Ժանվալժան Քանքանյան

Ժանվալժան Քանքանյան;
Ծնվել է	օգոստոսի 6, 1927
Ծննդավայր	Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել է	հոկտեմբերի 1, 2011 (84 տարեկան)
Վախճանի վայրը	Մոսկվա, Ռուսաստան
Կրթություն	Մոսկվայի Ս. Ստրոգանովի անվան արվեստի և արդյունաբերության ակադեմիա (1955) և Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստական ուսումնարան (1947)
Մասնագիտություն	քանդակագործ
Պարգևներ և ; մրցանակներ	և

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Քանքանյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Ժանվալժան Միհրանի Քանքանյան (օգոստոսի 6, 1927(1927-08-06), Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - հոկտեմբերի 1, 2011(2011-10-01), Մոսկվա, Ռուսաստան), հայ քանդակագործ, մոլբերտային և դեկորատիվ մոնումենտալ քանդակի վարպետ, նկարիչ, Ռուսաստանի Դաշնության ժողովրդական նկարիչ (2007)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1927 թվականի օգոստոսի 6-ին, Հայկական ԽՍՀ Երևան քաղաքում։ Նրա հայրը՝ Միհրան Հարությունի Քանքանյանը, բնիկ Վան քաղաքից է եղել։ Վաղ տարիքից Ժանվալժանը հրապուրվել է երաժշտությամբ և կերպարվեստով։ Սովորել է Երևանի կոնսերվատորիայի երաժշտական դպրոցում։ 1943 թվականից աշխատել է Պատանի հանդիսատեսի թատրոնի նվագախմբում՝ նվագելով ջութակ։ Երաժշտությանը զուգահեռ սովորել է կերպարվեստի հիմունքներ՝ կես դրույքով աշխատելով Երևանի Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնի բուտաֆորական արհեստանոցում։ Պրոֆեսիոնալ նկարչի հմտություններն ամրապնդել է Երևանի գեղարվեստի ուսումնարանում սովորելիս, որն ավարտել է 1947 թվականին^[1]։ 1948 թվականին մեկնել է Մոսկվա, որտեղ հնարավորություն է ունեցել շարունակելու իր ստեղծագործական ուղին։ 1948 թվականին ընդունվել է Մոսկվայի բարձրագույն գեղարվեստաարդյունաբերական ուսումնարանի (նախկինում՝ Ստրոգանովյան) քանդակագործության ֆակուլտետ, որը հաջողությամբ ավարտել է 1955 թվականին։

1957 թվականին, դառնալով Մոսկվայի նկարիչների միության անդամ (նախկինում՝ ՌՍՖՍՀ նկարիչների միության Մոսկվայի մասնաճյուղ), սկսել է բեղմնավոր գեղարվեստական կարիերա՝ ստեղծելով պլաստիկ արվեստի նմուշներ։

2002 թվականին Քանքանյանը պարգևատրվել է Ռուսաստանի գեղարվեստի ակադեմիայի մեդալով, իսկ ավելի ուշ արժանացել ՌԴ ժողովրդական նկարչի կոչման։

Քանքանյանի մոնումենտալ ստեղծագործությունները տեղադրված են Ռուսաստանի շատ քաղաքներում (օրինակ՝ Մոսկվայի Պոկլոննայա բլրի վրա, Ժուկովսկիում, Ելեցում և այլն) և արտասահմանում (Կալիֆոռնիա, Աալստ)։

