Ցեֆեիդ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ցեֆեիդների պուլսացիա
Ցեֆեիդների պուլսացիա

Ցեֆեիդ, F և G սպեկտրային դասերի փոփոխական հսկա և գերհսկա աստղեր են[1][2]։ Անվանումը ծագել է Ցեֆեոս համաստեղության դելտա () աստղի անունից, որի պայծառության փոփոխությունն առաջինն է հայտնաբերվել (1784 թ.)[3][4][5][6][7][8][9][10]: Ցեֆեիդների պայծառության փոփոխությունը աստղի արտաքին շերտերի պարբերական բաբախումների հետևանք է, պատկերավոր ասած՝ աստղը մե՛կ փքվում է, մե՛կ սեղմվում։ Ընդ որում, սեղմվելիս աստղի ջերմաստիճանն աճում է, իսկ ընդարձակվելիս՝ նվազում[11]։

Ցեֆեիդի տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարբերում են ցեֆեիդների 2 տեսակ. դասական ցեֆեիդներ՝ որոնք պատկանում են գալակտիկայի երիտասարդ աստղերի առաջին խմբին, և Կույս W տիպի ցեֆեիդներ, որոնք պատկանում են հին գնդաձև աստղերի երկրորդ խմբին[12][13]։ Դասական ցեֆեիդները, որպես կանոն, հանդիպում են ցրված աստղակույտերում, իսկ Կույս W տիպի ցեֆեիդները՝ գնդային կույտերում, նրանց պայծառությունը մոտ 4 անգամ փոքր է քան դասական ցեֆեիդներինը՝ (մոտավորապես 1,5m)[14][15]: Դասական ցեֆեիդները հանդիսանում են սպեկտրալ B դասի հիմնական հաջորդականության ձևափոխված աստղեր[16][17][18]։ Դասական ցեֆեիդների կյանքի տևողությունը կախված է ոչ միայն իրենց զանգվածից, այլ նաև տարիքից, էվոլյուցիայից կախված նրանց տևողությունը նվազում է՝ 107 տարիքի դեպքում կազմում է մոտավորապես 50 օր, իսկ մոտավորապես 108-ի դեպքում 1 օր[19]։ Այն պատճառով, որ ցեֆեիդների պայծառությունը կախված է նրանց կյանքի տևողությունից, նրանց պայծառությունը չափանիշ է հանդիսանում հեռավորությունների որոշման համար[20][21]։ Էդվին Հաբլը մի քանի ցեֆեիդներ է հայտնաբերել Անդրոմեդայի գալակտիկայում, և որոշել է նրանց հեռավորությունը և այդպես առաջինն է բացահայտել մեր գալակտիկայից դուրս գտնվող մարմինների գոյությունը[22][23]։

Ցեֆեիդների փոփոխականության բնույթը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցեֆեիդները լինում են երկար պարբերական, որոնց պարբերական փոփոխությունները տևում են մեկից մինչև 50 օր և կարճ պարբերական՝ 1,5 ժամից մինչև 12 ժամ[24][25]։ Դրանք հաճախ անվանում են տիեզերքի փարոսներ, քանի որ, շնորհիվ մեծ լուսավորության, երևում են անգամ հսկայական հեռավորություններից[4]։ Նրանց միջոցով որոշում են գալակտիկաների հեռավորությունները[26]։ Բոլորիս հայտնի Բևեռային աստղը նույնպես ցեֆեիդ է[27]։ Ցեֆեիդներն իրենցից ներկայացնում են դեղին, պայծառ հսկաներ։ Նրանք 103 - 105 անգամ պայծառ են Արեգակից[28]։ Պայծառության բարձր աստիճանի հասնում են ամենափոքր տրամագծի դեպքում[29]։ Ցեֆեիդի պայծառության ժամանակից կախվածության կապն արտահայտվում է հետևյալ բանաձևով[5][30][30][31][31]՝

,

որտեղ -ը դեղին ճառագայթների աստղային բացարձակ մեծության միջին արժեքն է, -ն օրվա տևողությունը[32]։ Այս կախվածության առկայությունը պայմանավորված է նրանով, որ ցեֆեիդների համար, ինչպես նաև միևնույն խմբի ցանկացած աստղի համար, գոյություն ունի զանգվածային կախվածություն պայծառությունից, և կան ցեֆեիդներ որոնք ունեն մեծ զանգված, որի հետևանքով ունեն մեծ պայծառություն և մեծ փոփոխման փուլ[30]։

Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աստղագետների համար ցեֆեիդները հանդիսանում են մի տեսակ փարոս[9][10]։ Նրանք օգտվելով ցեֆեիդների պայծառությունից կարողանում են որոշել նրանց հեռավորությունները, ինչպես Հաբլը։ Վերջին հետազոտությունները ցույց են տալիս՝ որոնք կատարվել են Սպինցեռա արբանյակի միջոցով, որ ցեֆեիդները կարող են կորցնել իրենց զանգվածից որոշ քանակություն, ինչը պահանջում է հայտնի հեռավորությունների նոր վերահաշվարկ[33]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Leavitt, Henrietta S. (1908)։ «1777 variables in the Magellanic Clouds»։ Annals of Harvard College Observatory 60: 87։ Bibcode:1908AnHar..60...87L 
  2. ↑ Leavitt, Henrietta S., Pickering, Edward C. (1912)։ «Periods of 25 Variable Stars in the Small Magellanic Cloud»։ Harvard College Observatory Circular 173: 1։ Bibcode:1912HarCi.173....1L 
  3. ↑ Tammann G. A., Sandage A., Reindl B. (2008)։ «The expansion field: the value of H 0»։ The Astronomy and Astrophysics Review 15 (4): 289–331։ Bibcode:2008A&ARv..15..289T։ arXiv:0806.3018։ doi:10.1007/s00159-008-0012-y 
  4. ↑ 4,0 4,1 Turner David G. (2010)։ «The PL calibration for Milky Way Cepheids and its implications for the distance scale»։ Astrophysics and Space Science 326 (2): 219–231։ Bibcode:2010Ap&SS.326..219T։ arXiv:0912.4864։ doi:10.1007/s10509-009-0258-5 
  5. ↑ 5,0 5,1 Ngeow C., Kanbur S. M. (2006)։ «The Hubble Constant from Type Ia Supernovae Calibrated with the Linear and Nonlinear Cepheid Period-Luminosity Relations»։ The Astrophysical Journal 642: L29–L32։ Bibcode:2006ApJ...642L..29N։ arXiv:astro-ph/0603643։ doi:10.1086/504478 
  6. ↑ Majaess, D., Turner, D., Lane, D. (2009)։ «Type II Cepheids as Extragalactic Distance Candles»։ Acta Astronomica 59: 403։ Bibcode:2009AcA....59..403M։ arXiv:0909.0181 
  7. ↑ Benedict G. Fritz, McArthur Barbara E., Feast Michael W., Barnes Thomas G., Harrison Thomas E., Patterson Richard J., Menzies John W., Bean Jacob L., Freedman Wendy L. (2007)։ «Hubble Space Telescope Fine Guidance Sensor Parallaxes of Galactic Cepheid Variable Stars: Period-Luminosity Relations»։ The Astronomical Journal 133 (4): 1810։ Bibcode:2007AJ....133.1810B։ arXiv:astro-ph/0612465։ doi:10.1086/511980 
  8. ↑ Stanek, K. Z., Udalski, A. (1999)։ «The Optical Gravitational Lensing Experiment. Investigating the Influence of Blending on the Cepheid Distance Scale with Cepheids in the Large Magellanic Cloud»։ էջ 9346։ Bibcode:1999astro.ph..9346S։ arXiv:astro-ph/9909346 
  9. ↑ 9,0 9,1 Udalski, A., Wyrzykowski, L., Pietrzynski, G., Szewczyk, O., Szymanski, M., Kubiak, M., Soszynski, I., Zebrun, K. (2001)։ «The Optical Gravitational Lensing Experiment. Cepheids in the Galaxy IC1613: No Dependence of the Period-Luminosity Relation on Metallicity»։ Acta Astronomica 51: 221։ Bibcode:2001AcA....51..221U։ arXiv:astro-ph/0109446 
  10. ↑ 10,0 10,1 Macri L. M., Stanek K. Z., Bersier D., Greenhill L. J., Reid M. J. (2006)։ «A New Cepheid Distance to the Maser‐Host Galaxy NGC 4258 and Its Implications for the Hubble Constant»։ The Astrophysical Journal 652 (2): 1133–1149։ Bibcode:2006ApJ...652.1133M։ arXiv:astro-ph/0608211։ doi:10.1086/508530 
