ 9,0 9,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  10. ↑ Les membres du passé dont le nom commence par S(ֆր.)
  11. ↑ Goldberg, Leo (January 1973)։ «Obituary: Harlow Shapley»։ Physics Today 26 (1): 107–108։ Bibcode:1973PhT....26a.107G։ doi:10.1063/1.3127920։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-27-ին 
  12. ↑ 12,0 12,1 «Dr. Harlow Shapley Dies at 86. Dean of American Astronomers. Dr. Harlow Shapley, Dean of American Astronomers, Dies at 86»։ New York Times։ October 21, 1972։ Վերցված է 2014-01-15 
  13. ↑ Bart J. Bok. Harlow Shapely 1885–1972 A Biographical Memoir. National Academy of Sciences
  14. ↑ Richard J. Hugget, uGeoecology: an evolutionary approach. p. 10
  15. ↑ «Mr. Willis Shapley»։ NASA History Newsletter (3)։ NASA։ October 1, 1965։ Վերցված է July 18, 2019 
  16. ↑ Kragh Helge (2004)։ Matter and spirit in the Universe: scientific and religious preludes to modern cosmology։ OECD Publishing։ էջ 237։ ISBN 978-1-86094-469-7։ «Shapley was not committed to any particular model of the expanding universe, but he did have strong opinions about the relationship between astronomy and religion. A confirmed agnostic, in the postwar period he often participated in science-religion discussions, and in 1960 he edited a major work on the subject — Science Ponders Religion.» 
  17. ↑ I.S. Glass (2006)։ «Harlow Shapley: Defining our galaxy»։ Revolutionaries of the Cosmos: The Astro-physicists։ Oxford University Press։ էջեր 265–66։ ISBN 9780198570998։ «Although a declared agnostic, Shapley was deeply interested in religion and was a genuinely 'religious' person from a philosophical point of view. 'I never go to church', he told Cecilia Payne-Gaposchkin, 'I am too religious.» 
  18. ↑ «Henry Draper Medal»։ National Academy of Sciences։ Արխիվացված է օրիգինալից January 26, 2013-ին։ Վերցված է February 19, 2011 
  19. ↑ «Past Recipients of the Rumford Prize»։ American Academy of Arts and Sciences։ Արխիվացված է օրիգինալից September 27, 2012-ին։ Վերցված է February 19, 2011 
  20. ↑ «Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society»։ Royal Astronomical Society։ Արխիվացված է օրիգինալից May 25, 2011-ին։ Վերցված է February 19, 2011 
  21. ↑ «Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal»։ Astronomical Society of the Pacific։ Արխիվացված է օրիգինալից July 21, 2011-ին։ Վերցված է February 19, 2011 
  22. ↑ «Harlow Shapley Wins Pius XI Prize. Harvard Observatory Chief Receives Astronomy Award of Pontifical Academy»։ New York Times։ December 1, 1941։ Վերցված է 2014-01-15։ «The Pope today attended the inauguration of the new academic year of the Pontifical Academy...» 
  23. ↑ «Grants, Prizes and Awards»։ American Astronomical Society։ Արխիվացված է օրիգինալից December 22, 2010-ին։ Վերցված է February 19, 2011 

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
  • Bok B.J. Harlow Shapley — cosmographer and humanitarian. — Sky & Teleskop, 44, 354, 1972
  • Jones B.Z. and Boyd L.G. The Harvard College Observatory, Cambridge, 1971

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Commons-logo.svg Հառլոու Շեփլի Վիքիպահեստում
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 489)։ CC BY-SA icon 80x15.png
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հառլոու_Շեփլի&oldid=8523875» էջից