Իրանի ազգային-սոցիալիստական բանվորական կուսակցություն
| Իրանի ազգային-սոցիալիստական բանվորական կուսակցություն պարս.՝ حزب سوسیالیست ملی کارگران ایران | |
|---|---|
 | |
 | |
| Տեսակ | կուսակցություն |
| Երկիր |  Իրան |
| Հիմնադիր | Davud Monshizadeh? |
| Հիմնադրված | հոկտեմբերի 13, 1952 |
| Գաղափարախոսություն | նացիոնալ-սոցիալիզմը Գերմանիայում, հակասեմականության, հակակոմունիզմ, հակակապիտալիզմ, Third Position? և anti-Arab racism? |
| Քաղաքական հայացք | ծայրահեղ աջեր |
| Շտաբ | Black House (SUMKA), Շրջան 12, Թեհրան, Իրան և Թեհրան, Իրան |
 SUMKA Վիքիպահեստում | |
Իրանի ազգային-սոցիալիստական բանվորական կուսակցություն (պարս.՝ حزب سوسیالیست ملی کارگران ایران / Hezbe Sosialiste Melliye Kargarane Iran), նաև հայտնի է որպես ՍՈՒՄԿԱ, իրանական նեոնացիստական կազմակերպություն և կուսակցություն։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրանի ազգային-սոցիալիստական բանվորական կուսակցությունը ստեղծվել է 1952 թվականին Մյունխենի համալսարանի պրոֆեսոր Դավուդ Մոնշիզադեի կողմից, ով, 1945 թվականին վիրավորվել է Բեռլինի պաշտպանության ժամանակ Կարմիր բանակի գրոհից։ Նախքան այս կազմակերպության ստեղծումը, իրանցիների շրջանում քիչ չէին մարդիկ, ովքեր համակրում էին նացիոնալ-սոցիալիզմի գաղափարներին։ Կուսակցության անվանումը մինչ դրա հիմնադրումը փաստացի օգտագործվել է իրանցի նեոնացիստների կողմից, որոնք սկսել են ակտիվանալ 1941 թվականից։ Նրանց թվում քիչ չէին նրանք, ովքեր կռվել են Վերմախտի կողմում, ինչպես նաև ֆինանսավորել (հարուստ իրանցի ազգայնականներ) Երրորդ ռեյխի զինված ուժերը։
Դավուդ Մոնշիզադեն Գերմանիա է տեղափոխվել 1937 թվականին՝ Ֆրանսիայում գրականության ոլորտում գիտական աստիճան ստանալուց հետո, որտեղ տեղափոխվել է 1931 թվականին։ 1939 թվականից գերմանական ռադիոյով վարել է պարսկերենով ծրագիր, իսկ 1940 թվականից հոդվածներ է գրել «Das Reich» թերթի համար։ 1943 թվականին ստացել է Փիլիսոփայության և գրականության դոկտորի աստիճան։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի բռնկման հետ միաժամանակ կռվել է ՍՍ-ի կազմում։ 1947 թվականից Մյունխենի համալսարանում դասավանդել է պարսկերեն և Իրանի պատմություն՝ դառնալով պրոֆեսոր։ 1950 թվականին դարձել է Եգիպտոսի Ալեքսանդրիայի համալսարանի պրոֆեսոր[1][2][3]։
1952 թվականին Դավուդ Մոնշիզադեն վերադարձել է Իրան և սկսել է նացիոնալ-սոցիալիստական կուսակցության ստեղծումը գերմանական ՆՍԴԱՊ-ի օրինակով։ Կուսակցությունը բավականին զգալի աջակցություն էր վայելում Իրանի բնակչության շրջանում։ Ժողովրդականության գագաթնակետին Իրանի նավթային արդյունաբերության ազգայնացման հետ կապված ճգնաժամի ժամանակ ՍՈՒՄԿԱ-ում մոտ 30 հազար իրանցիներ են եղել։ Մոնշի Զադեն ակտիվորեն կուսակցության մեջ է մտցրել նացիստական խորհրդանիշները, ինչպիսիք են սվաստիկան և նացիստական ողջույնը, սև գույնի համազգեստը[3][3][4]։
Կուսակցության անդամներն ակտիվորեն մասնակցել են փողոցային բախումներին Իրանի մարքսիստ-լենինյան «Թուդե» Ժողովրդական կուսակցության անդամների, իսլամիստների, ինչպես նաև վարչապետ Մուհամմադ Մոսադդիկի աջակից ձախ ազգայնականների հետ[5]։ ՍՈՒՄԿԱ-ն հետևողականորեն ընդդիմացել է Մոհամմեդ Մոսադիկի կառավարմանը և հանդես է եկել Ֆազլոլլա Զահեդիի կողմից՝ պահանջելով Մոսադիկի հրաժարականն ու երկրից վտարումը[6]։ Ընդհանուր առմամբ, կուսակցությունը հավատարիմ էր Շահին։ Այնուամենայնիվ, պահպանողականների հաղթանակից և Իրանի քաղաքական կյանքից Մոսադցի պաշտոնանկությունից հետո Մոնշիզադեն իր կուսակցության հետ սկսեց ծանրաբեռնել Իրանի Շահին՝ Մուհամմադ Ռեզա Փահլավիին և նրա շրջապատին, իր պրոիտլերյան կողմնորոշման պատճառով, չնայած այն հանգամանքին, որ Իրանի կառավարությունը աջակցում էր իրանական ազգայնականությանը, որը համարվում էր այդ դարաշրջանի պետական գաղափարախոսությունը։ 1953 թվականի վերջին Մոնշիզադեն շահի ցուցումով ստիպված է եղել «ոչ պաշտոնական աքսորի» մեկնել և մինչև կյանքի վերջ այլևս չի կարողացել վերադառնալ Իրան։ Իր կյանքի մնացած մասը Դավուդ Մոնշիզադեն անցկացրել է Շվեդիայում, որտեղ պարսկերեն լեզու և գրականություն է դասավանդել համալսարաններից մեկում։ Մահացել է 1989 թվականին։
