Սաուդյան տեսլական 2030

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Saudi Vision 2030
Government plan, development program Խմբագրել Wikidata
Ստեղծում25 Ապրիլի 2016 Խմբագրել Wikidata
ՔաղաքացիությունՍաուդյան Արաբիա Խմբագրել Wikidata
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ Խմբագրել Wikidata
Իրավասությունը տարածվում էGovernment of Saudi Arabia Խմբագրել Wikidata
ԺանրDevelopment programme Խմբագրել Wikidata
Թողարկման ամսաթիվ25 Ապրիլի 2016 Խմբագրել Wikidata
Նշանակալից իրադարձությունSaudi Vision 2030 Խմբագրել Wikidata
Պաշտոնական կայքvision2030.gov.sa Խմբագրել Wikidata
File formatարաբերեն Խմբագրել Wikidata
Is pro­cee­dings­ fromարաբերեն Խմբագրել Wikidata

Սաուդյան տեսլական 2030-ը (արաբ․՝ رؤية السعودية ٢٠٣٠‎‎ ruʾyat al-suʿūdiyah alfayn thalāthūn, sometimes called Project 2030) Սաուդյան Արաբիայի Թագավորության կողմից մեկնարկած կառավարական ծրագիր է, որի նպատակն է հասնել տնտեսապես, սոցիալական և մշակութային դիվերսիֆիկացիայի մեծացման նպատակին՝ Սաուդյան թագաժառանգ և վարչապետ Մուհամմադ իբն Սալման ալ Սաուդի տեսլականին համապատասխան։ Այն առաջին անգամ հայտարարվել է 2016 թվականի ապրիլի 25-ին Սաուդյան Արաբիայի կառավարության կողմից[1]։

Նախարարների խորհուրդը Տնտեսական և զարգացման հարցերի խորհրդին (CEDA) հանձնարարել է բացահայտել և վերահսկել «Սաուդյան Արաբիայի տեսլական 2030»-ի իրականացման համար կարևոր մեխանիզմներն ու միջոցառումները[2]։

Չնայած Սաուդյան Արաբիայի կախվածությունը նավթից նվազեցնելու ջանքերին, Սաուդյան Արաբիան շարունակում է մեծապես կախված լինել նավթային եկամուտներից, որը չափվում է ՀՆԱ-ում նրա ներդրմամբ, հարկաբյուջետային եկամուտներով և արտահանմամբ։ Նավթը կազմում է Սաուդյան Արաբիայի ՀՆԱ-ի մոտավորապես 40%-ը և հարկաբյուջետային եկամուտների 75%-ը[3]։

Ընդհանուր ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավթին բաժին է ընկնում Սաուդյան Արաբիայի իրական ՀՆԱ-ի 43%-ը։ Նավթային եկամուտների ներդրումը Սաուդյան Արաբիայի ՀՆԱ-ում ամեն տարի տարբերվում է նավթի գների տատանումների պատճառով, բայց մինչև 2022 թվականը նախորդող տարիներին կազմում էր միջինում 40%։ Նավթին բաժին է ընկնում բյուջեի եկամուտների միջինը 75%-ը[3]։

Նավթային ռեսուրսներից այդ կախվածության նվազեցումը 1970-ականներից կառավարության նպատակներից մեկն է։ Նավթը և այլ բնական ռեսուրսներն այն երկրներում, որոնք կախված են այդ ռեսուրսներից՝ որպես եկամտի հիմնական աղբյուր, կոչվում են «ռեսուրսային անեծք»[4]։ Սակայն այս նպատակի իրականացումը եղել է անկայուն և մեծապես կախված է նավթի գնից։ Հիմնական առաջնահերթությունը կառավարության համար եկամտի այլընտրանքային աղբյուրների մշակումն է, ինչպիսիք են հարկերը, վճարները և ինքնիշխան հարստության հիմնադրամից ստացվող եկամուտները[5]։ Մեկ այլ կարևոր ասպեկտ է նվազեցնել երկրի քաղաքացիների կախվածությունը պետական ​​ծախսերից՝ սուբսիդիաների վրա ծախսելու, աշխատավարձերի բարձրացման և մասնավոր հատվածի կողմից ներդրված տնտեսության մասնաբաժնի ավելացման միջոցով՝ ավելի շատ զբաղվածության հնարավորություններ ապահովելու համար[6]։ «Սաուդյան տեսլական 2030»-ի նպատակները կարելի է համեմատել Մերձավոր Արևելքի զարգացման այլ ծրագրերի հետ, ինչպիսիք են «Քուվեյթի տեսլական 2035»-ը, «Եգիպտոսի տեսլական 2030»-ը և «ԱՄԷ-ի տեսլական 2021»-ը։

Տեսլականն ունի երեք հիմնական սյուներ՝ երկիրը դարձնել «արաբական և իսլամական աշխարհի սիրտը», դառնալ համաշխարհային ներդրումային հզոր կենտրոն և երկրի դիրքը վերածել Աֆրիկան ​​և Եվրասիան կապող հանգույցի[7]։

Ծրագիրը վերահսկվում է մի խումբ մարդկանց կողմից, որոնք աշխատում են Արդյունավետության չափման ազգային կենտրոնի, առաքման բաժնի և Տնտեսական և զարգացման հարցերի խորհրդի Ծրագրի կառավարման գրասենյակի ներքո։ Փոխակերպման ազգային ծրագիրը մշակվել և գործարկվել է 2016 թվականին 24 պետական մարմիններում[6]։

«Սաուդյան տեսլական 2030»-ը սահմանում է դիվերսիֆիկացման և մրցունակության բարձրացման նպատակներ։ Այն կառուցված է երեք հիմնական թեմաների շուրջ՝ սահմանելով կոնկրետ նպատակներ, որոնց պետք է հասնել մինչև 2030 թվականը[8]՝

  1. Կենսունակ հասարակություն՝ ուրբանիզմ, մշակույթ և ժամանց, սպորտ, ումրա, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ժառանգության վայրեր, կյանքի տեւողություն
  2. Զարգացող տնտեսություն՝ զբաղվածություն, կանայք աշխատուժում, միջազգային մրցունակություն, հանրային ներդրումների հիմնադրամ, օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ, ոչ նավթային արտահանում
  3. Հավակնոտ ազգ. ոչ նավթային եկամուտներ, կառավարության արդյունավետություն, էլեկտրոնային կառավարում, տնային տնտեսությունների խնայողություններ և եկամուտներ, շահույթ չհետապնդող կազմակերպություններ և կամավորություն։

Նախագծեր և նախաձեռնություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանրային ներդրումների հիմնադրամը Ռիադում կազմակերպում է ամենամյա ներդրումային ֆորում՝ «Ապագա ներդրումային նախաձեռնություն»։ Այնուամենայնիվ, Ջամալ Խաշոգջիի սպանությանը Թագավորության ենթադրյալ մասնակցության պատճառով աճող հակասությունների և լարվածության աճի ֆոնին բազմաթիվ միջազգային ընկերություններ հրաժարվել են համաժողովից։ «Google Cloud»-ը, «KKR»-ն, «Ford Motor»-ը, «JPMorgan Chase»-ը, «BlackRock»-ը, «Uber»-ը և «Blackstone»-ը հանեցին իրենց գործադիր տնօրենների/նախագահների անունները 2018 թվականի հոկտեմբերի 23-ի գագաթնաժողովից[9]։ Խոշոր լրատվամիջոցները, ներառյալ «CNN»-ը, «Bloomberg»-ը, «CNBC»-ն, «New York Times»-ը, «Fox Business Network»-ը, «Financial Times»-ը, «Los Angeles Times»-ը և «Huffington Post»-ը նույնպես դուրս են եկել որպես գործընկերներ[10]։

