Մասնակից:Օֆելյա Հակոբյան/Ավազարկղ/Լեզվի հոգեբանություն
Լեզվի փիլիսոփայություն, վերլուծական փիլիսոփայության մեջ լեզվի փիլիսոփայությունը ուսումնասիրում է լեզվի բնույթը, և լեզվի, լեզվակիրների և աշխարհի միջև հարաբերությունները[1]: Ուսումնասիրվում է իմաստը, նպատակը, հղումը, նախադասությունների, հասկացությունների, մտքի կառուցվածքային հարցերը: Գոտլոբ Ֆրեգեն և Բերտրան Ռասելը վերլուծական փիլիսոփայության «լեզվաբանական շրջադարձի» հիմնական դեմքերն էին։ Այս գրողներին հաջորդել են Լյուդվիգ Վիտգենշթայյնը (Tractatus Logico-Philosophicus), Վիեննայի շրջանակը, տրամաբանական պոզիտիվիստները և Վիլարդ Վան Օրման Քուայնը[2]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնագույն փիլիսոփայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արևմուտքում լեզվի ուսումնասիրությունները սկսվել են մինչև մ.թ.ա. 5-րդ դարից Սոկրատեսի, Պլատոնի, Արիստոտելի և ստոյիկների կողմից[3]: Ե՛վ Հնդկաստանում, և՛ Հունաստանում լեզվաբանական ենթադրությունները նախորդում են լեզվի համակարգված նկարագրության քերականական ընդունված կանոնների ստեղծմանը, որոնք առաջացել են մ.թ.ա. 5-րդ դարում Հնդկաստանում:
Կրատիլուսի երկխոսության ժամանակ Պլատոնը քննարկել է այն հարցը. իրերի անունները ըստ պայմանականության, թե՞ ըստ նրանց բնույթի են ստեղծվել։ Նա քննադատում էր պայմանականության տարբերակը, քանի որ այն հանգեցրել է տարօրինակ հետևանքի, որ ցանկացած բան կարող է պայմանականորեն նշանակվել ցանկացած անունով: Հետևաբար, այն չի կարող հաշվի առնել անվան ճիշտ կամ սխալ կիրառումը: Նա պնդում էր, որ անունների մեջ կա բնական համապատասխանություն։ Դա անելու համար նա ցույց է տվել, որ բարդ բառերն ու բառակապակցություններն ունեն ճշգրտության տրամաբանություն: Նա նաև պնդում էր, որ պարզունակ անուններն ունեն բնական ճշգրտություն, քանի որ յուրաքանչյուր հնչյուն ներկայացնում է հիմնական գաղափար կամ զգացմունք։ Օրինակ՝ Պլատոնի համար «l» տառը և նրա հնչյունը ներկայացնում էին փափկության գաղափարը: Այնուամենայնիվ, Կրատիլուսի վերջում նա խոստովանել էր, որ որոշ սոցիալական նախադրյալներ նույնպես ունեն իրենց ազդեցությունը, և հնչյունների իմաստալից լինելու գաղափարը այդքան էլ միանշանակ չէր[4]: Պլատոնը հաճախ համարվում է ծայրահեղ ռեալիզմի կողմնակից։
Արիստոտելը հետաքրքրված էր տրամաբանությամբ, կատեգորիաների և իմաստների ստեղծման հարցերով։ Նա ամեն ինչ բաժանել է տեսակների և սեռերի: Նա կարծում էր, որ պրեդիկատի իմաստը հաստատվել է տարբեր առանձին իրերի միջև նմանությունների վերացականության միջոցով: Այս տեսությունը հետագայում սկսեց կոչվել նոմինալիզմ[5]։ Այնուամենայնիվ, քանի որ Արիստոտելը այս նմանությունները համարում էր ձևի իրական ընդհանրություն, նա ավելի հաճախ համարվում է «չափավոր ռեալիզմի» կողմնակից։
Ստոյիկ փիլիսոփաները կարևոր ներդրում են ունեցել քերականության վերլուծության մեջ՝ առանձնացնելով խոսքի հինգ մասեր՝ գոյականներ, բայեր, տեղանուններ (էպիտետներ), շաղկապներ և հոդեր։ Նրանք նաև մշակել են լեկտոնի բարդ ուսումնասիրություն՝ կապված լեզվի յուրաքանչյուր նշանի հետ, բայց տարբերվում է ինչպես բուն նշանից, այնպես էլ նշանակությունից: Լեկտոնը յուրաքանչյուր տերմինի իմաստն էր (կամ նշանակությունը): Նախադասության ամբողջական լեկտոնը դրա հաղորդած ուղերձն էր[6]: Դրույթները համարվում էին «ճշմարտություն կրողներ» կամ «ճշմարտության հաղորդիչներ» (այսինքն՝ դրանք կարելի էր անվանել ճշմարիտ կամ կեղծ), մինչդեռ նախադասությունները պարզապես նրանց արտահայտման միջոցներն էին: Լեկտոնները կարող էին նաև արտահայտել հրաման, հարց և բացականչություն[7]:
Միջնադարյան փիլիսոփայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միջնադարյան փիլիսոփաներին մեծապես հետաքրքրում էր լեզվի նրբությունները և դրա կիրարկումը։ Շատ գիտնականների կողմից ցուցաբերված այս հետաքրքրությունը պատճառ է հանդիսացել, որ հունարեն տեքստերը թարգմանվել են լատիներեն։ Միջնադարում կային լեզվի մի քանի ուշագրավ փիլիսոփաներ[8]: Ուիլյամ Օքհեմը առաջ քաշեց մտավոր լեզվի կոդավորման առաջին լուրջ առաջարկներից մեկը:
Ուշ միջնադարի գիտնականները, ինչպիսիք են Օքհեմը և Ջոն Դանս Սքոթուսը, տրամաբանությունը համարել են «scientia sermocinalis» (լեզվի գիտություն): Նրանց ուսումնասիրությունների արդյունքը լեզվա-փիլիսոփայական հասկացությունների մշակումն էր, որոնց բարդությունն ու նրբությունը վերջերս են գնահատվել։ Լեզվի ժամանակակից փիլիսոփայության ամենահետաքրքիր խնդիրներից շատերը վեր էին հանվել միջնադարյան մտածողների կողմից: Անորոշության և երկիմաստության երևույթները ինտենսիվորեն վերլուծվել են, որի արդյունքում հետաքրքրությունը աճել է՝ կապված սինկատեգորեմատիկ բառերի օգտագործման հետ կապված խնդիրների նկատմամբ, ինչպիսիք են և, կամ, ոչ, եթե և ամեն: Մեծ զարգացում է ապրել նաև դասակարգային բառերի (կամ տերմինների) և դրանց հատկությունների ուսումնասիրությունը[9]։ Այս ոլորտում սխոլաստիկների հիմնական զարգացումներից մեկը ենթադրությունների ուսմունքն է եղել[10]: Տերմինի ենթադրությունը այն մեկնաբանությունն է, որը տրվում է դրա հստակ համատեքստում: Այն կարող է լինել պատշաճ կամ անպատշաճ: Պատշաճ ենթադրությունը, իր հերթին, կարող է համապատասխանաբար լինել կամ ձևական կամ նյութական, երբ վերաբերում է իր սովորական ոչ լեզվական ռեֆերենտին (ինչպես «Չարլզը մարդ է»), կամ ինքն իրեն՝ որպես լեզվական սուբյեկտի (ինչպես «Չարլզը յոթ տառ ունի:»): Նման դասակարգման սխեման հանդիսանում է օգտագործման, հիշատակման, լեզվի և մետալեզվի միջև ժամանակակից տարբերակման նախադրյալը[10]:
Կա մի երևույթ, որը կոչվում է համընդհանուր քերականություն: Այն գոյություն է ունեցել 11-ից մինչև 13-րդ դարերը։ Առաջատար գիտնականների թվում էին Մարտին Դակիացին և Թոմաս Էրֆուրտացին:
Ժամանակակից փիլիսոփայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերածննդի և բարոկկոյի դարաշրջանի լեզվաբանները, ինչպիսիք են Յոհաննես Գորոպիուս Բեկանուսը, Աթանասիուս Կիրխերը և Ջոն Ուիլկինսը, հիացած էին լեզուների խառնաշփոթը շրջող փիլիսոփայական լեզվի գաղափարով, որը ազդել է չինական գրանշանների և եգիպտական հիերոգլիֆների աստիճանական հայտնաբերման վրա (հիերոգլիֆ): Այս միտքը զուգահեռ է երաժշտության համընդհանուր լեզվի գոյության հետ: Եվրոպացի գիտնակնները սկսեցին գրավել հնդկական լեզվական ավանդույթը միայն 18-րդ դարի կեսերից, առաջամարտիկներն էին Ժան Ֆրանսուա Պոնսին և Հենրի Թոմաս Քոլբրուկին: 19-րդ դարի սկզբին դանիացի փիլիսոփա Սորեն Կիրկեգորը պնդում էր, որ լեզուն պետք է ավելի մեծ դեր խաղա արևմտյան փիլիսոփայության մեջ: Նա պնդում էր, որ փիլիսոփայությունը բավականաչափ կենտրոնացած չէ լեզվի ճանաչողական դերի վրա, և ապագա փիլիսոփայությունը պետք է ընթանա լեզվի վրա առանձնահատուկ կենտրոնացումով.
Եթե փիլիսոփաները լինեին այնքան անկողմնակալ, ինչքան ձևացնում են, ապա պետք է հաշվի առնեին նաև լեզվի գործոնը, որը ամբողջությամբ կապված է փիլիսոփայության հետ: Լեզուն բնականորեն և ազատորեն զարգացող մի բան է, որը, ինչպես անհատը, չի կարող հասնել բացարձակ ազատության[11]: |
Ժամանակակից փիլիսոփայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Լեզվական շրջադարձ» արտահայտությունն օգտագործվել է նկարագրելու այն ուշագրավ շեշտը, որ ժամանակակից փիլիսոփաները դրել են լեզվի վրա։
20-րդ դարի սկզբին լեզուն սկսել է կենտրոնական դեր խաղալ արևմտյան փիլիսոփայության մեջ։ Այս զարգացման մեջ ներգրավված կենտրոնական դեմքերից մեկը գերմանացի փիլիսոփա Գոտլոբ Ֆրեգեն էր, 19-րդ դարի վերջին գրվաած փիլիսոփայական տրամաբանության և լեզվի փիլիսոփայության վերաբերյալ իր աշխատանքը ազդեց 20-րդ դարի վերլուծական փիլիսոփաներ Բերտրան Ռասելի և Լյուդվիգ Վիտգենշտեյնի աշխատանքների վրա: Լեզվի փիլիսոփայությունն այնքան համատարած էր դարձել, որ որոշ ժամանակ վերլուծական փիլիսոփայության շրջանակներում փիլիսոփայությունը որպես ամբողջություն հասկացվում էր որպես լեզվի փիլիսոփայության հարց:
Մայրցամաքային (կոնտինենտալ) փիլիսոփայության ոլորտում հիմնարար աշխատանքը Ֆերդինանդ դը Սոսյուրի «Cours de linguistique générale»-ն էր[12], որը հետմահու հրատարակվել է 1916 թվականին։
Հիմնական թեմաներ և ենթաոլորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզվի փիլիսոփայության մեջ ամենաշատ ուշադրության արժանացած թեման եղել է իմաստի բնույթը. բացատրվում է, թե ինչ է «իմաստը» և ինչ նկատի ունենք, երբ խոսում ենք իմաստի մասին: Այս ոլորտում խնդիրները ներառում են բաղադրիչների իմաստների ուսումնասիրությունը):
Եղել են մի քանի բացատրություններ, թե ինչ է լեզվական «իմաստը»: Յուրաքանչյուրը կապված է եղել իր գրականության հետ:
- Իմաստի գաղափարական տեսությունը, որն առավել հաճախ ասոցացվում է բրիտանացի էմպիրիկ Ջոն Լոքի հետ, պնդում է, որ իմաստները մտավոր ներկայացումներ են, որոնք արտահայտվում են նշաններով: Թեև իմաստի այս տեսակետը ի սկզբանե ունեցել է մի շարք խնդիրներ (մանրամասների համար տե՛ս հիմնական հոդվածը), որոշ ժամանակակից տեսաբանների կողմից դրա նկատմամբ հետաքրքրությունը մեծացել է իմաստային ինտերնալիզմի քողի ներքո[13]:
- Իմաստի ճշմարտության պայմանական տեսությունը առաջ է բերում այն պայմանները, որոնց դեպքում արտահայտությունը կարող է լինել ճշմարիտ կամ կեղծ: Այս ավանդույթը սկիզբ է առնում առնվազն Ֆրեգեից և կապված է ժամանակակից ստեղծագործությունների շարքի հետ, որոնց գլխավորում են այնպիսի փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են Ալֆրեդ Տարսկին և Դոնալդ Դևիդսոնը[14][15]: (Տե՛ս նաև Վիտգենշտեյնի լեզվի պատկերային տեսությունը):
- Իմաստի տեսության օգտագործումը, որն առավել հաճախ կապված է ավելի ուշ Վիտգենշտեյնի հետ, օգնել է բացել «իմաստը որպես կիրառություն» գաղափարը և լեզվի վերաբերյալ համայնքային տեսակետը: Վիտգենշտեյնին հետաքրքրում էր, թե ինչպես են համայնքներն օգտագործում լեզուն[16], և որքան հեռու կարող է այն գնալ: Այն նաև կապված է Պ. Ֆ. Սթրոուսոնի, Ջոն Սիրլի, Ռոբերտ Բրենդոմի և այլոց հետ[17]։
- Իմաստի ինֆեկցիոնալիստական տեսությունը, իմաստի արտահայտության տեսակետը բխում են այլ արտահայտությունների հետ ունեցած հետևողական հարաբերություններից։ Ենթադրվում է, որ այս տեսակետը ծագել է իմաստի օգտագործման տեսությունից և առավելապես պաշտպանվել է Վիլֆրիդ Սելլարսի և Ռոբերտ Բրենդոմի կողմից:
