Վիշապի ատամներ (դիցաբանություն)

Կադմոսը վիշապի ատամները ցանելիս, Մաքսֆիլդ Փերիշ, 1908 թ.

Վիշապի ատամներ (հուն․՝ ὀδόντες (τοῦ) δράκοντος, օդոնտես (տոու) դրակոնոս ), հունական առասպելաբանությունում նշանակալից դեր ունեն փյունիկյան արքայազն Կադմոսի լեգենդներում և Յասոնի ոսկե գեղմը փնտրելու մեջ։ Երկու դեպքում էլ վիշապները ներկա են և կրակ են շնչում։ Նրանց ատամների տեղը բուսնում են լիակատար զինված մարտիկներ։

Առասպելներ

Կադմոս և սպարտոիներ

Գրագիտություն և քաղաքակրթություն բերող Կադմոսը սպանում է սուրբ վիշապին, որը պահպանում էր Արեսի աղբյուրը։ Ըստ Կեղծ-Ապոլոդորոս Աթոնացու «Բիբլիոտեկա» (Bibliotheca) հունական առասպելների և հերոսական լեգենդների համառոտագրքի՝ Աթենան Կադմոսին տալիս է վիշապի ատամների կեսը՝ խորհուրդ տալով ցանել դրանք։ Երբ նա դա անում է, ակոսներից ծնվում են կատաղի զինված մարդիկ, որոնք հայտնի էին Սպարտոի անունով ( հին հուն. ՝ Σπαρτοί, բառացի թարգմանություն՝ «ցանել [մարդիկ]», σπείρω, speírō, «ցանել»)։ Կադմոսը նրանց մեջ քար է նետում, քանի որ վախենում էր նրանցից, իսկ նրանք, կարծելով, որ քարը նետել է իրենցից մեկը, կռվում են միմյանց հետ այնքան, մինչև մնում են նրանցից միայն հինգը՝ Էխիոնը ( Պենթեուսի ապագա հայրը), Ուդեուսը, Քթոնիուսը, Հիպերենորը և Պելորուսը . Այս հինգն օգնում են Կադմոսին հիմնել Թեբե քաղաքը (որի ակրոպոլիսն ի սկզբանե կոչվել է նրա անունով` Կադմեիա (Καδμεία)), սակայն Կադմոսն ութ տարի ստիպված էր Արեսի ստրուկը լինել՝ վիշապին սպանելու մեղքը քավելու համար։ Դրանից հետո Կադմոսին կնության են տալիս Հարմոնիային` Աֆրոդիտեի և Արեսի դստերը։ Նրանց հարսանիքին ներկա են լինում Օլիմպոսի բոլոր աստվածները։

Այնուամենայնիվ, ըստ Հելլանիկուս Լեսբոսացու` վիշապի ատամներից առաջացել են միայն հինգ սպարտոիներ՝ բաց թողնելով նրանց միջև տեղի ունեցած ճակատամարտը։ Ըստ Հելլանիկուսի վարկածի` Զևսը ստիպված էր միջամտել Կադմոսին փրկելու Արեսի զայրույթից, որը ցանկանում էր սպանել նրան։ Հետագայում սպարոիներից Էխիոնն ամուսնանում է Կադմոսի դստեր՝ Ագավիեի հետ, և նրանց որդի Պենթեոսը փոխարինում է Կադմոսին որպես թագավոր։

Յասոն

«Կադմոսը սպանում է վիշապին», հեղինակ` Հենդրիկ Գոլցիուս, Դանիայի ազգային պատկերասրահ, մոտ 1573-1617 թվականներ

Նույն կերպ, Կոլխիայի թագավոր Այետեսը (Αἰήτης) արգոնավորդների առաջնորդ Յասոնին մարտահրավեր է նետում. ոսկե գեղմը ստանալու համար Աթենքի մոտ վիշապի ատամներ ցանել։

Սկզբում Յասոնը պետք է միայնակ սանձահարեր բոց արտաժայթքող և պղնձե կճղակներ ունեցող ցուլերին, հերկեր ռազմի աստված Արեսի դաշտը (Արեոպագոս) կրակ շնչող այդ հսկայական ցուլերով, որից հետո հերկած հողի չորս ակրը ցաներ Աթենասից ստացած վիշապի ատամների կեսով, որոնք հողի մեջ ընկնելով վերածվելու էին ռազմիկների բանակի, և, ի վերջ, պետք է կտրեր զինված մարդկանց այդ բերքը` նախքան նրանք կսպանեին իրեն։

Յասոնը Մեդեայից նախապես ստացած խորհրդով քար է նետում ատամներից ծնված ռազմիկների խմբի մեջ։ Ռազմիկները սկսում են կռվել` կարծելով, թե իրենցից մեկն էր քար նետել։ Նրանք կռվելով սպանում են միմյանց՝ Յայսոնից բացի ոչ մեկը ողջ չի մնում։ Այնուհետ Մեդեան իր դեղաբույսերի օգնությամբ քնեցնում է ոսկե գեղմի պահապան մշտարթուն վիշապին, իսկ նրա սիրելին` Յասոնը, այսպիսով կարողանում է առևանգել ոսկե գեղմը։

