Ուիլյամ Հերշել

Ուիլյամ Հերշել; Friedrich Herschel
Ծնվել է	նոյեմբերի 15, 1738[…]; Հաննովեր, Բրաունշվայգ-Լյունեբուրգ, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն[…]
Մահացել է	օգոստոսի 25, 1822[…] (83 տարեկան); Սլաու, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Գերեզման	Church of St Laurence, Upton-cum-Chalvey
Բնակության վայր(եր)	Անգլիա, Բաթ, Datchet?, Old Windsor? և Observatory House?
Քաղաքացիություն	Հաննովերի թագավորություն, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն և Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն
Դավանանք	լյութերականություն
Մասնագիտություն	աստղագետ, կոմպոզիտոր, հոբոյահար, երաժիշտ և ֆիզիկոս
Գործունեության ոլորտ	աստղագիտություն և օպտիկա
Պաշտոն(ներ)	Թագավորական աստղագիտական ընկերության նախագահ
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Էրֆուրտի կիրառական գիտությունների ակադեմիա, Լեոպոլդինա, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա, Իտալիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Օքսֆորդի համալսարան
Գիտական աստիճան	Իրավաբանական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն
Հայտնի աշակերտներ	Ջոն Հերշել և Քերոլայն Հերշել
Պարգևներ	; Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ և պատվավոր դոկտոր
Ամուսին(ներ)	Մերի Բոլդուին
Երեխա(ներ)	Ջոն Հերշել
Հայր	Իսահակ Հերշել
Մայր	Աննա Իլզե Մորիցեն
	Ստորագրություն;
	Wilhelm Herschel Վիքիպահեստում

Ուիլիամ Հերշել (Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Հերշել) (անգլ.՝ William Herschel, գերմ.՝ Friedrich Wilhelm Herschel, նոյեմբերի 15, 1738(1738-11-15)^[1]^[2]^[3]^[…], Հաննովեր, Բրաունշվայգ-Լյունեբուրգ, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն^[1]^[2]^[4]^[…] - օգոստոսի 25, 1822(1822-08-25)^[1]^[3]^[5]^[…], Սլաու, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն^[6]), գերմանական ծագումով նշանավոր անգլիացի աստղագետ։ Լոնդոնի Թագավորական ընկերության անդամ (1781 թվականից), Պետերբուրգի ԳԱ պատվավոր անդամ (1789 թ.)։ Հայտնի է որպես Ուրան մոլորակի և նրա երկու արբանյակների՝ Տիտանիայի և Օբերոնի հայտնաբերող։ Նաև հայտնաբերել է Սատուրն մոլորակի երկու արբանյակ և ինֆրակարմիր ճառագայթումը։ Ավելի քիչ են հայտնի նրա քսանչորս սիմֆոնիաները։

Կենսագրություն

Ծնվել է գերմանական Հաննովեր քաղաքում՝ քրիստոնեություն ընդունած աղքատ հրեա երաժշտի ընտանիքում^[12]^[13]։ Եղել է Իսահակ և Աննա Հերշելների տասը երեխաներից մեկը։ Հայրը եղել է տեղի զինվորական նվագախմբու հոբոյ նվագող։ Տասնյոթ տարեկանում զինվորական նվագախմբը, որի կազմում նույնպես հոբոյ էին նվագում Վիլհելմն ու իր եղբայր Յակոբը, գործուղվում է Անգլիա։

Այնտեղ 1757 թվականից սկսել է զբաղվել երաժշտությամբ, իսկ հետո սկսել է հրապուրվել մաթեմատիկայով և աստղագիտությամբ։ Աստղագիտություն սովորել է ինքնուրույն։ 1773 թ. առաջին անգամ սկսել է իր ձեռքով պատրաստել հեռադիտակի հայելիներ և օպտիկական սարքեր։ Անգլիայի թագավոր Գեորգ 3-րդը նրան տրամադրում է առանձին աստղադիտարան կառուցելու միջոցներ։ 1789 թ. Հերշելը որոշ տեխնիկական կատարելագործումների և հայելիների տրամագիծը մինչև 126 սմ մեծացնելու միջոցով կարողացավ պատրաստել իր ժամանակի ամենամեծ հեռադիտակը (երկարությունը՝ 12 սմ, հայելու տրամագիծը՝ 122 սմ)։ Դրա միջոցով կարողացավ ուսումնասիրել միգամածություններն ու գիսավորները, ինչպես նաև՝ Ծիր Կաթնի կառուցվածքը, եզրակացնելով, որ այն ունի սկավառակի ձև, իսկ Արեգակնային համակարգը գտնվում է նրա կազմում։ Այդ բոլոր աշխատանքների ժամանակ Ուիլիամի օգնականն էր նրա քույր Կարոլինա Հերշելը։

Հարկ է նշել նաև, որ նա անում էր նաև տարօրինակ գիտական հետևություններ, օրինակ՝ համարում էր, որ բոլոր մոլորակները բնակեցված են, որ Արեգակի եռացող մթնոլորտի տակ գտնվում է ամպերի խիտ շերտ, իսկ ավելի ներքևում՝ պինդ մակերևույթ։

