Լյուբլինի եռանկյուն

Լյուբլինի եռանկյուն;
Տեսակ	միջկառավարական կազմակերպություն
Հիմնադրված	հուլիսի 28, 2020
Պաշտ. լեզու(ներ)	լիտվերեն, լեհերեն և ուկրաիներեն
Կայք	umcs.pl/pl/trojkat-lubelski-rzeczpospolita-wielu-narodow,21847.htm

Լյուբլինի եռանկյուն (լիտ.՝ Liublino trikampis, լեհ.՝ Trójkąt Lubelski, ուկրաիներեն՝ Люблінський трикутник), եռակողմ տարածաշրջանային հարթակ (ձևաչափ)^[1]^[2], 2020 թվականի հուլիսին Լյուբլինում ինստիտուցիոնալացված Ուկրաինայի, Լեհաստանի, Լիտվայի կողմից, որոնք հայտարարեցին, որ դրա ստեղծումը նպատակ ունի խորացնել այդ երկրների միջև ռազմական, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական համագործակցությունը, ինչպես նաև աջակցել Ուկրաինայի ինտեգրմանը Եվրամիությանը և ՆԱՏՕ-ին^[2]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարթակ ստեղծելու մասին Լիտվայի, Լեհաստանի և Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարների համատեղ հռչակագիրը ստորագրվել է 2020 թվականի հուլիսի 28-ին Լյուբլինում (Լեհաստան)։ Նախարարները դատապարտել են Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի և Սևաստոպոլի բռնակցումը և կոչ են արել Ռուսաստանին դուրս բերել զորքերը Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջանների զորամասերից, ողջունել են Ուկրաինային ՆԱՏՕ-ի ընդլայնված հնարավորություններով գործընկերոջ կարգավիճակ տալը ՝ նշելով, որ Ուկրաինային ՆԱՏՕ-ին անդամակցության գործողությունների ծրագրի տրամադրումը պետք է լինի հաջորդ քայլը այդ ուղղությամբ^[1]^[2]^[3]^[4]։

Հաջորդ հանդիպմանը, որը պետք է տեղի ունենա Կիևում, Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Դմիտրի Կուլեբան որպես պատվավոր հյուր հրավիրել է Բելառուսի արտաքին գործերի նախարար Վլադիմիր Մակեյին^[5]։

Երեք երկրների համագործակցությունը չի սահմանափակվի միայն անվտանգության հարցերով, խոսվելու է նաև տնտեսության, առևտրի, ներդրումների, զբոսաշրջության, ենթակառուցվածքների մասին^[6]։

Սեպտեմբերի 17-ին տեղի է ունեցել Լյուբլինի եռանկյունու երկրների ԱԳ նախարարների առաջին հանդիպումը տեսակոնֆերանսի ձևաչափով^[7]^[8]։ Նրանք որոշեցին Լյուբլինի եռանկյունու գործունեության հիմնական ուղղությունները։

2021 թվականի հոկտեմբերի 5-ին Վարշավայի անվտանգության համաժողովի շրջանակներում կլոր սեղանի ձևաչափով տեղի ունեցավ Լյուբլինի եռանկյունու արտաքին գործերի նախարարների հանդիպումը, մասնավորապես, Դմիտրի Կուլեբան ընդգծել է, որ Լյուբլինի եռանկյունը տարածաշրջանային դաշինքներ ստեղծելու միջազգային քաղաքականության նոր միտման վառ օրինակ է․

Միջազգային օրակարգը տասնամյակներ շարունակ ձևավորել են միջազգային խոշոր կազմակերպություններն ու դաշինքները։ ԵԱՀԿ-ն, Եվրոպայի Խորհուրդը, ՆԱՏՕ-ն, ԵՄ-ն և ՄԱԿ-ը կառուցեցին համաշխարհային կարգը։ Այսօր, առաջին հերթին Ռուսաստանի ագրեսիվ գործողությունների արդյունքում, խոշոր դաշինքների համար ավելի ու ավելի դժվար է պահպանել միջազգային խաղաղությունն ու անվտանգությունը։ Ուստի մեծ նշանակություն են ստանում տարածաշրջանային ճկուն ձևաչափերը, ինչպիսին է Լյուբլինյան եռանկյունին։ Փոխգործակցության տարածաշրջանային այս կարևոր ձևաչափն այսօր բացահայտում է մեր երեք երկրների ներուժը, մերձեցնում է մեզ և ամրապնդում Ուկրաինայի, Լեհաստանի և Լիտվայի անվտանգությունը՝ տարածաշրջանում աճող մարտահրավերների ֆոնին։ (Վայմարի եռանկյունին) ժամանակին օգնեց Լեհաստանին վերադառնալ եվրոպական քաղաքականություն։ Այսօր Լյուբլինյան եռանկյունին Ուկրաինան վերադարձնում է Կենտրոնական Եվրոպայի տարածք, որին միշտ պատմականորեն պատկանել է։

