Իվան Տրուտնև

Իվան Տրուտնև
Ծնվել է	1827
Ծննդավայր	Չեկալին, Կալուժսկայա գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել է	փետրվարի 5 (18), 1912
Մահվան վայր	Վիլնյուս, Ռուսական կայսրություն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Կրթություն	Մոսկվայի Ս. Ստրոգանովի անվան արվեստի և արդյունաբերության ակադեմիա և Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա
Մասնագիտություն	նկարիչ և համալսարանի դասախոս
Ժանր	ժանրային նկարչություն
Թեմաներ	գեղանկարչություն
Աշակերտներ	Լև Ալպերովիչ
Պարգևներ	; և
	Ivan Trutnev Վիքիպահեստում

Իվան Պետրովիչ Տրուտնև (ռուս.՝ Ива́н Петро́вич Тру́тнев, 1827^[1]^[2], Չեկալին, Կալուժսկայա գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն - փետրվարի 5 (18), 1912, Վիլնյուս, Ռուսական կայսրություն), ռուս գեղանկարիչ և մանկավարժ, Վիլնայի Նկարչական դպրոցի հիմնադիր և տնօրեն, ակադեմիկոս (1868) և Կայսերական արվեստների ակադեմիայի պատվավոր ազատ գործընկեր (1881)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Կալուգայի նահանգի գյուղացիական ընտանիքում։ 1845 թվականին ընդունվել է Մոսկվայի կոմս Ստրոգանովի գեղարվեստի դպրոց։ Այն ավարտել է 1849 թվականին՝ ստանալով նկարչության ուսուցչի վկայական։ 1851-1858 թվականներին ուսումը շարունակել է Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայում մարտանկարչական ժանրի ստուդիայում պրոֆեսոր Բոգդան Վիլևալդեի մոտ։ 1852-1854 թվականներին ուսանողական աշխատանքների ցուցահանդեսներում «Հիվանդ զինվորը և ֆրանսիացիները խարույկի մոտ», «Գուլպաների խաղը» և «Աչքակապուկի խաղը» (գնել է Նիկոլայ I-ը, 1854) կտավները պարգևատրվել են արծաթե և ոսկե մեդալներով։ 1855 թվականին Տրուտնևը ոսկե մեդալ է ստացել «Գյուղացին օրհնում է իր որդուն աշխարհազորում» աշխատանքի համար։ Նկարը, որն ուներ ոչ այնքան պատմական մարտանկարչական ժանր, որքան առօրյա տեսարանի բնույթ, ձեռք է բերել հայտնի գործարար Վասիլի Կոկորևը։ Ակադեմիայի դասընթացն ավարտելուց հետո Տրուտնևը նկարել է «Խաչերթ գյուղում» (1858) կտավը։ Ստեղծագործությունն արժանացել է մեծ ոսկե մեդալի, որը նրան իրավունք է տվել ակադեմիայի միջոցներով վեց տարի կատարելագործվել արտերկրում՝ արվեստի բնագավառում։ Արտասահման մեկնելուց առաջ նա կատարել է հայտնի կոլեկցիոներ Պավել Տրետյակովի հանձնարարությունները։ 1860-1865 թվականներին ճամփորդել է Եվրոպայում՝ այցելելով Վիեննա, Փարիզ, Դրեզդեն, Անտվերպեն^[3]։

1868 թվականին ստացել է Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի ակադեմիկոսի կոչում^[4]^[3]։

Վիլնա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1866 թվականից սկսել է աշխատել Վիտեբսկի արական գիմնազիայում որպես նկարչության և գեղագրության ուսուցիչ։ Նույն թվականին հրավեր է ստացել Վիլնայի ուսումնական շրջանի հոգաբարձու՝ Իվան Կոռնիլովից Վիլնայում կազմակերպել նկարչական դպրոց, որպեսզի «տեղական արվեստը» «ձուլվի ռուսական ձևերով», ըստ Ալեքսանդր Միլովիդովի, «Տարածաշրջանում չկար ոչ մի ռուսական գեղարվեստի արվեստանոց, անհնար էր գտնել սրբապատկերներ նկարող և ուղղափառ եկեղեցիները նկարազարդող գեղանկարիչ»։ 1866 թվականից Տրուտնևը Վիլնայում դասավանդել է վայելչագրություն, նկարչություն և գծագրություն պրոգիմնազիայում, ռեալական ուսումնարանում, գիմնազիայում, արհեստավորների համար տեխնիկական գծագրության և նկարչության անվճար դասընթացներում, ղեկավարել է նկարչական դպրոցը։

Ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրուտնևը մշտապես մասնակել է պերեդվիժնիկ նկարիչների և Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի կազմակերպած ցուցահանդեսներին։ Վիլնայում նկարված նկարների համար 1868 թվականին Արվեստի ակադեմիայի խորհուրդը նրան շնորհել է ակադեմիկոսի և պատվավոր ազատ գործընկերոջ կոչում։ Վիլնայում նկարել է քաղաքի և շրջակա տարածքների տեսարաններ, ժանրային նկարներ տեղական թեմաներով «Լիտվական պանդոկ», «Հնավաճառների շուկա Վիլնայում», «Կազիմիրյան տոնավաճառ», «Լաստավարորդները Վիլիա գետի վրա», «Աղմուկ» (1905), հրեական կյանքի տեսարաններ՝ «Շաբաթօրյա հանգստի նախօրեին», «Նկուղային ետնախորշեր», «Հրեաները սինագոգում», եկեղեցական-պատմական բովանդակությամբ նկարներ («Սուրբ Վիլնայի նահատակ Անտոնին տանում են մահապատժի») և կիսապաշտոնական տեսարաններ («Ալեքսանդր II-ի այցը Վիլնայի հնությունների թանգարան»), բարձր պաշտոնյաների պաշտոնական ակադեմիական դիմանկարներ՝ Վիլնայի կրթական շրջանի հոգաբարձու Նիկոլայ Սերգիևսկին, Վիլնայի գեներալ-նահանգապետ Վիտալի Տրոցկին, Ուղղափառության հովանավոր Լիտվայի մեծ իշխան Կոնստանտին Օստրոժսկին, Լիտվայի և Վիլնայի մետրոպոլիտ Իոսիֆը (Սեմաշկո), նրա մերձավոր մարդկանց դիմանկարները։ Զգալի է նրա գրաֆիկական աշխատանքների ժառանգությունը («Կառապան», «Գողգոթայի ուխտավորները»)։ Տրուտնևը Վասիլի Գրյազնովի և ակադեմիկոս Մատվեյ Չիժովի հետ միասին մշակել է Միխայիլ Մուրավյովի հուշարձանի նախագիծը Վիլնայում, որը հիմնադրվել է 1897 թվականին։

Սրբանկարչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրուտնևի ստեղծագործության հատուկ ոլորտը եկեղեցիների սրբապատկերներն են արևմտյան նահանգների Կովնա, Մինսկ, Գրոդնո, Չեռնիհիվ, Խելմ (3 պատկերակ), Լյուբլին (2 պատկերապատում) և Վարշավայի բանտի եկեղեցում։ Վարշավայի բանտի եկեղեցու սրբապատկերն անվճար նկարելու համար 1877 թվականին պարգևատրվել է Սուրբ Աննայի 2-րդ աստիճանի շքանշանով։ Տրուտնևի մի քանի սրբապատկերներ և սրբապատկերներ գտնվում են Վիլնայի Սուրբ Հոգու վանքի եկեղեցում, Առաջին գիմնազիայի մատուռներում, Մարիինյան կանանց ուսումնարանում և Լուկիշկյուի բանտի եկեղեցում (կառուցվել է 1901-1904 թվականներին)։ Տրուտնևի հիմնական աշխատանքը Վիլնայի Պրեչիստենսկի տաճարի հինօթյականի պատկերակի 73 սրբապատկերներն են (Պոլոցկի Սուրբ Եվֆրոսինե, Սբ. Ալեքսանդր Նևսկի և արևմտյան Ռուսաստանի տարածքների հետ կապված այլ սրբազաններ), Վիլնայի Պրեչիստենսկի տաճարը (որի առաջնորդն է եղել ավելի քան քսան տարի)։

