Բենձին

Բնակավայր
	լեհ.՝ Będzin
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Լեհաստան
Մակերես	37,37 կմ²
ԲԾՄ	176 մետր
Բնակչություն	▼55 695 մարդ (մարտի 31, 2021)
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Փոստային ինդեքսներ	42-500
Պաշտոնական կայք	bedzin.pl(լեհ.)
	Բենձին Վիքիպահեստում

Բենձին (լեհ.՝ Będzin [ˈbɛnd͡ʑin]. գերմ.՝ Bendzin; իդիշ՝ בענדין), համայնք Լեհաստանի հարավում Սիլեզյան վոևոդության նույնանուն շրջանում (պովյատում), որի վարչական կենտրոնն է։ Զբաղեցնում է 37,37 կմ² տարածք։ 2016 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 57 961, բնակչության միջին խտությունը կազմել է 1545,7 մարդ/կմ²^[2]^[3], 2021 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով՝ համապատասխանաբար 55.183 և 1477 մարդ/կմ²^[4]^[5]։

Բենձինն ընկած է Սիլեզյան լեռներում՝ Վիսլայի վտակ Չեռնա Պժեմշա գետի ափին, արդյունաբերական կենտրոն Դանբրովա ավազանում (համարվում է այդ ավազանի մայր քաղաքը)։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական փաստաթղթերում առաջին անգամ հիշատակվել է 1301 թվականին։ 1464 թվականին առևտրի և տոնավաճառների իրավունք է ստացել^[6]։ 16-րդ դարի վերջերից եղել է թագավորական քաղաք, ընդգրկվել Կրակովի վոևոդության Պրոշովի պովիատի կազմում^[7]^[8], դարձել Զագլենբե Դանբրովսկե պատմական մարզի մայր քաղաքը^[9]։ 1795 թվականին, Լեհաստանի երրորդ բաժանման արդյունքում, հայտնվել է Պրուսիայի կազմում։ 1807 — 1815 թթ. գտնվել է Վարշավայի հերցոգության, այնուհետև՝ ռուսական կայսրության կազմում։ Բնակավայրի զարգացմանը զգալի թափ է հաղորդել նրա մոտակայքով անցնող Վարշավա-Վիեննա երկաթուղու շահագործումը։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին քաղաքը նախ ընկել է գերմանացիների, ապա՝ ավստրո-հունգարացիների տիրապետության տակ։ Մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Բենձինը տիպական հրեական բնակավայրի տպավորություն է թողել. 1921 թվականի տվյալներով նրա բնակիչների 62,1 %-ը (շուրջ 17.300 մարդ) հրեաներ էին^[10]։ Լեհաստանը գրավելուց հետո գերմանացիներն այստեղ ստեղծել են գետտո, որի բնակիչների մեծ մասը նախքան Օսվենցիմի մահվան ճամբար ուղարկվելը պարտադրված աշխատել է գերմանական ռազմական գործարաններում։ 1943 թվականի օգոստոսի 1-ից 3-ը գետտոյաբնակների վերջին խմբին մահվան ճամբար ուղարկելիս տեղի հրեական մարտական կազմակերպության անդամներն ապստամբել են^[11]։ Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտից հետո Բենձինի այն հրապարակը, որտեղ գտնվել է հրեական սինագոգը, կոչվել է ապստամբների պատվին։ 2005 թվականին այդտեղ կանգնեցվել է զոհված հրեաների հիշատակը հավերժացնող հուշասյուն^[12]։

Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բենձինի քույր քաղաքներն են^[13]՝

2022 թվականի մարտին Բենձինը դադարեցրել է իր բարեկամական հարաբերությունները Ռուսաստանի Իժևսկ քաղաքի հետ՝ ի պատասխան Ուկրաինայում Ռուսաստանի ձեռնարկած հատուկ ռազմական գործողության^[14]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սբ. Երրորդության եկեղեցին
Սուրբ Մարիամ եկեղեցին
Շրջանային հանրային գրադարանը
Միրոշևսկիների պալատը (ներկայումս թանգարան է)
Շրջանի վարչակազմի շենքը
14-րդ դարում կառուցված ամրոցը
Միջնադարյան պարսպի պահպանված հատվածներից
Հին շուկայի հրապարակը
Երկաթուղային կայարանը