Ստեղծագործական ուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոսկվայի բարձրագույն գեղարվեստաարդյունաբերական ուսումնարանում (նախկին՝ Ստրոգանովյան) սովորելը մեծ ազդեցություն է ունեցել Քանքանյանի ստեղծագործության վրա։ Նրա ուսուցիչներն են եղել պլաստիկ արվեստի մեծագույն վարպետներ և ռուսական քանդակագործական դպրոցի հիմնադիրներ՝ Գեորգի Մոտովիլովը, Եկատերինա Բելաշովան, Գավրիիլ Շուլցը։ Մտերմիկ հարաբերությունների մեջ է եղել Գավրիիլ Ալեքսանդրովիչ Շուլցի հետ, իսկ հետագայում որպես գործընկերներ միասին ստեղծել են մի քանի մոնումենտալ գործեր։ Նրանց նշանակալի համատեղ աշխատանքներից էր Մոսկվայի Տիեզերագնացության թանգարանի քանդակագործական ձևավորումը^[2]։ Թանգարանի պլաստիկ հարդարանքի նշանակալի ձեռքբերումը «տիեզերական ոլորտ» կոմպոզիցիան է (ըստ Յան Հևելիուսի), որը պատրաստվել է առանձին ֆիգուրների տեսքով և կազմում է միջանցիկ ռելիեֆ (Մոսկվա, 1980)։

Ժանվալժան Քանքանյանը համարվում է ժամանակակից նշանավոր քանդակագործներից մեկը, ում ստեղծագործությունները կարևոր երևույթ են դարձել հայրենական պլաստիկ արվեստի զարգացման գործում^[փա՞ստ]։ Նրա ստեղծագործությունը ներդաշնակորեն համատեղում է ավանդույթն ու նորարարությունը, դասական ռեալիստական արվեստի շարունակականությունը և նոր ժամանակակից արտահայտչամիջոցների որոնումը^[փա՞ստ]։ Քանդակագործի ստեղծագործություններին բնորոշ են բարձր կատարողական հմտությունները, պլաստիկության նուրբ զգացումը և գեղարվեստական կերպարի խորը մշակումը։ Վարպետի ստեղծագործության հիմնական ժանրերից մեկը դիմանկարն է։ Քանդակագործի դիմանկարների պատկերասրահը լցված է բազմաթիվ հրաշալի գործերով, որոնք պլաստիկ ձևի արտահայտիչ միջոցների միջոցով հստակորեն ցուցադրում են մարդու անհատականության տարբեր կողմեր։ Կարելի է առանձնացնել այնպիսի պատմական դեմքերի դիմանկարներ, ինչպիսիք են Կոմիտասը, Ն.Կ. Ռերիխը, Միխայիլ Լերմոնտովը, Ալեքսանդր Պուշկինը, Պետրոս I-ը, Նիկոլայ II-ը և այլն։ Այդ դիմանկարներին միավորում է նկարչի ձգտումը՝ հավատարիմ մնալով բնությանը կամ հայտնի պատկերագրությանը, բացահայտել իր հերոսի մեջ ամենակարևորը, որոշել պատկերված կերպարի հոգևոր արժեքը և միևնույն ժամանակ արտահայտել այն նորությունը, որ բերում է արդիականությունը պատմական անձի ընկալմանը։

Նկարչի ստեղծագործական գործունեությունը բեղմնավոր է նաև մոնումենտալ քանդակագործության բնագավառում։ Առանձնահատուկ ուշադրության են արժանի ավիացիայի գեներալ-գնդապետ Միխայիլ Գրոմովի հուշարձան-կիսանդրու երեք տարբերակները (Սան Ջասինտո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ, Ժուկովսկի և Մոսկվա), Կենտրոնական աերոհիդրոդինամիկական ինստիտուտի ավիացիոն սարքավորումների գլխավոր կոնստրուկտոր Վ. Մյասիշչևի (Ժուկովսկի), Ռուսաստանի հերոս Վ. Դ. Վոլոշինի (Միտիշչի), Առողջապահության առաջին ժողովրդական կոմիսար Նիկոլայ Սեմաշկոյի Ելեց քաղաքի համար, Ա. Ռուբլյովի և Ֆեոդոր Դոստոևսկու Մոսկվայի համար ստեղծված քանդակները։

Քանդակագործը մասնակցել է Քրիստոս Փրկչի տաճարի քանդակագործական հարդարանքի ստեղծմանը^[3], ստեղծել է տաճարի արտաքին դեկորի հիմնական տարրերից մեկը։ Տաճարի կենտրոնական մուտքը զարդարում է վարպետի «Տիրամայր Սմոլենսկի» հարթաքանդակը։

