Ճամայկայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ճամայկայի տնտեսություն
Վիճակագրություն
ՀՆԱ14 768 134 912,417 $[1]
ՀՆԱ-ի աճ1,5 ± 0,1 տոկոս[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով5114 $[3]
Գնաճ (ՍԳԻ)4 ± 0,1 տոկոս[4]

Ճամայկայի տնտեսությունը մեծապես կախված է ծառայություններից՝ կազմելով երկրի ՀՆԱ-ի 71%-ը[5]։ Ճամայկան ունի բնական ռեսուրսներ և կլիմա, որը նպաստում է գյուղատնտեսությանը և զբոսաշրջությանը։ 1940-ական թվականներին բոքսիտի հայտնաբերումը և դրան հաջորդած բոքսիտ-կավահողի արդյունաբերության ստեղծումը Ճամայկայի տնտեսությունը տեղափոխեց շաքարավազի և բանանի արտադրությունից[6]։

Ֆինանսական հատվածի թուլությունը, սպեկուլյացիաները և ներդրումների ցածր մակարդակը քայքայում են արտադրողական հատվածի նկատմամբ վստահությունը։ Կառավարությունը շարունակում է տեղական և միջազգային ֆինանսական շուկաներում նոր սուվերեն պարտք ներգրավելու իր ջանքերը՝ դոլարային (ԱՄՆ) պարտքի պարտավորությունները կատարելու, փոխարժեքը պահպանելու համար իրացվելիությունը մաքրելու և ընթացիկ բյուջեի դեֆիցիտը ֆինանսավորելու համար։

Ճամայկայի կառավարության տնտեսական քաղաքականությունը խրախուսում է օտարերկրյա ներդրումներն այն ոլորտներում, որոնք վաստակում կամ խնայում են արտարժույթ, ստեղծում աշխատատեղեր և օգտագործում տեղական հումք։ Կառավարությունը նաև խրախուսման միջոցների լայն շրջանակ է տրամադրում ներդրողներին։

Ազատ առևտրի գոտիները խթանել են ներդրումները հագուստի, թեթև արտադրության և արտասահմանյան ընկերությունների կողմից տվյալների մուտքագրման ոլորտում։ Այնուամենայնիվ, վերջին 5 տարիների ընթացքում կարի արդյունաբերությունը տուժել է արտահանման եկամուտների կրճատումից, գործարանների շարունակական փակումից և աճող գործազրկությունից։ Ճամայկայի կառավարությունը հույս ունի խրախուսել տնտեսական ակտիվությունը սեփականաշնորհման, ֆինանսական հատվածի վերակազմավորման, տոկոսադրույքների իջեցման, զբոսաշրջության և հարակից արտադրական գործունեության խթանման միջոցով։

Տնտեսական պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև անկախացումը, Ճամայկայի տնտեսությունը հիմնականում կենտրոնացած էր գյուղատնտեսության վրա, որտեղ աշխատուժի ճնշող մեծամասնությունը զբաղվում էր շաքարավազի, բանանի և ծխախոտի արտադրությամբ[7]։ Ըստ մի ուսումնասիրության, 18-րդ դարի Ճամայկան ուներ աշխարհի ամենաբարձր կենսամակարդակի անհավասարությունը, քանի որ շատ փոքր, ստրկատիրական վերնախավը չափազանց հարուստ էր, մինչդեռ մնացած բնակչությունն ապրում էր գոյատևման եզրին[8][9]։

Ապրանքները հիմնականում արտահանվել են Միացյալ Թագավորություն, Կանադա և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ[7]։ Ճամայկայի առևտրային հարաբերությունները զգալիորեն ընդլայնվել է 1938-ից 1946 թվականներին, ընդ որում ներմուծման ընդհանուր ծավալը գրեթե կրկնապատկվեց 6,485,000 ֆունտից մինչև 12,452,000 ֆունտ[7]։ 1962 թվականից հետո Ճամայկայի կառավարությունը խթանում տնտեսական աճին, և բոլոր ոլորտները, բացառությամբ բոքսիտի/կավահողի, էներգետիկայի և զբոսաշրջության, կրճատվել էին 1998-ից 1999 թվականներին։ 2000 թվականին Ճամայկան ապրեց դրական աճի առաջին տարին 1995 թվականից ի վեր՝ շարունակվող կոշտ մակրոտնտեսական քաղաքականության շնորհիվ[6]։

