Բենդեր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բնակավայր
Բենդեր
ռումիներեն՝ Tighina
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրՄոլդովա Մոլդովա
Հիմնադրված է1408 թ.
Առաջին հիշատակումհոկտեմբերի 6, 1408[1][2]
Մակերես97,29 կմ²
ԲԾՄ15 մետր
Բնակչություն▲83 200 մարդ (2018)
Ժամային գոտիUTC+2 և UTC+3
Փոստային դասիչMD-3200
Ավտոմոբիլային կոդА — —
Պաշտոնական կայքbendery-ga.org
Բենդեր (Մոլդովա)##
Բենդեր (Մոլդովա)

Բենդեր (ռուս.՝ Бендеры; ռումիներեն՝ Bender, հայտնի է նաև Տիգինա անվանումով), քաղաք և համայնք Մոլդովայում՝ չճանաչված Մերձդնեստրի Հանրապետությունում, Դնեստրի վտակ Բիկի գետաբերանի մերձակայքում։ Զբաղեցնում է 97,29 քառակուսի կիլոմետր տարածք։ 2018 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է շուրջ 83 հազար (այդ ցուցանիշով 4-րդ տեղն է զբաղեցնում Մոլդովայում և 2-րդ տեղը՝ Մերձդնեստրում)։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակավայրն առաջին անգամ հիշատակվել է 1408 թվականին։ 16-րդ դարում այն գրավել են օսմանյան թուրքերը։ 1713 թվականին Պոլտավայի ճակատամարտում ռուսներից կրած պարտությունից հետո Շվեդիայի թագավոր Կարլ XII-ը թաքնվել է Բենդերի ամրոցում։ 1709 թվականին այստեղ է մահացել ուկրաինացի հետման Իվան Մազեպան (1639 – 1709): 18–19-րդ դարերի ռուս–թուրքական պատերազմների ժամանակ ռուսական բանակը 3 անգամ գրավել է Բենդերը (1770, 1789, 1806)։

Բուխարեստի հաշտության պայմանագրի համաձայն՝ Բենդերը ամբողջ Բեսարաբիայի կազմում 1812 թվականից միացվել է Ռուսական կայսրությանը։ 1818 թվականին ստացել է շրջկենտրոնի կարգավիճակ։

1918-1940 թվականներին գտնվել է Ռումինիայի կազմում, իսկ 1940 թվականի հունիսի 28- ից միացվել է ԽՍՀՄ- ին։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ (1941 – 1944) ռումինական և գերմանական զորքերը լուրջ վնասներ են հասցրել քաղաքին։ 1944 թվականի օգոստոսի 23- ին քաղաքը գրավվել է Կարմիր բանակի կողմից։

1991 թվականից Մերձդնեստրի չճանաչված Հանրապետության կազմում է։ 1992 թվականի ամռանը մեծապես ավերվել է ռուս-մոլդովական հակամարտության արդյունքում[3]։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բենդերի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Միջին բարձր °C (°F) 0.5
(32.9) 		1.6
(34.9) 		6.3
(43.3) 		14.7
(58.5) 		20.9
(69.6) 		24.6
(76.3) 		26.5
(79.7) 		26.2
(79.2) 		21.8
(71.2) 		15.2
(59.4) 		8
(46) 		3.3
(37.9) 		14.13
(57.41)
Միջին օրական °C (°F) −2.4
(27.7) 		−1.3
(29.7) 		2.9
(37.2) 		10.2
(50.4) 		16.1
(61) 		19.8
(67.6) 		21.6
(70.9) 		21
(70) 		16.7
(62.1) 		10.8
(51.4) 		4.8
(40.6) 		0.5
(32.9) 		10.06
(50.13)
Միջին ցածր °C (°F) −5.3
(22.5) 		−4.1
(24.6) 		−0.4
(31.3) 		5.8
(42.4) 		11.4
(52.5) 		15.1
(59.2) 		16.7
(62.1) 		15.9
(60.6) 		11.7
(53.1) 		6.4
(43.5) 		1.7
(35.1) 		−2.2
(28) 		6.06
(42.91)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 35
(1.38) 		36
(1.42) 		30
(1.18) 		36
(1.42) 		48
(1.89) 		68
(2.68) 		65
(2.56) 		42
(1.65) 		43
(1.69) 		26
(1.02) 		37
(1.46) 		37
(1.46) 		503
(19.81)
աղբյուր: CLIMATE-DATA.ORG[4]

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1920 թվականին Բենդերն ունեցել է շուրջ 26 հազար բնակիչ, որոնց մեկ երրորդ մասը հրեաներ էին, մոտավորապես այդքան էլ՝ ռումինացիներ։ Մնացած բնակչության մեջ համեմատաբար մեծ էր ռուսների ու բուլղարացիների թիվը։

2004 թվականին անցկացված մարդահամարի տվյալներով Բենդերի համայնքի բնակիչների թիվը եղել է 100.169, բուն քաղաքինը՝ 97.027, որից՝