Իսլամի նկատմամբ վերաբերմունքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կուսակցությունը ցանկանում էր ամբողջությամբ բացառել իսլամական ազդեցությունը Իրանի և նրա հասարակության վրա։ Կուսակցության անդամների և համակիրների կարծիքով՝ հենց իսլամական գործոնն է «Իրանի խնդիրների արմատը և իրանցիների թուլության պատճառը»։ Նրանց կարծիքով, իսլամը և հուդայականությունը արիական ժողովուրդների հիմնական թշնամիներն են՝ իրենց «բացասական սեմական ազդեցության» պատճառով։ Նրանք հավատում էին, որ արիական ազգը կարող է լիովին վերածնվել, եթե ազատվեր նրանցից։ Հրեաները, արաբներն ու մուսուլման, ընդհանուր առմամբ, համարվում էին կուսակցության անդամներ և աջակիցներ «ստորադաս էակներ», որոնք, նրանց կարծիքով, «խոչընդոտ են արիացիների բարգավաճման և վերածննդի ճանապարհին»։
Կուսակցությանը հաջողվել է իր շուրջը հավաքել մեծ թվով իրանցիներ, որոնց թվում եղել են բնակչության տարբեր շերտեր։ Կուսակցության կողմնակիցների կորիզը ուսանողներն էին։ Այդ տարիներին տարբեր կուսակցություններ և տարբեր ուղղությունների կազմակերպություններ ակտիվորեն փնտրում էին իրենց կողմնակիցներին երիտասարդների և հատկապես ուսանողների շրջանում։ Այդ ժամանակաշրջանում ուսանողների շրջանում առավել մեծ ժողովրդականություն էին վայելում երեք քաղաքական կուսակցությունները՝ նացիոնալ-սոցիալիստական ՍՈՒՄԿԱՆ, Իրանի ձախ լիբերալ ազգային ճակատը, ինչպես նաև Իրանի մարքսիստ-լենինյան ժողովրդական «Թուդե» կուսակցությունը։
Կուսակցության փաստացի փլուզումից հետո նրա անդամների մի մասը միացել է գեներալ Հասան Արֆայի քաղաքական շարժմանը, որը հայտնի է իր ռազմատենչ և հակակոմունիստական կարգախոսներով։ 1979 թվականին Իրանի իսլամական հեղափոխությունից հետո բացարձակապես ցանկացած ազգայնական և հատկապես նեոնացիստական կուսակցություններ և կազմակերպություններ արգելվեցին արդեն Իրանի Իսլամական Հանրապետության տարածքում։ Նման կուսակցությունների և կազմակերպությունների անդամների և կողմնակիցների բազմաթիվ առաջնորդներ փախել են արտասահման, այլ ոչ թե հասցրել են լքել երկիրը, մահապատժի են ենթարկվել կամ բանտեր են նետվել Իսլամական հեղափոխության կոմիտեի կողմից։
Այսօր, գրեթե բոլոր իրանցի նեոնացիստները, ովքեր չէին թաքցնում իրենց տեսակետները, և ՍՈՒՄԿԱ-ի նախկին անդամներն ու կողմնակիցները բնակվում էին ԱՄՆ-ում, Կանադայում և Եվրամիության երկրներում (հիմնականում Գերմանիայում, Ավստրիայում, Իտալիայում, Շվեյցարիայում, Մեծ Բրիտանիայում, Շվեդիայում, Նորվեգիայում, Դանիայում)։ Իրանում, որոշ տվյալներով, պահպանվել են նաև ՍՈՒՄԿԱ-ի բազմաթիվ կողմնակիցներ, նեոնացիստներ և ազգայնականներ, որոնք ստիպված են թաքցնել իրենց համոզմունքները։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Leonard Binder, Iran: Political Development in a Changing Society, University of California Press, 1962, p. 217
- ↑ «'Iranian National Socialist Movement (A History)'». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Hussein Fardust, The Rise and Fall of the Pahlavi Dynasty: Memoirs of Former General Hussein, p. 62
- ↑ Homa Katouzian, Musaddiq and the Struggle for Power in Iran, I.B. Tauris, 1990, p. 89
- ↑ 'Is the blood of grapes, not of you (the people)' Արխիվացված 2007-10-14 Wayback Machine
- ↑ Mark J. Gasiorowski, 'The 1953 Coup D’etat in Iran', International Journal of Middle East Studies, Vol. 19, No. 3. (Aug., 1987), p. 270