Ուիլյամ Հերշելն ու իր կին Մերին ունեցել են մեկ որդի՝ Ջոն անունով, ով հետագայում նույնպես դարձավ ճանաչված աստղագետ։ Ուիլյամի եղբայրներից մեկը՝ Ալեքսանդրը քրոջ Կարոլինի և զարմիկ Ջոնի մոտ ապրելու համար նույնպես տեղափոխվել է Անգլիա։ Եղբոր մահից հետո Կարոլինը վերադարձել է Հաննովեր և այնտեղ մահացել է 1848 թ. հունվարին։

Երկնքի դիտումներն Ուիլիամ Հերշելն սկսել է 1773 թվականից։ Հայտնաբերել Է Ուրան մոլորակը (մարտի 13, 1783), Ուրանի երկու արբանյակը (1787 թ.), դրանց հակադարձ շարժումը (1797 թ.), Սատուրնի երկու արբանյակը (1789 թ.), չափել Սատուրնի Ա նրա օղակների պտտման պարբերությունները (1790 թվական) ևն։ Հաստատել Է կրկնակի աստղերի գոյությունը և կազմել դրանց երեք աստղացուցակ։ Հայտնաբերել Է ավելի քան 2500 նոր միգամածություններ և աստղակույտեր, ուսումնասիրել Արեգակի և բազմաթիվ աստղերի սպեկտրները։ Առաջինն Է նշել Գալակտիկայի ընդհանուր ձևն ու գնահատել նրա չաֆերը։ Հայտնաբերել Է արեգակնային համակարգի շարժումը տարածության մեջ, առաջ քաշել դիֆուզ նյութից աստղերի առաջացման միգամածային կոսմոգոնիական վարկած։

Ուիլիամ Հերշելի պատվին իրենց անուններն են ստացել Լուսնի, Մարսի և Սատուրնի արբանյակ Միմասի վրա գտնվող խառնարաններ, ինչպես նաև՝ (2000) Հերշել աստերոիդը։

Հայտնագործություններ

Ուրան մոլորակը` հայտնաբերել է 1781 թվակյանի մարտի 13-ին։ Հերշելն այս հայտնագործությունը նվիրել է անգլիական թագավոր Գեորգ III-ին և հայտնաբերված մոլորակի անունը նրա պատվին դրել է «Գեորգի աստղ»` Georgium Sidus, որը, սակայն, այդպես էլ չօգտագործվեց։
Սատուրն մոլորակի Միմաս և Էնցելադ արբանյակները (1789)։
Ուրան մոլորակի արբանյակներ Տիտանիան և Օբերոնը։
Ներմուծել է «աստերոիդ» տերմինը (այն օգտագործելով հայտնաբերված արբանյակների բնութագրման համար, քանի որ Հերշելի տրամադրության տակ եղած աստղադիտակներով դիտարկումների ժամանակ մեծ մոլորակները երևում էին որպես դիսկեր, իսկ նրանց արբանյակները՝ կետեր, ինչպես և աստղերը)։
Արեգակնային համակարգի շարժումը դեպի Հերկուլեսի համաստեղություն.
Ինֆրակարմիր ճառագայթումը` իրականացվել է մի գեղեցիկ փորձի միջոցով՝ արևի լույսը պրիզմայով տրոհելով։ Հերշելը տեղադրեց ջերմաչափը անմիջապես սպեկտրի տեսանելի կարմիր գծի կողքին և ցույց տվեց, որ ջերմաստիճանը բարձրանում է, և հետևաբար, ջերմաչափի վրա ազդում է լուսային ճառագայթում, որը տեսանելի չէ մարդու աչքին։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Clerke A. M. Herschel, William // Dictionary of National Biography / L. Stephen, S. Lee — London: Smith, Elder & Co., 1885.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Витковский В. В. Гершель, Вильям (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. VIIIа. — С. 572.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Friedrich Wilhelm Herschell / B. Delmas, R. Mathis — 2009.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
↑ ^7,0 ^7,1 https://www.amacad.org/sites/default/files/media/document/2019-10/electionIndex1780-1799.pdf
↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ Award winners : Copley Medal — Royal Society.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 ^11,3 Kindred Britain
↑ Lubbock, Constance Ann (1933). The Herschel Chronicle: The Life-story of William Herschel and His Sister, Caroline Herschel. CUP Archive. էջեր 1–.
↑ Holden, pp. 6–7.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուիլյամ Հերշել» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 381)։

[_6d298f077b49e825-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Clerke A. M. Herschel, William // Dictionary of National Biography / L. Stephen, S. Lee — London: Smith, Elder & Co., 1885.

[_af0085b3245c2981-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.

[_f4034444b05dc01b-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_07ae3b21dee1f687-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Витковский В. В. Гершель, Вильям (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. VIIIа. — С. 572.

[_2a546e6fb84b5bc4-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Friedrich Wilhelm Herschell / B. Delmas, R. Mathis — 2009.

[_23c63556c7bfd702-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)

[_e919aeb12854924d-7] 7,0 ^7,1 https://www.amacad.org/sites/default/files/media/document/2019-10/electionIndex1780-1799.pdf

[_6b53412ea9f60bb8-8] Mathematics Genealogy Project — 1997.

[_0d4d20c240a4c497-9] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_5024ad2648f36760-10] Award winners : Copley Medal — Royal Society.

[_9593c26af8a22ed7-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 ^11,3 Kindred Britain

[12] Lubbock, Constance Ann (1933). The Herschel Chronicle: The Life-story of William Herschel and His Sister, Caroline Herschel. CUP Archive. էջեր 1–.

[13] Holden, pp. 6–7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]