Փոխակերպման ազգային ծրագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի հունիսի 7-ին Նախարարների խորհուրդը հաստատեց «Փոխակերպման ազգային ծրագիրը», որը սահմանեց մինչև 2020 թվականը հասնելու նպատակներն ու խնդիրները[11]։ Սա երեք հնգամյա փուլերից առաջինն է։ Յուրաքանչյուր փուլ կնպաստի մի շարք նպատակների և խնդիրների իրագործմանը, որոնք թույլ կտան Թագավորությանը շարժվել դեպի «Սաուդյան տեսլական 2030»-ի վերջնական նպատակները։ Բացի այդ, թագաժառանգ արքայազն Մուհամմադ իբն Սալման ալ Սաուդը 2016 թվականի հունվարին հայտարարեց, որ «Saudi Aramco»-ի բաժնետոմսերի հրապարակային առաջարկ (IPO) տեղի կունենա, որպեսզի ֆինանսավորի մշակվելիք նախագծերը և դյուրացնի նպատակներին հասնելու գործընթացը։ Սակայն ընկերության բաժնետոմսերի միայն 5%-ը կհրապարակվի[12]։

2019 թվականի մարտին «Aramco»-ն հրապարակեց իր ֆինանսական հաշվետվությունները՝ հրապարակելով 2018 թվականին 111,1 միլիարդ դոլար զուտ եկամուտը[13]։ «Financial Times»-ի 2019 թվականի հունիսին հրապարակված հոդվածում ասվում է, որ «Aramco»-ն աշխատում է ներդրումների նախարարությունից անջատվել՝ ակնկալելով հրապարակային դառնալ։ Ըստ անանուն աղբյուրների՝ ընկերությունը վճարում էր նախարարության հետ կապված ծախսերը։ Զեկույցում ասվում է, որ Խալիդ Ալ-Ֆալիհն օգտագործել է ընկերության եկամուտները՝ իր ծախսերը հոգալու համար՝ կա՛մ ուղղակիորեն կապված «Aramco»-ի հետ, կա՛մ այլ կերպ դիվանագիտական նպատակներով։ Այնուամենայնիվ, Ֆալիհի դաշնակիցն ասաց, որ նրա քաղաքականությունը ավելի շատ եկամուտ է բերել ընկերությանը:.[14]

Սաուդյան Արաբիայի կառավարության կողմից ծրագրված երկու խոշոր զբոսաշրջային նախագծերը Կարմիր ծովի երկայնքով պետք է իրականացվեին Ռիչարդ Բրենսոնի ղեկավարությամբ։ 2018 թվականի հոկտեմբերի 11-ին Բրենսոնը հայտարարեց, որ դադարեցնում է իր խորհրդատվական դերը երկու նախագծերի համար՝ կապված Ջամալ Խաշոգջիի սպանության հետ[15]։ Բրանսոնը նաև դադարեցրել է բանակցությունները Սաուդյան Արաբիայի կառավարության հետ «Virgin Galactic»-ում ներդրումներ կատարելու շուրջ։ Նա ասել է, որ «մեծ հույսեր է կապում թագավորության ներկայիս կառավարության և նրա առաջնորդ թագաժառանգ արքայազն Մուհամեդ բեն Սալմանի հետ։ Լրագրող Ջամալ Խաշոգջիի անհետացումը, եթե ապացուցվի իրականությունը, ակնհայտորեն կփոխի մեզանից որևէ մեկի՝ Արևմուտքում բիզնես վարելու կարողությունը»[16]։

Ժամանցի ոլորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի մայիսին թագավորական հրամանագրով հայտարարվեց Ժամանցի գլխավոր տնօրինության ստեղծման մասին, որում ներդրվել է ավելի քան 2 միլիարդ դոլար։ 2017 թվականի մայիսին Էր-Ռիադը հյուրընկալեց իր առաջին հանրային կենդանի երաժշտության համերգը ավելի քան 25 տարվա ընթացքում, որտեղ ելույթ ունեցան ամերիկացի քանթրի երաժիշտ Թոբի Քեյթը և սաուդցի երգիչ Ռաբ Սագերը[17][18]։ 2017 թվականի ապրիլին կառավարությունը հայտարարեց 334 քառակուսի կիլոմետր (33,400 հեկտար) մարզական, մշակութային և ժամանցային համալիրի կառուցման մասին Ալ Քիդիայում՝ Էր Ռիադից հարավ-արևմուտք։ Նախագիծը կներառի «Six Flags» թեմատիկ այգի, որը կբացվի 2022 թվականին[19]։

Սաուդյան տեսլական 2030-ի շրջանակներում երկրի հիմնադրման 87-րդ տարեդարձը նշվել է համերգներով և ելույթներով։ Կանանց առաջին անգամ թույլ են տվել մտնել Էր Ռիադի «Քինգ Ֆահդ» միջազգային մարզադաշտ[20]։

2018 թվականի մարտի 5-ին սպորտի գլխավոր վարչությունը հայտարարեց 10-ամյա համագործակցության մասին ամերիկյան պրոֆեսիոնալ ըմբշամարտի փրոմոութոր «World Wrestling Entertainment»-ի (WWE) հետ՝ Սաուդյան Արաբիայում ամենամյա վճարովի միջոցառումներ անցկացնելու համար[21]։ Առաջին միջոցառումը՝ «Greatest Royal Rumble»-ը, անցկացվել է 2018 թվականի ապրիլի 27-ին Ջիդդա քաղաքի «King Abdullah Sports City»-ում[21]։ Կանանց իրավունքների սահմանափակումների պատճառով «WWE»-ի կին կատարողներն ի սկզբանե չեն ներկայացվել այս միջոցառումներին։ «Crown Jewel»-ի ժամանակ, 2019 թվականի հոկտեմբերի 31-ին, Լեյսի Էվանսը և Նատալյան մասնակցեցին Սաուդյան Արաբիայում կայանալիք կանանց պրոֆեսիոնալ ըմբշամարտի առաջին հանդիպմանը։ Պահպանողական հագուստը դիտարկելով՝ նրանք երկուսն էլ հագնում էին սև լեգգինսներ և շապիկներ՝ իրենց սովորական ռինգի հագուստի փոխարեն[22]։

Սաուդյան Արաբիան չեղարկել է երկրում նոր կինոդահլիճների կառուցման իր 35-ամյա մորատորիումը, ընդ որում առաջին նոր թատրոնը, որը պատկանում է «AMC Theatres»-ին, կբացվի 2018 թվականի ապրիլի 18-ին Ռիադում[23][24]։

2019 թվականին, ի աջակցություն «Սաուդյան տեսլական 2030»-ի, առաջին անգամ անցկացվեց ձմեռային փառատոն, որը հայտնի է որպես Ռիադի սեզոն, որը ներառում էր տարբեր համերգներ, ժամանցային միջոցառումներ, տեսարժան վայրեր և մշակութային տաղավարներ[25][26], ինչպիսին է MDLBeast «SoundStorm» էլեկտրոնային երաժշտության փառատոնը[27][28], և երկրի առաջին պաշտոնական ամանորյա միջոցառումը Բուլվար Ռիադ քաղաքում[29][30]։