Գնաճը 1995 թվականի 25%-ից իջել է մինչև 2000 թվականի միանիշ ցուցանիշ՝ 2004 թվականին հասնելով բազմամյա նվազագույնին 4,3%։ Կենտրոնական բանկը շուկայում պարբերական միջամտության միջոցով կանխել է նաև փոխարժեքի կտրուկ անկումը։ Ճամայկայի դոլարը ընկնում էր, չնայած միջամտությանը, ինչի արդյունքում միջին փոխարժեքը կազմել է 73,40 J$ 1,00 ԱՄՆ դոլարի դիմաց և 136,2 J$ 1,00 եվրոյի դիմաց (2011 թվականի փետրվար)[10]։ Բացի այդ, գնաճը 2004 թվականից ի վեր աճի միտում է գրանցել և կանխատեսվում էր, որ 2008 թվականի ընթացքում կրկին կհասնի երկնիշ ցուցանիշի՝ 12-13%, որին նպաստում էր եղանակային անբարենպաստ պայմանները, որոնք վնասում են մշակաբույսերին, աճող գյուղատնտեսական ապրանքների ներմուծումը և էներգիայի բարձր գները[11]։

Վերջին 30 տարիների ընթացքում մեկ շնչի հաշվով իրական ՀՆԱ-ն աճել է տարեկան միջինը մեկ տոկոսով, ինչը Ճամայկան դարձնում է աշխարհի ամենադանդաղ զարգացող զարգացող երկրներից մեկը։

Այս վատ տենդենցը շրջելու համար Ճամայկայի կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ բարեփոխումների համապարփակ և հավակնոտ ծրագրի, որի համար նա ստացել է ազգային և միջազգային աջակցություն, որի արդյունքում Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) կողմից տրամադրվում է քառամյա ընդլայնված ֆինանսավորում (EFF) 932 միլիոն ԱՄՆ դոլարի աջակցության փաթեթի շրջանակներում, իսկ Համաշխարհային բանկը և Միջամերիկյան զարգացման բանկը (IDB) ծրագրեր են տրամադրում յուրաքանչյուրը 510 միլիոն ԱՄՆ դոլար՝ հեշտացնելու կառավարության տնտեսական բարեփոխումների օրակարգը՝ տնտեսությունը կայունացնելու, պարտքը նվազեցնելու և աճի ու ճկունության համար պայմաններ ստեղծելու նպատակով։ Բացի այդ, Միջազգային ֆինանսական կորպորացիան (IFC) և բազմակողմ ներդրումների երաշխավորման գործակալությունը (MIGA) շարունակում էին աջակցել մասնավոր հատվածի զարգացմանը։

Բարեփոխումների ծրագիրը սկսում է իր պտուղները տալ. ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները և մասնավոր հատվածի միջավայրի բարելավմանն ուղղված միջոցառումները սկսում են վերականգնել վստահությունը Ճամայկայի տնտեսության նկատմամբ։ 2015 թվականին «Doing Business» վարկանիշային ցուցակում Ճամայկան 27 տեղով բարձրացել է աշխարհի 189 պետությունների ցանում՝ հասնելով 58-րդ հորիզոնականին, երկրի վարկային վարկանիշը բարելավվել է, և կառավարությունը 2014 և 2015 թվականներին շուկաներում հաջողությամբ ներգրավվել է ավելի քան 2 միլիարդ ԱՄՆ դոլար միջազգային կապիտալ։

Չնայած որոշակի աշխուժացմանը, տնտեսական աճը դեռևս ցածր է։ Ճամայկայի կառավարությունը 2015-ից 2016 թվականների ֆինանսական տարվա համար կանխատեսում էր իրական համախառն արդյունքի (ՀՆԱ) 1,9 տոկոս աճ, և երկիրը շարունակում էր բախվել լուրջ սոցիալական խնդիրների հետ, որոնք հիմնականում շոշափել էին երիտասարդությանը։ Սոցիալական խդնիրների արդյունքում բարձր էր հանցագործության, բռնության և գործազրկության մակարդակը։ Ճամայկան, որի աղքատության մակարդակը երկու տասնամյակի ընթացքում նվազել էր գրեթե 20 տոկոսով, մի քանի տարում աճել էր ութ տոկոսով։

Ճամայկայում գործազրկության մակարդակը մոտավորապես 6.0% է (ապրիլ 2022 թվական, Ճամայկայի վիճակագրական ինստիտուտ), բացի դա երիտասարդների գործազրկությունը ավելի քան երկու անգամ գերազանցում է ազգային մակարդակը (15%), թեև ունի նվազման միտում։ Այնուամենայնիվ, Ճամայկայի ակտիվներից են նրա հմուտ աշխատուժը և սոցիալական ու կառավարման ուժեղ ցուցանիշները[12]։