- Ըստ իմաստի անմիջական հղումային տեսության, բառի կամ արտահայտության իմաստն այն է, ինչ այն մատնանշում է աշխարհում։ Թեև նման տեսակետները լայնորեն քննադատվել են ընդհանրապես լեզվի օգտագործման վերաբերյալ, Ջոն Ստյուարտ Միլը պաշտպանել է այս տեսակետի մի ձև, իսկ Սաուլ Կրիպկեն և Ռութ Բարկան Մարկուսը երկուսն էլ պաշտպանել են ուղղակի հղումների տեսության կիրառումը հատուկ անունների նկատմամբ:
- Ըստ իմաստի էքստերնալիստական տեսության, իմաստը զուտ հոգեբանական երևույթ չէ, քանի որ այն սահմանվում է առնվազն մարդու միջավայրի առանձնահատկություններով։ Գոյություն ունեն էքստերնալիզմի երկու լայն ենթատեսակներ՝ սոցիալական և բնապահպանական: Առաջինն առավել սերտորեն կապված է Թայլեր Բուրջի, իսկ երկրորդը՝ Հիլարի Պուտնամի, Սոլ Կրիպկեի և այլոց հետ[18][19][20]։
- Իմաստի ստուգաբանության տեսությունը ընդհանուր առմամբ կապված է 20-րդ դարի սկզբի տրամաբանական պոզիտիվիզմի հետ: Նման տեսության ավանդական ձևակերպումն այն է, որ նախադասության իմաստը նրա հաստատման կամ կեղծման մեթոդն է: Այս ձևով թեզը լքվեց այն բանից հետո, երբ փիլիսոփաների մեծ մասի կողմից ընդունվեց Դյուհեմ-Քուայնի ամբողջականության հաստատման թեզը՝ Քուայնի «Էմպիրիզմի երկու դոգմաների» հրապարակումից հետո[21]։ Այնուամենայնիվ, Մայքլ Դումեթը 1970-ականներից ի վեր պաշտպանում է ստուգաբանության փոփոխված ձև: Այս տարբերակում նախադասության ըմբռնումը (և, հետևաբար, իմաստը) կայանում է նրանում, որ լսողը կարող է ճանաչել նախադասության ճշմարտացիության ցուցադրումը (մաթեմատիկական, էմպիրիկ կամ այլ)[22]:
- Իմաստի պրագմատիկ տեսությունները ներառում են ցանկացած տեսություն, որտեղ նախադասության իմաստը (կամ ըմբռնումը) որոշվում է դրա կիրառման միջոցով։ Իմաստի նման տեսությունը Դամեթը վերագրում է Չարլզ Սանդերս Պերսին և 20-րդ դարի սկզբի այլ ամերիկացի պրագմատիկներին[22]:
- Իմաստի հոգեբանական տեսությունները կենտրոնանում են խոսողի մտադրությունների վրա: Նման տեսակետի նշանավոր ջատագովներից մեկը Փոլ Գրեյսն էր, ում տեսակետները նաև վերաբերում են ոչ լեզվական իմաստին (այսինքն՝ իմաստը, ինչպես է փոխանցվում է մարմնի լեզվով)[23]:
Հղում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզվի՝ աշխարհի հետ փոխազդման հետազոտությունները կոչվում են հղման տեսություն: Գոտլոբ Ֆրեգեն միջնորդավորված հղումային տեսության աջակիցն էր: Ֆրեգեն յուրաքանչյուր արտահայտությունը, ներառյալ նախադասությունների իմաստային բովանդակությունը, բաժանեց երկու բաղադրիչի` իմաստ և հղում: Նախադասության իմաստը արտահայտվող միտքն է: Նման միտքը վերացական է, ունիվերսալ և օբյեկտիվ[24]։
Բերտրան Ռասելը իր աշխատանքներում նշում էր, որ միակ ուղղակիորեն հղումային արտահայտությունները «տրամաբանական ճշգրիտ անուններ»-ն են: Տրամաբանական ճշգրիտ անուններից են՝ ես, հիմա, այստեղ և այլ բառեր[25][26]: Նա վերը նկարագրված տեսակի հատուկ անունները դիտում էր որպես «կրճատված որոշակի նկարագրություններ»։ Այսպիսով, Ջոզեֆ Ռ. Բայդենը կարող է լինել «ԱՄՆ ներկայիս նախագահ և Ջիլ Բայդենի ամուսին» բառի հապավումը։ Որոշակի նկարագրությունները նշանակում են արտահայտություններ, որոնք Ռասելի կողմից վերլուծվում են տրամաբանական կառուցվածքների մեջ: Նման արտահայտությունները նշանակում են այն իմաստով, որ կա առարկա, որը բավարարում է նկարագրությունը: Այդպիսի առարկաները ինքնուրույն իմաստակիր չեն, այլ նշանակություն ունեն միայն այն նախադասություններում, որոնց մաս են կազմում: Հետևաբար, Ռասելի համար դրանք ուղղակիորեն հղումային չեն այնպես, ինչպես տրամաբանորեն հատուկ անունները[27][28]:
Ըստ Ֆրեգենի տեսակետի, ցանկացած հղումային արտահայտություն ունի իմաստ և հղում: Նման «միջնորդված հղում» տեսակետը որոշակի տեսական առավելություններ ունի Միլի տեսակետի նկատմամբ։ Օրինակ, համահեղինակային անունները, ինչպիսիք են Սամուել Կլեմենսը և Մարկ Տվենը, խնդիրներ են առաջացնում ուղղակիորեն հղումային տեսակետի համար, քանի որ հնարավոր է, որ ինչ-որ մեկը լսի «Մարկ Տվենը Սամուել Կլեմենսն է» և զարմանա, ուստի նրանց ճանաչողական բովանդակությունը տարբեր է թվում:
Կրիպկեն առաջ է քաշել այն, ինչը հայտնի է դարձել որպես «մոդալ փաստարկ»: Դիտարկենք Արիստոտել անունը և «Պլատոնի մեծագույն աշակերտ», «տրամաբանության հիմնադիր» և «Ալեքսանդրի ուսուցիչ» նկարագրությունները։ Արիստոտելը ակնհայտորեն բավարարում է բոլոր նկարագրությունները (և շատ այլ նկարագրություններ, որոնք մենք սովորաբար կապում ենք նրա հետ), բայց պարտադիր չէ, եթե Արիստոտելը գոյություն ուներ, ապա Արիստոտելը ունեցել է այս նկարագրություններից որևէ մեկը կամ բոլորը: Արիստոտելը հավանաբար գոյություն է ունեցել՝ չանելով այն բաներից որևէ մեկը, որոնցով նա հայտնի է հետնորդներին: Նա կարող է գոյություն չուներ և բոլորովին հայտնի չի դարձել սերունդներին կամ մահացել է մանկության տարիներին: Ենթադրենք, որ Արիստոտելը Մարիամի կողմից նկարագրվում է «հնությունների վերջին մեծ փիլիսոփա» նկարագրության հետ, և (իրական) Արիստոտելը մահացել է մանկության տարիներին: Այնուհետև Մարիամի նկարագրությունը կարծես վերաբերում է Պլատոնին: Բայց սա խորապես հակասական է: Այսպիսով, ըստ Կրիպկեի, անունները կոշտ նշանակիչներ են: Այսինքն, նրանք վերաբերում են նույն անհատին բոլոր հնարավոր աշխարհներում, որտեղ այդ անհատը գոյություն ունի: Նույն աշխատության մեջ Կրիպկեն մի քանի այլ փաստարկներ է ներկայացրել ընդդեմ «Ֆրեժ-Ռասել» նկարագրության (տե՛ս նաև Կրիպկեի պատճառահետևանքային տեսությունը)։