Դմիտրի Կուլեբան ընդգծել է, որ Լյուբլինի եռանկյունը ամրագրված է Ուկրաինայի արտաքին քաղաքական գործունեության նոր հաստատված ռազմավարության մեջ՝ որպես Ուկրաինայի փոխգործակցության կարևորագույն նոր միջազգային ձևաչափերից մեկը։ Ասոցիացված եռյակի, Քվադրիգայի և Ղրիմի հարթակի հետ միասին այս նոր ձևաչափերն արտացոլում են Ուկրաինայի նոր ակտիվ արտաքին քաղաքականությունը և նպատակ ունեն ստեղծել անվտանգության և բարգավաճման գոտի Ուկրաինայի, ինչպես նաև Բալթիկ և Սև ծովերի միջև ընկած տարածաշրջանի համար^[9]։

Հարթակի շրջանակներում համագործակցության մեխանիզմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիտվայի, Լեհաստանի և Ուկրաինայի համատեղ հռչակագրի համաձայն՝ կողմերի արտաքին գործերի նախարարները պետք է կանոնավոր հանդիպումներ անցկացնեն, մասնավորապես՝ բազմակողմ միջոցառումների շրջանակներում և ընտրված գործընկերների մասնակցությամբ։ Նրանք նաև խորհրդակցություններ են կազմակերպելու իրենց երկրների արտաքին գործերի նախարարությունների ղեկավարության մակարդակով և այդ նախարարություններում ստեղծում են Լյուբլինյան եռանկյունու շրջանակներում համագործակցության հարցերով ներկայացուցիչների պաշտոններ^[2]։

2021 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Ուկրաինայի արտաքին գործերի փոխնախարար Նիկոլայ Տոչիցկին հայտարարել է, որ թեև Ուկրաինան և Լեհաստանը ցուցադրում են ռազմավարական գործընկերության բարձր մակարդակ, Կիևը և Վարշավան նախատեսում են հետագայում ակտիվորեն զարգացնել Լյուբլինի եռանկյունը։ Տոչիցկու խոսքով՝ Վարշավայում քաղաքական խորհրդակցությունների ընթացքում կողմերը քննարկել են հարցերի լայն շրջանակ, այդ թվում՝ բարդ պատմությունը^[10]։

Մինչ հարթակի ստեղծումը իրականացված եռակողմ նախագծեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջխորհրդարանական վեհաժողով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2005 թվականին ստեղծվել է Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի, Լիտվայի Հանրապետության Սեյմի, Լեհաստանի Հանրապետության Սեյմի և Սենատի միջխորհրդարանական վեհաժողովը՝ խորհրդարանական հարթությունում երեք երկրների միջև երկխոսություն հաստատելու համար։ 2008 թվականի հունիսի 16-ին Կիևում տեղի է ունեցել Վեհաժողովի հիմնադիր նիստը։ Վեհաժողովի շրջանակներում գործում են Ուկրաինայի եվրոպական և եվրատլանտյան ինտեգրման, հումանիտար և մշակութային համագործակցության հարցերով հանձնաժողովներ^[11]։

Համատեղ բրիգադ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիտվա-լեհ-ուկրաինական բրիգադը բազմազգ ստորաբաժանում է՝ ընդհանուր ռազմական բրիգադի հնարավորություններով, որը նախատեսված է միջազգային իրավունքին համապատասխան անկախ ռազմական գործողություններ իրականացնելու կամ նման գործողություններին մասնակցելու համար։ Այն բաղկացած է երեք երկրների հատուկ զորամասերից, որոնք ընտրվել են Պոդոլսկի 21 հրաձգային բրիգադից (Լեհաստան), 80 դեսանտա-գրոհային բրիգադից (Ուկրաինա) և Մեծ դքսուհի Բիրուտե Ուլանի գումարտակից (Լիտվա)։