Առաջնային արդյունաբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսական արտադրությունը Ճամայկայի տնտեսության մեջ կարևոր ներդրում ունի։ Այնուամենայնիվ, այն խոցելի է էքստրեմալ եղանակի, ինչպիսիք են փոթորիկները և հարևան երկրների մրցակցությունը, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը։ Մյուս դժվարությունները, որոնց բախվել են ֆերմերները, դրանք ֆերմայից գողություններն են[13]։ 1997 թվականին գյուղատնտեսական արտադրությունը կազմել է ՀՆԱ-ի 7,4%-ը՝ ապահովելով երկրի զբաղվածություն գրեթե մեկ քառորդի համար[14]։ Ճամայկայի գյուղատնտեսությունը, անտառային տնտեսության և ձկնորսության հետ մեկտեղ, 1999 թվականին կազմում էր ՀՆԱ-ի մոտ 6,6%-ը։ Շաքարավազը Ճամայկայում արտադրվել է դարեր շարունակ, այն ազգի գյուղատնտեսական արտահանման գերիշխող ապրանքն է[14]։ Շաքարավազը արտադրվում է գրեթե բոլոր համայնքներում։ Շաքարի հումքի արտադրությունը 2000 թվականին գնահատվել է 175 000 տոննա՝ նվազելով 1978 թվականի 290000 տոննա ցուցանիշից[15]։

Ճամայկայի գյուղատնտեսությունը 2000-ական թվականներին ՀՆԱ-ում ավելի քիչ մասնաբաժին է կազմել, քան մյուս ճյուղերը՝ 2004-ից 2008 թվականներին հասնելով պատմական նվազագույն ցուցանիշին[16]։ Դրա կարող էր լինել միջազգային առևտրի կանոնակարգերի կիրառման պատճառով ուժեղացված մրցակցության արձագանքի արդյունքում։ Օրինակ, քանի որ NAFTA-ն ուժի մեջ է մտել 1993 թվականին, Կարիբյան ավազանի արտահանման զգալի մասը դեպի Միացյալ Նահանգներ կրճատվել է ՝ մրցակցելով Լատինական Ամերիկայի արտահանման հետ[17]։ Մեկ այլ օրինակ է բանանի ներմուծման ռեժիմի 3-րդ փուլը, որտեղ ԵՄ երկրները բանանի ներմուծման նախապատվությունը տվել էին նախկինում գաղութացված երկրներին։ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության ճնշման ներքո ԵՄ քաղաքականությունը փոխվեց՝ ապահովելով ոչ խտրական առևտրային համաձայնագիր։ Արդյունքում Ճամայկայի բանանի արդյունաբերությունը հեշտությամբ գերազանցեց ամերիկյան ընկերություններին, որոնք արտահանում էին լատինաամերիկյան ապրանքներ[18]։ Ճամայկայի գյուղատնտեսական արդյունաբերությունը այժմ վերականգնվում է՝ ՀՆԱ-ի 6,6%-ից հասնելով 7,2%-ի[5]։

1999 թվականին շաքարավազը կազմում էր արտահանման 7,1%-ը, իսկ Ճամայկային բաժին էր ընկնում Կարիբյան ավազանում շաքարի ընդհանուր արտադրության մոտ 4,8%-ը։ Շաքարավազն օգտագործվում է նաև կողմնակի արտադրանքների արտադրության համար, ինչպիսիք են մելասը, ռոմը, իսկ որոշ պատի տախտակներ պատրաստված են բագասից։

Բանանի արտադրությունը 1999 թվականին կազմել է 130 000 տոննա։ 1999 թվականին բանանին բաժին է ընկել արտահանման 2,4%-ը, իսկ Ճամայկային բաժին է ընկել Կարիբյան ավազանի բանանի ընդհանուր արտադրության մոտ 7,5%-ը։ Ճամայկան դադարեցրեց բանանի արտահանումը 2008 թվականին այն բանից հետո, երբ տարիներ շարունակ փոթորիկները ավերեցին պլանտացիաները։

Սուրճը հիմնականում աճեցնում են Կապույտ լեռների շրջակայքում և լեռնոտ շրջաններում։ Քանի որ Կապույտ լեռների այդ բարձունքներում կլիման ավելի զով է, հատկապես «Jamaican Blue Mountain Coffee»-ն, որը համարվում է աշխարհում լավագույններից մեկը, հատապտուղներն ավելի երկար են հասունանում, և հատիկները ավելի շատ նյութեր են արտադրում, որոնք տապակելիս սուրճին տալիս են յուրահատուկ համ։ 1999 թվականին սուրճը կազմում էր արտահանման 1,9%-ը։ Բերքահավաքի շրջանը տևում է օգոստոսից մարտ։ Քինգսթոնը սուրճի արտահանողն է։

