Մշակութային ինքնություն
Մշակութային ինքությունն անհատի կողմից տվյալ մշակույթի նորմերի, վարքային պատտերների, արժեքային կողմնորոշիչների և լեզվի գիտակցված ընդունումն է, իր Ես-ի գիտակցումը այն բնութագրիչների դիրքից, որոնք ընդունված են տվյալ հասարակությունում, ինքնանույնականացումը հենց տվյալ հասարակության մշակութային պատտերնների հետ։ Եթե ավելի նեղացնենք այս ձևակերպումը, ստացվում է, որ մշակութային ինքնությունը իրենից ներկայացնում է որոշակի կայուն որակների ամբողջություն, որոնք կանխորոշում են հաղորդակցման, վարքի որոշակի առանձնահատկություններ, մարդկանց նկատմամբ համակրանքը կամ հակակրանքը և այլ առանձնահատկություններ։ Մշակութային նույնականացումը այն մեխանիզմն է, որով տեղի է ունենում անհատի համապատասխանեցումը, նմանեցումը մշակույթին[1]։
Մշակութային ինքնություն հասկացության մասին ընդհանրապես և դրա՝ ինքնության այլ տարատեսակների հետ կապի մասին մասնավորապես կխոսենք ստորև։
Սահմանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տարբեր հայեցակարգերում մշակութային ինքնության վերաբերյալ տեսական վերլուծությունների ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ չկա մեկ ընդհանուր մոտեցում մշակութային ինքնության սահմանման հետ կապված։ Այսպես, օրինակ մշակույթի տեսության և մշակութաբանության մեջ ինքնությունը դիտարկվում է որպես մարդու մշակութային կյանքի նույնականացում որոշակի մշակույթի, ավանդույթների, համակարգի հետ։ Դրա շրջանակներում համարվում է, որ մարդը յուրացնում և ընդունում է տվյալ մշակույթի բովանդակային միջուկը, արժեքները, նորմերը, դրանց արտահայտչամիջոցները։
- Միջմշակութային հաղորդակցման խնդիրներով զբաղվող գիտնականների կարծիքով մշակութային ինքնությունը անհատի գիտակցված ընտրությունն ու նույնականացումն է տվյալ մշակույթում ընդունված նորմերին և վարքաձևերին։ Ըստ այս մոտեցման մշակութային ինքնության հիմքում ընկած որակները հարաբերականորեն կայուն են կյանքի ընթացքում, ընկած են անձի կառուցվածքի հիմքում։
- Հակաէքզիստենցիալիստական հայեցակարգում մշակութային ինքնությունը դիտարկվում է որպես դիսկուրսիվ դրույթների համակարգ։ Այստեղ կենտրոնական նշանակություն է տրվում դասակարգին, սեռին, ռասային, էթնիկ պատկանելիությանը, տարիքին և այլն։ Ի տարբերություն նախորդ մեկնաբանության՝ այստեղ մշակութային ինքնությունը դիտարկվում է որպես դինամիկ/փոփոխական համակարգ, ինչպես դիսկուրսիվ համակարգերից յուրաքանչյուրն է փոփոխական։
- Սոցիոմշակութային ինքնության մեկնաբանությամբ մշակութային ինքնությունը հասանելի է դառնում միայն սեփական մշակութային պատկանելիության գիտակցումից հետո և մեկնաբանվում է որպես այս կամ այն մշակույթին պատկանելիություն, որը դառնում է ռեֆլեքսիայի առարկա[2]։
Մշակությաին ինքնություն եզրը վերաբերվում է անհատների կողմից որոշակի մշակույթին իմաստավորված /գիտակցված և անգիտակցական/, և այդպիսով հոգեբանական /ռեֆլեքսիայի առարկա դարձած/ անդամակցությանը։
Մշակությաին ինքնությունը արդյունք է անհատի կողմից կոգնիտիվ-հուզական ինքնիմաստավորման և նույնականացման որոշակի մշակույթի սոցիալապես ընդունելի արժեհամակարգի հետ։ Այն ոչ միայն ինքնաիմաստավորված է, այլև համապատասխանեցված է միջավայրի հետ, հաստատված դրա կողմից։