43.431 (43,35%) – ռուսներ

25.069 (25,03%) – մոլդովացիներ

18.006 (17,98%) – ուկրաինացիներ

3.164 (3,16%) – բուլղարացիներ

1.091 (1,09 %) – գագաուզներ։

Ազգային կազմը
Ազգ. խումբ 1930 թ. մարդահամար 1959 թ. մարդահամար 1970 թ. մարդահամար 1979 թ. մարդահամար 1989 թ. մարդահամար 2004 թ. մարդահամար
բուն
քաղաքը		 Պրոտեագաիլովկա Համայնքը
municipality		 %
ռուսներ 15,116 N/A N/A N/A 57,800 41,949 1,482 43,431 43.35%
մոլդովացիներ1 - N/A N/A N/A 41,400 24,313 756 25,069 25.03%
ռումինացիներ]]1 5,464 N/A N/A N/A - 61 0-5 61-66 0.06%
ուկրաինացիներ2 - N/A N/A N/A 25,100 17,348 658 18,006 17.98%
Ruthenians2 1,349 N/A N/A N/A - - - - -
բուլղարներ 170 N/A N/A N/A 3,800 3,001 163 3,164 3.16%
գագաուզներ 40 N/A N/A N/A 1,600 1,066 25 1,091 1.09%
հրեաներ 8,279 N/A N/A N/A - 383 2 385 0.38%
գերմանացիներ 243 N/A N/A - - 258 6 264 0.26%
լեհեր 309 N/A N/A N/A - 190 0-12 190-202 0.20%
հայեր 46 N/A N/A N/A - 173 0-16 173-189 0.18%
գնչուներ 24 N/A N/A N/A - 132 0-5 132-137 0.13%
բելառուսներ 188 N/A N/A N/A - 713 19 732 0.73%
այլք N/A N/A N/A 8,300 7,440 0-31 7,440-7,471 7.44%
ազգ. չնշածներ 51 N/A N/A - N/A
հույներ 37 N/A N/A - N/A
հունգարներ 24 N/A N/A N/A N/A
սերբեր, խորվաթներ, սլովենացիներ 22 N/A N/A N/A N/A
չեխեր, սլովակներ 19 N/A N/A N/A N/A
թուրքեր 2 N/A N/A N/A N/A
ալբանացիներ 1 N/A N/A N/A N/A
Ընդամենը 31,384[5] 43,000 72,300 101,292[6] 138,000[7] 97,027[8] 3,142[8] 100,169 100%

Note: 1 Since the independence of Moldova, there has been ongoing controversy over whether Romanians and Moldovans should be counted officially as the same ethnic group or not. At the census, every citizen could only declare one nationality. Consequently, one could not declare oneself both Moldovan and Romanian.

Note: 2 The Ukrainian population of Bessarabia was counted in the past as "Ruthenians"

Մայրենի լեզու
Լեզուն 1930 թ. մարդահամար 2004 թ. մարդահամար
ռուսերեն 16,566 N/A
իդիշ 8,117 N/A
ռումիներեն 4,718 N/A
ուկրաիներեն 1,286 N/A
գերմաներեն 225 N/A
լեհերեն 219 N/A
բուլղարերեն 78 N/A
թուրքերեն 26 N/A
հունարեն 21 N/A
հունգարերեն 20 N/A
գնչուերեն 16 N/A
չեխերեն, սլովակերեն 14 N/A
հայերեն 11 N/A
սերբա-խորվաթերեն, սլովեներեն 8 N/A
ալբաներեն 2 N/A
այլ 11 N/A
non-declared 46 N/A
Ընդամենը 31,384[5] 100,169

Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները: [9] [10]

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հին ամրոցը և Դնեստր գետը
    Հին ամրոցը և Դնեստր գետը
  • Տիրոջ պայծառակերպության եկեղեցին
    Տիրոջ պայծառակերպության եկեղեցին
  • Զինվորական գերեզմանատունը
    Զինվորական գերեզմանատունը
  • Երկաթուղային կայարանը
    Երկաթուղային կայարանը

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Costăchescu M. Documentele moldoveneşti înainte de Ştefan cel Mare (ռումիներեն) — Iași: 1931. — Vol. 2. — P. 408. — 957 p.
  2. ↑ Nicu V. Localitățile Moldovei în documente și cărți vechi: îndreptar bibliografic. Volumul 1: A-L (ռումիներեն) — Chișinău: Universitas, 1991. — P. 49. — 508 p. — ISBN 5-362-00841-2
  3. ↑ Цитат уеб |уеб_адрес=http://www.borm-md.org/bg/node/564 |заглавие=www.borm-md.org |достъп_дата=2012-01-09 |архив_дата=2016-01-30 |архив_уеб_адрес=https://web.archive.org/web/20160130233734/http://www.borm-md.org/bg/node/564
  4. ↑ «BENDER WEATHER BY MONTH // WEATHER AVERAGES». Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 7-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 1930 Romanian Census data for the Tighina County Արխիվացված Հուլիս 20, 2011 Wayback Machine
  6. ↑ «Moldova». citypopulation.de.
  7. ↑ Marian Enache, Dorin Cimpoesu, Misiune Diplomatica in Republica Moldova (Iași: Polirom, 2000), p. 399
  8. ↑ 8,0 8,1 «pridnestrovie.net». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 18-ին.
  9. ↑ «Moldovan towns based on a censuses of 1897—2015» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 19-ին.
  10. ↑ «State administration of Bendery report for 2019 19.9 Mb» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 7-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բենդեր» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բենդեր&oldid=9485426» էջից