2020 թվականի հունվարին Սաուդյան Արաբիան հայտարարեց Քիդդիայում նոր մրցուղի կառուցելու մտադրության մասին, որը նախագծել էր Ֆորմուլա 1-ի նախկին ավտոարշավորդ Ալեքսանդր Վուրցը՝ նպատակ ունենալով հյուրընկալել Ֆորմուլա 1-ի կամ «MotoGP»-ի միջոցառումները արդեն 2023 թվականին[31]։ 2020 թվականի նոյեմբերին հայտարարվեց, որ 2021 թվականին Սաուդյան Արաբիայի առաջին Գրան Պրին ընդունելու համար շրջագայություն է մշակվում Ջիդայում[32]։

Կանանց իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2017 թվականի սկզբին Սաուդյան Արաբիայի հանրակրթական դպրոցները հայտարարեցին, որ 2017 թվականի աշնանից սկսած կառաջարկեն ֆիզկուլտուրայի դասընթացներ ինչպես տղաների, այնպես էլ աղջիկների համար[33]։ Ավելի ուշ, նույն տարի, պետությունը հայտարարեց, որ իրենք թույլ կտան կանանց մասնակցել սպորտային միջոցառումների, այդ թվում՝ մարզադաշտերի ներսում[34]։ 2017 թվականի սեպտեմբերի 26-ին թագավորական հրամանագիր է ընդունվել, որով կանանց տրվել է տրանսպորտային միջոցներ վարելու իրավունք, որն ուժի մեջ է մտել 2018 թվականի հունիսին[35]։

Թեև օրենքում փոփոխություններ են կատարվել կանանց բարեկեցության համար, ոմանք պնդում են, որ դեռ պետք է ավելի շատ առաջընթաց գրանցվի։ Իսրա ալ-Ղոմղամի գործը բացահայտվեց այն բանից հետո, երբ նա և իր ամուսինը ձերբակալվեցին 2015 թվականի դեկտեմբերին՝ քաղբանտարկյալներին ազատ արձակելու և հակաշիա կառավարության կողմից խտրականությանը վերջ տալու կոչերի համար[36]։ Սաուդյան Արաբիայի դատախազները Ղոմղամի համար մահապատիժ են պահանջում։ 2019 թվականին կառավարության վրա հիմնված «Absher» վեբ հավելվածը գրավեց լրատվամիջոցների ուշադրությունը և քննադատվեց թագավորությունում կանանց տեղաշարժին հետևելու համար։ Հավելվածը, որը խթանում է տղամարդկանց խնամակալության համակարգը, թույլ է տալիս տղամարդկանց թվային կերպով կառավարել կանանց կյանքը՝ նշելով, թե որտեղ և երբ կինը կարող է ճանապարհորդել։ Հավելվածը նաև ահազանգեր է ուղարկում տղամարդկանց հեռախոսներին, եթե կինն օգտագործում է իր անձնագիրը սահմանին[37]։ Եվրոպական խորհրդարանը և Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսը դատապարտել են հավելվածը և հորդորել Թագավորությանը վերացնել տղամարդկանց խնամակալության համակարգը[38][39]։

2019 թվականի օգոստոսին Սաուդյան Արաբիան հանեց կանանց ճանապարհորդության սահմանափակումները և ավելի մեծ վերահսկողություն շնորհեց 21 տարեկանից բարձր անձանց[40]։

Որպես իր արդիականացման ծրագրի մաս՝ Սաուդյան Արաբիան ընդունել է փոփոխություններ, որոնք ուղղված են կանանց իրավունքների ընդլայնմանը և գենդերային հավասարությանը[41][42]։ Այնուամենայնիվ, երկիրը քննադատության էր ենթարկվում, որտեղ իրավապաշտպան խմբերն ասում էին, որ նրա բոլոր ջանքերը «լուրջ չեն և ընկնում են այն արշավների շրջանակում, որոնք նա իրականացնում է երկրում մարդու իրավունքների վիճակը բարելավելու համար»[43]։ Սա այն բանից հետո, երբ Սաուդյան Արաբիայի իշխանությունները ձերբակալեցին 34-ամյա կնոջը՝ Սալմա ալ-Շեհաբին, և նրան դատապարտեցին 34 տարվա ազատազրկման։ Շեհաբը՝ Լիդսի համալսարանի ուսանողուհին, 2019 թվականի վերջից արձակուրդում էր Սաուդյան Արաբիայում։ 2021 թվականի հունվարին նա ձերբակալվել էր Twitter-ում իր գործունեության համար, որտեղ հետևել և ռեթվիթ է արել ակտիվիստներին և այլախոհներին։ 2021 թվականի վերջին նա դատապարտվել է վեց տարվա ազատազրկման, սակայն բողոքարկելուց հետո պատիժը հասցվել է 34 տարվա։ Դատարանը նաև որոշում է կայացրել հետագա 34 տարով ճանապարհորդության արգելքի, նրա բջջային հեռախոսի առգրավման և Twitter-ի «մշտապես փակելու» մասին[43][44][45]։ Շեհաբի մասին հաղորդվել է Սաուդյան Արաբիայում հանցագործության մասին հաղորդումների մասին հավելվածի միջոցով «Kollona Amn» կամ «We Are All Security» օգտոգործողների կողմից։ Իրավապաշտպան կազմակերպությունները դատապարտել են Շեհաբի դատավճիռը, որը նրանք անվանել են արքայազն Մուհամմեդի կողմից այլախոհությունը ճնշելու ապացույց[46]։

Զբոսաշրջության վիզա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Սաուդյան տեսլական 2030»-ը առաջ մղելու համար Սաուդյան Արաբիան պաշտոնապես հայտարարեց 2019 թվականի սեպտեմբերի 27-ին տուրիստական վիզայի տրամադրման մասին, որը թույլ է տալիս 49 երկրների այցելուներին այցելել երկիր մինչև 90 օր՝ 80 դոլար վճարի դիմաց։ Վիզան կարելի է ստանալ կամ առցանց (eVisa) կամ ժամանելուն պես[47]։

Այլ նախագծեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ այլ խոշոր նախագծեր, որոնք պետք է մշակվեն, ներկայացված են ստորև բերված աղյուսակում.