- Կոլեկտիվ մշակութային ինքնությունը ձևավորվում է հանրության ինքնառեֆլեքսիայի ընթացքում նույնականացման մեխանիզմների շնորհիվ, որոնք տարբերվում են անհատական մշակութային նույնականացման մեխանզիմներից։ Այստեղ էականը նմանեցումը, կրկնօրինակումը, նույնականացումը չէ, այլ մեկ մշակութային հանրույթի համադրումը, համեմատումը այլոց հետ: Այդ համեմատության արդյունքում հանրույթը իմաստավորում է իր ամբողջականությունը խմբային նույնականացման հատկանիշներով, հանրույթը դառնում է ինքնակա ամբողջություն, որի հետ նույնականանում են դրա բոլոր անդամները։ Այդ պատկերացումը վերածվում է ինքնագիտակցության կոլեկտիվ անգիտակցականում[3]։
Կոլեկտիվ մշակութային ինքնությունը այսպիսով հանդես է գալիս որպես հանրության ինքնագիտակցում, տեղեկատվական-նշանային դինամիկ համակարգ, որն արդյունք է ինքնառեֆլեքսիայի, կառուցված և պատկերացված հանրույթի կողմից որպես ինքնակա ամբողջություն՝ հիմնված մշակութային արժեքների, նորմերի, դիրքորոշումների և կարծրատիպերի վրա[4]։
Այսպիսով հասկանալի է դառնում, որ մշակութային ինքնությունը համակարգային հասկացություն է. այն չի կարելի դիտարկել անհատից կամ կոլեկտիվից առանձին, քանի որ դրա ձևավորումը անցնում է այս երկուսի սերտ փոխներգործության գործընթացում և արդյունքում։ Դիտարկելը մշակութային ինքնությունը սոսկ որպես գործընթաց կամ սոսկ որպես արդյունք հնարավորություն չի տալիս համակողմանիորեն մոտենալ հասկացությանը։
Գիտական հայեցակարգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մշակութային ինքնության խնդիրը բնորոշ է այնպիսի գիտական դիսցիպլինների, ինչպիսիք են հոգեբանությունը, էթնոլոգիան, անթրոպոլոգիան, սոցիոլոգիան։ Այս գիտակարգերի տեսություններում, այնուամենայնիվ, խնդիրը դրված է ավելի շուտ իմպլիցիտ, որպես ընդհանուր հետազոտական խնդիրների տարրերց մեկը։
Դիտարկենք դրանցից մի քանիսը։
Հոգեբանական հայեցակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հոգեբանության մեջ մշակութային ինքնության հայեցակարգը լայնորեն զարգացվել և շոշափվել է հոգեվերլուծական դպրոցի տեսություններում։ Այս դպրոցի հետևորդները հարցին անդրադառնալիս կարևոր շեշտադրումներ են անում հատկապես կապված անգիտակցականի հետ։
Ֆրոյդյան մոտեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆրոյդի կողմից առաջարկված հոգեկանի կառուցվածքում մշակույթը որոշիչ դեր ունի անձի զարգացման գործընթացում։ Հոգեկանը Ֆրոյդը բաժանում է երեք մակարդակների՝ Այն/բնազդային, հակումների մակարդակ/, Ես/գիտակցություն, որոշումների կայացում/, Գեր-Ես/ցենզուրա, մշակույթի կողմից պարտադրվող նորմեր, արժեքներ,մենթալիտետ/: Գեր-Ես-ը ունի քննադատական ռեպրեսիվ բնույթ Ես-ի նկատմամբ։ Ես-ը,այդպիսով, մի կողմից ենթարկվում է Այն-ի բնազդային, պահանջմունքային տարրական իմպուլսներին, մյուս կողմից՝ բարոյականացվում է Գեր-Ես-ի կողմից[5]։
Մշակույթը համարվում է հանրության զարգացման և կայացման ընթացքում այդ հանրույթին միավորող գործոն։ Իր ծագմամբ այն պարտական է ցեղապետի և ամբոխի փոխհարաբերություններին։ Ֆրոյդը առանձին տեղ է հատկացնում իր աշխատություններում այս հարցի քննարկմանը։ Ցեղապետը ելակետային,անկախ անձ էր, ով ուներ եզակի առաջնորդական որակներ։ Ամբոխը ցեղապետի նկատմամբ ուներ լիբիդոզ ձգտումներ. այլ կերպ ասած՝ ամբոխին միավորում էր ընդհանուր սերը ցեղապետի նկատմամբ։ Այս հասկացման մեջ ինքնությունը կարելի է պատկերցնել որպես ամբոխի պահանջմունքային կողմի համապատասխանեցումը ցեղապետի կողմից թելադրված պայմաններին։ Հանրույթը ամրապնդում էր իր գոյատևման համար կարևորագույն դիրքերը և իրեն առանձնացնում կոնկրետ տարածքում այլ հանրույթներից հենց ցեղապետի կողմից թելադրվող վարքային ու մտածական պատտերների համապատասխանեցման հիման վրա[6]։