  11. ↑ Udalski, A., Soszynski, I., Szymanski, M., Kubiak, M., Pietrzynski, G., Wozniak, P., Zebrun, K. (1999)։ «The Optical Gravitational Lensing Experiment. Cepheids in the Magellanic Clouds. IV. Catalog of Cepheids from the Large Magellanic Cloud»։ Acta Astronomica 49: 223։ Bibcode:1999AcA....49..223U։ arXiv:astro-ph/9908317 
  12. ↑ Wallerstein George (2002)։ «The Cepheids of Population II and Related Stars»։ Publications of the Astronomical Society of the Pacific 114 (797): 689–699։ Bibcode:2002PASP..114..689W։ doi:10.1086/341698 
  13. ↑ Soszyński, I., Udalski, A., Szymański, M. K., Kubiak, M., Pietrzyński, G., Wyrzykowski, Ł., Szewczyk, O., Ulaczyk, K., Poleski, R. (2008)։ «The Optical Gravitational Lensing Experiment. The OGLE-III Catalog of Variable Stars. II.Type II Cepheids and Anomalous Cepheids in the Large Magellanic Cloud»։ Acta Astronomica 58: 293։ Bibcode:2008AcA....58..293S։ arXiv:0811.3636 
  14. ↑ Bono G., Caputo F., Fiorentino G., Marconi M., Musella I. (2008)։ «Cepheids in External Galaxies. I. The Maser‐Host Galaxy NGC 4258 and the Metallicity Dependence of Period‐Luminosity and Period‐Wesenheit Relations»։ The Astrophysical Journal 684: 102–117։ Bibcode:2008ApJ...684..102B։ arXiv:0805.1592։ doi:10.1086/589965 
  15. ↑ Madore Barry F., Freedman Wendy L. (2009)։ «Concerning the Slope of the Cepheid Period-Luminosity Relation»։ The Astrophysical Journal 696 (2): 1498–1501։ Bibcode:2009ApJ...696.1498M։ arXiv:0902.3747։ doi:10.1088/0004-637X/696/2/1498 
  16. ↑ Feast Michael W., Laney Clifton D., Kinman Thomas D., Van Leeuwen Floor, Whitelock Patricia A. (2008)։ «The luminosities and distance scales of type II Cepheid and RR Lyrae variables»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 386 (4): 2115–2134։ Bibcode:2008MNRAS.386.2115F։ arXiv:0803.0466։ doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13181.x 
  17. ↑ Majaess, D. J. (2010)։ «RR Lyrae and Type II Cepheid Variables Adhere to a Common Distance Relation»։ The Journal of the American Association of Variable Star Observers 38: 100։ Bibcode:2010JAVSO..38..100M։ arXiv:0912.2928 
  18. ↑ Matsunaga Noriyuki, Feast Michael W., Menzies John W. (2009)։ «Period-luminosity relations for type II Cepheids and their application»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 397 (2): 933–942։ Bibcode:2009MNRAS.397..933M։ arXiv:0904.4701։ doi:10.1111/j.1365-2966.2009.14992.x 
  19. ↑ Soszynski, I., Poleski, R., Udalski, A., Szymanski, M. K., Kubiak, M., Pietrzynski, G., Wyrzykowski, L., Szewczyk, O., Ulaczyk, K. (2008)։ «The Optical Gravitational Lensing Experiment. The OGLE-III Catalog of Variable Stars. I. Classical Cepheids in the Large Magellanic Cloud»։ Acta Astronomica 58: 163։ Bibcode:2008AcA....58..163S։ arXiv:0808.2210 
  20. ↑ doi:10.1086/107726
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  21. ↑ Shapley Harlow. (1918)։ «No. 153. Studies based on the colors and magnitudes in stellar clusters. Eighth paper: The luminosities and distances of 139 Cepheid variables»։ Contributions from the Mount Wilson Observatory / Carnegie Institution of Washington 153: 1։ Bibcode:1918CMWCI.153....1S 
  22. ↑ doi:10.1051/0004-6361:20040307