Լեզվաբան Նոամ Չոմսկին տեղեկատվության ուսումնասիրման ողջ փիլիսոփայական աշխատանքները իր տարբեր աշխատություններում քննադատության է ենթարկել[29][30]:
Կառուցվածք և բաղադրիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաղուց հայտնի է, որ խոսքի տարբեր մասեր կան։ Ընդհանուր նախադասության մի մասը բառն է, որը կազմված է գոյականներից, բայերից և ածականներից։ Ոլորտի հիմնական հարցը, թերևս ամենակարևոր հարցը ֆորմալիստ և ստրուկտուալիստ մտածողների համար, այն է, թե ինչպես է նախադասության իմաստը առաջանում դրա մասերից:
Նախադասությունների կազմության խնդրի բազմաթիվ ասպեկտներ արծարծվում են շարահյուսության լեզվաբանության հետ։ Փիլիսոփայական իմաստաբանությունը կենտրոնանում է կոմպոզիցիայի սկզբունքի վրա՝ բացատրելու իմաստակիր մասերի և ամբողջական նախադասությունների միջև կապը: Կոմպոզիցիայի սկզբունքը պնդում է, որ նախադասությունը կարելի է հասկանալ նախադասության մասերի (այսինքն՝ բառեր, մորֆեմներ) նշանակության հիման վրա՝ դրա կառուցվածքի (այսինքն՝ շարահյուսություն, տրամաբանություն) ըմբռնման հետ մեկտեղ[31]: Ավելին, շարահյուսական դրույթները դասավորվում են դիսկուրսի կամ պատմողական կառույցների մեջ, որոնք նաև իմաստներ են կոդավորում պրագմատիկայի միջոցով, ինչպիսիք են ժամանակային հարաբերությունները և դերանունները[32]:
Հնարավոր է օգտագործել ֆունկցիաների հայեցակարգը, որպեսզի, բացի բառարանային իմաստից, նկարագրվեն նաև այլ իմաստներ: Դրանք կարող են օգտագործվել նաև նախադասության իմաստը նկարագրելու համար[33]:
Լեզվաբանները մշակել են առնվազն երկու ընդհանուր մեթոդ՝ հասկանալու լեզվական մասերի փոխհարաբերությունները և դրանց միացման եղանակը՝ շարահյուսական և իմաստային բաժինները: Շարահյուսական համակարգը հիմնվում է նախադասության բառերի վրա՝ հաշվի առնելով նախադասության քերականությունը: Մինչդեռ իմաստային համակարգը կենտրոնանում է բառերի իմաստի դերի վրա:
Սոցիալ փոխազդեցություն և լեզու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզուն սոցիալական կոնվենցիաներով կարգավորվող համակարգ է։ Հարցեր են առաջանում հարակից թեմաների վերաբերյալ: Մի հարց վերաբերում է նրան, թե կոնկրետ ինչ է պայմանականությունը և ինչպես է այն ուսումնասիրվում, իսկ երկրորդը վերաբերում է նրան, թե որքանով են պայմանականությունները կարևոր լեզու ուսումնասիրելիս: Դեյվիդ Քելլոգ Լյուիսն առաջարկեց արժանի պատասխան առաջին հարցին՝ ներկայացնելով այն տեսակետը, որ կոնվենցիան վարքագծի ռացիոնալ ինքնապահպանվող օրինաչափություն է։ Այնուամենայնիվ, այս տեսակետը, ըստ երևույթին, ինչ-որ չափով մրցակցում է խոսողի խոսքերի իմաստի վերաբերյալ գրիսիական տեսակետի հետ, որը պահանջում է դրանցից մեկի (կամ երկուսի) թուլացում, Եթե երկուսն էլ պետք է ընկալվեն որպես ճշմարիտ[34]:
Ոմանք զարմանում են, թե արդյոք կոնվենցիաներն ընդհանրապես կապ ունեն իմաստի ուսումնասիրության հետ: Նոամ Չոմսկին առաջարկել է, որ լեզվի ուսումնասիրությունը կարող է իրականացվել I-լեզվի կամ մարդու ներքին լեզվի հետազոտությունների միջոցով։ Եթե դա այդպես է, ապա դա խաթարում է բացատրությունների ցանկությունը կոնվենցիաների առումով և նման բացատրությունները վերագրում է մետասեմանտիկայի ոլորտին: Մետասեմանտիկան տերմին է, որն օգտագործվում է լեզվի փիլիսոփա Ռոբերտ Շտայնթոնի կողմից ՝ նկարագրելու բոլոր այն ոլորտները, որոնք փորձում են բացատրել, թե ինչպես են առաջանում իմաստաբանական փաստերը[33]: Հետազոտության արդյունավետ աղբյուրներից մեկը սոցիալական պայմանների ուսումնասիրությունն է, որոնք առաջացնում կամ կապված են իմաստների և լեզուների հետ: Ստուգաբանությունը (բառերի ծագման ուսումնասիրություն) և ոճաբանությունը (փիլիսոփայական հիմնավորումներ այն մասին, թե ինչ է լավ քերականությունը, որը կիրառվում է որոշակի լեզվի շրջանակում) երկու այլ օրինակներ են այն ոլորտների, որոնք համարվում են մետասեմանտ:
Շատ առանձին (բայց փոխկապակցված) ոլորտներ ուսումնասիրել են լեզվական կոնվենցիաների թեման իրենց սեփական հետազոտական պարադիգմների շրջանակում: Յուրաքանչյուր վարկածի հիմքում ընկած ենթադրությունները հետաքրքրություն են ներկայացնում լեզվի փիլիսոփայի համար: Օրինակ ՝ սոցիոլոգիայի հիմնական ոլորտներից մեկը ՝ խորհրդանշական փոխազդեցությունը, հիմնված է դրա ընկալման վրա, որ մարդկային սոցիալական համակարգը գրեթե ամբողջությամբ հիմնված է իմաստների օգտագործման վրա[35]: Հետևաբար, սոցիալական կառուցվածքի (օրինակ ՝ ինստիտուտի) ցանկացած բացատրություն պետք է հաշվի առնի ընդհանուր իմաստները, որոնք ստեղծում և պահպանում են այդ կառուցվածքը:
Հռետորաբանությունը հատուկ բառերի ուսումնասիրությունն է, որոնք մարդիկ օգտագործում են ունկնդրի վրա նպատակային հուզական և բանական ազդեցության հասնելու համար, դա կարող է լինել համոզելու, հրահրելու, իրենց հանդեպ տրամադրվելու կամ սովորելու համար: Այս ոլորտի ուսումնասիրման միջոցները ներառում են քարոզչության և դիդակտիկայի ուսումնասիրություն, հայհոյանքների և նվաստացուցիչ բառերի նպատակների ուսումնասիրություն (հատկապես այն, թե ինչպես է դա ազդում այլ մարդկանց վարքի վրա և որոշում հարաբերությունները) կամ լեզվի հետևանքները կախված սեռից: Այն կարող է օգտագործվել նաև լեզվական թափանցիկության (մատչելի ձևով խոսելու), ինչպես նաև կատարողական հայտարարությունների և տարբեր առաջադրանքների ուսումնասիրության համար, որոնք լեզուն կարող է կատարել (կոչվում է խոսքի գործողություններ): Այն կիրառելի է նաև իրավունքի ուսումնասիրության և մեկնաբանման համար և օգնում է ներթափանցել դիսկուրսի առարկայական ոլորտի տրամաբանական հայեցակարգը:
Գրականության տեսությունը մի կանոնակարգ է, որը, ինչպես պնդում են գրականության որոշ տեսաբաններ, համընկնում է լեզվի փիլիսոփայության հետ։ Այն ընդգծում է այն մեթոդները, որոնք ընթերցողներն ու քննադատները օգտագործում են տեքստը հասկանալու համար: Այս ոլորտը, որն առաջացել է հաղորդագրությունները ճիշտ մեկնաբանումը սովորելու արդյունքում, սերտորեն կապված է հերմենևտիկայի հնագույն կարգապահության հետ:
Ճշմարտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերջապես լեզվի փիլիսոփաները հետազոտում են՝ ինչպես են լեզուն և իմաստը կապված միմյանց՝ հաշվի առնելով ճշմարտության և իրականության հղումը: Նրանք այնքան էլ հետաքրքրված չեն, թե որ նախադասություններն են իրականում ճիշտ, և հատկապես թե որ իմաստն է ճիշտ կամ սխալ: Լեզվի ճշմարտակենտրոն փիլիսոփաներին հետաքրքրում է, արդյոք անիմաստ նախադասությունը կարող է ճիշտ կամ սխալ լինել, կամ արդյոք նախադասությունները կարող են արտահայտել առաջարկություններ գոյություն չունեցող բաների մասին, այլ ոչ թե նախադասությունների կիրառման եղանակը:
Լեզվի փիլիսոփայության խնդիրները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզվի բնույթը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ հին հույնական փիլիսոփայական ավանդույթների, ինչպիսիք են Պլատոնը և Արիստոտելը, լեզուն դիտվում է որպես իրականության մասին նախադասությունների միջոցով հայտարարություններ անելու գործիք. օր.՝ «Մարդը բանական կենդանի է», որտեղ Մարդը սուբյեկտ է, բանական կենդանի-ն պրեդիկատն է, որն արտահայտում է սուբյեկտի հատկությունը։ Նման կառույցները կազմում են նաև սիլլոգիզմի շարահյուսական հիմքը, որը մնաց ֆորմալ տրամաբանության ստանդարտ մոդելը մինչև 20-րդ դարի սկիզբը, երբ այն փոխարինվեց պրեդիկատային տրամաբանությամբ։ Լեզվաբանության և լեզվի փիլիսոփայության մեջ դասական մոդելը կիրառվել է միջնադարում, իսկ Արիստոտելյան գիտության փիլիսոփայության և լեզվաբանության միջև կապը մշակվել է Թոմաս Էրֆուրտացու քերականության կողմից (մոտ 1305 թվական), որը տալիս է անցումայինի վերլուծության օրինակ։ նախադասություն՝ «Պլատոնը հարվածում է Սոկրատեսին», որտեղ Սոկրատեսը պրեդիկատի առարկան է և բաղադրիչը[36][37]:
Լեզվի սոցիալական և էվոլյուցիոն հայեցակետերը քննարկվել են դասական և միջնադարյան ժամանակաշրջաններում: Պլատոնի "Կրատիլ" երկխոսությունը ուսումնասիրում է բառերի պատկերավորությունը ՝ պնդելով, որ բառերը ստեղծվում են "բառի վարպետների" կողմից և ընտրվում են նրանց կողմից, ովքեր դրանց կարիքն ունեն[38]։ Լուսավորության մտածողները դասական մոդելը համատեղել են քրիստոնեական աշխարհայացքի հետ ՝ պնդելով, որ Աստված մարդուն ստեղծել է սոցիալական և բանական, և այդ հատկություններից ելնելով ՝ մարդը ստեղծել է իր մշակութային սովորությունները, ներառյալ լեզուն: Այս ավանդույթում սուբյեկտ-նախադրյալ կառուցվածքի տրամաբանությունը ձևավորում է ընդհանուր կամ "համընդհանուր" քերականություն, որը ղեկավարում է մտածողությունը և ընկած է բոլոր լեզուների հիմքում[39]: Լեզուների միջև եղած տարբերությունները մասնավորապես ուսումնասիրվել են Պորտ Ռոյալի քերականության կողմից, որը դրանք նկարագրել է որպես պատահական և առանձնացված մտածողության և լեզվի տրամաբանական պահանջներից բխող արդյունք[40]:
Դասական տեսակետը հերքվել է 19-րդ դարի սկզբին գերմանական ռոմանտիզմի կողմնակիցների կողմից։ Հումբոլդտը և նրա ժամանակակիցները կասկածի տակ էին դրել մտածողության համընդհանուր ներքին ձևի առկայությունը: Նրանք պնդում էին, որ քանի որ մտածողությունը բանավոր է, լեզուն պետք է նախապայման լինի մտածողության համար: Հետևաբար, յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր ուրույն մտածելակերպը, աշխարհայացքը, որը զարգացել է ազգի լեզվական պատմության հետ միասին: Բազմազանությունը սկսել է ընդգծվել ՝ շեշտը դնելով լեզվի անվերահսկելի սոցիալ-պատմական կառուցման վրա[41]: Ազդեցիկ ռոմանտիկ հասկացությունները ներառում են Գրիմի լեզվաբանական էվոլյուցիայի ձայնային օրենքները, Շլայխերի տեսակների և լեզվի Դարվինյան անալոգիան, Շտայնթալի և Վունդտի լեզվի ֆոլկերպսիխոլոգիական նկարագրությունները և Սոսյուրի սեմիոլոգիան, սեմիոտիկայի դիադիկ մոդելը, այսինքն ՝ լեզուն որպես նշանային համակարգ ՝ իր ներքին տրամաբանությամբ, առանձնացված է ֆիզիկական իրականությունից[42]։
