Թաթուլ Ալթունյան

Թաթուլ Ալթունյան
Հիմնական տվյալներ
Ծնվել է	հոկտեմբերի 15, 1901; Ադանա, Ադանայի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն
Երկիր	ԽՍՀՄ
Մահացել է	նոյեմբերի 29, 1973 (72 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Թոխմախի գերեզմանատուն
Մասնագիտություն	երաժշտագետ, խմբավար և դասախոս
Աշխատավայր	Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա, Հայաստանի Թաթուլ Ալթունյանի անվան երգի-պարի պետական անսամբլ, Հայաստանի ազգային ակադեմիական երգչախումբ և Հայաստանի ազգային ակադեմիական երգչախումբ
Կրթություն	Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա (1928) և Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիա (1934)
Պարգևներ	, ; , , , , ; , , , և

Թաթուլ Տիգրանի Ալթունյան (հոկտեմբերի 15, 1901(1901-10-15)^[1]^[2], Ադանա, Ադանայի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն^[3]^[1]^[2] - նոյեմբերի 29, 1973(1973-11-29)^[4]^[1]^[2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]^[2]), հայ խմբավար, մանկավարժ, ԽՍՀՄ (1965) և ՀԽՍՀ (1945) ժողովրդական արտիստ։

Հայաստանի Հանրապետության արվեստի վաստակավոր գործիչ Ժիրայր Ալթունյանի հայրն է։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1928 թվականին ավարտել է Երևանի, 1934 թվականին՝ Լենինգրադի կոնսերվատորիաները։ Ստացել խմբավարի (դասատուներ՝ Ռ. Մելիքյան, Ս․ Մելիքյան, Ա․ Եգորով) և հոբոյահարի (դասատուներ՝ Վիլհելմ Շպեռլինգ, Ֆ․ Նեյման) որակավորում։

Թաթուլ Ալթունյանին նվիրված հուշատախտակ Երևանում

ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ Թաթուլ Ալթունյանի հուշատախտակը Հայաստանի երաժշտական ընկերության պատին, քանդակագործ՝ Արա Հարությունյան, բրոնզ, 70х140

1934 թվականից դասավանդել է Երևանի կոնսերվատորիայում (պրոֆեսոր` 1971 թվականից)։ 1935-1936 թվականներին ղեկավարել է կոնսերվատորիայի երգչախումբը, 1935–1936 թվականներին վերակազմել և ղեկավարել է Երևանի կոնսերվատորիայի երգեցիկ խումբը, 1937-1939 թվականներին և 1947-1949 թվականներին՝ Հայաստանի պետական երգչախումբը, 1938-1970 թվականներին` Հայկական ժողովրդական երգի-պարի անսամբլը (1974 թվականից՝ Ալթունյանի անվան), 1966-1969 թվականներին` Հայաստանի երգչախմբային ընկերության երգչախումբը (ընկերության նախագահ՝ 1958-1973):

Ստեղծագործական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալթունյանի ղեկավարությամբ ինքնատիպ մեկնաբանությամբ են հնչել Կոմիտասի «Գարուն», «Կալի երգը», «Սոնա յար», «Լո, լո», «Անձրևն եկավ», «Քաղհան», Քրիստափոր Կարա-Մուրզայի «Գացեք, տեսեք», «Զինչ ու զինչ», Սպիրիդոն Մելիքյանի «Թխկոնդա», «Պիլիբի» երգերը, հայկական ժողովրդական երգերի բազմաթիվ մշակումներ, հայկական, ռուսական, արևմտաեվրոպական խմբերգային ստեղծագործություններ։

Երգի-պարի անսամբլի համար Ալթունյանի մշակած ստեղծագործություններն աչքի են ընկնում բեմական ինքնատիպ ոճով։ Հիշարժան են Կոմիտասի, Սպիրիդոն Մելիքյանի և իր ձայնագրած ժողովրդական երգերը («Հոյ, իմ Նազանի յարը», «Նուբար, Նուբար», «Հոպինա», «Խամբաջի», «Քա, դե եսիմ», «Յաման յար» և այլն)։ Հեղինակ է նաև «Սևանի», «Նազելի», «Նազպար», «Արտաշատի» և այլ պարեղանակների։ Ալթունյանը եղել է հայկական գաղթավայրերում և նպաստել տեղի ինքնագործ խմբերի կատարողական վարպետության բարձրացմանը։

Ալթունյանի անունով են կոչվել Կահիրեի, Բուենոս Այրեսի և հայկական այլ անսամբլներ։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1945 թվականին արժանացել է ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստի կոչման։
1950 թվականին արժանացել է ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի^[5]։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանի ժողովրդական երգի-պարի անսամբլը «ԻՒՆԵՍՔՕ» ի մէջ։ Մասնակցութեամբ 60 արուեստագէտ-արուեստագիտուհիներու, Ալթունյան Թաթուլ Տիգրանի, Պէյրութ, տպ. Շիրակ., 1959:
Հայ ժողովրդական երգեր ու պարեր Թաթուլ Ալթունյանի մշակմամբ երգի-պարի անսամբլի համար, հ. 1–3, Երևան, 1965–1964:
Հայկական ժողովրդական երգերի մշակումներ = Treaments of armenian folk songs: Ալթունյան Թաթուլ Տիգրանի, Ալթունյան Ժիրայր, Երևան, «Արճեշ», 2002։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրուտյան Մ., Թաթուլ Ալթունյան, Երևան, 1962։
Բալյան Վ., Թաթուլ Ալթունյան, Երևան, 1977։
Խոսք Թաթուլ Ալթունյանի մասին։ Ծննդյան 75-ամյակի առթիվ = Слово о Татуле Алтуняне. К 75-летию со дня рождения, Բալյան Վլադիլեն Ալեքսանդրի, Բրուտյան Մարգարիտ Արամի, Հայաստանի երգչախմբային ընկերություն, Երևան, Ա. հ., 1977:
Թաթուլ Ալթունյանը և հայ երգն ու պարը։ Սարյան Արաքսի, Ենոքյան Արամ, ՀՀ մշակույթի նախարարություն, Երևան, Կոմիտաս, 2008։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974. — հատոր 1. — էջ 164.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — 1990. — հատոր 1.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Алтунян Татул Тигранович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 164)։

[_1a7d1d2269944b3f-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974. — հատոր 1. — էջ 164.

[_f2211eaa3c3b35a0-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — 1990. — հատոր 1.

[_c4a820eed74cd407-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Алтунян Татул Тигранович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_36b40c9802e79d90-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[5] Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]