Կակաոն աճեցվում է Ճամայկայում, և դրա արտադրության մոտ 1/3-ը վաճառվում և վերամշակվում է լուծվող ըմպելիքների և հրուշակեղենի տեսքով։ Ցիտրուսային մրգերը հիմնականում աճեցվում են Ճամայկայի կենտրոնական հատվածներում, հատկապես 1000-2500 ոտնաչափ բարձրությունների միջև։ Բերքահավաքի սեզոնը տևում է նոյեմբերից ապրիլ։ «Bog Walk»-ում երկու գործարաններ արտադրում են մրգային հյութեր, մրգային պահածոներ, եթերայուղեր և մարմելադ։ Կոկոսը աճեցվում է հյուսիսային և արևելյան ափերում, որոնք բավարար քանակությամբ կոպրա են տալիս կարագի, մարգարինի, ճարպի, ուտելի յուղի և լվացքի օճառի արտադրության համար գործարաններին մատակարարելու համար։

Աճեցվում է նաև վանիլին։

Բացի այդ արտահանվում են նաև ծխախոտ, պիմենտո, կոճապղպեղ, սիսալ և այլ մրգեր։ Բրինձն աճեցվում է Բլեք գետի շրջակայքում գտնվող ճահճային տարածքներում և Հանովերի և Վեստմորլենդ շրջանների Լոնգ Բեյի շրջակայքում՝ տեղական սպառման համար։

Քանի որ Ճամայկայում սննդամթերիքի նախապատվությունը փոխվել է ավելի շատ դեպի մսամթերք և փաթեթավորված մթերքներ, սննդամթերքի ներմուծման ազգային ծախսերը հասել են այն աստիճանի, որ դա սպառնում է տնտեսության առողջությանը։ Կառավարությունն արձագանքել է՝ խրախուսելով այգեգործությունն ու հողագործությունը, ինչը սահմանափակ հաջողություն է ունեցել։ Օրինակ՝ աճել է տեղում աճեցվող կարտոֆիլի տեսակարար կշիռը, սակայն կարտոֆիլի ֆրիի ներմուծումը շարունակում է բարձր մնալ[19]։

Անասնաբուծություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կովերի արածեցում, Սեն Էնն ծխական 2023 թվական

Արոտավայրերը կազմում են Ճամայկայի հողերի զգալի մասը։ Բազմաթիվ ձեռնարկություններ մասնագիտացած են անասնապահությամբ։ Անասնագլխաքանակը կազմել է 400.000 գլուխ խոշոր եղջերավոր անասուն, 440.000 այծ, 180.000 խոզ, խոշոր եղջերավոր անասունների գլխաքանակն ավելանում է, սակայն դա բավարար չէ աճող բնակչության համար պահանջմունքների բավարարման համար։ Կաթնամթերքի արտադրությունն աճել է Բոգ Ուոքում 1940 թվականին խտացրած կաթի գործարանի կառուցումից հետո։ Այնուամենայնիվ, կաթնամթերքի մատակարարումը բավարար չէ տեղական պահանջներին, և մեծ քանակությամբ կաթի փոշի, կարագ և պանիր է ներկրվում։

Ձկնորսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձկնորսական բնակավայր, որը գտնվում է Օչո Ռիոսում, Սբ․ Անն

Ձկնորսական արդյունաբերությունն աճել է 1900-ականներին՝ հիմնականում ներքին ձկնորսության վրա կենտրոնացած լինելու պատճառով։ Մի քանի հազար մարդիկ ապրում են ձկնորսությամբ։ Հարավային ափերի ծանծաղ ջրերն ու ժայռերը ավելի հարուստ են, քան հյուսիսային ջրերը։ Այլ ձկնորսներ ապրում են Պեդրո Քեյսում՝ Ճամայկայից 80 մղոն (130 կմ) դեպի հարավ։ Ճամայկան ապահովում է ձկան ներքին պահանջարկի մոտ կեսը։ Սառեցված և աղ դրված ձկների հիմնական մասը ներմուծվում են ԱՄՆ-ից և Կանադայից։

Ձկան ընդհանուր որսը 2000 թվականին կազմել է 5676 տոննա՝ 1997 թվականի 11458 տոննայի դիմաց։ Որսը հիմնականում ծովային է եղել՝ որի մեջ մեծ մասը կազմում էին խեցգետնակերպեր և փափկամարմիններ, ձկների տարբեր տեսակներ։

Անտառային տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1890 թվականի վերջին Ճամայկայի 1,000,000 հեկտար (2,500,000 ակր) անտառային տարածքից մնացել էր ընդամենը 185,000 հեկտար (460,000 ակր)։ Կլոր փայտի արտադրությունը 2000 թվականին կազմել է 881,000 խմ (31,1 միլիոն խորանարդ ֆուտ)։ 2000 թվականին կտրված փայտանյութի մոտ 68%-ն օգտագործվել է որպես վառելափայտ, իսկ 32%-ը՝ արդյունաբերական օգտագործման համար։ Անտառները, որոնք ժամանակին ծածկում էին Ճամայկան, այժմ գոյություն ունեն միայն լեռնային շրջաններում։ Դրանք ապահովում են կղզու փայտանյութի պահանջների միայն 20%-ը։ Անտառային տարածքի մնացած մասը պաշտպանված է հետագա շահագործումից։ Մատչելի մյուս լեռնային տարածքները անտառվերականգնվում են՝ հիմնականում սոճիներով, մահոով և կարմրափայտ ծառով։

Հանքարդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Windalco, Alumina plant in the background (Kirkvine, Manchester)

Ճամայկան 1998 թվականին բոքսիտի և ալյումինի երրորդ առաջատար արտադրողն էր՝ արտադրելով 12,6 մլն տոննա բոքսիտ, որը կազմում է համաշխարհային արտադրության 10,4%-ը և 3,46 մլն տոննա կավահող, որը կազմում է համաշխարհային արտադրության 7,4%-ը։ 2012 թվականին արդյունահանվել է 8,540 միլիոն տոննա բոքսիտ, իսկ 2011 թվականին՝ 10,200 միլիոն տոննա բոքսիտ[20]։

1999 թվականին հանքարդյունաբերությունը կազմել է երկրի համախառն ներքին արդյունքի 4,1%-ը։ 1999 թվականին բոքսիտին և կավահողին բաժին են ընկել արտահանման 55,2%-ը և տնտեսության մեջ եկամտի երկրորդ աղբյուրն են զբոսաշրջությունից հետո։ Ճամայկան ունի ավելի քան 2 միլիարդ տոննա պաշարներ, որոնք սպասվում են 100 տարի։ Բոքսիտը հանդիպում է Սուրբ Էլիզաբեթի, Մանչեսթրի, Կլարենդոնի, Սենտ Քեթրինի, Սենտ Անի և Տրելաունի կենտրոնական տարածքներում։ Կան ալյումինի չորս գործարան և վեց հանքավայր։

Ճամայկան մի քանի միլիոն տոննա գիպսի պաշարներ ունի Կապույտ լեռների հարավային լանջերին։ 2000 թվականին Ճամայկան արտադրել է 330,441 տոննա գիպս[21], որի մի մասն օգտագործվել է տեղական ցեմենտի եւ շինանյութերի արդյունաբերության մեջ։

Ճամայկայում առկա այլ օգտակար հանածոներից են մարմարը, կրաքարը և սիլիցիումը, ինչպես նաև պղնձի, կապարի, ցինկի, մանգանի և երկաթի հանքաքարերը։ Դրանցից մի քանիսը մշակվում են փոքր քանակությամբ։ Տարածքում նավթ են փնտրել, բայց առայժմ ոչինչ չեն գտել։

Տնտեսության երկրորդական հատված[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտադրական ոլորտը էական ներդրում է ունենում Ճամայկայի տնտեսության մեջ։ Թեև 1999 թվականին արտադրական արդյունաբերությունը կազմում էր ՀՆԱ-ի 13,9%-ը։ Ճամայկայի ընկերությունները ներկայացնում են բազմաթիվ արտադրությունների, ինչպիսիք են սննդի արդյունաբերություն, նավթի վերամշակում, արտադրում ոն քիմիական նյութեր, շինանյութեր, պլաստիկ իրեր, ներկեր, դեղագործական արտադրանք, ստվարաթղթեր, կաշվե իրեր և սիգարներ, ինչպես նաև հավաքում էլեկտրոնիկա, տեքստիլ և հագուստ։ Կարի արդյունաբերությունը հարյուր հազարավոր տեղացիների համար հիմնական գործատուն է, և նրա արտադարնքի արտահանումը 1999 թվականին կազմել են արտահանման 12,9%-ը՝ վաստակելով 159 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ Քիմիական նյութերը կազմում էին արտահանման 3,3%-ը 1999 թվականին և արտահանման արժեքը կազմել են 40 մլն ԱՄՆ դոլար։

Կղզում արդյունահանվող բոքսիտի մի մասը վերամշակվում է կավահողով մինչև արտահանումը։

Քինգսթոնի մերձակայքում գտնվող նավթավերամշակման գործարանը Վենեսուելայից ստացված հում նավթը վերածում է բենզինի և այլ ապրանքների։ Դրանք հիմնականում տեղական օգտագործման համար են։ Շինարարության ոլորտը զարգանում է զբոսաշրջության համար կառուցվող նոր հյուրանոցների և տեսարժան վայրերի շնորհիվ։ 1999 թվականին շնարարությունը և մոնտաժը կազմել են ՀՆԱ-ի 10,4%-ը։

1999 թվականին արտադրված ապրանքները ներմուծվել են և կազմել ներմուծման 30,3%-ը և արժեցել են 877 մլն ԱՄՆ դոլար։