Լիտվա-լեհ-ուկրաինական բրիգադը ստեղծվել է 2014 թվականին պաշտպանության ոլորտում՝ եռակողմ համագործակցության շրջանակներում։ Տրամադրում է ազգային ներդրում միջազգային բարձր պատրաստվածության ռազմական կազմավորումներին (ՄԱԿ-ի Սպասման համաձայնագրեր, ԵՄ մարտական աշխատանքային խմբեր, ՆԱՏՕ-ի արձագանքման ուժեր), ինչպես նաև ՄԱԿ-ի, ԵՄ-ի, ՆԱՏՕ-ի և անվտանգության ոլորտում այլ միջազգային կազմակերպությունների հովանու ներքո խաղաղության և անվտանգության պահպանման միջազգային գործողություններին՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մանդատի հիման վրա և մասնակից երկրների խորհրդարանների կողմից հավանության արժանանալու դեպքում^[12]։

2016 թվականից Լիտվա-լեհ-ուկրաինական բրիգադը ՆԱՏՕ-ի գործողությունների կարևոր տարր է, որն ուղղված է Ուկրաինայի Զինված ուժերում ՆԱՏՕ-ի ստանդարտների ներդրմանը։ Բրիգադի հիմնական գործունեությունը ներառում է ուկրաինացի սպաների և զորամասերի վերապատրաստում այս չափանիշներով՝ գործառնական առաջադրանքների պլանավորում և իրականացում և գործառնական պատրաստվածության պահպանում։

Երիտասարդական Լյուբլինի եռանկյուն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երիտասարդական Լյուբլինի եռանկյունը (Youth Lublin Triangle, YLT) ինստիտուցիոնալացված հարթակ է Լիտվայի, Լեհաստանի և Ուկրաինայի երիտասարդների միջև՝ համագործակցության համար։ «Հանրային դիվանագիտության հարթակ» երիտասարդական կազմակերպության նախաձեռնությամբ Լյուբլինի երիտասարդական եռանկյունը աջակցություն է ստացել Լիտվայի, Լեհաստանի և Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարներից։

Նախաձեռնության իրականացման խթան հանդիսացավ Լյուբլինի եռանկյունու հովանու ներքո երիտասարդական համագործակցության ներուժի ուսումնասիրությունը, որն իրականացվել է «Հանրային դիվանագիտության հարթակ»-ի կողմից և երկարաձգվել Կոնրադ Ադենաուեր Հիմնադրամի կողմից^[13]։

2021 թվականի ապրիլի 9-10-ն անցկացված առցանց համաժողովն նախաձեռնության իրականացման առաջին քայլն էր^[14]։ Համաժողովին ներկա էին Լիտվայի, Լեհաստանի, Ուկրաինայի և Բելառուսի երիտասարդական խորհուրդների ներկայացուցիչներ, ինչպես նաև Լիտվայի և Ուկրաինայի բարձրաստիճան պաշտոնյաներ։

Երիտասարդական Լյուբլինի եռանկյունը ստեղծվել է սիներգիա ապահովելու և մասնակից երկրների երիտասարդներին հաջող և ապահով եվրոպական տարածքում համատեղ ապրելու նախապատրաստելու համար։ Համագործակցության ոլորտները ներառելու են, մասնավորապես, պատմական և մշակութային երկխոսություն, մասնագիտական և ակադեմիական զարգացում։