Վիլնայի նկարչական դպրոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրուտնևի գլխավոր վաստակը նրա հիմնադրած և ղեկավարած դպրոցն է եղել։ Այն դարձել է Լիտվայի արվեստի գլխավոր ուսումնական հաստատությունը 19-րդ դարի երկրորդ կեսին և 20-րդ դարի սկզբին և կրկին, երեք տասնամյակ ընդմիջումից և 1832 թվականին Վիլնյուսի համալսարանի լուծարումից հետո, հիմք է դրել երկրում մասնագիտական գեղարվեստական վերապատրաստման համար։ Դպրոց կարող էին ընդունվել առանց ազգության, դասի կամ կրոնի տարբերության, դպրոցում տիրել է ժողովրդավարական մթնոլորտ։ Աշակերտների թիվն անընդհատ աճել է՝ 1866 թվականին դպրոց են հաճախել 100, 1867 թվականին՝ մինչև 110, 1868 թվականին՝ 130 աշակերտ։ Ալեքսանդր Միլովիդովի հաշվարկներով՝ ավելի քան 41 տարվա ընթացքում դպրոց են հաճախել ավելի քան 4000 աշակերտ, 1912 թվականին 193 աշակերտ ավարտել է ամբողջ դասընթացը, որոնցից 50-ից ավելին ընդունվել են Սանկտ Պետերբուրգի արվեստի ակադեմիա, մյուսները՝ բարոն Շտիգլիցի տեխնիկական նկարչության բարձրագույն դպրոց, Մոսկվայի Ստրոգանովյան ուսումնարան, Բեռլինի, Մյունխենի, Փարիզի ակադեմիաներ։

Տրուտնևի հետ դպրոցում դասավանդել են Վասիլի Գրյազնովը, Յուզեֆ Բալզուկևիչը, Թադաս Դաուգիրդասը, Ստանիսլավ Յարոցկին, Իվան Ռիբակովը, Սերգեյ Յուժանինը, Նիկոլայ Սերգեև-Կորոբովը, նրա գործընկերներից ոմանք իրենց դպրոցի սաներ են եղել։

Դպրոցում նախնական պատրաստություն են անցել տարբեր ոճերի և ստեղծագործական կողմնորոշումների արվեստագետներ (նկարիչներ, գրաֆիկներ, քանդակագործներ, գեղարվեստական լուսանկարչության վարպետներ), ովքեր նկատելի հետք են թողել Բելառուսի, Բրազիլիայի, Լիտվայի, Լեհաստանի, Ֆրանսիայի արվեստի պատմության մեջ՝ Բոլեսլավ Բալզուկևիչ, Յուզեֆ Բալզուկևիչ, Կոնստանտի Գուրսկի, Վլադաս Դիջյոկաս, Անտանաս Ժմույձինավիչյուս, Յուոզաս Զիկարաս, Վիտաուտաս Կայրյուկշտիս, Ժակ Լիպշից, Լազար Սեգալ, Խայիմ Սուտին, Ստանիսլավ Ֆլերի, Բրոնիսլավ Յամոնտ, Յազեպ Դրոզդովիչ, Ռաֆալ Յախիմովիչ, Լյուդոմիր Սլենդզինսկի և շատ ուրիշներ։ Դպրոցի կազմակերպման և կառավարման համար 1881 թվականին Տրուտնևն ընտրվել է Արվեստի կայսերական ակադեմիայի պատվավոր ազատ գործընկեր^[4]^[3]։

Հասարակական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացի ստեղծագործական և դասավանդման աշխատանքից, Տրուտնևը ակտիվորեն մասնակցել է նաև հասարակական կյանքին։ Եղել է 1901 թվականին հիմնադրված Վիլնայի արվեստի խմբակի կազմակերպիչներից և վարչության անդամներից, կազմակերպել է իր սաների աշխատանքների ցուցահանդեսները «առանց հավատքի կամ ազգության տարբերության», եղել է «Բարյացակամ կոպեկ» բարեգործական ընկերության և կայսր Ալեքսանդր III-ի հիշատակի Ռուսական պատմական կրթության նվիրյալների ընկերություն անդամ։