Վարպետի նշանակալից գործերից է ԽՍՀՄ հերոս, փորձարկող օդաչու Միխայիլ Գրոմովի հուշարձանը, որը կանգնած է Գրոմովի անվան թռիչքների հետազոտական ինստիտուտի տարածքում Ժուկովսկի քաղաքում, իսկ Գրոմովի կիսանդրին գտնվում է Սան Ջասինտոյի թանգարանում (Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ)։ 1937 թվականին ANT-25-1-ով Միխայիլ Գրոմովն առանց կանգառի չվերթ է կատարել Մոսկվա-Հյուսիսային բևեռ-Սան Ջասինտո (Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ)՝ սահմանելով թռիչքների հեռավորության 2 համաշխարհային ավիացիոն ռեկորդ։ Այդ իրադարձության պատվին ԱՄՆ-ում ստեղծվել է հատուկ էքսպոզիցիա, որտեղ ցուցանմուշներից մեկը Միխայիլ Գրոմովի կիսանդրին է։ Ըստ լեգենդար օդաչուի այրու՝ Նինա Գեորգիևնա Գրոմովայի, Միխայիլ Միխայլովիչի Քանքանյանի ստեղծած քանդակագործական դիմանկարն իր ամուսնուն նվիրված լավագույն ստեղծագործությունն է։

Քանքանյանը մասնակցել է ավելի քան 130 գեղարվեստական ցուցահանդեսների ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ արտերկրում։ Վարպետի ստեղծագործությունները պահվում են թանգարաններում և մասնավոր հավաքածուներում։ Ստեղծագործական ձեռքբերումներն արժանացել են մի շարք մրցանակների և պատվոգրերի^[4]։

Հիմնական ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմպոզիցիա «Բարեկամություն», փայտ, 1957,
Մեդալ «Հովհաննես Թումանյան», բրոնզ, 1976,
Կոմպոզիցիա «Ոլորտ», բրոնզ, 1980, / Տիեզերագնացության հուշահամալիր, Մոսկվա,
Կենտրոնական աերոհիդրոդինամիկական ինստիտուտի գլխավոր կոնստրուկտոր Վլադիմիր Մյասիշչևի հուշարձանը, բրոնզ, գրանիտ, 1988 / Ժուկովսկի,
Խորհրդային Միության հերոս, փորձարկող օդաչու Միխայիլ Գրոմովի հուշարձանը, բրոնզ, գրանիտ, 1989 / Ժուկովսկի,
Կոմպոզիցիա «Կոմիտաս», բրոնզ, 1991,
Նիկոլայ Սեմաշկոյի հուշարձանը, բրոնզ, 1991 / Յելեց,
Դոլորես Իբարուրիի հուշատախտակը, գրանիտ, 1991 / Մոսկվա,
Մ. Մ. Գրոմովի կիսանդրին, բրոնզ, 1993 / Սան Ջասինտո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ,
Կոմիտասի դիմանկարը, բրոնզ, 1995,
Խորհրդային Միության հերոս Վերա Վոլոշինայի հուշարձանը, բրոնզ, գրանիտ, 1995, ք․ Միտիշչի,
Օդաչու-տիեզերագնաց, Խորհրդային Միության հերոս Բորիս Եգորովի մահարձանը, բրոնզ, գրանիտ, 1996 / Նովոդևիչի գերեզմանատուն, Մոսկվա,
Կոմպոզիցիա «Մտածողը», բրոնզ, 1997,
Դիմանկար «Քահանա», գրանիտ, 1998,
Քրիստոս Փրկչի տաճարի «Սմոլենսկի Աստվածամայր» բարձրաքանդակ, 1998 / Մոսկվա,
Միխայիլ Լերմոնտովի դիմանկարը, պղինձ, 1998 / Կիզլյար,
Նիկոլայ Ռերիխի դիմանկարը, բրոնզ, քար, 2000,
Կոմպոզիցիա «Անդրեյ Ռուբլյով», գիպս, 2000,
Խորհրդային Միության հերոսների հուշահամալիր Խանտի-Մանսիյսկ քաղաքում, բրոնզ, գրանիտ, 2004։