20-րդ դարի սկզբին տրամաբանական քերականությունը պաշտպանում էին Ֆրեգեն և Հուսերլը։ Հուսերլի մաքուր տրամաբանական քերականությունը հենվում է 17-րդ դարի բանական համընդհանուր քերականության վրա՝ առաջարկելով պաշտոնական իմաստաբանություն, որը կապում է ֆիզիկական իրականության կառուցվածքները (օրինակ ՝ այս թուղթը սպիտակ է) բնական լեզուների մտքի կառուցվածքների, իմաստի և մակերեսային ձևի հետ[43]: Այնուամենայնիվ, Հուսերլի տրակտատը մերժվեց ընդհանուր լեզվաբանության մեջ: Փոխարենը, լեզվաբանները ընտրեցին Չոմսկու համընդհանուր քերականության տեսությունը՝ որպես բնածին կենսաբանական կառուցվածք, որը շարահյուսություն է ստեղծում ֆորմալիստական ձևով, այսինքն՝ անկախ իմաստից[36]:
Շատ փիլիսոփաներ շարունակում են հավատարիմ մնալ այն տեսակետին, որ լեզուն տրամաբանորեն հիմնավորված գործիք է նախադրյալ-փաստարկային կառուցվածքի միջոցով իրականության կառուցվածքներն արտահայտելու համար: Աջակիցների թվում են՝ Ռասելը, Վիտգենշտեյնը, Սելլարսը, Դևիդսոնը, Պուտնամը և Սիրլը։ Դրան հաջորդել ել տրամաբանական ֆորմալ իմաստաբանությունը որպես լեզվաբանության հիմք վերակենդանացնելու փորձերը, օրինակ ՝ Մոնթագի քերականությունը: Չնայած լեզվաբանների, այդ թվում ՝ Չոմսկու և Լակոֆի դիմադրությանը, պաշտոնական իմաստաբանությունը ստեղծվել է քսաներորդ դարի վերջին: Այնուամենայնիվ, դրա ազդեցությունը հիմնականում սահմանափակված էր համակարգչային լեզվաբանությամբ և քիչ ազդեցություն ունեցավ ընդհանուր լեզվաբանության վրա[44]:
Չոմսկու քերականության անհամատեղելիությունը գենետիկայի և նյարդահոգեբանության հետ 1980-ականներին հիմք հանդիսացավ հոգեբանորեն և կենսաբանորեն կողմնորոշված լեզվի նոր տեսությունների համար, և դրանք 21-րդ դարում ազդեցություն ձեռք բերեցին լեզվաբանության և ճանաչողական գիտության մեջ: Օրինակներ են Լակոֆի հայեցակարգային փոխաբերությունը, որը պնդում է, որ լեզուն ինքնաբերաբար առաջանում է տեսողական և այլ զգայական տեղեկատվությունից, ինչպես նաև տարբեր մոդելներ, որոնք ոգեշնչված են Դոքինսի մեմետիկայից[45] ՝ լեզվական միավորների նեոդարվինիստական մոդելից ՝ որպես բնական ընտրության միավորներ: Դրանք ներառում են ճանաչողական քերականություն, կառուցման քերականություն և օգտագործման վրա հիմնված լեզվաբանություն[46]:
Պաշտոնական (ընդունված) և ոչ պաշտոնական (ոչ ընդունված) մոտեցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզվի փիլիսոփաներին համար տարակարծության տեղիք տվող մեկ այլ հարց է, թե որ ընդունված տրամաբանությունը կարող է օգտագործվել որպես արդյունավետ գործիք բնական լեզուների վերլուծության և ըմբռնման համար: Թեև փիլիսոփաների մեծ մասը, այդ թվում՝ Գոթլոբ Ֆրեգեն, Ալֆրեդ Տարսկին և Ռուդոլֆ Կարնապը, քիչ թե շատ թերահավատորեն են վերաբերվել բնական լեզուների ֆորմալացմանը, նրանցից շատերը մշակել են պաշտոնական լեզուներ գիտության մեջ օգտագործելու համար կամ հետազոտության համար ձևակերպել են բնական լեզվի մասեր: Պաշտոնական (ընդունված) իմաստաբանության այս ավանդույթի ամենահայտնի անդամներից են եղել Տարսկին, Կարնապը, Ռիչարդ Մոնթեգը և Դոնալդ Դևիդսոնը[47]:
Մյուս կողմում, հատկապես աչքի ընկան 1950-60-ական թվականներին, այսպես կոչված, «սովորական լեզվի փիլիսոփաները»: Փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են Պ. Ֆ. Ստրաուսոնը, Ջոն Լանգշաու Օսթինը և Գիլբերտ Ռայլը շեշտել են բնական լեզվի ուսումնասիրության կարևորությունը՝ հաշվի չառնելով նախադասությունների ճշմարտացիության պայմանները և տերմինների հղումները: Նրանք չէին հավատում, որ լեզվական իմաստի սոցիալական և գործնական չափերը կարող են գրավել տրամաբանության գործիքների կիրառմամբ պաշտոնականացման որևէ փորձ: Տրամաբանությունը մի բան է, իսկ լեզուն՝ բոլորովին այլ բան: Կարևորը ոչ թե ինքնին արտահայտություններն են, այլ այն, թե մարդիկ հաղորդակցության մեջ ինչպես են օգտագործում դրանք[48]:
Օսթինը զարգացրել է խոսքի ակտի տեսությունը, որը նկարագրում էր այն բաները, որոնք կարելի է անել նախադասությամբ (պնդում, հրաման, հարցում, բացականչություն) տարբեր համատեքստերում[49]: Սթրոուսոնը պնդում էր, որ տրամաբանական կապերի ճշմարտության աղյուսակի իմաստաբանությունը չեն ընկալում իրենց բնական լեզվի նմանակների իմաստները («և», «կամ» և «եթե-ապա»)[50]: Թեև «սովորական լեզվի» շարժումը հիմնականում մարել է 1970-ականներին, նրա ազդեցությունը վճռորոշ նշանակություն է ունեցել խոսքի-գործողության տեսության և պրագմատիկայի ուսումնասիրության ոլորտների զարգացման համար: Նրա գաղափարներից շատերը ընդունված են տեսաբանների կողմից, ինչպիսիք են Քենթ Բախը, Ռոբերտ Բրանդոմը, Փոլ Հորվիչը և Սթիվեն Նիլը: Վերջին աշխատություններում իմաստաբանության և պրագմատիկայի բաժանումը դարձել է փիլիսոփայության և լեզվաբանության աշխույժ քննարկման թեմա, օրինակ՝ Սպերբերի և Ուիլսոնի, Քարսթոնի և Լևինսոնի աշխատություններում[51][52][53]:
Այս պնդումները հաշվի առնելով՝ ընդունված և չընդունված մոտեցումների հարցը մնում է թերևս չլուծված: Որոշ տեսաբաններ (օրինակ՝ Փոլ Գրայսը) կասկածով են մոտենում այս պնդումներին, ըստ որոնց տրամաբանական և բնական լեզվի մեջ էական տարբերություն կա[54]:
Թարգմանություն և մեկնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզվի փիլիսոփաները փորձել են դիմակայել երկու այլ խնդիրների՝ թարգմանություն և մեկնում: 1950-ականներին Վ.Վ. Քուայնը «Word and Object»-ում պնդել է իմաստի և հղման անորոշությունը՝ հիմնվելով արմատական թարգմանության սկզբունքի վրա։ Քուայնը խնդրում է ընթերցողներին պատկերացնել մի իրավիճակ, երբ նրանք առերեսվում են բնիկ մարդկանց խմբի հետ, որտեղ պետք է փորձեն իմաստավորել այն արտահայտություններն ու ժեստերը, որոնք օգտագործում են բնիկները: Սա արմատական թարգմանության տրամաբանությունն է[55]։
Նա պնդում էր, որ նման իրավիճակում սկզբունքորեն անհնար է միանգամայն վստահ լինել այն իմաստի կամ հղումի մեջ, որը բնիկ ժողովուրդների լեզվով խոսողը տալիս է խոսքին: Օրինակ, եթե խոսողը տեսնում է նապաստակ և ասում է «գավագայ», նա նկատի ունի ամբողջ նապաստակի՞ն, նապաստակի պոչի՞ն, թե՞ նապաստակի ինչ-որ մասին: Այն ամենը, ինչ կարելի է անել, արտասանությունն ուսումնասիրելն է որպես անհատի ընդհանուր լեզվական վարքագծի մաս, այնուհետև օգտագործել այս դիտարկումները՝ մեկնաբանելու բոլոր մյուս արտահայտությունների իմաստը: Այս հիմքից կարելի է թարգմանության ձեռնարկ կազմել։ Բայց քանի որ հղումն անորոշ է, այդպիսի ձեռնարկներ շատ կլինեն, որոնցից ոչ մեկն ավելի ճիշտ չէ, քան մյուսները։ Քուայնի համար, ինչպես Վիտգենշտեյնի և Օսթինի համար, իմաստը մի բան չէ, որը կապված է մեկ բառի կամ նախադասության հետ, այլ ավելի շուտ մի բան է, որը, եթե ընդհանրապես կարելի է վերագրել, կարող է վերագրվել միայն մի ամբողջ լեզվի[55]: Ստացված տեսակետը կոչվում է իմաստային ամբողջականություն:
Ոգեշնչված Քուայնի քննարկումից՝ Դոնալդ Դեյվիդսոնը ընդլայնել է արմատական թարգմանության գաղափարը մեկ լեզվական հանրության մեջ ասույթների և վարքագծի մեկնաբանության վրա: Նա այս հասկացությունն անվանել է արմատական մեկնաբանություն։ Նա ենթադրում էր, որ իմաստը, որ ցանկացած անհատ վերագրում է նախադասությանը, կարող է որոշվել միայն անհատի պնդումների, ինչպես նաև նրանց հոգեկան վիճակին և վերաբերմունքին իմաստներ վերագրելով[15]:
Անորոշություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բառերի անորոշության խնդիրը մտահոգել է լեզվի և տրամաբանության փիլիսոփաներին: Լեզվի փիլիսոփաներին հետաքրքրել են այն դեպքերը, որտեղ «սահմանային դեպքերի» առկայությունը թվացյալ անհնարին է դարձնում ասել՝ նախադրյալը ճշմարիտ է, թե կեղծ: Դասական օրինակներն են՝ «բարձրահասակ է» կամ «ճաղատ է», որտեղ չի կարելի ասել, որ որոշ սահմանային դեպք (մի անձ) բարձրահասակ է կամ ոչ բարձրահասակ։ Հետևաբար անորոշությունը ծնում է պարադոքսը: Շատ տեսաբաններ փորձել են պարադոքսը լուծել n-տրամաբանության միջոցով, ինչպիսին է անորոշ տրամաբանությունը, որն արմատապես հեռացել է դասական երկարժեք տրամաբանությունից:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Philosophy of language». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2018-11-14-ին.
- ↑ «Philosophy of Language». Internet Encyclopedia of Philosophy (անգլերեն). Վերցված է 2019-09-22-ին.
- ↑ Blackburn, S. "History of the Philosophy of Language". In Oxford Companion to Philosophy. ed. Ted Honderich. Oxford: Oxford University Press. 1995. 0-19-866132-0
- ↑ Plato, Cratylus (c. 360 BCE). Series: Cambridge Studies in the Dialogues of Plato. Trans. David Sedley. Cambridge: University of Cambridge Press. 2003. 978-0-521-58492-0 also available from Project Gutenberg.
- ↑ Steven K. Strange, (1992) Porphyry: On Aristotle, Categories. Ithaca: Cornell University Press. 0-8014-2816-5.
- ↑ Eco, Umberto (1986). Semiotics and the Philosophy of Language (անգլերեն). Indiana University Press. էջ 30. ISBN 9780253203984. «BHAGLAND (The Stoic Concept of Lekton.»
- ↑ Mates, B. (1953) Stoic Logic. Berkeley: University of California Press. 0-520-02368-4
- ↑ King, Peter. Peter Abelard. Stanford Encyclopedia of Philosophy. http://plato.stanford.edu/entries/abelard/#4
- ↑ Marconi, D. "Storia della Filosofia del Linguaggio". In L'Enciclopedia Garzantina della Filosofia. ed. Gianni Vattimo. Milan: Garzanti Editori. 1981. 88-11-50515-1
- ↑ 10,0 10,1 Kretzmann, N., Anthony Kenny & Jan Pinborg. (1982) Cambridge History of Later Medieval Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press. 0-521-22605-8
- ↑ Søren Kierkegaard (1813–1855). In Cloeren, H. Language and Thought. Berlin: Walter de Gruyter, 1988.
- ↑ David Kreps, Bergson, Complexity and Creative Emergence, Springer, 2015, p. 92.
- ↑ Block, Ned. "Conceptual Role Semantics" (online).
- ↑ Tarski, Alfred. (1944). "The Semantical Conception of Truth". PDF.
- ↑ 15,0 15,1 Davidson, D. (2001) Inquiries into Truth and Interpretation. Oxford: Oxford University Press. 0-19-924629-7
- ↑ Wittgenstein, L. (1958) Philosophical Investigations. Third edition. trans. G. E. M. Anscombe. New York: Macmillan Publishing Co.
