Jump to content

Շահան Նաթալի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Շահան Նաթալի
արմտ. հայ.՝ Շահան Նաթալի
Դիմանկար
Ծնվել էհուլիսի 14, 1884(1884-07-14)[1]
ԾննդավայրՀյուսենիկ, Խարբերդի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն[1]
Մահացել էապրիլի 18, 1983(1983-04-18)[2] (98 տարեկան)
Մահվան վայրՈւոթերթաուն, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ
ԳերեզմանՄաունթ Օբերն գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն Օսմանյան կայսրություն և  ԱՄՆ
Ազգությունհայ
ԿրթությունՊերպերյան վարժարան (1901)[1], Եփրատ քոլեջ և Բոստոնի համալսարան (1912)[1]
Մասնագիտությունգրող և ակտիվիստ
ԱշխատավայրԱզատամարտ, Հայրենիք, ՀԲԸՄ, Շանթ[1] և Փյունիկ[1]
Զբաղեցրած պաշտոններգլխավոր խմբագիր
ԿուսակցությունՀՅԴ
 Shahan Natalie Վիքիպահեստում

Շահան Նաթալի (Հակոբ Տեր-Հակոբյան, կեղծանունը՝ Նեմեսիս, հուլիսի 14, 1884(1884-07-14)[1], Հյուսենիկ, Խարբերդի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն[1] - ապրիլի 18, 1983(1983-04-18)[2], Ուոթերթաուն, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ), հայ հասարակական-քաղաքական գործիչ, գրող և փիլիսոփա։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շահան Նաթալին ծնվել է Խարբերդի վիլայեթի Հյուսեյնիկ գյուղում (Արևմտյան Հայաստանում, այժմ Էլյազըղ քաղաքի մաս է) 1884 թվականին։ Ընտանիքում հինգ երեխաներից միակ որդին է եղել։ Նախնական կրթությունը ստացել է տեղի հայկական դպրոցում։ 1894-1896 թվականների Համիդյան ջարդերի ժամանակ հայրը, քեռին և մի քանի այլ ազգականներ սպանվում են։ 11-ամյա Հակոբը երեք օր ապաստանում է հարևան հույների մոտ և փրկվում։ Ջարդերից հետո ուրիշ որբերի հետ տեղափոխվում է Կոստանդնուպոլիս՝ Ս. Հովհաննես որբանոց։ 1897-1900 թվականներին, Նյու Յորքում բնակվող հարուստ հայ վաճառականի հովանավորությամբ, ուսումը շարունակել է Կ․ Պոլսի Պերպերյան վարժարանում։ Աշակերտել է Ռեթեոս Պերպերյանին, որի որդու պատվին ընդունել է «Շահան» անունը։

1901 թվականին վերադառնում է Խարբերդ, դասավանդում եկեղեցուն կից դպրոցում։ 1904 թվականին ընդունվում է Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության շարքերը։ Նույն տարի մեկնում է ԱՄՆ, որտեղ երեք տարի աշխատում է կոշիկի գործարանում։ 1908 թվականին Սահմանադրության ընդունումից հետո վերստին վերադառնում է հայրենի գյուղ։ Սակայն 1909 թվականի ապրիլի 1-ից մինչև 14-ը տեղի ունեցած երիտթուրքական առաջին զանգվածային կոտորածներից հետո տեղափոխվում է ԱՄՆ։ 1909-1912 թվականներին սովորում է Բոստոնի համալսարանում։ Այդ տարիներին հրատարակել է բանաստեղծությունների ժողովածուներ և թատերգություններ, խմբագրել «Շանթ» և «Փյունիկ» գրական հանդեսները, որոշ ժամանակ՝ «Հայրենիք» օրաթերթը։

Շահան Նաթալին Գրիգոր Մերջանովի հետ հանդիսացավ 1915 թվականի հայերի ցեղասպանությունը կազմակերպող և իրականացնող երիտթուրք (Միություն և Առաջադիմություն կուսակցություն) պարագլուխներին վերացնելու «Նեմեսիս» գործողության կազմակերպողն ու ոգեշնչողը։ Շահան Նաթալին մտածում էր ահաբեկչական և զինված պայքարի միջոցով ստիպել Թուրքիային ընդունել հայ փախստականների Արևմտյան Հայաստան վերադառնալու իրավունքը։ Դեմ էր նաև այդ ժամանակ ՀՅԴ բյուրոյում գերիշխող տեսակետին, թե պետք է դաշնակցել Թուրքիայի հետ ընդդեմ Խորհրդային Միությանը։ Այդ հարցերում ՀՅԴ ղեկավարության հետ տարաձայնությունների պատճառով 1927 թվականին դուրս եկավ ՀՅԴ բյուրոյից, իսկ 1928-ին՝ կուսակցությունից։

