Վիքիպեդիա:Արևելահայերենի տառադարձության ուղեցույց

Օգնության էջեր
Վիքիպեդիա Օգնություն
Ողջույն, նորեկներ Կարևոր կանոններ Հաճախ տրվող հարցեր (ՀՏՀ) Օգտագործվող տերմիններ Օգնություն:Առաջին քայլերը Ինչպես խմբագրել «Չնչին» խմբագրում Ինչպես հոդված ստեղծել Ընտրել վերնագիր Վերանվանել հոդվածը Ստեղծել վերահղում Խորհուրդներ լավ հոդված գրելու համար Տեքստի ձևավորում Ուղղագրություն Աղյուսակներ Բանաձևեր Դիագրամներ Թարգմանչական ուղեցույց Տառադարձություն Պատկերներ և ֆայլեր Ազատ օգտագործում Հղումներ Ներքին հղումներ Արտաքին հղումներ Միջլեզվային հղումներ Կաղապարներ Նավարկում Կատեգորիաներ Բոտեր Կոորդինատներ և քարտեզներ Օժանդակ գործիքներ Հարցեր
Տե՛ս նաև Կանոնակարգեր և ուղեցույցներ

Արևելահայերենի տառադարձության ուղեցույցը պարզաբանում է հայերենի օտար լեզուներից տառադարձության կանոնները, Վիքիպեդիայի հոդվածների համատեղելիության նպատակով: Ուղեցույցը հիմնված է «Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու» գրքում հրատարակված տերմինաբանական կոմիտեի և հայերենի բարձրագույն խորհրդի որոշումների հիման վրա:

Անգլերենից

• Անգլերեն p, t, k և k արտասանված c-ն տառադարձնել բառասկզբում փ, թ, ք, իսկ մնացած դիրքերում՝ պ, տ, կ. վերջին դեպքում նաև կրկնվողները տառադարձնել միայն մեկ բաղաձայնվող:

• Օրինակ՝ Փիռլ Հարբոր, Փիտ, Փայկ, Փեյն, Թաֆտ, Թեյլոր, թենիս, թիմ, Թոյնբի, Թուկ, Քարտեր, Քենեդի, Քլարկ, Լիպման, բադմինտոն, Դուայտ, միստեր, Ռուզվելտ, Սկոտ, ֆուտբոլ, Լասկի, Հոկ:
• Բացառություն՝ արդեն լայն տարածում գտած ավանդական ուղղագրություն ունեցող բառերը թողնել անփոփոխ, օրինակ՝ կոնգրեսմեն, կու-կլուքս-կլան, Նյու Յորք, Տվեն և մի շարք այլ բառեր:

• Բառասկզբի p, t, k (c) կանոնը նաև օգտագործել այն բաղադրյալ բառերի և հատուկ անունների երկրորդ բաղադրիչի համար, որոնց բաղադրիչները լիովին գիտակցվում են, հատկապես եթե բառի առաջին և երկրորդ բաղադրիչի միջև ապաթարց (') կամ գծիկ (-) կա, կամ երկուսը գրվում են անջատ:

• Օրինակ՝ Ջորջթաուն, Օ'Քեյսի, Օ'Քոնոր, Մակ-Թավիշ, Մակ-Քինլի, Մակ-Քորմիկ, Փորտ Փատրիկ, Լեյկ Փլեսիդ:

• Անգլերեն s տառը, որը օգտագործված է ձայնեղ բաղաձայնից հետո և զ է արտասանվում հայերեն ս տառադարձնել: Օրինակ՝ Թայմս, Ջեմս, Ուելս:

• Բացառություն՝ Ավանդաբար զ-ով գրվող և արտասանվող բառերը թողնել անփոփոխ: Օրինակ՝ Թեմզ, Չառլզ:

• Անգլերեն w(h)-ն հատկապես բառասկզբում տառադարձնել ու (wa-ն ուո):

• Օրինակ՝ Ուոլտոն, Ուայտհոլ, Ուայտ, Ուայլդ, Ուայտ, Ուիլկինսոն, Ուոլստրիտ, Բրոդուեյ, Դուայտ, Փորտ Քոնուեյ:
• Բացառություն 1՝ երբ հայերենում կարելի է իրար կողքի հանդիպել երկու ու, օրինակ անգլերեն wu, wo, woo պարագաներում, գրել և արտասանել վու:
• Օրինակ՝ Վուդ, Վուդրո, Վուլֆ:

• Բացառություն՝ 2 ավանդաբար վ-ով տառադարձված լայն տարածում ունեցող բառերը և հատուկ անունները թողնել անփոփոխ: Օրինակ՝ Վալտեր Սկոտ, Վաշինգտոն, վատտ, Վիլյամ, Դարվին:

• Ա-ի և է-ի միջին արտասանությունով անգլիական a-ն (ըստ հնչյունաբանական միջազգային այբունենի æ հնչյունը, օրինակ՝ cat, man) տառադարձնել ա:

• Օրինակ՝ Ադամս, Ալեն, Ալիս, Բաքստեր, Հարիսոն, Մաքսուել, Նանսի, Սանֆորդ, Ֆրանկլին:
• Բացառություն՝ արդեն տարածված և ավանդաբար ե տառադարձված բառերը թողնել անփոփոխ, օրինակ՝ դենդի, Թրումեն, լենդլորդ, չեմպիոն:

• Բաց վանկերում և որոշ դիրքերում էյ արտասանվող անգլերեն a-ը (ըստ հնչյունաբանական միջազգային այբունենի eɪ հնչյունը) ե տառադարձնել:

• Օրինակ՝ Բեկոն, Դեվիս, Ջեմս, Ուելս, Քեմբրիջ:

• Էյ արտասանվող անգլերեն ey, ai, ay (ըստ հնչյունաբանական միջազգային այբունենի eɪ հնչյունը) եյ տառադարձնել:

• Օրինակ՝ Լեյտոն, Դեյտոն, Թեյլոր, Փեյն:

• Բաց և երկար օ արտասանվող անգլիական a-ն (ըստ հնչյունաբանական միջազգային այբունենի ȯ հնչյունը) բառասկզբում օ և այլ տեղերում ո տառադարձնել:

• Օրինակ՝ օլդերման, Բոլդուին:
• Բացառություն՝ ավանդաբար ա-ով տառադարձված բառերը թողնել անփոփոխ:
• Օրինակ՝ Բալտիմոր, Վալտեր Սկոտ:

• Անգլերենում չշեշտվող վանկերի թուլացող և ը-ին մոտեցող ձայնավորը տառադարձնել համաձայն շեշտի տակ լինելու ժամանակ, և ոչ ը-ի:

• Օրինակ՝ Բայրոն և ոչ Բայրըն, Բեկոն, Լիպման, միստեր, Օլստեր:
• Բացառություն՝ Ավանդաբար տառադարձված Մանչեստր բառը:

• Հետձայնավորային դիրքում գրվող բայց չարտասանվող անգլերեն r և l տառերը հայերենում գրել և արտասանել:

• Օրինակ՝ Փիռլ Հարբոր, Քարտեր, Ֆոլկներ,

• Աստվածաշնչային, հունական, լատինական և այլ ծագման հատուկ անունները, որոնք տրվում են անգլիալեզու անձերին, տառադարձնել ըստ անգլերենից տառադարձման կանոնների:

• Օրինակ՝ Բենջամին, Դեվիդ, Ջոզեֆ, Սոլոմոն:

Ռուսերենից

• Ռուսերեն ье-ն տառադարձնել իե:

• Օրինակ՝ Վիետնամ, պրեմիեր, պրեմիերա, Պովոլժիե, Մոլիեր, Ֆելիետոն:

Հունական ծագումով

• Հունական ծագումով բառեր, որոնք հունարենում պարունակել են φ, θ, χ (լատիներեն՝ ph, th, kh, ch), հայերեն տառադարձնել ֆ, թ, խ, օրինակ՝ ֆաներ, ֆոսֆոր, թեորեմ, թեմա, խարտիա, մեխանիկա, ֆանտաստիկական, ֆիլատելիստ, ֆիլհարմոնիա, ամորֆ, ամֆիբիա, թեմա, թեոկրատիա, թերմոդինամիկա, պնևմոթորաքս, խոլերա, խրոնիկա, սխեմա:

• Բացառություն՝ ավանդաբար գրություն ունեցող փասիան, փյունիկ, քարտ, քարտուղար, քղամիդ, քաոս, քիմիկոս, քլոր և մի շարք ուրիշ բառեր:

Վրացերենից

• Բացի Թբիլիսի քաղաքի պարագայում, վրացական մյուս տեղանուններից տառադարձնելիս գրել առանց ի վերջահնչյունի:

• Օրինակ՝ Բաթում, Բորժոմ, Ախալքալաք, Թելավ, Կարզախ, Մցխեթ, Սուխում, Սուրամ, Քութայիս:
• Բացառություն՝ կանոնը չի տարածվում այն ի վերջահնչյունով բառերին, որոնք հայերենում զուգաձևություն չունեն և առանց այդ ի-ի չեն գործածվում, օրինակ՝ Գորի, Կախի:

Հապավումներ

Տարածված լատինատառ հապավումները հայերեն տառադարձնելուց, յուրաքանչյուր տառի անվանումը պետք է տառադարձվի ինչպես հնչում է մայր լեզվում: Ամեն հնչյունի անուն պետք է սկսվի մեծատառով, իսկ շարունակվի միայն փոքրատառերով: Յուրաքանչյուր հնչյուն միանում է մյուս հնչյունին, առանց տարածության, կետի, գծիկի, կամ այլ նշանների, ինչպես մայր լեզվում:

Անգլերենի տառերի անվանումը, և նրանց հայերեն տառադարձումները բերված են հետևյալ աղյուսակում՝

Անգլերեն տառերի տառադարձություն
Անգլերեն տառ	Տառադարձված անուն	Օրինակ
A	Էյ	ԷյԲիՍի
B	Բի	ԲիԲիՍի
C	Սի	ՍիԷնԷն
D	Դի
E	Ի	ԷնՎայԷսԻ
F	Էֆ	ԷֆԷմ
G	Ջի	ԷլՋի
H	Էյջ	ԷյջՓի
I	Այ	ԱյԲիԷմ
J	Ջեյ	ՋեյՓի Մորգան
K	Քեյ	ՔեյԷֆՍի
L	Էլ	ԷլՋի
M	Էմ	ԷֆԷմ
N	Էն	ՍիԷնԷն
O	Օ
P	Փի	ԷյջՓի
Q	Քյու	ՔյուԷմԷլ
R	Ար	ԱրՓիՋի
S	Էս	ԻԷսՓիԷն
T	Թի	ԹիԷնԹի
U	Յու	ՅուՓիԷս
V	Վի	ՎիԷլԷսԱյ
W	Դաբլյու	ԴաբլյուԴաբլյուԴաբլյու
X	Էքս	ԷքսԹիԷմԷլ
Y	Վայ	ՎայԷմՍիԷյ
Z	Զեդ

Այս կայքը կարող է օգտակար լինել Հայաստանի Հանրապետությունում գրանցված որևէ ընկերության անվան հայերեն տարբերակի որոնման համար:

Կրկնակի բաղաձայններ

• Օտարալեզու բառերի կրկնակ բաղաձայնները ըստ հայերեն արտասանության տառադարձնել մեկ բաղաձայնով:

• Օրինակ՝ ակորդ, ակրեդիտիվ, ալեգրո, ալիգատոր, ամոնիում, Բարբյուս, կլասիցիզմ, կոլեգիա, կոլեկտիվ, կոմունիզմ:

• Կրկնակ ր տառը ի ձայնավորից առաջ տառադարձնել ր, իսկ մնացած բոլոր դեպքերում ռ:

• Օրինակ՝ բարիկադ, տերիտորիա, Մառ, Պյուռոս, տեռոր:

• Կրկնակ բաղաձայնների հայերենում ուժգին արտասանվելու դեպքում, գրել կրկնակ բաղաձայնով:

• Օրինակ՝ բրուտտո, Ջեմմա, մասսա, նետտո, պաննո, վաննա, վատտ:

Աղբյուր

• Հովհաննես Բարսեղյան (2006). Լավրենտի Միրզոյան (ed.). Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: «9-րդ հրաշալիք» հրատարակչություն. ISBN 9994156039.