Էրիքսոնյան մոտեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էրիքսոնը, ընդունելով որպես ելակետ Ֆրոյդյան մեկնաբանությունները ինքնության կայացման հետ կապված, զարգացնում է հայեցակարգը իր էպիգենետիկական, էվոլյուցիոնիստական հայեցակարգում:Ինքնության կայացման կարևորագույն շրջան է համարվում մանկությունը, սակայն ինքնության վերջնական ձևավորումը և զարգացումը դրանով չի ավարտվում։ Մանկության շրջանի համար հատկանաշական է մշակութային արժեքների և աշխարհի նկատմամբ որոշակի վերաբերմունքի ձևավորման առաջնային սերմերը[5]։ Լիովին այլ տեսակետ է առաջ քաշում մեկ այլ հոգեվերլուծող, անալիտիկ հոգեբանության հիմնադիր Կարլ Գուստավ Յունգը։
Յունգյան մոտեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ Յունգի մշակութային ինքնությունը առաջնային է սուբյեկտի նկատմամբ. այն ի սկզբանե գոյություն ունի։ Անգիտակցականը չի սահմանափակվում անհատական մակարդակով, որտեղ պահպանվում են հակումներն ու բնազդները, այն ունի ավելի լայն մակարդակ։ Այդ մակարդակը, դրա բովանդակությունը սահմանվում է մշակույթով և կախված է դրանից։ Հոգեկանի և մշակութային բովանդակությունների հասկացման բանալին թաքնված է սիմվոլների մեջ։ Դրանք ամրապնդված են ծեսերում, հեքիաթներում, առասպելներում։ Սիմվոլների առաջացման մեխանիզմները աշխատում են միջավայրում կատարվողի իմաստավորման,կարգավորման սկզբունքով։
Կոլեկտիվ անգիտակցականի կերպարները հանդիսանում են հանրույթի և ազգի սիմվոլիկ բովանդակությունը։ Այդ կերպարները ստեղծվում են սերնդեսերունդ և հիմնվում վերջիններիս նույնական ապրումների վրա։ Այդ կերպարները առկա են ամեն անհատի ներսում[7]։
Սոցիոլոգիական հայեցակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սոցիոլոգիայում մշակույթը հասկացվում է որպես հասարակության կողմից մշակված գործիքային և հաղորդակցական միջոցներ, որոնք անհրաժեշտ են հասարակական փոխհարաբերությունների ապահովման համար։ Ցանկացած մշակութային արժեք համարվում է պայմանականորեն ընդունելի, անհրաժեշտ հասարակության ինտեգրացիայի և կենսունակության համար։ Արժեքների վրա անհատը կառուցում է իր վարքը, որը ևս պետք է ընդունելի լինի հասարակության կողմից։ Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմի ներկայացուցիչ Ջ.Գ. Միդը ցույց է տալիս, որ անհատական ամբողջականությունը, ինքնանույնականացումը, ինքնությունը մարդկային վարքի ապրիորրի չէ.այն կառուցվում է սոցիալական ինտերակցիաների ընթացքում «արտադրված» որակներից։ Մշակութային նույնականացման գործընթացում կարևոր է համարվում «Ես» և «Այլոք, ուրիշները» հակադրությունը։ Այս մոտեցումը բնորոշ է ֆենոմենոլոգիական սոցիոլոգիայի ներկայացուցիչներին[8]։
Անթրոպոլոգիական հայեցակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անթրոպոլոգիական հայեցակարգային հետազոտությունների դաշտում անձի և մշակույթի փոխհարաբերության հասկացման զանազան մոտեցումներ են հաստատվել։
Հոգեբանական անթրոպոլոգիան, մասնավորապես Ֆ. Բոասի տեսակետից, մեկնաբանում էր անձի և մշակույթի փոխհարաբերությունը սոցիոմշակութային պատճառականության վրա կառուցման տեսանկյունից, այլ կերպ ասած՝ անձը պայմանավորվում է միջավայրի համատեքստում ։ Ըստ Բոասի ազգագրական տվյալները փաստում են, որ ինչպես մեր լեզուն, այնպես էլ անգամ հույզերը հանդիսանում են մեր հասարակական կյանքի և ազգային պատմության արդյունք։
