Գուկանց
| Գյուղ | |
|---|---|
| Գուկանց | |
| Վարչական տարածք | Արևմտյան Հայաստան |
| Վիլայեթ | Վանի վիլայեթ |
| Գավառ | Հայոց ձորի գավառ |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն |
| Ազգային կազմ | Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը) |
| Կրոնական կազմ | Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը) |
| Ժամային գոտի | UTC+3 |
Գուկանց, գյուղ Արևմտյան Հայաստանում, Վանի վիլայեթի Հայոց ձորի գավառում։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիշատակվում է նաև Գյուկանց, Գոգան, Գուգանց, Գուկան, Գուկանս, Գուկանք և Կոգան անվանաձևերով։ Գյուղանունը ծագում է Անգղ գետի՝ ուրարտական սպեագրերում վկայված Գուգունա (Գուգունաինի) անունից։ Ներկայիս անվանումը Քյոքլյու է։
Տեղադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայոց ձորի արևմտակողմի գյուղերից է։ Գտնվում էր Կղզի գյուղից 13.2 կմ արևմուտք, Անգղ գետի ձախ ափից 0.4 կմ, իսկ լճափից՝ 9.5 կմ հեռու։ Ծովի մակերևույթից միջին բարձրությունը 1698-1704 մ է[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայոց ձոր գավառի հնագույն և ռազմավարական տեսանկյունից կարևոր բնակավայրերից էր։
Գուկանց գյուղի հայկական գերեզմանոցում հայտնաբերվել է Արգիշտի թագավորի անունով մ.թ.ա 8 դարին վերաբերող եռատող սեպագիր արձանագրության բեկոր, սակայն պարզ չէ Արգիշտի Ա-ին թե Արգիշտի Բ-ին էր հիշատակվում այդ սեպագիր արձանագրությունում։
8-րդ դարի սկզբում Գուկանց գյուղը հիշատակվում է արաբական տիրության դեմ մղվող ազատագրական պայքարի առնչությամբ։
703 թվականին Աշոտի որդի Սմբատ իշխանի գլխավորությամբ հայոց բանակն Գուկանց գյուղում ճակատամարտում և պարտության է մատնում իրենից թվաքանակաով մի քանի անգամ գերազանթող արաբական զորամասին։
|
Զայնու ժամանակաւ դարձեալ այլ հէն գայր ի վերայ զօրուն, որ ի կողմանս Վասպուրական աշխարհին. եւ եկեալ յանդիման լինէին ի գաւառն Ռշտունեաց ի գիւղն, որում Գուկանսն կոչեն։ Անդ յանդիման լինէին միմեանց։ Իբրեւ տեսնին զի նուազունք էին, դիմեցին սաստկապէս ի վերայ նոցա. եւ նոյնժամայն գթացեալ ողորմութեանն Աստուծոյ, եւ յայնմ նուագի եւս հասանէր ի թիկունս օգնականութեան։ Եւ զամենեսեան ի սուր սուրերի մաշեցին, բայց միայն արք ՄՁ ի փախուստ դարձեալ՝ անկան յեկեղեցին[2][3] |
|
Արաբական բանակի վերջին մնացորդները՝ մոտ 280 հոգի, հայերը սպանում են եկեղեցուց դուրս բերելուց հետո, քանի որ ռազմական խորհուրդը թույլ չի տալիս հայակակն եկեղեցում փակելով նրանց. ամբողջական այրեն եկեղեցու հետ միասին։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գուկանց գյուղը դարեր շարունակ բնակեցված է եղել միայն հայերով։ Տեղի տալով կառավարության կողմից հովանավորվող արտամետցի թուրք Բայրամ աղայի ծավալած հալածանքներին, 1851 թվականին բնակչության մեծ մասը լքում է գյուղը՝ թողնելով իրենց տներն ու կալվածքները։ Նրանք ցրվում են հարակից գյուղերով։
|
|
Գիւղի հողը ու կալուածները բոլորովին յուրացուցած է[4]։ |
|
Գյուղում մնացած սակավաթիվ հայերը 1894-1896 թվականներին ավելի ծանր փորձությունների են ենթարկվում։ Դրանից հետո Գուկանցը վերածվում է քրդական գյուղի։ 16 ընտանիքներից միայն 2-ն էին հայ։
1915 թվականի ապրիլին՝ Մեծ եղեռնի ժամանակ, Գուկանցի վերջին հայերը ոչնչացվում են։ Այստեղ մի կարճ ժամանակահատվոծով բնակվում են Մոկսից փախաց հայերը։
|
|
Տեղավորեցինք ժողովրդին Զաղար Սուրբ Նշանա վանք, նրանից հետո Գուգանց գյուղ, որի քրդերը փախած ին իրենց տեղերից։ Բայց պետք է ասել, որ գյուղը մեզ տվին արենդով՝ ժամանակավոր կառավարության կողմից[5]։ |
|
1916 թվականի հոկտեմբերի 10-ին Գուկանցը անբնակ էր[6]։
1920 թվականին գյուղը վերստին բնակեցվեց քրդերով։
Եկեղեցի և գերեզմանոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1920-ական թվականներից հետո թե՛ Գուկանցի՝ դեռևս 703 թվականի հիշատակված եկեղեցին և թե՛ բազմադարյա գերեզմանոցը, որտեղ նաև գտնվել էր սեպագիր արձանագրությունը, ամբողջությամբ ոչնչացվել է։ Բոլոր քարերը յուրացվել է որպես շինանյութ, տարածքը խոտհարք է դարձել։ Ներկայումս եղեկեցատեղին չի նշմարվում։
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
- Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, «Հայոց ձոր, Հայաստանի պատմություն գրքաշար, հատոր Ա», Երևան 2015 թվական։
- ↑ Պատմութիւն Ղեւոնդեայ մեծի վարդապետի հայոց, Ս. Պետերբուրգ, 1887 թ., էջ 26
- ↑ Մեր Հաղթանակներ, հ. Բ, Երևան, 2009 թ., էջ 145-148
- ↑ Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1870, էջ 38, Բազեան Յ.
- ↑ Հուշագրական ժառանգություն, էջ 345
- ↑ «Աշխատանք», 1916 թ., թիվ 52, 29 հոկտեմբեր, էջ 3
| ||||||||||