«Jamaican Logistics Hub» նախաձեռնության մեկնարկից[22][23], ի վեր ամբողջ երկրում առաջարկվել են տարբեր տնտեսական գոտիներ՝ աշխարհի այլ մասերից ապրանքներ հավաքելու և Ամերիկա մայրցամաք բաշխելու համար[24]։

Երրորդական արդյունաբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զբոսաշրջությունը կապված է գումարային փոխանցումների հետ՝ որպես Ճամայկայի եկամտի գլխավոր աղբյուր[25]։ Զբոսաշրջության արդյունաբերությունը բերում է երկրի ընդհանուր արտարժույթի եկամուտների ավելի քան 50 տոկոսը և ապահովում է Ճամայկայում աշխատատեղերի մոտ մեկ չորրորդը[26]։ Զբոսաշրջային գործունեության մեծ մասը կենտրոնացած է կղզու հյուսիսային ափին, ներառյալ Մոնտեգո Բեյ, Օչո Ռիոս և Պորտ Անտոնիո համայնքները, ինչպես նաև կղզու արևմտյան ծայրամասում գտնվող Նեգրիլումը։

KFC

Որոշ ուղղություններ ներառում են Օչո Ռիոս, Կանաչ քարայր քարանձավները, «Y.S. Falls» ջրվեժները և «Appleton Estate»-ը։ Զբոսաշրջային վայրերի մեծ մասը տեսարժան վայրեր են, ինչպես նաև տներ շատ Ճամայկացիների համար։ Առավել հաճախակի այցելվող զբոսաշրջային վայրերից շատերը հիմնականում գտնվում են ջրի կողքին, ինչպիսիք են գետերը և լողափերը, որտեղ ձկնորսներն իրենց ապրուստը վաստակում են ծովամթերքից։ Ճամայկայի ամենահայտնի ծովափնյա քաղաքներից մեկը Օչո Ռիոսն է, որը գտնվում է Ճամայկայի հյուսիսային ափին գտնվող Սուրբ Անն թաղամասում։ Այն ժամանակին ձկնորսական գյուղ էր, բայց այժմ տարեկան գրավում է միլիոնավոր զբոսաշրջիկների։ Այսօր այդ տեղանքը հայտնի է սննդի և մշակույթի պատճառով, որը կարելի է այստեղ գտնել։

Մեկ այլ հայտնի վայր Ճամայկայում, որը տարեկան գրավում է միլիոնավոր մարդկանց, Դաննի գետի ջրվեժն է, որը գտնվում է Օչո Ռիոսում, այս ջրվեժը մոտավորապես 600 ոտնաչափ երկարություն ունի և թափվում է դեպի ծովը։ Շրջակայքում կան բազմաթիվ հյուրանոցներ և ռեստորաններ, և շատ փողոցային վաճառողներ շուրջօրյա սնունդ են վաճառում։ Մեկ այլ հայտնի ծովափնյա քաղաք Նեգրիլն է՝ երկրի կուսակցական մայրաքաղաքը։ Այս ծովափնյա քաղաքը գիշերային կյանքին ավելացնելու շատ տարբեր գործոններ կան։

Լոգիստիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականի ապրիլին Ճամայկայի և Չինաստանի կառավարությունները ստորագրեցին նախնական համաձայնագրեր Ճամայկայի լոգիստիկ կենտրոնի (JLH) առաջին փուլի համար, որը նպատակ ունի Քինգսթոնին դարձնել որպես չորրորդ հանգույց համաշխարհային լոգիստիկ շղթայում՝ միանալով Ռոտերդամին, Դուբային և Սինգապուրին և ծառայելով Ամերիկա մայրցամաքին[22]։ Նախագիծը, երբ ավարտվի, ակնկալվում է, որ շատ աշխատատեղեր կապահովեն Ճամայկացիներին, ինչպես նաև տնտեսական գոտիներ միջազգային ըկերությունների համար[24] և այդքան անհրաժեշտ տնտեսական աճ ապահովելու խթան ստեղծել, որպեսզի երկրի պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը մեղմելվի։ ԱՄՀ-ի վերաֆինանսավորման ծրագրին խստորեն հետևելը և «JLH»-ի նախապատրաստումը բարենպաստ ազդեցություն են ունեցել Ճամայկայի վարկային վարկանիշի և երեք խոշորագույն վարկանիշային գործակալությունների կողմից երկրի հեռանկարների վրա։

ICT/BPO[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճամայկան առաջընթաց է գրանցել իր տեղեկատվական և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) ենթակառուցվածքի զարգացման գործում։