«Սաուդյան տեսլական 2030»-ի խոշոր նախագծեր
Նախագիծ Գտնվելու վայր Ընդհանուր մակերեսը (կմ2) Հայտարարության ամսաթիվ Ակնկալվող ավարտ Արժեքը Կայք
Նեոմ[48] նորառյալ «The Line» և «Trojena» Տաբուկ 26,500 2017-10-24 2030 $500 մլրդ [1]
«Qiddiya»[19] Ալ-Ռիադ հարավ-արևմուտք 360 2017-04-08 2030 $9.8 մլրդ[49] [2]
«Կարմիր ծովի նախագիծ»[50], ներառյալ «Amaala» նախագիծ Տաբուկ 28,000 2017-07-31 2030 (առաջին փուլ)
2035 (եզրափակիչ փուլ) 		$23.6 մլրդ[51] [3]
«Roshn»[52] Բազմաթիվ վայրեր 200 2019-08-20 2026 $1.9 մլրդ[53] [4]
«Diriyah Gate project»[54] Դիրիա 7.1 2017-07-20 2027 $63.2 մլրդ[55] [5]
«New Murabba», նորառյալ «Mukaab»[56] Ալ-Ռիադ 19 2023-02-16[57] 2030[58] $50 մլրդ[59] [6]
«Sports Boulevard»[60] Ալ-Ռիադ 135 2019-05-19 2027 $23 մլրդ[61] [7]
«Mohammed Bin Salman Nonprofit City»[62] Ալ-Ռիադ 3.4 2021-11-14 [8]
«King Salman Park»[63][64] Ալ-Ռիադ 16 2019-03-19 2027 $23 մլրդ [9]
«Expo 2030»[65] Ալ-Ռիադ 6.6[66] 2023-11-28 2030 $7.8 մլրդ [10]
«Riyadh Metro»[67] Ալ-Ռիադ 2012-04-23 2024 $22.5 մլրդ
«King Abdullah International Gardens»[68] Ալ-Ռիադ 2.5 2014-02-28[69] 2025 $200 մլն[70] [11]
«King Salman Energy Park»[71] Ալ-Դամմամի և Ալ-Ահսայի միջև 50 2018-12-05 2021 (առաջին փուլ) $1.6 մլրդ [12]
«Jeddah Central»[72] Ջիդդա 5.7 2021-12-17 2027 (առաջին փուլ)
2030 (եզրափակիչ փուլ) 		$19.9 մլրդ[73] [13]
«Jeddah Economic City»[74] Ջիդդա 5.3 2011-08-01 $30 մլրդ[75] [14]
«Masar Destination»[76] Մեքքա 1.2[77] 2020-06-28[78] 2030 $26.66 մլրդ[79] [15]
«Great Mosque of Mecca»[80] Մեքքա 0.25 2017 mid-2018 $21.3 մլրդ
«Rua Al Madinah»[81], նորառյալ «Islamic Civilization Village»[82] Մադինա 1.5 2022-08-24 2026 (առաջին փուլ)
2030 (եզրափակիչ փուլ)[83] 		$37 մլրդ[84] [16]
«Development of Historical Mosques» Բազմաթիվ վայրեր 2018-11-12 $13.3 մլն [17]
«The Rig»[85] Պարսից ծոց 0.3 2021-10-16 $5 մլրդ[86] [18]
«Al-Ula Vision»[87][88] Ալ-Ուլա 22,500 2019-02-11 2027 $15 մլրդ[89] [19]
«Soudah Peaks»[90] Ասիր 627 2023-09-25 2029[91] $7.7 մլրդ[92] [20]
«Al-Faisaliah project»[93] Մեքքայի արևմուտք 2,450 2017-07-26 2050[94]
«Renewable Energy Projects»[95] Բազմաթիվ վայրեր 2018-03-27 2030 $200 մլրդ

Իրականացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեսլականի իրականացման ծրագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Սաուդյան Տեսլական 2030»-ի ռազմավարական նպատակներին և թիրախներին հասնելու համար ստեղծվել են տասներեք ծրագրեր, որոնք կոչվում են «Տեսլականի իրականացման ծրագրեր (VRPs)»: VRP-ները ներկայացվել են Տնտեսական և զարգացման հարցերի խորհրդի (CEDA) կողմից 2017 թվականի ապրիլի 24-ին[96]։

  1. Կյանքի որակի ծրագիր
  2. Ֆինանսական հատվածի զարգացման ծրագիր
  3. Բնակարանային ծրագիր
  4. Ֆիսկալ հաշվեկշռի ծրագիր
  5. Փոխակերպման ազգային ծրագիր
  6. Հանրային ներդրումների հիմնադրամի ծրագիր
  7. Սեփականաշնորհման ծրագիր
  8. Ազգային ընկերությունների խթանման ծրագիր
  9. Արդյունաբերության զարգացման և լոգիստիկայի ազգային ծրագիր
  10. Ռազմավարական գործընկերության ծրագիր
  11. «Hajj» և «Umrah» ծրագիր
  12. Մարդկային կապիտալի զարգացման ծրագիր
  13. Սաուդյան Արաբիայի Անհատական ​​Զարգացման ծրագիր

Վերահսկողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծրագիրը վերահսկում է թագաժառանգ Մոհամմադ բեն Սալմանը։ Ընդհանուր առմամբ, «Սաուդյան Տեսլական 2030»-ի ուղղությունները և որոշումներ կայացնելու իրավունքը գտնվում է Նախարարների խորհրդի և Տնտեսական և զարգացման հարցերի խորհրդի (CEDA) շրջանակներում։ CEDA-ի տնօրենը, ինչպես նաև տեսլականի իրականացման առաջին 12 ծրագրերի ղեկավարները ապահովում են պլանի պատշաճ իրականացումը հնգամյա ժամկետում։ Ամեն տարի յուրաքանչյուր շահագրգիռ կազմակերպություն անհատապես պատասխանատու է իր բյուջեի և նպատակների համար։

Պետական մարմինների վերակազմավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Սաուդյան Տեսլական 2030»-ի ռազմավարական նպատակներին հասնելու համար ստեղծվել են նոր պետական մարմիններ, իսկ գործող սուբյեկտները վերակազմավորվել և/կամ միավորվել են[97]։

Նոր մարմին Նախորդ մարմին
Տնտեսական և զարգացման հարցերի խորհուրդ
Արդյունքների կառավարման ազգային կենտրոն
Մշակույթի նախարարություն
Ժամանցի գլխավոր մարմին
Ռազմավարական կառավարման կոմիտե և ռազմավարական կառավարման գրասենյակ
Առևտրի նախարարություն Առևտրի և արդյունաբերության նախարարություն
Ներդրումների նախարարություն
Մարդկային ռեսուրսների և սոցիալական զարգացման նախարարություն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն
Էներգետիկայի նախարարություն Նավթի և հանքային պաշարների նախարարություն
Արդյունաբերության և հանքային պաշարների նախարարություն Նավթի և հանքային պաշարների նախարարություն
Շրջակա միջավայրի, ջրի և գյուղատնտեսության նախարարություն Ջրի, էլեկտրաէներգիայի և գյուղատնտեսության նախարարություն
«Hajj»-ի և «Umrah»-ի նախարարություն «Hajj»-ի նախարարություն
Հանրային կրթության գնահատման հանձնաժողով Կրթության գնահատման հանձնաժողով

Քննադատական արձագանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Սաուդյան Տեսլական 2030»-ի մասին հայտարարությունից մի քանի ամիս անց Սաուդյան Արաբիայի վերաբերյալ ԱՄՀ-ի զեկույցը բացատրում էր, որ սաուդյան տնտեսության հարկաբյուջետային դեֆիցիտը կշարունակի կրճատվել 2016 թվականին։ Այն նաև պնդում էր, որ Սաուդյան Արաբիայի արժութային մարմնի վերջին խոշոր պետական ավանդները գործել են որպես քաղաքականության բուֆերներ՝ հարթելու այն անցումը, որը պահանջում է ծրագիրը[98]։ 2016 թվականին ԱՄՀ-ն հրապարակայնորեն նախազգուշացրել է, որ Սաուդյան Արաբիային 5 տարվա ընթացքում սպառնում է այլևս արտարժույթի պահուստային արժույթ չունենալ[99]։ 2017 թվականին կանխատեսվում էր, որ SAMA-ի զուտ արտաքին ակտիվները կշարունակեն նվազել՝ մնալով «հարմարավետ մակարդակում»։ Ակնկալվում է նաև, որ բյուջեի դեֆիցիտը կշարունակի բարելավվել առաջիկա տարիներին[100]։

Փոխակերպման ազգային ծրագրի շրջանակներում 2020 թվականի համար հայտարարվել են ավելի քան 300 կոնկրետ նպատակներ 25 պետական ​​կառույցներում։ NTP-ն նախատեսում է իրականացնել բաժնետոմսերի ավելի քան 150 նախնական հրապարակային առաջարկներ (IPO): Այնուամենայնիվ, զեկույցները նշում էին «առանցքային անձի կախվածությունը» թագաժառանգ արքայազն Մոհամմադ բեն Սալմանից[101]։ Մյուս քննադատությունները վերաբերում էին նախատեսվող վերափոխմանը ուղեկցող մանրամասն ծրագրերի մասին տեղեկատվության բացակայությանը[102]։