Թանգարաններ, որտեղ գտնվում են Քանքանյանի քանդակագործական աշխատանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմի կենտրոնական թանգարան,
Տիեզերագնացության հուշահամալիր, Մոսկվա,
Տոմսկի մարզային արվեստի թանգարան,
Ուլյանովսկի մարզային արվեստի թանգարան,
Կիզլյարի Պ. Ն. Բագրատիոնի անվան երկրագիտական թանգարան,
Ն. Կ. Ռերիխի անվան թանգարան, Ռերիխների միջազգային կենտրոն, Մոսկվա,
Սան Ջասինտո քաղաքի թանգարան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ,
Աալստ քաղաքի թանգարան, Բելգիա։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանի Դաշնության ժողովրդական նկարիչ, 2007^[5],
Ռուսաստանի Դաշնության վաստակավոր նկարիչ, 1994^[6],
Ռուսաստանի արվեստի ակադեմիայի արծաթե մեդալ, 2002,
«ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության նվաճումների ցուցահանդեսի (ԺՏՆՑ)» բրոնզե մեդալ, 1969,
Ն. Կ. Ռերիխի թանգարանի շքանշան «Ս. Ն. Ռերիխի 100 տարի» - 2004,
Ռուսաստանի նկարիչների միության արծաթե մեդալ «Վարպետություն. ոգեղենություն. ավանդույթներ» - 2009,
Ռուսաստանի տիեզերագնացության ֆեդերացիայի մեդալ «Ա. Գ. Նիկոլաևի և Պ. Ռ. Պոպովիչի կողմից դեպի տիեզերք աշխարհում առաջին խմբակային թռիչքի 40 տարի», 2002։

Աշխատանքների հիմնական հրապարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Газета «Ленинское Знамя». Статья «Рыцарю пятого океана». И. Модестов. 1989 г.
Каталог восьмой выставки произведений художников России, М. 1992, cтр. 51
Газета «Вечерняя Москва». Статья «Проблема в зеркале личности», 1994 г.
Каталог второй художественной выставки «Защитникам отечества посвящается», к 50-летию Великой Отечественной войны 1941-1945 гг., М. 1995, c. 15
Газета «Рудники». Статья «Умирая, не сдались». Т. Мелентьева. 1996 г.
Каталог выставки «Художники России - Москве», к 850-летию города, М. 1997, cтр. 11
Каталог Всероссийской художественной выставки «Россия - IX», М. 1999, cтр. 194
Каталог Всероссийской художественной выставки к 2000-летию Рождества Христова «Имени твоему», М. 2000, стр. 56
Каталог выставки «Москва - Петербург», М. 2001, стр. 78
Каталог-альбом художественной выставки «Искусство наций», к 10-летию Международной конференции союзов художников, М. 2002 г.
Каталог художественной выставки «Петербург - открытый город», к 300-летию города, М. 2003 г.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Դանիել Դզնունի, Հայ կերպարվեստագետներ, համառոտ բառարան
↑ Цыганов И. Космические реликвии. «Советский Союз». № 9. — 1981. — С. 18, 19.
↑ «Богоматерь Храма Христа Спасителя». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
↑ «Народный художник России Жанвалжан Канканян». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
↑ «Указ Президента Российской Федерации от 21 мая 2007 года № 648 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
↑ «Указ Президента Российской Федерации от 29 декабря 1994 года № 2227 «О присвоении почётных званий Российской Федерации»». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժանվալժան Քանքանյանի անվան արվեստի կենտրոնի կայքը

[1] Դանիել Դզնունի, Հայ կերպարվեստագետներ, համառոտ բառարան

[2] Цыганов И. Космические реликвии. «Советский Союз». № 9. — 1981. — С. 18, 19.

[3] «Богоматерь Храма Христа Спасителя». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.

[4] «Народный художник России Жанвалжан Канканян». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.

[5] «Указ Президента Российской Федерации от 21 мая 2007 года № 648 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.

[6] «Указ Президента Российской Федерации от 29 декабря 1994 года № 2227 «О присвоении почётных званий Российской Федерации»». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]