Կյուրին
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
 | ||
| Երկիր |  Թուրքիա | |
| ԲԾՄ | 1334 մետր | |
| Բնակչություն | 18 009 մարդ (2022) | |
| Ժամային գոտի | UTC+3 | |
| Փոստային դասիչ | 58800 | |
| ||
Կյուրին կամ Գյուրուն (դասական ուղղագրությամբ՝ Կիւրին, թուրքերեն՝ Gürün), գյուղաքաղաք Թուրքիայում (պատմական Սեբաստիայի վիլայեթի Կյուրինի գավառակի կենտրոն, այժմ՝ Սիվասի մարզի Կյուրինի շրջանի կենտրոն), Թոհմասու (Մելաս) գետի բերրի և ծառաշատ հովտում։ XX դարի սկզբին ուներ 3000 տուն բնակիչ, որից 1550-ը՝ հայեր։ Զբաղվում էին արհեստներով, առևտրով, մասամբ՝ երկրագործությամբ։ Հայերն ունեին եկեղեցի և դպրոց։ Կյուրինի հայ բնակչությունը տարագրվել և բնաջնջվել է 1915 թվականին, Մեծ եղեռնի ժամանակ։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ոմանք Կյուրինը նույնացնում են խեթական և ասորեստանյան սեպագիր արձանագրություններում հիշատակվող Գաուրաինա (Գուրիմմի), Թեգարամա (Տեգարամա) քաղաքների հետ, որոնք էլ ոմանք կապում են աստվածաշնչյան Թորգոմի հետ[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կյուրինը գտնվում է պատմական Փոքր Հայքում։ Կյուրինի շրջանում գտնվել են քարանձավներ, որտեղ հնագույն ժամանակներում (մոտ մ․թ․ա․ 2000 թ․) բնակվել են մարդիկ[2]։ Կյուրինը հին ժամանակներում մաս է կազմել Կապադովկիայի թագավորության, ապա կարճ ժամանակ՝ Ծոփքի թագավորության[3]։ Բյուզանդական տիրապետության տակ մաս է կազմել Արմենիակների բանակաթեմի, իսկ Օսմանյան կայսրության կազմում եղել է Սեբաստիայի վիլայեթի Կյուրինի գավառակի կենտրոն[3]։
Քաղաքը բաղկացած էր հետևյալ գլխավոր թաղամասերից. Շուղուլ, Օրեն կամ Էրան, Տարեր, Սմկընա, Չերչիկոր, Խոնավ բլուր (Յաշ թեփէ), Աշուր, Սև բլուր (Գարա Թեփե), Ֆերման մահլե, Սաղ, Քեթեն-շայըր, Խաս-բաղ, Ձախ-ձոր կամ Չախ-ձոր[4]։ Կյուրինը հայտնի էր այստեղ արտադրված մանիսա գործվածքներով և հատուկ շալերով, որոնք մեծ պահանջարկ ունեին հարևան շրջաններում։ XIX դարի երկրորդ կեսին կյուրինցիները առևտրական կապեր էին հաստատել Ալեքսանդրիայի, Կեսարիայի, Վառնայի և Տրապիզոնի հետ, ի թիվս այլ քաղաքների[5]։ Ուներ եկեղեցիներ (հայ առաքելական, ինչպես նաև կաթոլիկ և բողոքական) և դպրոց[1][3]։ Ենթարկվում էր Կիլիկիո կաթողիկոսությանը[3]։
Կյուրինի հայ բնակչությունը տարագրվել և բնաջնջվել է Մեծ եղեռնի ժամանակ, որից հետո փրկվածների մեծ մասը հայտնվել է Լիբանանում, Սիրիայում և Եգիպտոսում։ Այն տեղերից մի մասն ներգաղթեց Սովետական Հայաստան, բայց շատերն արտագաղթեցին Արգենտինա, Ֆրանսիա, Հունաստան և Միացյալ Նահանգներ հետագա տասնամյակներում[3]։
«Կյուրնո հայրենակցական միությունը» հիմնադրվել է Բոստոնում 1899 թվականին որպես ուսանողական կազմակերպություն։ Ավելի ուշ մասնաճյուղեր են բացվել Հալեպում, Աթենքում, Բեյրութում, Բուենոս Այրեսում, Լիոնում և Նյու Յորքում։ Միությունը օգնել է ցեղասպանությունից փրկված փախստականներին։ Նաև միջոցներ է հայթայթել, որպեսզի Սովետական Հայաստանում հիմնադրվի Նոր Կյուրին գյուղը։ Հայրենակցական միությունը երկու պարբերական է հրատարակել՝ «Կյուրինի հուշ» (1930-1933 թթ․) և «Կյուրինի հուշեր» (1976-1981 թթ․), ինչպես նաև գիրք՝ «Պատմագիրք Կյուրինի» (1974 թ․) վերնագրով[6]։
Անվանի մարդիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Անդրանիկ Ծառուկյան (1913–1989), գրող
- Հարություն Կալենց (1910–1967), նկարիչ
- Միհրան Թումաճան (1890–1973), երաժիշտ և ազգագրագետ
- Վահե Վահյան (1909–1998), գրող
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Դ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 924 — 1008 էջ։
- ↑ «4,000-year-old apartment complex in central Turkey awaits researchers, tourists»։ Daily Sabah (անգլերեն)։ 2020-12-09։ Վերցված է 2021-09-21
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Baronian Luc Vartan։ «The Former Armenian Community of Gurin»։ www.uqac.ca։ Վերցված է 2022-05-12
- ↑ Դադայան Խաչատուր (2014-12-19)։ «Կյուրին»։ www.irates.am։ Վերցված է 2022-05-12
- ↑ Baronian Luc Vartan։ «The Former Armenian Community of Gurin»։ www.uqac.ca։ Վերցված է 2022-05-12
- ↑ Baronian Luc Vartan։ «Documents of the Compatriotic Union of Gurin»։ www.uqac.ca։ Վերցված է 2022-05-12
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| ||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 494)։ 
|
| ||||||
|
Սա աշխարհագրության մասին անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։ |