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/012415001011-0937899?var-id=1639616&format=jsonapi
↑ https://www.polskawliczbach.pl/Bedzin |titulo=Będzin (Silésia) mapas, imobiliário, GUS, acomodações, escolas, região, atrações, códigos postais, desemprego, salário, ganhos, educação, tabelas, demografia, jardins de infância |acessodata=2020-03-19 |obra=Polska w liczbach |lingua=polonês
↑ https://stat.gov.pl/en/topics/population/population/area-and-population-in-the-territorial-profile-in-2016,4,10.html |titulo=Área e população no perfil territorial em 2016 |acessodata=2020-03-19 |obra=stat.gov.pl |ultimo=GUS |lingua=en
↑ «Local Data Bank»։ Statistics Poland։ Վերցված է 2022-09-02 Category K3, group G7, subgroup P1336. Data for territorial unit 2401011.
↑ «Local Data Bank»։ Statistics Poland։ Վերցված է 2022-09-02 Category K3, group G7, subgroup P2425. Data for territorial unit 2401011.
↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych (prawo składu), Warszawa 1920, s. 137.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.
↑ Jarosław Widawski: Miejskie mury obronne w Państwie Polskim do początku XV wieku. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, s. 83.
↑ «BĘDZIN» (անգլերեն)։ Jewish Historical Institute Education։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-04-ին։ Վերցված է 2012-02-27
↑ Бендзин՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
↑ «Monument to the memory of Będzin Jews (Bohaterów Getta Sq.)» (անգլերեն)։ Virtual Shtetl։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-04-ին։ Վերցված է 2012-02-27
↑ «Miasta partnerskie»։ bedzin.pl (լեհերեն)։ Będzin։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-02-19-ին։ Վերցված է 2020-02-14
↑ «Będzin zerwał współpracę z rosyjskim Iżewskiem. Mieszkańcy i samorząd wspierają mocno ukraińskie miasto partnerskie - Obuchów» (լեհերեն)։ March 2022։ Վերցված է 13 March 2022

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Бендин»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
Mary Fulbrook: A small town near Auschwitz. Ordinary Nazis and the Holocaust. Oxford University Press 2012, ISBN 978-0-19-960330-5.^[1]
- deutsche Ausgabe: Eine kleine Stadt bei Auschwitz. Gewöhnliche Nazis und der Holocaust. Klartext Verlag 2015, ISBN 978-3-8375-0980-9.
Shlomo Netzer: Będzin, in: Encyclopedia of the Holocaust, 1990, S. 157–159
Będzin, in: Guy Miron (Hrsg.): The Yad Vashem encyclopedia of the ghettos during the Holocaust. Jerusalem : Yad Vashem, 2009 ISBN 978-965-308-345-5, S. 23–29

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Leseprobe

[_ecf0ef375c3bf3f7-1] ttps://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/012415001011-0937899?var-id=1639616&format=jsonapi

[GUS-2] ttps://www.polskawliczbach.pl/Bedzin |titulo=Będzin (Silésia) mapas, imobiliário, GUS, acomodações, escolas, região, atrações, códigos postais, desemprego, salário, ganhos, educação, tabelas, demografia, jardins de infância |acessodata=2020-03-19 |obra=Polska w liczbach |lingua=polonês

[Profile-3] ttps://stat.gov.pl/en/topics/population/population/area-and-population-in-the-territorial-profile-in-2016,4,10.html |titulo=Área e população no perfil territorial em 2016 |acessodata=2020-03-19 |obra=stat.gov.pl |ultimo=GUS |lingua=en

[population-4] «Local Data Bank»։ Statistics Poland։ Վերցված է 2022-09-02 Category K3, group G7, subgroup P1336. Data for territorial unit 2401011.

[population_density-5] «Local Data Bank»։ Statistics Poland։ Վերցված է 2022-09-02 Category K3, group G7, subgroup P2425. Data for territorial unit 2401011.

[6] Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych (prawo składu), Warszawa 1920, s. 137.

[7] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.

[8] Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.

[9] Jarosław Widawski: Miejskie mury obronne w Państwie Polskim do początku XV wieku. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, s. 83.

[10] «BĘDZIN» (անգլերեն)։ Jewish Historical Institute Education։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-04-ին։ Վերցված է 2012-02-27

[eleven-11] Бендзин՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում

[12] «Monument to the memory of Będzin Jews (Bohaterów Getta Sq.)» (անգլերեն)։ Virtual Shtetl։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-04-ին։ Վերցված է 2012-02-27

[13] «Miasta partnerskie»։ bedzin.pl (լեհերեն)։ Będzin։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-02-19-ին։ Վերցված է 2020-02-14

[14] «Będzin zerwał współpracę z rosyjskim Iżewskiem. Mieszkańcy i samorząd wspierają mocno ukraińskie miasto partnerskie - Obuchów» (լեհերեն)։ March 2022։ Վերցված է 13 March 2022

[15] Leseprobe

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[1]