Ռութ Բենեդիկտի պատկերացմամբ մշակույթը կախյալ է, երկրորդային անձի կնատմամբ։ Մշակույթները, ըստ գիտնականի, տարբերվում են իրենց բնորոշ անձնային հոգեբանական բնութագրիչներով։ Տարատեսակ հոգեբանկան իմպուլսներ, որոնք այս կամ այն կերպ կապված են մարդկանց հոգեֆիզիոլոգիական տարբերությունների հետ, բերում են մշակութային տարբեր ձևերի։ Ամենի հիմքում հոգեֆիզիոլոգիական տարբերություններն են։ Այս միտքը ուղիղ արտացոլում է գտնում Բենեդիկտի հետևյալ մեջբերման մեջ՝ «culture is personality writ large» /մշակույթը անձն է, մեծատառերով գրված/:
Խոսելով այս ուղղության մասին, պետք է նկատի ունենալ, որ հեղինակը անձը պատկերացնում էր ծայրահեղ պլաստիկ՝ անձը ձևավորվում, քանդակվում է սոցիալական և մշակութային միջավայրի ուղիղ ներգործությամբ:
Պատմական անթրոպոլոգիայի շրջանակներում մշակութային ինքության սահմանման մեջ մեծ նշանակություն է ձեռք բերում մենթալությունը:Մենթալությունը ձևավորվում է մշակութային ավանդույթների, սոցիալական կառուցվածքների,մարդու կենսագործունեության ողջ միջավայրի ազդեցությամբ[9]։
Էթնոլոգիական հայեցակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակից ազգագրական հայեցակարգերում առանձնացվում են երեք հիմնական ուղղություններ՝ պրիմորդիալիզմ, ինստրումենտալիզմ, կոնստրուկտիվիզմ։ Ուղղություններից յուրաքանչյուրն ունի իրեն հատուկ մոտեցում մշակութային ինքնության խնդրի հետ կապված։
Պրիմորդիալիզմի հետևորդները պնդում են, որ մշակութային, էթնիկ ֆորմացիաները փոխանցվում են արյամբ. մշակութային բովանդակությունները պահպանվում են գենոմում և սերնդեսերունդ փոխանցվում։ Այս ուղղության այլ հետևորդներ մշակութային և էթնիկ գոյացությունների կայունությունը կապում են մշակութային միջավայրի հետ, որ ամրապնդվում է դեռևս մանկությունից։
Ինստրումենտալիզմի կողմնակիցները մշակութային գոյացությունները հասկանում են որպես միջոցներ,որոնք նպաստում են հասարակության նպատակադրմանը և դրանց հասնելուն։ Այս ուղղության շրջանակներում մշակույթը դիտարկվում է որպես գործիք, որը պետք է բարելավի հասարակության կյանքը։ Մշակույթից և էթնոսից վերցվող գործիքակազմի ընտրությունը կատարվում է իշխանական կառույցների կողմից։
Կոնստրուկտիվիստական ուղղության ներկայացուցիչների համար ինքնությունը ձևավորվում է երևակայականին նույնականացման ճանապարհով։ Մշակութային բովանդկությունները պայմանականորեն ստեղծված կերպարներ են, որոնց միջոցով հասարակությունը միավորվում է, զգում ամբողջություն, թույլ տալիս անհատին ընդհանուրի մաս զգալ իրեն[10]։
Մշակութային ինքնության վրա ազդող գործոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մշակութային ինքնության վրա ազդող բազմաթիվ գործոններ կան, որոնց թվում՝ մակրոտնտեսական, քաղաքական, մշակութային, սոցիալական, պատմական և տնտեսական։ Դրա հետ մեկտեղ մշակութային ինքնության համար տարատեսակ նշանակություններ են ձեռք բերում նաև այնպիսի գործոններ, ինչպես՝ ներգաղթյալների կամ էթնիկ փոքրամասնությունների քանակը, իրենց ցրվածությունը, իրավունքներն ու ռեսուրսները, որոնցից նրանք օգտնվում են, ինչպես նաև այլ խմբերի հետ հարաբերությունների առանձնահատկությունները։ Ստորև կքննարկենք այն գործոնները, որոնք վերաբերում են անհատական մակարդակին և ազդում մշակութային ինքնության ձևավորման և զարգացման վրա։