Որոշ լրագրողներ ենթադրեցին, որ ծրագրի նպատակները չափազանց հավակնոտ են և նշեցին, որ ոչ նավթային աճը դեռևս անբավարար է և կարող է վտանգել ծրագրի հաջող իրականացումը[103][104]։ Զեկույցներից մեկում նշվում էր, որ չնայած ազգային ծրագրի ընդհանուր հեռանկարային ուղղությանը, «քաղաքական բարեփոխումները կարծես թե բացակայում են քաղաքականության օրակարգից»[5]։

Արձագանքները տարաբնույթ էին այն հայտարարությունից հետո, որ Սաուդյան Արաբիան կվերացնի կանանց մեքենա վարելու արգելքը[105]։ Ինչպես համընդհանուր տեսլական 2030-ի դեպքում, ոմանք թագավորական հրամանագրով հայտարարությունը ընկալեցին որպես արտաքին ճնշման համաձայնություն, իսկ մյուսները ողջունեցին այդ քայլը[106]։

Ըստ Ջեյն Քինինմոնտի կողմից Chatham House-ի համար գրված հետազոտական հոդվածի, երկրի կառուցվածքային թերությունները, ինչպիսիք են թույլ ինստիտուտները, անարդյունավետ բյուրոկրատիան և աշխատուժի պահանջների և կրթական համակարգի միջև հմտությունների զգալի բացերը խոչընդոտում են երկրի աճի հեռանկարները։ Մասնավոր հատվածում աշխատաշուկայի վերաբալանսավորումը նույնպես մարտահրավեր կլինի, քանի որ ներկայումս այն հիմնականում աշխատում է արտագաղթածներով։ Դժվարություններից մեկն այն է, որ մասնավոր հատվածում աշխատավարձերն ավելի ցածր են, իսկ արտագաղթողները ավելի հեշտ են աշխատանքի ընդունվում և աշխատանքից ազատվում։ Ներկայում Սաուդյան Արաբիայի քաղաքացիները երկու անգամ ավելի շատ են աշխատում պետական ​​հատվածում, քան մասնավոր հատվածում։ Խնդիրն այն է, որ ավելի շատ քաղաքացիներ ընդունեն ցածր վարձատրվող աշխատանք ավելի շատ ժամերով, քան սովորական պետական ​​աշխատատեղերը։ Մասնավոր հատվածը նույնպես պետք է զերծ մնա բիզնես գործունեությունից, որը պահանջում է շատ էժան աշխատուժ[5]։

Ըստ Հիլալ Խաշանի՝ ԱՄՆ-ի պահպանողական Մերձավոր Արևելքի ֆորումի վերլուծական կենտրոնից, 2030 թվականի ծրագրի հաջողության համար տնտեսական և քաղաքական զարգացման միջև հարաբերությունների անտեսումը արդյունավետ տարբերակ չէ, և ՀՆԱ-ի ծրագրված աճը կլինի, եթե կոտրվի առկա ցեղային համակարգը։ Մեկ այլ ասպեկտ է «զրոյական հանդուրժողականությունը կոռուպցիայի նկատմամբ», որը կարող է շատ դժվար լինել հասնել «հասարակության հետ, որտեղ ընտանեկան, ցեղային և տարածաշրջանային կապերն ավելի ամուր են, քան պետական ինքնության մշուշոտ պատկերացումները»[107]։

Ռազմավարության ներքո Սաուդյան Արաբիայում սպորտային միջոցառումների անցկացումը որակվել է որպես երկրում մարդու իրավունքների վիճակի մասին պատկերացումները սպորտով փոփոխելու փորձեր[108][109]։

2020 թվականի հունիսին, Աբդուլռահիմ ալ-Հուվեյթիի սպանությունից հետո, Սաուդյան Արաբիայի թագաժառանգ արքայազն Մուհամմեդ բեն Սալմանը վարձեց ԱՄՆ հանրային կապերի և հաղորդակցության «Ruder Finn» ընկերությունը՝ «NEOM City» նախագծի բացասական կողմերին հակազդելու համար։ Երկիրը 1,7 միլիոն դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ չնայած շարունակվող Covid-19 ճգնաժամին[110][111]։

Ջամալ Խաշոգջիի սպանությունից ի վեր միջազգային հանրությունը հիմնականում դժկամությամբ է ներդրումներ կատարել Սաուդյան Արաբիայում։ Բացի այդ, ակտիվները տեղափոխվեցին արտերկիր, և Պարսից ծոցը դարձավ տնտեսապես անհրապույր[112]։ Չնայած դրան՝ 2018 թվականին երկրում օտարերկրյա ներդրումները նախորդ տարվա համեմատ աճել են 110%-ով, ինչպես հայտնում է էկոնոմիկայի և պլանավորման նախարարությունը[113]։

2021 թվականին Սաուդյան Արաբիան վարձեց «Boston Consulting Group»-ին և որոշ այլ արևմտյան խորհրդատուների՝ կապված 2030 թվականի ՖԻՖԱ-ի աշխարհի գավաթի համահյուրընկալելու հայտ ներկայացնելու իր հետաքրքրության հետ։ Այս ընկերություններին տրվել է Սաուդյան Արաբիայի հայտի հնարավորությունների վերլուծության պատասխանատվությունը։ Սակայն հայտը, ի վերջո, անհաջող էր։ Այնուամենայնիվ, անորոշությունները մնացին, քանի որ Մուհամմեդ բեն Սալմանը սերտ կապեր էր պահպանում ՖԻՖԱ-ի նախագահ Ջանի Ինֆանտինոյի հետ, և 2023 թվականին Սաուդյան Արաբիան ի վերջո ապահովեց 2034 թվականի Ֆուտբոլի աշխարհի գավաթի անցկացման իրավունքը[114][115][116]։ «Սաուդյան Տեսլական 2030» ծրագրի համար Սաուդյան Արաբիան մեծ ուշադրություն է դարձնում սպորտին, որտեղ հաջողությամբ պայմանագրեր է կնքել Իտալիայի և Իսպանիայի հետ՝ իրենց ներքին գավաթի եզրափակիչները հյուրընկալելու համար[114]։ 2021 թվականի հոկտեմբերին, որպես կոնսորցիումի մաս, PIF-ը ձեռք բերեց Պրեմիեր լիգայի «Նյուքասլ Յունայթեդ» ակումբի բաժնետոմսերի 80%-ը, 2020 թվականի նախորդ անհաջող փորձից հետո[117][118]։ Ավելին, իրավապաշտպան կազմակերպությունները նույնպես բացահայտորեն դեմ են արտահայտվել Թագավորության՝ խոշոր սպորտային միջոցառումներ կազմակերպելու փորձերին, հատկապես Ջամալ Խաշոգջիի սպանությունից հետո[114]։

