Ակրոպոլիս

tumb

tumb

tumb

tumb

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ակրոպոլիս (այլ կիրառումներ)

Ակրոպոլիս հին հունարեն՝ ἀκρόπολις), միջնաբերդի հունարեն անվանումը. բառացի նշանակում է վերին քաղաք։ Առավել հայտնի է Աթենքի Ակրոպոլիսը՝ կառուցված մ. թվական ա. 1-ին հազարամյակի սկզբներին։

Հնում քաղաքները հիմնականում եռամաս էին՝ բաղկացած միջնաբերդից, բնակելի թաղամասերից և արվարձաններից։ Միջնաբերդը բնակավայրի բարձրադիր, պարսպապատ, անառիկ մասն էր, որտեղ վտանգի ժամանակ ապաստանում էին բնակիչները։ Միջնաբերդեր ունեցել են արևմտաեվրոպական, ռուսական, միջինասիական, հայկական և միջնադարյան այլ քաղաքներ։ Հին Հունաստանում միջնաբերդը կոչվում էր ակրոպոլիս, Հին Հռոմում՝ կապիտոլիում, Ռուսաստանում՝ կրեմլ։ Միջնադարյան Հայաստանում առավել նշանավոր էին Անիի, Դվինի, Լոռեբերդի, Վանի, Կարսի միջնաբերդերը։

Ակրոպոլիսը գտնվում է Աթենքի բարձր բլուրներից մեկի վրա, չափերը՝ 300x130 մ, մ. թ. ա. 449 թվականին վերակառուցվել է Պերիկլեսի օրոք՝ ամրոցից վերածվելով Փառքի և Աթենքի հովանավոր Աթենաս աստվածուհու վեհության խորհրդանիշի։ Արևմուտքից թեք ու ժայռոտ տեղանքով միակ ճանապարհը տանում է դեպի Ակրոպոլիսի սյունազարդ մուտքը՝ Պրոպիլեոնը (մ. թ. ա. 437–432 թվականներին, ճարտարապետ՝ Մնեսիկլես), որից աջ՝ Պիրգոս կոչվող բարձր հարթակի վրա, եղել է Նիկե Ապտերոսի փոքրաչափ տաճարը, դիմացն Աթենաս Պարթենոսի արձանն էր, աջում՝ Պարթենոնի տաճարը, իսկ ձախում՝ Էրեքթեոնի նրբակերտ տաճարը (մ. թ. ա. 421–406 թվականներին). կառուցվել է Պոսեյդոնի, Աթենասի և Ատտիկայի թագավոր Էրեքթեոնի պատվին։ Հետաքրքրական է, որ տաճարի հարավային սյունասրահի ծանրությունը կրում են 6 կարիատիդներ (կանանց արձաններ)։

Ակրոպոլիսի համալիրի հորինվածքային մտահղացումը կապված էր 4 տարին մեկ կազմակերպվող համաժողովրդական տոնի՝ Համաաթենական հանդիսավոր երթի հետ, որը, սկսվելով Աթենքի Ագորայից (գլխավոր հրապարակ), հասնում էր մինչև Պարթենոն։

Աթենաս Պալլասի արձանն ունեցել է 12 մ բարձրություն. դեմքը և ձեռքերը եղել են փղոսկրից, հագուստը և զենքը՝ ոսկե բարակ թերթերից, իսկ աչքերը՝ թանկարժեք քարերից։ Ըստ Փավսանիոս պատմիչի՝ Նիկե Ապտերոսի տաճարի (մ. թ. ա. 421 թվական, ճարտարապետ՝ Կալիկրատես) սրբարանում (նաոս) դրված է եղել հաղթանակի աստվածուհու՝ Նիկեի անթև արձանը (որպեսզի հաղթանակը «չթռչի» հեռանա աթենացիներից)։ Ակրոպոլիսի գլխավոր տաճարը Պարթենոնն է (մ. թ. ա. 447–432 թվականներին, ճարտարապետներ՝ Իկտինոս և Կալիկրատես), որն աչքի է ընկնում մեծ չափերով (69,9 x 30,9 մ) և ներդաշնակ համաչափություններով։ Տաճարի արևմտյան ճակտոնի բարձրաքանդակները ներկայացնում են ծովերի աստված Պոսեյդոնի և Աթենաս Պարթենոսի վեճը Ատտիկային տիրելու համար, արևելյան ճակտոնին պատկերված է հելլենական մի առասպել, ըստ որի՝ Աթենասը ծնվել է Զևսի գլխից։ Տաճարի պատերը ողջ շրջագծով գոտևորել է ֆրիզը՝ պատված պատկերաքանդակներով, որոնց հիմքում Աթենքի մասին առասպելներն են՝ աստվածների և տիտանների պայքարը, Տրոյայի ավերումը, կենտավրոսների և հերոսների գոտեմարտը։ Պարթենոնի քանդակների հեղինակը մ. թվական ա. V դարի նշանավոր քանդակագործ Ֆիդիասն է։

Թուրքերի տիրապետության ժամանակ Պարթենոնը վերածվել է վառոդի պահեստի (14-րդ դար), ապա՝ մզկիթի։ Այն կանգուն էր մինչև XVIII դարի վերջը. թուրքերը Ակրոպոլիսի պարսպապատերը պաշտպանական նպատակով ամրացնելու համար քանդել են տաճարը և քարերն օգտագործել հողապատնեշի լիցքի համար։ Հունաստանի ազատագրումից հետո տաճարի մասերը և քանդակները հանվել են հողային լիցքից, իսկ 1835–1836 թվականներին տաճարը վերաշարվել է և ստացել ներկայիս տեսքը։ 19-րդ դարի սկզբին Պարթենոնի շատ քանդակներ տարվել են Մեծ Բրիտանիա. գտնվում են Լոնդոնի Բրիտանական թանգարանում։ Իր չափերի, դիրքի և կառուցիկ հատկանիշների շնորհիվ տաճարն իշխող է ոչ միայն Ակրոպոլիսի համակառույցի, այլև ողջ Աթենքի համայնապատկերի վրա։

• 
  Պարթենոնի տաճարը Աթենքի Ակրոպոլիսում (մ. թվական ա. 447–438 թվականներին)
• 
  Մոսկվայի Կրեմլը (XIV դար)
• 
  Լինդոսի ակրոպոլիսը

Արտաքին հղումներ

• The Acropolis of Athens Արխիվացված 2007-04-29 Wayback Machine (Greek Government website)
• The Acropolis Restoration Project Արխիվացված 2007-11-01 Wayback Machine (Greek Government website)
• The Restitution of the Parthenon Marbles Արխիվացված 2007-06-17 Wayback Machine
• UNESCO World Heritage Centre — Acropolis, Athens
• Acropolis Friends
• AcropolisofAthens.gr
• Acropolis of Athens travel guide Արխիվացված 2011-09-04 Wayback Machine
• Acropolis Museum Արխիվացված 2010-05-07 Wayback Machine
• Marbles Reunited - The British Campaign to Return the Parthenon Marbles to Athens Արխիվացված 2012-01-18 Wayback Machine
• Acropolis: description, photo album
• Հայկական Հանրագիտարան

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ակրոպոլիս» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 234)։

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։