Ժողովրդագրական ցուցիչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժողովրդագրական ցուցանիշների և մշակութային ինքնության միջև կապերը միշտ եղել են հետազոտողների ուսումնասիրությունների կենտրոնական թեմաներից։ Դրանց մեջ ներառվում են գենդերի, տարիքի և սոցիալ-տնտեսական կարգավիճակի հարցերը։ Սովորաբար ազգային մշակույթի ժառանգների դերը վերագրվում է կանանց։ Չկան բավարար տվյալներ միանշանակ պնդելու համար, սակայն, այնուամենայնիվ, որոշ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ կանայք ունեն ազգային/մշակութային ինքնության, նույնականացման ավելի բարձր մակարդակ. հարկ է նշել, որ այս տվյալները տարբեր են կախված մշակույթից, ավանդույթներից, ներգաղթյալների տարբեր խմբերից և երկրներից։ Տարիքի հետ, որպես կանոն, մշակութային ինքնության մակարդակը բարձրանում է[11]։ Դրա հետ սերտ առնչություն ունի Էրիխ Ֆրոմմի այն դիտարկումը, որ տարիքի հետ սրվում է հատկապես արմատներին վերադառնալու, նախնիների հետ միավորվելու պահանջմունքը[5]։
Մշակութային տարբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանրապես որքան ավելի շատ են մշակույթների միջև տարբերությունները, այնքան ավելի բարդանում է անհատական մշակութային հարմարման գործընթացը, ինչը իր հերթին ազդում է անհատի մշակութային ինքնության վրա։ Լեզուն մշակութային տարբերությունների արտահայտումն է և մշակութային ինքնության հետազոտությունների կարևոր բաղկացուցիչ մասը։ Սակայն մշակութային ինքնության և լեզվի միջև կապը միանշանակ հաստատված չէ։ Այլ երկրներում լեզվի և մշակութային ինքնության կապի ուսումնասիրությունները պտտվում են երկու հիմնական տեսակետերի շուրջ։ Դրանցից մեկի համաձայն լեզուն ելակետային գործոն է մշակութային ինքնության մեջ և բարենպաստ է ազդում դրա վրա։ Իմբենս-Բեյլիի հետազոտությունները ամերիկահայ երեխաների հետ ցույց են տվել, որ երկլեզու երեխաները, որոնք անգլերենի հետ մեկտեղ հասկանում են նաև իրենց մայրենի լեզուն, ունեն մշակութային/ազգային ինքնության ավելի բարձր մակարդակ ի համեմատություն այն երեխաների, որոնք միայն անգլերենին են տիրապետում[12]։ Մյուս տեսակետը պնդում է, որ լեզվի և մշակութային ինքնության միջև, եթե անգամ կա կապ, ապա շատ թույլ։ Այլ կերպ ասած՝ անձի մշկութային ինքնության մակարդակը, ձևավորումը չի պայմանավորվում որևէ կերպ լեզվի իմացությամբ։
Սոցիալական աջակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սոցիալական աջակցությունը մշակութային հարմարմանը նպաստող կարևորագույն գործոններից է, ընդ որում կարևոր է ինչպես միջավայրի, այնպես էլ ընտանիքի և հասկակաիցների աջակցությունը։ Առաջին հերթին ծնողները կարող են ազդել անձի մշակութային նույնականացման վրա։ Ազգային համոզմունքները, մենթալիտետը, արժեքները, ընդունված վարքաձևերը մեծամասամբ փոխանցվում են ծնողների միջոցով։ Մշակութային նույնականացման բարձր մակարդակով երեխաների ծնողների շրջանում անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ այս ծնողները գիտակցում են, որ ցանկանում են դաստիարակել տարբեր մշակութային համատեքստերում ավելի հեշտ զարգացող երեխաներ։ Սակայն այս տվյալները ներկայումս լուրջ քննադատության են ենթարկվում նոր ժամանակների, նոր սերունդների հետ կապված։ Երեխաները հիմա ավելի շատ և շուտ են առնչվում այլ մշակույթների հետ, քան իրենց ծնողները։ Այս տեսանկյունից մեծ նշանակություն է տրվում հասակակիցների կողմից ցուցաբերվող աջակցությանը[13]։