2021 թվականի հոկտեմբերին Սաուդյան Արաբիայի իշխանությունները նախաձեռնեցին դեկտեմբերին մեկնարկած Ջիդայի կենտրոնական նախագծի քանդման և տեղահանման լայնածավալ ծրագիր։ Քանդման հետևանքով տուժել է 558,000 մարդ ավելի քան 60 թաղամասերում։ Amnesty International-ը պաշտոնական փաստաթղթերով հաստատել է, որ որոշ բնակիչներ տեղահանման մասին ծանուցվել են միայն 24 ժամ առաջ, իսկ մյուսները՝ 1-6 շաբաթ։ Որոշ դեպքերում շենքերը նշված են եղել «տարհանման» նշաններով, իսկ պետական ​​լրատվամիջոցներն ու գովազդային վահանակները զգուշացրել են մյուսներին քանդման մասին[119]։ Պետական լրատվամիջոցները նույնպես տեղեկություններ էին տարածում բնակիչների մասին՝ նշելով, որ նրանց մեծամասնությունը փաստաթղթավորված չէ։ Պնդվում էր, որ թաղամասերը «լիքն են հիվանդություններով, հանցագործություններով, թմրանյութերով և գողություններով»[120]։ 2022 թվականի հունվարին Սաուդյան Արաբիայի իշխանությունները հայտարարեցին փոխհատուցման սխեմայի մասին, որը չէր ներառում օտարերկրյա քաղաքացիներին, որոնք կազմում էին վտարվածների 47%-ը[121]։ Փոխհատուցման արժեքը պետք է գնահատվեր քանդումներից հետո[122]։ Բնակիչներն ասացին, որ համայնքները «ավերվում» են, և միգրանտների համար դժվար է այլընտրանքային բնակարաններ ձեռք բերել։ Ոմանք նույնիսկ դժգոհում են փոխհատուցման ուշացումներից[119]։