- ↑ Brandom, R. (1994) Making it Explicit. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 0-674-54330-0
- ↑ Burge, Tyler. 1979. Individualism and the Mental. Midwest Studies in Philosophy 4: 73-121.
- ↑ Putnam, H. (1975) "The Meaning of 'Meaning'" Արխիվացված 2013-06-18 Wayback Machine. In Language, Mind and Knowledge. ed. K. Gunderson. Minneapolis: University of Minnesota Press. 88-459-0257-9
- ↑ Kripke, S. (1980) Naming and Necessity. Oxford: Basil Blackwell. 88-339-1135-7
- ↑ Voltolini, A. (2002) "Olismi Irriducibilmente Indipendenti?". In Olismo ed. Massimo Dell'Utri. Macerata: Quodlibet. 88-86570-85-6
- ↑ 22,0 22,1 Dummett, M. (1991) The Logical Basis of Metaphysics. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 88-15-05669-6
- ↑ Grice, Paul. "Meaning". Perspectives in the Philosophy of Language. (2000), ed. Robert Stainton.
- ↑ Frege, G. (1892). "On Sense and Reference". In Frege: Senso, Funzione e Concetto. eds. Eva Picardi and Carlo Penco. Bari: Editori Laterza. 2001. 88-420-6347-9
- ↑ Stanley, Jason. (2006). Philosophy of Language in the Twentieth Century Արխիվացված 2006-04-24 Wayback Machine. Forthcoming in the Routledge Guide to Twentieth Century Philosophy.
- ↑ Gaynesford, M. de I: The Meaning of the First Person Term, Oxford, Oxford University Press, 2006.
- ↑ Russell, B. (1905) "On Denoting". Published in Mind.online text, Neale, Stephen (1990) Descriptions, Cambridge, Massachusetts: MIT Press.
- ↑ Russell, B. (1903) I Principi della Matematica. Original title: The Principles of Mathematics. Italian trans. by Enrico Carone and Maurizio Destro. Rome: Newton Compton editori. 1971. 88-8183-730-7
- ↑ Chomsky, Noam. New horizons in the study of language and mind. Cambridge University Press, 2000.
- ↑ Piattelli-Palmarini, Massimo, Juan Uriagereka, and Pello Salaburu, eds. Of Minds and Language: A Dialogue with Noam Chomsky in the Basque Country. Oxford University Press, 2009, p. 27.
- ↑ Pagin, P. "Are Holism and Compositionality Compatible?" In Olismo. ed. Massimo dell'Utri. Macerata: Quodlibet. 2002. 88-86570-85-6
- ↑ Syntax: An Introduction, Volume 1 by Talmy Givón, John Benjamins Publishing, 2001
- ↑ 33,0 33,1 Stainton, Robert J. (1996). Philosophical perspectives on language. Peterborough, Ont., Broadview Press.
- ↑ Bunnin, Nicholas; Tsui-James, E. P. (1999). The Blackwell Companion to Philosophy. Oxford: Blackwell. էջ 97, 120–121.
- ↑ Teevan, James J. and W.E. Hewitt. (2001) Introduction to Sociology: A Canadian Focus. Prentice Hall: Toronto. p.10
- ↑ 36,0 36,1 Seuren, Pieter A. M. (1998). Western linguistics: An historical introduction. Wiley-Blackwell. էջեր 250–251. ISBN 0-631-20891-7.
- ↑ Itkonen, Esa (2013). «Philosophy of linguistics». In Allen, Keith (ed.). The Oxford Handbook of the History of Linguistics. Oxford University Press. էջեր 747–775. ISBN 9780199585847.
- ↑ Cooper, John M.; Hutchinson, Douglas S. (1997). Plato: Complete Works. Hackett. ISBN 978-0872203495.
- ↑ Jermołowicz, Renata (2003). «On the project of a universal language in the framework of the XVII century philosophy». Studies in Logic, Grammar and Rhetoric. 6 (19): 51–61.
- ↑ Lancelot, Claude (1975) [First published 1660]. General and Rational Grammar : The Port-Royal Grammar. The Hague: Mouton. ISBN 902793004X.
{{cite book}}
: Missing|author1=
(օգնություն) - ↑ Beak, Wouter (2004). Linguistic Relativism: Variants and Misconceptions (PDF) (thesis). University of Amsterdam.
- ↑ Handbook of Semiotics. Indiana University Press. 1990. ISBN 978-0-253-20959-7.
- ↑ Mays, Wolfe (2002). «Edmund Husserl's Grammar: 100 Years On». JBSP - Journal of the British Society for Phenomenology. 33 (3): 317–340. doi:10.1080/00071773.2002.11007389.
- ↑ Partee, Barbara (2011). «Formal Semantics: Origins, Issues, Early Impact». The Baltic International Yearbook of Cognition, Logic and Communication. Vol. 6. BIYCLC. էջեր 1–52. doi:10.4148/biyclc.v6i0.1580.
- ↑ Blackmore, Susan (2008). «Memes shape brains shape memes». Behavioral and Brain Sciences. 31 (5): 513. doi:10.1017/S0140525X08005037. Վերցված է 2020-12-22-ին.
- ↑ Christiansen, Morten H.; Chater, Nick (2008). «Language as shaped by the brain» (PDF). Behavioral and Brain Sciences. 31 (5): 489–558. doi:10.1017/S0140525X08004998. PMID 18826669. Վերցված է 2020-12-22-ին.
- ↑ Partee, B. Richard Montague (1930–1971). In Encyclopedia of Language and Linguistics, 2nd Ed., ed. Keith Brown. Oxford: Elsevier. V. 8, pp. 255–57, 2006.
- ↑ Lycan, W. G. (2008). Philosophy of Language: A Contemporary Introduction. New York: Routledge.
- ↑ Austin, J.L. (1962). J.O. Urmson. (ed.). How to Do Things With Words: The William James Lectures delivered at Harvard University in 1955. Oxford: Clarendon Press. ISBN 0-674-41152-8.
- ↑ P. F. Strawson, "On Referring". Mind, New Series, Vol. 59, No. 235 (Jul., 1950), pp. 320–344
- ↑ Sperber, Dan; Wilson, Deirdre (2001). Relevance : communication and cognition (2nd ed.). Oxford: Blackwell Publishers. ISBN 9780631198789. OCLC 32589501.
- ↑ Robyn., Carston (2002). Thoughts and utterances : the pragmatics of explicit communication. Oxford, U.K.: Blackwell Pub. ISBN 9780631178910. OCLC 49525903.
- ↑ C., Levinson, Stephen (2000). Presumptive meanings : the theory of generalized conversational implicature. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 9780262621304. OCLC 45733473.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Grice, Paul. "Logic and Conversation". Perspectives in the Philosophy of Language. (2000) ed. Robert Stainton.
- ↑ 55,0 55,1 Quine, W.V. (1960) Word and Object. MIT Press; 0-262-67001-1.