Մշակութային ինքնության ճգնաժամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.jpg)
Գլոբալիզացիան այսօր համարվում է ամենատենդենցիոզ երևույթներից մեկը. չկա հասարակական կյանքի մի ոլորտ, որ այս կամ այն կերպ չառնչվի գլոբալիզացիայի հետ։ Հասարակության տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական, տեխնոլոգիական և մշակութային հիմքերը ենթարկվում են ակտիվ վերակառուցումների։ Գլոբալիզացիոն գործընթացները, փոփոխելով սովորական ժամանակայնությունը և սոցիալական տարածությունը, ամբողջական դարաշրջանների միջև սահմաններ են ջնջում՝ ստիպելով ներկայիս աշխարհին նայել տարբեր երևույթների նորովի, ոչ ֆրագմենտար։ Այս գործընթացների մասշտաբայնությունը կապված է տեղեկատվական, ֆինանսական, տրանսպորտային, տեխնոլոգիական հոսքերի շարժունակության և տարածվածության հետ, երբ աշխարհի բոլոր անկյուններ ներթափնցելով՝ դրանք կազմակերպում են ժամանակակից մարդկանց կյանքը փոխկախվածության և փոխպայմանականության սկզբունքներով։
Կենսագործունեության բոլոր ոլորտներից մշակութայինը թերևս ամենամեծ հարվածներն է ստանում այս տեսանկյունից։ Սոցիոմշակութային փոփոխությունների հիպերդինամիկությունը և ժամանակակից հասարակության մոդերնիզացիան ուղեկցվում են այդ սոցիոմշակութային համակարգերի խորքային փոփոխություններով. Փոփոխվում են արժեքային կողմնորոշիչները, դրանց հիերարխիան, կյանքից բավարարվածության չափանիշները, առաջ է գալիս նորի նկատմամբ անզուսպ ձգտում, էքստրեմալիզմ, ապագա հեռանկարների լղոզվածություն, ընդհանուր կուռքերի և իդեալների բացակայություն։ Սրա հետ մեկտեղ մշակույթի հիմքի վրա ընկած կոնֆլիկտները կապված են մարդկային բնույթի խորքային դիմադրությունների հետ[14]։
Այսպիսով սոցիոմշակութային գլոբալիզացիան տանում է ներմշակութային և միջմշակութային հակասությունների մեծացման, ակտուալացնում արժեքների, սիմվոլների, տարբեր մշակութային աշխարհների համահարաբերակցման կոնֆլիկտների հարցերը։ Այս համատեքստում նորից առաջնային պլան է գալիս «Մենք» և «Ուրիշները» դիսպոզիցիոն հակադրությունը։ Գլոբալիզացիայի պայմաններում ներգաղթը մեծ թափ է ստանում աշխարհի բոլոր երկրներում։ Ներգաղթյալների մեծ թիվ է մուտք գործում տարբեր երկրներ իրենց հետ բերելով իրենց մշակույթը, արժեքները, պատկերացումները։
Սոցիալական բնույթի շարք գործոններ պայմանավորում են մարդու ինքնության ճգնաժամը սոցիոմշակութային տիրույթում։ Դրանցից հիմնաքարային են համարվում սոցիալական հանրույթների լղոզվածությունը, որը հանգեցնում է հանրության զանգվածայինության, սոցիալական կապերի հետզարգացումը, որի շրջանակներում տեղի է ունենում սոցիալական խնդիրների վերափոխում, ինչպես նաև սոցիալական-խմբային նույնականացման սահմանների լղոզվածությունը։
«Ես-ինքնության» իրողության հաղորդակցական աջակցության թուլացումը «Մենք-ինքնության» կողմից նշանակում է, որ մարդը մսխում է իր սոցիոմշակութային հիմքը, որ դրված է առաջնային սոցիալիզացիայով.նրա ինքնությունը մասնատվում է ֆրագմենտների, որոնք համապատասխանում են այն սոցիոմշակութային աշխարհներին, որոնց հետ մարդ իրեն ժամանակավորապես նույնականացնում է։ Մարդը սկսում է պատկանել բազմաթիվ սոցիոմշակութային իրողությունների՝ իրացնելով դրաանցից յուրաքանչյուրում իր անհատականության միայն որոշ մաս։ Եվ եթե առաջ այդպիսի սոցիոմշակութային աշխարհները քիչ էին, ապա ներկայումս դրանց քանակը անհաշվելի է։