2022 թվականի հուլիսին Մուհամմեդ բեն Սալմանը հրապարակեց գովազդային տեսահոլովակ՝ շարունակելով 105 մղոն երկարությամբ գծային քաղաք կառուցելու ծրագրերը, որը կոչվում է «The Line»[123]։ «Neom»-ի մաս կազմող նախագիծը նախատեսված էր ներառելու թռչող մեքենաներ, ռոբոտ սպասուհիներ և արհեստական ​​լուսին երկու զուգահեռ հայելային շենքերի միջև[124]։ Այնուամենայնիվ, քննադատներն ասում են, որ այն կստեղծի «դիստոպիայի» հաստատություն։ Նրանք մտահոգված էին, որ The Line-ի ուտոպիստական գաղափարը կվնասի շրջակա միջավայրին։ Բացի այդ, դա կազդի նաև թռչունների և այլ կենդանիների տեղաշարժի վրա։ Քաղաքային շարժունակության նոր դաշինքի ավագ խորհրդական Կառլոս Ֆելիպե Պարդոն ասել է. «Սա թվում է անհնար, խիստ սահմանափակ կամ պարզապես արհեստական»[125][126]։ Նախագիծը նույնպես մնաց հարցական՝ կապված դրա ավարտի հնարավորության հետ։ Նշվում էր, որ գաղափարը կյանքի կոչելու համար կարող է տևել մոտ 50 տարի, սակայն «The Line»-ի քաղաքաշինարարները ճնշման տակ են եղել այն ավարտելու մինչև 2030 թվականը։ Ավելին, անցյալում Սաուդյան Արաբիայի դադարած հավակնոտ ծրագրերը նույնպես կասկածի տակ դրեցին գծային քաղաքի շինարարության գաղափարը[127]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Marwa Rashad (2016 թ․ ապրիլի 24). «Saudis await Prince's vision of future with hope and concern». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 24-ին.
  2. ↑ «National Transformation Program 2020» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ ապրիլի 1-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Dept, International Monetary Fund Middle East and Central Asia (2022 թ․ օգոստոսի 17). «Saudi Arabia: Selected Issues». IMF Staff Country Reports (անգլերեն). 2022 (275). doi:10.5089/9798400217548.002.A001 (inactive 2024 թ․ փետրվարի 16).{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2024 (link)
  4. ↑ Apergis, Nicholas; Katsaiti, Marina-Selini (2018 թ․ հունիս). «Poverty and the resource curse: Evidence from a global panel of countries». Research in Economics. 72 (2): 211–223. doi:10.1016/j.rie.2018.04.001. S2CID 158496595.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Jane Kinninmont (2017 թ․ հուլիս). «Vision 2030 and Saudi Arabia's Social Contract» (PDF). Chathamhouse.org. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Vision 2030» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ ապրիլի 1-ին.
  7. ↑ «Full-text-of-Saudi-Arabia-s-Vision-2030». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 29-ին.
  8. ↑ «Full text of Saudi Arabia's Vision 2030» (անգլերեն). Al Arabiya. 2016 թ․ ապրիլի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  9. ↑ «Finance CEOs pull out of Saudi 'Davos in the Desert' over Khashoggi, risking lucrative role in kingdom's economic reforms». Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  10. ↑ «Media sponsors drop out of Saudi conference after journalist goes missing». CNN. 2018 թ․ հոկտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  11. ↑ «Saudi Arabia sets out 10 programs to achieve Vision 2030». Al Arabiya. 2017 թ․ մայիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  12. ↑ «Saudi Arabia is considering an IPO of Aramco, probably the world's most valuable company». The Economist. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  13. ↑ «Aramco's $10 billion-plus bond plan shows profits put top earner Apple in shade». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 31-ին.
  14. ↑ Raval, Anjli; Kerr, Simeon (2019 թ․ հունիսի 20). «Saudi Aramco battles oil ministry over use of company funds». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 20-ին.
  15. ↑ «My Statement on the Kingdom of audi Arabia». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  16. ↑ «Sir Richard Branson suspends Saudi business talks over Khashoggi affair». The Guardian. 2018 թ․ հոկտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  17. ↑ «Saudi Arabia allows concerts—even country music». The Economist. 2017 թ․ հունիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  18. ↑ Anastasia Tsioulcas (2017 թ․ մայիսի 22). «How Did Toby Keith Get To Do A Concert in Saudi Arabia?». NPR. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 «Prince Mohammed bin Salman announces Saudi plans for largest entertainment city» (անգլերեն). Al Arabiya. 2017 թ․ ապրիլի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  20. ↑ «Women allowed into stadium as Saudi Arabia promotes national pride, part of reform push». 2017 թ․ սեպտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 «Saudi Arabia to host the Greatest Royal Rumble». WWE. 2018 թ․ մարտի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 7-ին.
  22. ↑ «Reforms Under Veil: Saudi's First Women Wrestling Battled in Bodysuits». Mirror Herald. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 1-ին.
  23. ↑ Petroff, Alanna (2018 թ․ ապրիլի 18). «'Black Panther' comes to Saudi Arabia as movie theater ban ends». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 18-ին.
  24. ↑ «AMC Proceeding With Plan to Build Movie Theaters in Saudi Arabia». The Hollywood Reporter (անգլերեն). 2019 թ․ ապրիլի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  25. ↑ «Al-Murabba welcomes visitors with music, food and more for Riyadh Season». Arab News (անգլերեն). 2021 թ․ հոկտեմբերի 27. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 8-ին.
  26. ↑ «BTS: K-pop band perform in Saudi Arabia despite criticism». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ հոկտեմբերի 11. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 8-ին.
  27. ↑ «More than 700,000 thousand people attended Saudi Arabia's MDLBeast in 4 days». Al Arabiya English (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 20. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 13-ին.
  28. ↑ «'I don't have to leave Saudi for fun anymore': MDL Beast represents a 'paradigm shift' in the kingdom». The National (անգլերեն). 2019 թ․ դեկտեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 4-ին.
  29. ↑ Mahmoud, Marwa (2022 թ․ հունվարի 1). «Riyadh celebrates New Year by Fireworks and huge line-up stars». Leaders (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 27-ին.
  30. ↑ «Saudi Arabia celebrates New Year's Eve for first time in Boulevard Riyadh City». Al Arabiya English (անգլերեն). 2022 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 27-ին.
  31. ↑ Andrew Benson (2020 թ․ հունվարի 17). «Formula 1: Saudi Arabia unveils plans for race in 2023». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 12-ին.
  32. ↑ Mitchell, Scott (2020 թ․ նոյեմբերի 5). «Formula 1 commits to first Saudi Arabian Grand Prix in 2021». The Race (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  33. ↑ «Saudi Arabia: State Schools to Allow Girls' Sports». Human Rights Watch. 2017 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  34. ↑ «Saudi Arabia to allow women into sports stadiums as reform push intensifies». The Guardian. 2017 թ․ հոկտեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  35. ↑ Ben Hubbard (2017 թ․ սեպտեմբերի 26). «Saudi Arabia Agrees to Let Women Drive». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  36. ↑ «Saudi Arabia plans to execute first female political activist». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  37. ↑ «Saudi Arabia runs a huge, sinister online database of women that men use to track them and stop them from running away». The Insider. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 1-ին.
  38. ↑ «EU lawmakers urge Saudi Arabia to end women's guardianship system». Reuters. 2019 թ․ փետրվարի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 14-ին.
  39. ↑ «Saudi Arabia tried to justify its app that lets men control where women travel amid a firestorm of criticism». The Insider. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 12-ին.
  40. ↑ «Saudi Arabia lifts travel restrictions on women, grants them greater control». Reuters (անգլերեն). 2019 թ․ օգոստոսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 30-ին.
  41. ↑ «Saudi women rising up in business in line with Vision 2030». The World Bank. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 11-ին.
  42. ↑ Yee, Vivian (2020 թ․ մարտի 14). «Saudi Law Granted Women New Freedoms. Their Families Don't Always Agree». The New York Times. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 14-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 «Female Saudi activist gets record 34 years in prison for critical tweets». The Washington Post. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  44. ↑ «Saudi woman given a 34-year prison sentence for using Twitter». The Guardian. 2022 թ․ օգոստոսի 16. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  45. ↑ «Salma al-Shehab: Concern for Saudi student jailed for 34 years over tweets». BBC News. 2022 թ․ օգոստոսի 17. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  46. ↑ «Saudi snitching app appears to have been used against jailed Leeds student». The Guardian. 2022 թ․ օգոստոսի 17. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  47. ↑ «Welcome to Arabia - About the Tourism Visa». visitsaudi.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  48. ↑ «Saudi Arabia Just Announced Plans to Build a Mega City That Will Cost $500 Billion». Bloomberg.com. 2017 թ․ հոկտեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  49. ↑ Halligan, Neil (2023 թ․ փետրվարի 3). «Saudi Arabia megaprojects 2024: From Neom to AlUla, 17 developments shaping its future». The National News. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 15-ին.
  50. ↑ «Home | The Red Sea Development Company». www.theredsea.sa (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  51. ↑ Halligan, Neil (2023 թ․ փետրվարի 3). «Saudi Arabia megaprojects 2024: From Neom to AlUla, 17 developments shaping its future». The National News. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 15-ին.
  52. ↑ Birch, Kate (2023 թ․ մարտի 23). «All you need to know about Saudi real estate developer ROSHN». Construction. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 1-ին.
  53. ↑ Halligan, Neil (2023 թ․ փետրվարի 3). «Saudi Arabia megaprojects 2024: From Neom to AlUla, 17 developments shaping its future». The National News. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 15-ին.
  54. ↑ «Ad Diriyah a 'jewel' of Saudi Arabia, its revival key to Kingdom's future, says project chief». Arab News (անգլերեն). 2018 թ․ դեկտեմբերի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 25-ին.
  55. ↑ Chilton, Nicola (2023 թ․ փետրվարի 22). «Diriyah: The latest 'giga project' aiming to transform Saudi Arabia». CNN. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  56. ↑ «New Murabba project to give Saudi capital Riyadh 'a unique icon instantly recognizable' — the Mukaab». 2023 թ․ փետրվարի 21.
  57. ↑ «HRH Crown Prince Announces New Murabba Development Company to Develop the World's Largest Modern Downtown in Riyadh».
  58. ↑ «Saudi Crown Prince launches New Murabba project to be ready by 2030». Construction Week. 2023 թ․ փետրվարի 17. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  59. ↑ Iqbal, Yasir (2023 թ․ հուլիսի 27). «Top 10 plans for Saudi Arabia's $1 trillion capital». MEED. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  60. ↑ El Akkad, Farah (2023 թ․ հոկտեմբերի 18). «Sports Boulevard Riyadh Plays Vital Part in Saudi Vision 2030». Leaders MENA. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  61. ↑ Palanisamy, Senthil (2021 թ․ փետրվարի 10). «PROJECTS: Saudi likely to award Riyadh sports boulevard contracts in Q1». Zawya. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  62. ↑ «Saudi crown prince announces world's first non-profit city». Arab News. 2021 թ․ նոյեմբերի 14. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 9-ին.