Երկրների համեմատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անվանում	Լիտվա	Լեհաստան	Ուկրաինա
Պաշտոնական անվանում	Լիտվայի Հանրապետություն (Lietuvos Respublika)	Լեհաստանի Հանրապետություն (Rzeczpospolita Polska)	Ուկրաինա (Україна)
Զինանշան
Դրոշ
Բնակչություն	2,794,329^[15]	38,383,000^[16]	41,660,982^[17]
Մակերես	65,300 կմ² (25,200 մղոն²)	312,696 կմ² (120,733 մղոն²)	603,628 կմ² (233,062 մղոն²)
Բնակչության խտություն	43 մարդ/կմ²	123 մարդ/կմ²	73 մարդ/կմ²
Պետական կարգ	Ունիտար կիսանախագահական սահմանադրական հանրապետություն	Ունիտար կիսանախագահական սահմանադրական հանրապետություն	Ունիտար կիսանախագահական սահմանադրական հանրապետություն
Մայրաքաղաք	Վիլնյուս – 580,020 (810,290 մետրոպոլիայի տարածք)	Վարշավա – 1,783,321 (3,100,844 մետրոպոլիայի տարածք)	Կիև – 2,950,800 (3,375,000 մետրոպոլիայի տարածք)
Ամենամեծ քաղաք	Վիլնյուս – 580,020 (810,290 մետրոպոլիայի տարածք)	Վարշավա – 1,783,321 (3,100,844 մետրոպոլիայի տարածք)	Կիև – 2,950,800 (3,375,000 մետրոպոլիայի տարածք)
Պաշտոնական լեզու	Լիտվերեն (դե ֆակտո և դե յուրե)	Լեհերեն (դե ֆակտո և դե յուրե)	Ուկրաիներեն (դե ֆակտո և դե յուրե)
Կառավարության ներկայիս ղեկավար	Վարչապետ Սաուլիուս Սկվերնյալիս (2016 թվականից մինչ այժմ)	Վարչապետ Մատեուշ Մորավեցկի (Իրավունք և արդարություն․ 2017 թվականից մինչ այժմ)	Վարչապետ Դենիս Շմիգալ (2020 թվականից մինչ այժմ)
Պետության ներկայիս ղեկավար	Նախագահ Գիտանաս Նաուսեդա (2019 թվականից մինչ այժմ)	Նախագահ Անջեյ Դուդա (Իրավունք և արդարություն․ 2015 թվականից մինչ այժմ)	Նախագահ Վոլոդիմիր Զելենսկի (Ժողովրդի ծառա․ 2019 թվականից մինչ այժմ)
Հիմնական կրոններ	77․2% կաթոլիկներ, 4․1% ուղղափառ, 0․8% հին հավատացյալներ, 0․6% լյութերականներ, 0․2% բարեփոխիչներ, 0․9% այլ	87․58% հռոմեական կաթոլիկներ, 7․10% դժվար է ասել, 1․28% այլ կրոններ, 2․41% անկրոնականներ, 1․ 63% նշված չէ	67․3% ուղղափառ, 9․4% հույն-կաթոլիկներ, 0․8% հռոմեական-կաթոլիկներ, 7․7% անորոշ քրիստոնյաներ, 2․2% բողոքականներ, 0․4% հուդայականներ, 0․1% բուդդայականներ, 11․0% չեն պատկանում որևէ դավանանքի
Էթնիկ խմբեր	84․2% լիտվացիներ, 7․1% լեհեր, 5․8% ռուսներ, 1․2% բելառուսներ, 0․5% ուկրաինացիներ, 1․7% այլ	98% լեհեր, 2% նշված չէ	77․8% ուկրաինացիներ, 17․3% ռուսներ, 0․8% ռումինացիներ և մոլդովացիներ, 0․6% բելառուսներ, 0․5% Ղրիմի թաթարներ, 0․4% բուլղարներ, 0․3% հունգարացիներ, 0․3% լեհեր, 1․7% այլ
ՀՆԱ (անվանական)	$54,219 մլրդ (2018) (80 վայր) $20,355 մեկ շնչի հաշվով (2018) (42 վայր)	$585.816 մլրդ (2018) (21 վայր) $15,426 մեկ շնչի հաշվով (2018) (56 վայր)	$161.872 մլրդ (2020) (56 վայր) $3,881 մեկ շնչի հաշվով (2020) (119 վայր)
Արտաքին պարտք (անվանական)	$34․48 մլրդ (2016)՝ 31,6% ՀՆԱ	$281․812 մլրդ (2019)՝ 47,5% ՀՆԱ	$47․9 մլրդ (2018)՝ 46,9% ՀՆԱ
ՀՆԱ (ՊՄԳ)	$107 մլրդ (2018) (83 վայր) $38,751 մեկ շնչի հաշվով (2018) (38 վայր)	$1.215 տրիլիոն (2018) (23 վայր) $32,005 մեկ շնչի հաշվով (2018) (41 վայր)	$429.947 մլրդ (2018) (48 վայր) $10,310 մեկ շնչի հաշվով (2018) (108 վայր)
Արժույթ	Եվրո (€)՝ EUR	Լեհական զլոտի (zł)՝ PLN	Ուկրաինական գրիվնա (₴)՝ UAH
Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս	0․869 շատ բարձր, 35 վայր 0․774 շատ բարձր IHDI, 13 վայր	0․872 շատ բարձր, 34 վայր 0․801 շատ բարձր IHDI, 27 վայր	0․773 բարձր, 77 վայր 0․701 բարձր IHDI, 54 վայր