Որպես Կարիբյան ավազանի ամենամեծ անգլիախոս տարածք, Ճամայկան տարածաշրջանի առաջատար կոնտակտային կենտրոնն է՝ երկրում գործող ավելի քան 87 տեղեկատվական հաղորդակցության տեխնոլոգիաների/բիզնես գործընթացների աութսորսինգի (ICT/BPO) ընկերություններով, որոնցում աշխատում են 44000 լրիվ դրույքով գործակալներ[27][28]։

Հարկավորում/հարկային դրույքաչափեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճամայկայի հարկային դրույքաչափերը չափազանց բարենպաստ են համաշխարհային չափանիշներով, փակագծերը հետևյալն են[29]։

Խումբ Անձնական նպաստ (J$) Հարկի դրույքաչափը
1 (Ցածր) - պակաս J$1,500,000 0%
2 (Միջին) - J$1,500,001-J$6,000,000 J$1,500,000 25%
3 (Բարձր) - J$6,000,000+ J$0 30%

Օտարերկրյա քաղաքացիների համար կիրառվում են առանձին հարկային դրույքաչափեր[29]։

Տնտեսական տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետևյալ աղյուսակում ներկայացված են 1980–ից 2018 թվականների. տնտեսական հիմնական ցուցանիշները։ 5%-ից ցածր գնաճը կանաչ գույնով է[30]։

Տարի ՀՆԱ
(միլարդ ԱՄՆ$ PPP) 		ՀՆԱմեկ շնչի հաշվով
( ԱՄՆ$ PPP) 		ՀՆԱ
(միլարդ ԱՄՆS$ անվանական) 		ՀՆԱ աճը
(իրական) 		Գնաճի մակարդակը
(տոկոսներով) 		Գորտազրկությունը
(տոկոսներով) 		Պետական պարտքը
( % ՀՆԱ-ից)
1980 6.1 2,897 2.6 Decrease−4.0 % negative increase18.0 % 27.3 % n/a
1981 7.0 3,253 2.8 4.4 % negative increase9.2 % positive decrease25.9 % n/a
1982 7.7 3,501 3.2 3.1 % negative increase6.8 % negative increase27.6 % n/a
1983 8.3 3,715 Decrease2.9 4.2 % negative increase16.7 % positive decrease26.4 % n/a
1984 8.7 3,877 Decrease2.1 1.0 % negative increase31.3 % positive decrease25.5 % n/a
1985 8.9 3,904 Decrease2.0 Decrease−0.9 % negative increase29.7 % positive decrease25.0 % n/a
1986 9.7 4,224 2.4 7.0 % negative increase24.4 % positive decrease23.7 % n/a
1987 10.7 4,628 2.7 7.7 % negative increase11.2 % positive decrease21.0 % n/a
1988 Decrease10.6 Decrease4,573 3.2 Decrease−4.0 % negative increase8.2 % positive decrease19.1 % n/a
1989 11.5 4,966 3.7 4.7 % negative increase16.1 % positive decrease15.2 % n/a
1990 12.6 5,309 4.7 4.9 % negative increase24.8 % negative increase15.7 % n/a
1991 13.1 5,498 Decrease4.3 0.8 % negative increase51.1 % positive decrease15.4 % n/a
1992 13.8 5,737 4.3 2.8 % negative increase77.3 % negative increase15.7 % n/a
1993 14.4 5,953 5.4 2.2 % negative increase22.1 % negative increase16.3 % n/a
1994 15.0 6,140 5.5 1.9 % negative increase35.1 % positive decrease15.4 % n/a
1995 15.7 6,369 6.5 2.5 % negative increase19.9 % negative increase16.2 % n/a
1996 16.0 6,440 7.4 0.2 % negative increase26.4 % positive decrease16.0 % n/a
1997 16.0 Decrease6,381 8.4 Decrease−1.6 % negative increase9.7 % negative increase16.5 % n/a
1998 16.0 Decrease6,313 8.8 Decrease−1.2 % negative increase8.6 % positive decrease15.5 % n/a
1999 16.4 6,406 8.9 1.0 % negative increase6.0 % negative increase15.7 % 82.7 %
2000 16.9 6,539 9.1 0.8 % 4.6 % positive decrease15.5 % negative increase91.8 %
2001 17.5 6,709 9.2 1.3 % negative increase9.5 % positive decrease15.0 % negative increase108.0 %
2002 17.9 6,804 9.7 0.7 % negative increase8.2 % positive decrease14.2 % negative increase118.4 %
2003 18.8 7,130 Decrease9.4 3.7 % negative increase9.9 % positive decrease11.8 % negative increase123.2 %
2004 19.6 7,367 10.2 1.3 % negative increase14.8 % negative increase12.2 % positive decrease119.8 %
2005 20.4 7,617 11.2 0.9 % negative increase13.4 % negative increase11.2 % negative increase124.7 %
2006 21.7 8,033 11.9 2.9 % negative increase8.9 % positive decrease10.3 % positive decrease117.1 %
2007 22.6 8,331 12.9 1.4 % negative increase9.2 % positive decrease9.9 % positive decrease114.5 %
2008 22.8 8,390 13.7 Decrease−0.8 % negative increase22.0 % negative increase10.6 % negative increase127.0 %
2009 Decrease22.2 Decrease8,135 Decrease12.1 Decrease−3.4 % negative increase9.6 % negative increase11.4 % negative increase141.9 %
2010 Decrease22.1 Decrease8,076 13.2 Decrease−1.4 % negative increase12.6 % negative increase12.4 % 141.9 %
2011 22.9 8,322 14.4 1.4 % negative increase7.5 % negative increase13.0 % positive decrease140.5 %
2012 23.2 8,395 14.8 Decrease−0.5 % negative increase6.9 % negative increase13.9 % negative increase145.1 %
2013 23.7 8,515 Decrease14.2 0.2 % negative increase9.4 % negative increase15.3 % positive decrease138.7 %
2014 24.3 8,679 Decrease13.9 0.6 % negative increase8.3 % positive decrease14.2 % positive decrease137.9 %
2015 24.8 8,798 14.2 0.9 % 3.7 % positive decrease13.5 % positive decrease121.3 %
2016 25.4 8,980 Decrease14.1 1.5 % 2.3 % positive decrease12.8 % positive decrease113.6 %
2017 26.1 9,161 14.8 0.7 % 4.4 % positive decrease12.2 % positive decrease101.1 %
2018 27.0 9,447 15.6 1.4 % 3.7 % positive decrease11.6 % positive decrease99.4 %