  63. ↑ «King Salman Launches $23 Bln Wellbeing Projects in Riyadh». Asharq Al-Awsat (անգլերեն). 2018 թ․ դեկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  64. ↑ «King Salman Announces $23 Billion for Four Entertainment Projects Including the 'World's Biggest Park' in Riyadh». Saudi-US Trade Group (անգլերեն). 2018 թ․ դեկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  65. ↑ «Saudi Arabia's Riyadh selected to host World Expo in 2030». Al Jazeera. 2023 թ․ նոյեմբերի 28. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 16-ին.
  66. ↑ Corder, Josh (2024 թ․ փետրվարի 5). «Saudi Arabia Plans Dedicated Visa To Boost World Expo Event». Skift. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 16-ին.
  67. ↑ «Riyadh Metro, Saudi Arabia». Railway Technology. 2023 թ․ օգոստոսի 3. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 16-ին.
  68. ↑ «Over 40% of King Abdullah International Gardens' operations completed». Saudi Gazette. 2023 թ․ ապրիլի 1. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 10-ին.
  69. ↑ «King Abdullah gardens project starts in Riyadh». Arab News. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 10-ին.
  70. ↑ «King Abdullah International Gardens, Riyadh». World Construction Network. 2007 թ․ նոյեմբերի 12. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 10-ին.
  71. ↑ «King Salman Energy Park: Saudi Aramco builds a sustainable global energy hub from the ground up - Saudi Aramco». saudiaramco.com (անգլերեն). 2018 թ․ դեկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  72. ↑ «Saudi Fund to Develop Jeddah Downtown With $4.8 Billion Project». Bloomberg.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 5. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link)
  73. ↑ «Introducing the Jeddah Central Project - an ambitious development designed to make Jeddah a world-class destination and strengthen the city's economy». vision2030.gov.sa. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  74. ↑ Foreman, Colin (2023 թ․ սեպտեմբերի 13). «Jeddah developer restarts world's tallest tower». MEED. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 16-ին.
  75. ↑ Halligan, Neil (2023 թ․ փետրվարի 3). «Saudi Arabia megaprojects 2024: From Neom to AlUla, 17 developments shaping its future». The National News. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 15-ին.
  76. ↑ «Infrastructure work at Masar Destination nears 92% completion». Arab News. 2023 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 29-ին.
  77. ↑ «The Destination Masterplan». masardestination.com. Masar Destination. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  78. ↑ https://x.com/MasarMakkah/status/1277178218823499777?s=20
  79. ↑ Halligan, Neil (2023 թ․ փետրվարի 3). «Saudi Arabia megaprojects 2024: From Neom to AlUla, 17 developments shaping its future». The National News. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 15-ին.
  80. ↑ «Expansion and redevelopment define Saudi Arabia construction». Saudigazette (անգլերեն). 2018 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 15-ին.
  81. ↑ «Saudi crown prince launches Rua Al-Madinah project near Prophet's Mosque». Arab News. 2022 թ․ օգոստոսի 24. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 29-ին.
  82. ↑ «Islamic Civilization Village project to boost visitor experience in Madinah». Arab News. 2024 թ․ հունվարի 8. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 29-ին.
  83. ↑ Levesque, Eva (2023 թ․ հոկտեմբերի 16). «Construction to start on Rua Al Madinah giga-project». AGBI. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  84. ↑ Halligan, Neil (2023 թ․ փետրվարի 3). «Saudi Arabia megaprojects 2024: From Neom to AlUla, 17 developments shaping its future». The National News. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 15-ին.
  85. ↑ «PIF announces 'THE RIG.' project». Saudi Gazette. 2021 թ․ հոկտեմբերի 16. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  86. ↑ Diaz, One Carlo (2024 թ․ հունվարի 17). «The Rig: Saudi Arabia reveals location of oil rig-themed resort and park». The National News. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 29-ին.
  87. ↑ «Royal Commission for AlUla hosts 'Launching the Vision for AlUla'». The Saudi Center for International Communication (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  88. ↑ «Al Ula Vision... Saudi Arabia gift to world». Saudigazette (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 11-ին.
  89. ↑ «MEGA-PROJECT». mrgglobal.com. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 1-ին.
  90. ↑ «Saudi crown prince launches 'Soudah Peaks' masterplan». 2023 թ․ սեպտեմբերի 25.
  91. ↑ Iqbal, Yasir (2024 թ․ հունվարի 31). «Saudi Arabia set to tender Soudah Peaks in Q3». MEED. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  92. ↑ «Saudi Arabia announces $7.7bn Soudah Peaks masterplan for luxury mountain resort». Arabian Business. 2023 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 6-ին.
  93. ↑ «Makkah's Al-Faisaliah project to be unveiled at Jeddah property show». Arab News (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ սեպտեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  94. ↑ «Al-Faisaliah project to be finalized by 2050, says Makkah governor». Argaam.com. 2017 թ․ հուլիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  95. ↑ «Softbank says it is working with Saudi PIF on solar power project». Reuters.com (անգլերեն). 2018 թ․ հոկտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 25-ին.
  96. ↑ «Programs | Saudi Vision 2030». vision2030.gov.sa. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 4-ին.
  97. ↑ «KSA Vision 2030 Strategic Objectives and Vision Realization Programs». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 11-ին.
  98. ↑ «IMF Country Report No. 16/326» (PDF). Imf.org. 2016 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  99. ↑ Ian Leclecr (2016 թ․ մայիսի 16). «Saudi Arabia's Vision 2030 Is Going To Fail». Theodysseyonline.com. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  100. ↑ «IMF Executive Board Concludes 2017 Article IV Consultation with Saudi Arabia». Imf.org. 2017 թ․ հուլիսի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  101. ↑ «Assessment of the National Transformation Program (NTP)» (PDF). Gib.com. 2016. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  102. ↑ «Looking to the Future: Saudi Arabia and Vision 2030». Bath.ac.uk. 2017 թ․ օգոստոսի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  103. ↑ Rakesh Upadhyay (2017 թ․ ապրիլի 7). «How Realistic Is Saudi Arabia's $2 Trillion Sovereign Wealth Fund?». Oilprice.com. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  104. ↑ Vivian Nereim (2017 թ․ հոկտեմբերի 1). «Saudi Non-Oil Growth Is Stagnating Even With 2030 Vision: Chart». Bloomberg.com. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  105. ↑ «Saudi women driving ban lifted: Euphoria and sarcasm». Al Jazeera. 2017 թ․ սեպտեմբերի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  106. ↑ Eman Quotah (2017 թ․ սեպտեմբերի 28). «Yes, letting women in Saudi Arabia drive is a baby step. But we shouldn't laugh at it». Washinpost.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  107. ↑ Khashan, Hilal (2017 թ․ հունվարի 1). «Saudi Arabia's Flawed "Vision 2030"». Middle East Quarterly (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  108. ↑ Zidan, Karim (2019 թ․ սեպտեմբերի 2). «Sportswashing: how Saudi Arabia lobbies the US's largest sports bodies». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 4-ին.
  109. ↑ Rappeport, Alan (2019 թ․ դեկտեմբերի 2). «Saudi Arabia Embraces Western Sports to Rehabilitate Global Image». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 4-ին.
  110. ↑ «Saudi prince defends trophy projects amid crisis». Asia Times. 2020 թ․ հուլիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 2-ին.
  111. ↑ «Exhibit A to Registration Statement Pursuant to the Foreign Agents Registration Act of 1938, as amended» (PDF). FARA. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 22-ին.
  112. ↑ Daragahi, Borzou (2019 թ․ հունվարի 9). «Khashoggi murder and other blows badly wound once thriving Gulf economies». The Independent (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 1-ին.
  113. ↑ «Foreign investment in Saudi Arabia more than doubled in 2018: minister». Reuters (անգլերեն). 2018 թ․ դեկտեմբերի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 14-ին.
  114. ↑ 114,0 114,1 114,2 Panja, Tariq (2021 թ․ հունիսի 10). «Saudi Arabia Mulls Bid for 2030 World Cup». The New York Times. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 10-ին.
  115. ↑ «Amnesty critical of FIFA leader starring in Saudi PR video». Associated Press News. 2021 թ․ հունվարի 8. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 8-ին.
  116. ↑ Panja, Tariq (2023 թ․ նոյեմբերի 15). «Inside Man: How FIFA Guided the World Cup to Saudi Arabia». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 7-ին.
  117. ↑ «Premier League statement» (անգլերեն). Premier League. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  118. ↑ Panja, Tariq (2020 թ․ հուլիսի 30). «Saudi Arabia Withdraws Bid to Buy Newcastle United». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  119. ↑ 119,0 119,1 «Saudi Arabia: Mass Demolitions And Forced Evictions Marred By Violations And Discrimination». Amnesty International. 2022 թ․ հունիսի 22. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 22-ին.
  120. ↑ «Saudi Arabia... Continuing development of "Jeddah" slums». Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 23-ին – via YouTube.
  121. ↑ «Free housing among services for citizens whose properties being razed in Jeddah; over 68,000 services rendered». Saudi Gazette. 2022 թ․ հունվարի 31. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 31-ին.
  122. ↑ «Compensation for demolished Jeddah properties to start disbursing after 60 days – SPGA chief». Saudi Gazette. 2022 թ․ փետրվարի 15. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 15-ին.
  123. ↑ «HRH Crown Prince Mohammed bin Salman announces designs for THE LINE, the city of the future in NEOM». NEOM. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 25-ին.
  124. ↑ «Saudi Arabia's Smart City: Flying Taxis, No Carbon Emissions, And Lots of Controversy». The Skimm. 2022 թ․ հուլիսի 28. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 28-ին.
  125. ↑ Chappell, Bill (2022 թ․ հուլիսի 26). «A 105-mile-long city will snake through the Saudi desert. Is that a good idea?». NPR. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 26-ին.
  126. ↑ «Future or fantasy? Designs unveiled for one-building city stretching 106 miles in Saudi Arabia». CNN. 2022 թ․ հուլիսի 27. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 28-ին.
  127. ↑ Jones, Rory (2022 թ․ հուլիսի 23). «Inside Saudi Arabia's Plan to Build a Skyscraper That Stretches for 75 Miles». The Wall Street Journal. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 23-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սաուդյան_տեսլական_2030&oldid=9944555» էջից