Պարգևներ, կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր անձնվեր ծառայության համար Տրուտնևը պարգևատրվել է Սուրբ Վլադիմիրի 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ աստիճանի, Սուրբ Աննայի 2-րդ և 3-րդ, Սուրբ Ստանիսլավի 2-րդ և 3-րդ աստիճանների շքանշաններով, 1881 թվականին նրան շնորհվել է կոլեգիալ խորհրդականի, 1884 թվականին՝ պետական խորհրդականի, 1908 թվականին՝ իսկական պետական խորհրդականի կոչում։

Հետագա տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կյանքի վերջին տարիներին վատառողջության ու վատ տեսողության պատճառով Տրուտնևը չի նկարել։ Նա մահացել է 1912 թվականի փետրվարի 5-ին (փետրվարի 17-ին), 85 տարեկան հասակում և թաղվել Եվֆրոսինիևսկոե գերեզմանատանը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
↑ ^2,0 ^2,1 Artnet — 1998.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Беляев, 2018, էջ 273
↑ ^4,0 ^4,1 Булгаков, Фёдор Ильич Трутневъ, Иванъ Петровичъ // Наши художники. Живописцы, скульпторы, мозаичисты, гравёры и медальеры на Академических выставках последнего 25-летия. — СПб.: Типография Суворин, Алексей Сергеевич, 1890. — Т. II (Л — Я). — С. 208—210. — 298 с.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Гаттузова С. С. Иван Петрович Трутнев / С. С. Гаттузова // Русское искусство : очерки о жизни и творчестве художников. Середина девятнадцатого века / под ред. А. И. Леонова. — М. : Искусство, 1958. — С. 501–510. — 779 с., 18 л. ил. : ил. — 20 000 экз. — OCLC 174704011.
Миловидов, Александр Иванович Иван Петрович Трутнев // Академик-художник Иван Петрович Трутнев. Юбилейное издание по поводу 50-летия художественной деятельности И. П. Трутнева, насадителя русскаго искусства в Северо-Западном крае. С портретом художника и снимками с его картин. — Вильна: Тип. «Русский Почин», 1908. — С. 1—24.
St. Budrys, V. Budrienė. Piešimo mokykla Vilniuje 1866—1915 metais // Iš lietuvių kultūros istorijos. Т. II, Vilnius: 1959. P. 333—337.
Jolanta Širkaitė. Nepažįstamas Trutnevas // Krantai. 1995. Nr. 70—72. P. 16—23.
Йоланта Ширкайте. О художнике Иване Трутневе // Вильнюс. 1997. № 4—5 (155—156), с. 156—168.
Кондаков C. Н. Юбилейный справочник Императорской Академии художеств. 1764–1914 : в 2 т. / составил С. Н. Кондаков. — СПб. : Товарищество Р. Голике и А. Вильборг, 1915. — Т. 2 : Часть биографическая. — С. 195. — [4], VI, 454, [5] с. : ил., портр. — OCLC 707072219.
Беляев Н. С. Почётные вольные общники Императорской академии художеств. Краткий биографический справочник / отв. рецензент Плюснина Е. А.. — Санкт-Петербург: Российская академия наук, 2018. — С. 268. — ISBN 978-5-336-00234-8

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ХУДОЖНИК АКАДЕМИК И.П.ТРУТНЕВ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվան Տրուտնև» հոդվածին։

[_e1aec6b858119e6a-1] 1,0 ^1,1 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7

[_87d2daaa2941732d-2] 2,0 ^2,1 Artnet — 1998.

[Беляев—2018——273-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Беляев, 2018, էջ 273

[НХ-4] 4,0 ^4,1 Булгаков, Фёдор Ильич Трутневъ, Иванъ Петровичъ // Наши художники. Живописцы, скульпторы, мозаичисты, гравёры и медальеры на Академических выставках последнего 25-летия. — СПб.: Типография Суворин, Алексей Сергеевич, 1890. — Т. II (Л — Я). — С. 208—210. — 298 с.

[1]

[2]

[3]

[4]