Որոշ ժամանակ ապրել է Եվրոպայում, Փարիզում հիմնել «Արևմտահայ ազատագրական ուխտ» կազմակերպությունը, խմբագրել «Ազատամարտ» անկախ շաբաթաթերթը։ Ապա վերադարձել է Բոստոն, որտեղ ապրել է մինչև մահը։ 1958 թվականին այցելել է Խորհրդային Հայաստան։ 1970-ական թվականներին ողջունել է Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակի ստեղծումը։

Շահան Նաթալին գրել է մի շարք պատմագիտական երկեր՝ «Թյուրքիզմը Անգորայեն Բաքու և թրքական օրիենտասիոն» (Աթենք, 1928), «Ալեքսանդրապոլի դաշնագրեն 1930-ի կովկասյան ապստամբությունները» (հ. 1-2, 1934-35), «Թուրքերը և մենք» (Աթենք, 1928), «Վերստին հավելված», «Ալեքսանդրապոլի դաշնագրի «ինչպե՞ս»-ն ու «ինչո՞ւ»-ն» (Բոստոն, 1955), «Երեք դաշնագրեր (Ալեքսանդրապոլի, Մոսկվայի, Կարսի), բաղդատական զուգակշիռ» (Բեյրութ, 1957) և այլն, որոնցում փորձել է հայ ժողովրդի նորագույն պատմության տվյալների հիման վրա հիմնավորել իր քաղաքական հայացքները, համաձայն որոնց հնարավոր չէ թուրքերի հետ համաձայնության գալ կամ նրանց հետ դաշնակցելով ընդդիմանալ խորհրդային վարչակազմին։

Հիշատակի հավերժացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շահան Նաթալիի անունը փորագրված է Երևանի Օղակաձև զբոսայգու չորրորդ հատվածում 2023 թվականի ապրիլի 25-ին բացված «Ազգային արժանապատվության ասպետներին» աղբյուր-հուշակոթողին[3]։

Ստեղծագործություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շահան Նաթալիի կիսանդրին Գորիսի պետական համալսարանի բակում
  • «Օրէնքի եւ ընկերութեան զոհերէն» (կարճ պատմվածքներ), Բոստոն, 1909. 63 էջ
  • «Ամպեր» Բոստոն, 1909.
  • «Սէրի եւ ատելութեան երգեր» Բոստոն, 1915. 165 էջ
  • «Քաւութեան երգեր» Բոստոն, Հայրենիք 1915. 31 էջ (չափածո)
  • «Վրէժի աւետարան», Նյու Յորք, 1918. 39 էջ
  • «Ասլան Բէկ» Բոստոն, Հայրենիք 1918 62 էջ (ողբերգություն երեք արարով)
  • «Քեզի» Բոստոն, 1920 116 էջ. Սկսել է գրել 1904 թվականին (չափածո)

Ազգային-քաղաքական գործեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Թուրքիզմը Անգորայէն Բագու եւ Թրքական Օրիէնթասիոն» Աթենք Նոր օր, 1928 172 էջ
  • «Թուրքերը եւ Մենք» Աթենք Նոր օր, 1928. 70 էջ։ Երկրորդ հրատարակություն՝ Բոստոն 1931 93 էջ։ Երրորդ հրատարակություն՝ Երևան, 1992, ներբեռնել [1] Արխիվացված 2016-10-29 Wayback Machine
  • «Ալեքսանդրապօլի Դաշնագրէն 1930-ի Կովկասեան Ապստամբութիւնները» 2 հատոր Մարսել, Արաբյան Հրատարակչություն, 1934-1935
  • «Երեւանի Համաձայնագիրը» Բոստոն, 1941. 112 էջ
  • «Գիրք Մատուցման եւ Հատուցման» Բեյրութ Օնիպար Հրատարակչություն, 1949 134 էջ
  1. «Այսպէս Սպաննեցինք »
  2. Յաւելուած, Պատկերազարդումներ
  • «Վերստին Յաւելուած -- Ալեքսանդրապօլի Դաշնագրի «Ինչպէ՞սն ու ինչո՞ւն»» Բոստոն, Պայքար, 1955 144 էջ
  • Natalie, Shahan (2002) [1928]. The Turks and Us (English). Արցախ: Փյունիկ հրատարակչություն.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 (հայ.) — հատոր 8. — էջ 145.
  2. 2,0 2,1 2,2 Library of Congress AuthoritiesLibrary of Congress.
  3. «Մայրաքաղաքում բացվել է Ազգային արժանապատվության ասպետներին նվիրված աղբյուր-հուշակոթող». Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 5-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շահան Նաթալի» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է «Հայկական հարց» հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 145