Փոխաբերական կիրառություններ

Կադմոսի և Յասոնի դասական լեգենդներից առաջացել է «վիշապի ատամներ ցանել» արտահայտությունը։ Սա օգտագործվում է որպես փոխաբերություն՝ նկատի ունենալով մի բան անելը, որն ունի վեճեր հրահրելու ազդեցություն։ Շվեդերենում առասպելը «draksådd» ( վիշապ-սերմ ) բառի աղբյուրն է՝ ապականիչ գաղափարներ կամ ավելի լայն իմաստով՝ սարսափելի հետևանքներով գործողություններ տարածելու իմաստով։

Ջոն Միլթոնը հղում է անում առասպելին իր «Արեոպագիտիկա. ելույթ գրաքննությունից մամուլի ազատության մասին՝ ուղղված Անգլիայի խորհրդարանին» տրակտատում։

Ես չեմ ժխտում, որ եկեղեցու և պետության համար չափազանց կարևոր է աչալուրջ հսկել գրքերը, ինչպես նաև մարդկանց և, անհրաժեշտության դեպքում, նրանց ձերբակալել, բանտարկել և ամենայն խստության դատապարտել որպես հանցագործ, քանի որ գրքերը բոլորովին մեռած բաներ չեն, այլ էակներ, որոնք իրենց մեջ պարունակում են կյանքի սերմեր, նույնքան ակտիվ, որքան հոգին, որի արդյունքը նրանք են։ Ավելին, նրանք իրենց մեջ, ինչպես սրվակի մեջ, պահում են իրենց ստեղծած կենդանի մտքի ամենամաքուր էներգիան և քաղվածքը։ Ես գիտեմ, որ նրանք [գրքերը] նույնքան համառ և պարարտ են, որքան վիշապի առասպելական ատամները, և որ, ցրված լինելով ամենուր, նրանք կարող են բարձրանալ զինված մարդկանց տեսքով։ Այնուամենայնիվ, եթե այստեղ ուշադիր չես, լավ գիրք սպանելը գրեթե նույնն է, ինչ մարդուն սպանելը։ Ով մարդ է սպանում, սպանում է բանական էակին՝ Աստծո նմանությանը. նա, ով ոչնչացնում է լավ գիրքը, սպանում է ինքնին միտքը, սպանում է, ասես, Աստծո տեսանելի պատկերը։ Շատ մարդիկ միայն ծանրաբեռնում են երկիրը իրենց կյանքով. լավ գիրքը ստեղծագործ ոգու թանկարժեք կենսահյութն է, որը զմռսված է և պահպանվում որպես գանձ գալիք սերունդների համար։ Իրոք, ոչ մի ժամանակ չի կարող վերականգնել կյանքը, և դրանում, թերևս, մեծ կորուստ չկա. բայց երկար դարերի շարանը հաճախ չի կարողանում փոխհատուցել մերժված ճշմարտության կորուստը, որի կորուստը վնաս է հասցնում ամբողջ ազգերին։ Ուստի մենք պետք է զգույշ լինենք կենդանի գործեր հետապնդելիս։ - Ջոն Միլթոն, «Արեոպագիտիկա. ելույթ գրաքննությունից մամուլի ազատության մասին՝ ուղղված Անգլիայի խորհրդարանին», 1644

Պատկերասրահ

• 
  «Կադմուսը վիշապի ատամները ցանելիս»
  հեղինակ` Պիտեր Պաուլ Ռուբենս (17-րդ դար)
• 
  «Կադմուսը ցանում է վիշապի ատամները, որոնք վերածվում են զինված մարդկանց»
  հեղինակ` Հենդրիկ Գոլցիուս, (1615 թվական)
• 
  «Յասոնը և ոսկե գեղմը 11. Յասունը հերկում է հողը և ցանում վիշապի ատամները»
  հեղ.` Լեոնարդ Թիրի (մոտ 1500-1550)

Գրականություն

• Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus), The Library with an English Translation by Sir James George Frazer, F.B.A., F.R.S. in 2 Volumes, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press; London, England, William Heinemann Ltd. 1921. ISBN 0-674-99135-4. Online version at the Perseus Digital Library. Greek text available from the same website.
• Gantz, Timothy, Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources, Johns Hopkins University Press, 1996, Two volumes: 978-0-8018-5360-9 (Vol. 1), 978-0-8018-5362-3 (Vol. 2).
• Pausanias, Description of Greece with an English Translation by W. H. S. Jones, Litt.D., and H. A. Ormerod, M.A., in 4 Volumes. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press; London, England, William Heinemann Ltd. 1918. 0-674-99328-4. Online version at the Perseus Digital Library
• Pausanias, Graeciae Descriptio. 3 vols. Leipzig, Teubner. 1903. Greek text available at the Perseus Digital Library.
• Smith, William; Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, London, England (1873). "Sparti".