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  2. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016
  3. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  4. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
  5. ↑ 5,0 5,1 «CENTRAL AMERICA AND CARIBBEAN :: JAMAICA». The World Factbook. Central Intelligence Agency. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Jamaica (04/01)». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Central Bureau of Statistics Jamaica B.W.I. (1947). Quarterly Digest of Statistics No. 2. Duke Street, Kingston: The Government Printer.
  8. ↑ Burnard, Trevor; Panza, Laura; Williamson, Jeffrey G. (2017 թ․ հոկտեմբեր). «The Social Implications of Sugar: Living Costs, Real Incomes and Inequality in Jamaica c1774». NBER Working Paper No. 23897. doi:10.3386/w23897.
  9. ↑ Burnard, Trevor; Panza, Laura; Williamson, Jeffrey (2017 թ․ դեկտեմբերի 6). «Sugar and slaves: Wealth, poverty, and inequality in colonial Jamaica». VoxEU.org. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  10. ↑ «Historical Currency Converter - OANDA». www.oanda.com.
  11. ↑ Jamaica's economic and financial market outlook for 2008 - JAMAICAOBSERVER.COM Արխիվացված 30 Սեպտեմբեր 2008 Wayback Machine
  12. ↑ «Overview».
  13. ↑ «Praedial larceny in the Caribbean» (PDF). FAO: Subregional office for the Caribbean. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 4-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 «Jamaica Agriculture, Information about Agriculture in Jamaica». Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  15. ↑ «Agriculture - Jamaica - import, export, crops». Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  16. ↑ «Jamaica GDP from Agriculture». Trading Economics. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 29-ին.(չաշխատող հղում)
  17. ↑ «Caribbean Basin Struggles in NAFTA's Shadow». International Centre for Trade and Sustainable Development. International Centre for Trade and Sustainable Development Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  18. ↑ «The EU Banana Regime: Evolution And Implications of its Recent Changes» (PDF). European Parliament. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  19. ↑ Damien Cave (2013 թ․ օգոստոսի 3). «As Cost of Importing Food Soars, Jamaica Turns to the Earth». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  20. ↑ «BAUXITE AND ALUMINA» (PDF). minerals.usgs.gov. 2012 թ․ հունվար. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  21. ↑ «Mining - Jamaica - export, sector». Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 «Jamaica signs deal for China-built cargo shipping hub». Reuters. 2014 թ․ ապրիլ. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  23. ↑ «jamaicalogisticshub.com». jamaicalogisticshub.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 12-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 «Proposed Caymanas Economic Zone To Be One Of 16 - Jamaica Information Service». Jamaica Information Service. 2014 թ․ հունվարի 13. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  25. ↑ «The World Factbook». Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  26. ↑ «GTTP: The Global Travel and Tourism Partnership». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  27. ↑ «WHY JAMAICA?». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 18-ին.
  28. ↑ Smith, Alecia (2021 թ․ հուլիսի 18). «Jobs Increase by 15% in BPO Sector – Jamaica Information Service». jis.gov.jm. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 «Tax Administration». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 12-ին.
  30. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 21-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ճամայկայի_տնտեսություն&oldid=9947196» էջից