Հեշտ է հասկանալ, որ ցանկացած քիչ թե շատ կայուն համակարգի, հատկապես `մշակույթի համակարգի փոփոխությունը վերածվում է ճգնաժամի, որը տարբեր հեռանկարներ է ստեղծում ինչպես դրա զարգացման, այնպես էլ լուծման համար։ Քանի որ մշակույթն է այն տարածքը, որտեղ կոդավորվում է ինքնությունը և հասարակության զարգացման շարունակականությունը, այնքանով, որքանով որ մշակութային ինքնությունն է «թելադրում» մարդուն կայուն, ուժեղ վստահություն, անվտանգություն, սոցիալական իրավիճակներ կանխատեսելու ունակություն, հասարակության մեջ իր սեփական դիրքորոշման միանշանակությունը, այդքանով այս ոլորտում փոփոխությունները ամենատրավմատիկն են մարդու համար[15]։
Լեհ սոցիոլոգ Պ.Շտոմպկան մշակույթի ոլորտում փոփոխությունների նմանատիպ տրավման անվանել է «մշակութային տրավմա»։ Որպես «մշակութային տրավմայի» ախտանիշ նա առանձնացնում է հետևյալ սոցիալական հետևանքները.
- անվստահություն ինչպես սոցիալական հաստատությունների, այնպես էլ այլ մարդկանց նկատմամբ
- պասիվություն, անտարբերություն, անզորության զգացում
- կողմնորոշումը դեպի ներկան և ժամանակի հեռանկարի կրճատումը` կապված անցյալի հետ
- կարոտը անցյալի նկատմամբ, իր խմբի, համայնքի, մշակույթի գործողությունների իդեալականացում.
- անհանգստության անորոշ զգացում, վախերի կոմպլեքս, տագնապայնություն, առասպելական մտածողություն, ֆանտազիաներ[16]։
Անհատական մակարդակում «մշակութային տրավման» արտահայտվում է մշակութային ապակողմնորոշմամբ, անորոշությամբ, թե անձի սեփական վարքը ինչ ձևերի պետք է համապատասխանի, ինչ արժեքներ են գերակշռում նրա համար։
Մշակութային ինքնության ճգնաժամի պատճառներն են. «արմատների կորստի» փորձը («գոյաբանական հիմնաքարի կորուստ») ավանդույթի «մոռացության» իրավիճակում (ապավանդացում), վիրտուալացում և մշակութային համատեքստի մասնատում, անհատական ընտրությունների հեռացումը կոլեկտիվ կյանքի ձևերից `հաղորդակցության ավանդական տեսակների, սոցիալական համայնքների «մտերմության» տեսակների, հասարակության մեջ սոցիալական նույնականացման տեսակների խախտման շրջանակներում. կյանքի ձևերի և կենդանի միջավայրի բազմազանացում; «վիրտուալ աշխարհների» առաջացումը «իրենց» արժեքներով, հաղորդակցության ձևերով, դիսկուրսիվ պրակտիկայով։ Սոցիալական մշակութային տարածքի բոլոր մակարդակներում սոցիալական փոփոխությունների և ինստիտուցիոնալ տեղաշարժերի տեմպերի արագացումը առաջ է բերում գործողության նոր ձև, որը հաճախ ձևավորվում է ինքնաբերաբար, իրավիճակային և հակասության մեջ է մտնում ավանդական մշակույթի հետ[15]։ Նման իրավիճակներում սրվում է սոցիալական վերահսկողության և ինքնատիրապետման նորմերի միջև հաստատված կապերը փոխելու կամ պահպանելու խնդիրը։ Քանի դեռ կյանքի նոր ձևը ամրագրված չէ նոր մշակութային օրենսգրքերում և կանոններում և չի սանկցավորվում փոխազդեցության նոր ձևերով, սոցիալական վերահսկողության և ինքնատիրապետման նորմերը մտնում են հակասության մեջ` առաջացնելով մարդու սոցիալական ապակողմնորոշում և ինքնության ճգնաժամ անձի բոլոր մակարդակներում։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Миронов, Д.Д. ((24) сентябрь, 2015). «Субъект и культура: механизм идентификации». Вестник СПбГУКИ · № 3: 126–129.