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  23. ↑ Soszyński I., Udalski A., Szymański M. K., Kubiak M., Pietrzyński G., Wyrzykowski Ł., Szewczyk O., Ulaczyk K., Poleski R. (2008)։ «The Optical Gravitational Lensing Experiment. The OGLE-III Catalog of Variable Stars. II.Type II Cepheids and Anomalous Cepheids in the Large Magellanic Cloud»։ Acta Astronomica 58: 293։ Bibcode:2008AcA....58..293S։ arXiv:0811.3636 
  24. ↑ Kubiak, M., Udalski, A. (2003)։ «The Optical Gravitational Lensing Experiment. Population II Cepheids in the Galactic Bulge»։ Acta Astronomica 53: 117։ Bibcode:2003AcA....53..117K։ arXiv:astro-ph/0306567 
  25. ↑ Matsunaga Noriyuki, Fukushi Hinako, Nakada Yoshikazu, Tanabé Toshihiko, Feast Michael W., Menzies John W., Ita Yoshifusa, Nishiyama Shogo և այլք: (2006)։ «The period-luminosity relation for type II Cepheids in globular clusters»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 370 (4): 1979–1990։ Bibcode:2006MNRAS.370.1979M։ arXiv:astro-ph/0606609։ doi:10.1111/j.1365-2966.2006.10620.x 
  26. ↑ Turner, David G. (1996)։ «The Progenitors of Classical Cepheid Variables»։ Journal of the Royal Astronomical Society of Canada 90: 82։ Bibcode:1996JRASC..90...82T 
  27. ↑ Hubble, E. P. (1925)։ «Cepheids in spiral nebulae»։ The Observatory 48: 139։ Bibcode:1925Obs....48..139H 
  28. ↑ Lemaître G. (1927)։ «Un Univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques»։ Annales de la Société Scientifique de Bruxelles 47: 49։ Bibcode:1927ASSB...47...49L 
  29. ↑ Rodgers, A. W. (1957)։ «Radius variation and population type of cepheid variables»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 117: 85։ Bibcode:1957MNRAS.117...85R։ doi:10.1093/mnras/117.1.85 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Freedman, Wendy L., Madore, Barry F. (2010)։ «The Hubble Constant»։ Annual Review of Astronomy and Astrophysics 48: 673։ Bibcode:2010ARA&A..48..673F։ arXiv:1004.1856։ doi:10.1146/annurev-astro-082708-101829 
  31. ↑ 31,0 31,1 Macri Lucas M., Riess Adam G., Guzik Joyce Ann, Bradley Paul A. (2009)։ «AIP Conference Proceedings»։ STELLAR PULSATION: CHALLENGES FOR THEORY AND OBSERVATION: Proceedings of the International Conference. AIP Conference Proceedings 1170: 23–25։ Bibcode:2009AIPC.1170...23M։ doi:10.1063/1.3246452 
  32. ↑ Majaess D. J., Turner D. G., Lane D. J. (2009)։ «Characteristics of the Galaxy according to Cepheids»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 398: 263–270։ Bibcode:2009MNRAS.398..263M։ arXiv:0903.4206։ doi:10.1111/j.1365-2966.2009.15096.x 
  33. ↑ Freedman Wendy L., Madore Barry F., Gibson Brad K., Ferrarese Laura, Kelson Daniel D., Sakai Shoko, Mould Jeremy R., Kennicutt, Jr. Robert C., Ford Holland C., Graham John A., Huchra John P., Hughes Shaun M. G., Illingworth Garth D., Macri Lucas M., Stetson Peter B. (2001)։ «Final Results from the Hubble Space Telescope Key Project to Measure the Hubble Constant»։ The Astrophysical Journal 553: 47–72։ Bibcode:2001ApJ...553...47F։ arXiv:astro-ph/0012376։ doi:10.1086/320638 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ցեֆեիդ&oldid=8622908» էջից