- ↑ Матузкова, Е.П (2012). «Антиэкзистенциалистская концепция идентичности как дискурсивной модели». Філологія ХХІ століття: теорія, практика, перспективи. Міжнародна науково-практична Інтернет-конференція.
- ↑ Матузкова, Е.П (2012). «Идентичность как объект изучения культурологических студий». Наукові записки. Філологічна. 23: 89–91.
- ↑ Матузкова, Е.П. [C:/Users/admin/Downloads/kulturnaya-identichnost-k-opredeleniyu-ponyatiya.pdf «КУЛЬТУРНАЯ ИДЕНТИЧНОСТЬ: К ОПРЕДЕЛЕНИЮ ПОНЯТИЯ»] (PDF). Elibrary.ru. Վերցված է 14.11.2020-ին.
{{cite web}}: Check|url=value (օգնություն) - ↑ 5,0 5,1 5,2 Хьелл Л.,, Д. Зиглер (2003). Теории личности. Питер: СПб. էջեր 608 с.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - ↑ Миронов Д.Д.,, Ляпкина Т.Ф. (2015.). «Подходы к определению культурной идентичности». Культура и цивилизация. № 6: 109-123.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - ↑ Юнг, К.Г.(перевод Чечиной А.) (2020). Архетипы и коллективное бессознательное. Москва: Аст. էջեր 85–107. ISBN 978-5-17-117179-7.
- ↑ Барышникова, И.В. (2009). «Понятие идентичности в социологическом дискурсе». Вестник Волгоградского государственного университета. Серия 7: Философия. Социология и социальные технологии. № 2: 166–172.
- ↑ Белик, A.A. (1999.). Культурология. Антропологические теории культур. М. էջ 240.
- ↑ Лурье С.В. Историческая этнология. М.: Академический Проект; Гаудеамус, 2004. 624 с.
- ↑ Anfu Yan. Cultural Identity in the Perspective of Psychology. South China Normal University, Guangzhou, China
- ↑ Edwards & Chisholm, Language, multicul- turalism and identity: Canadian study[J]. Journal of Multilingual and Multiculturcil Development,1987 (5):391- 408.
- ↑ Schwartz, S. J., Montgomery, M., & Briones, E., The role of identity in acculturation among immigrant people: Theoretical propositions, empirical questions, and applied recommendations. Human Development,2006(49): 1-30.
- ↑ Гидденс Э. Ускользающий мир : как глобализация меняет нашу жизнь / Э. Гидденс. – М. : Весь мир, 2004. – 116 с.
- ↑ 15,0 15,1 Шульгина, Д. Н. (18 октября 2010 г). «КРИЗИС КУЛЬТУРЫ И ИДЕНТИЧНОСТИ ЧЕЛОВЕКА В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ». Вестник ВГУ. Серия: Философия: 175–180.
- ↑ Штомпка П. Социология социальных изменений / П. Штомпка. – М. : Аспект-Пресс, 1996. – 415 с
