Երևակայական ընկեր
Երևակայական ընկերներ (նաև հայտնի են որպես անտեսանելի ընկերներ, հորինված ընկերներ), հոգեբանական և հասարակագիտական ֆենոմեն, որի դեպքում ընկերությունը կամ այլ միջանձնային հարաբերությունները տեղի են ունենում երևակայության մեջ, այլ ոչ թե արտաքին ֆիզիկական իրականության մեջ։ Թեև երևակայական ընկերները կարող են իրենց «ստեղծողներին» շատ իրական թվալ, երեխաները սովորաբար հասկանում են, որ իրենց երևակայական ընկերները իրական չեն[1]։ Ենթադրվում է, որ երևակայական ընկերներին նվիրված առաջին հետազոտությունները տեղի են ունեցել 1890-ական թվականներին[2]։ Երեխաների մոտ երևակայական ընկերների զարգացման և առաջացման մասին քիչ տեղեկություններ կան։ Սակայն Քլաուզենը և Փասմանը (2007) հաղորդել են, որ երևակայական զրուցակիցներն ի սկզբանե նկարագրվել են որպես գերբնական արարածներ և հոգիներ, որոնք մարդկանց կապում էին իրենց անցյալ կյանքի հետ[3]։ Մեծահասակները վաղ պատմական ժամանակներում այնպիսի արարածների են հավատել, ինչպիսիք են տնային աստվածները և պահապան հրեշտակները, ինչպես նաև մուսաները, որոնք կատարել են երևակայական ընկերների դերը՝ ապահովելով ստեղծագործական աշխատանքի համար հարմարավետություն, առաջնորդություն և ոգեշնչում[3]։ Ի վերջո, երևակայական զրուցակիցների ֆենոմենն անցել է նաև երեխաներին[4]։ Դարաշրջանը, երբ երեխաների մոտ երևակայական ընկերներ հայտնվել են, անհայտ է, բայց հնարավոր է, որ այդ ֆենոմենը ծագել է 19-րդ դարի կեսերին, երբ մանկությունն ընդգծվել է որպես խաղի և երևակայության համար կարևոր ժամանակ[3]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ հետազոտություններում երևակայական ընկերները սահմանվում են որպես որոշակի կերպար մարմնավորող երեխաներ, կամ անձնավորված առարկաներ կամ խաղալիքներ[5]։ Սակայն, որոշ հոգեբաններ սահմանում են երևակայական ընկերոջը միայն որպես առանձին ստեղծված կերպար[6]։ Երևակայական ընկերները կարող են մարդիկ լինել, սակայն նրանք կարող են նաև այլ կերպարներ ձևավորել, օրինակ՝ կենդանիների կամ այլ վերացական գաղափարների, ինչպիսիք են հոգիները, հրեշները կամ հրեշտակները[5][7]։ Այս կերպարները կարող են ստեղծվել կյանքի ցանկացած պահի, թեև արևմտյան մշակույթը ենթադրում է, որ դրանք առավել ընդունելի են նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների համար[5][6][7]։ Նրանք հաճախ հանդես են գալիս որպես խնամականեր, երբ երեխան խաղում է նրանց հետ։ Հոգեբանության որոշ տեսությունների համաձայն, նրանք բացահայտում են երեխայի տագնապները, վախերը, նպատակները և աշխարհի ընկալումը նրա խոսակցության միջոցով։ Որոշ երեխաների կարծիքով, նրանք ֆիզիկապես չեն տարբերվում իրական մարդկանցից, մինչդեռ մյուսներն ասում են, որ իրենց երևակայական ընկերներին տեսնում են միայն իրենց գլուխներում, իսկ երրորդները ընդհանրապես չեն կարող տեսնել ընկերոջը, բայց կարող են զգալ նրա ներկայությունը։ Հետազոտողների մեծ մասը համակարծիք է, որ աղջիկների մոտ երևակայական ընկերներն ավելի հաճախ են հայտնվում, քան տղաների մոտ[8]։ Երբ երեխաները հասնում են դպրոցական տարիքի, տղաների և աղջիկների մոտ, նույն հավանականությամբ, հայտնվում է երևակայական ուղեկից[7]։ Հետազոտությունները հաճախ կրկնում են, որ գոյություն չունի երեխայի հատուկ «տեսակ», որը երևակայական ընկեր է ստեղծում[5][7]։
Հետազոտություններից մեկը ցույց են տվել, որ երևակայական ընկերները մանկության և նույնիսկ չափահաս կյանքի բնական մասն են[5][6][7][9]։ Իսկ որոշ հոգեբաններ ենթադրում են[6][9], որ երևակայական ընկերները շատ նման են հեղինակի ստեղծած մտացածին կերպարի։ Ինչպես նշում է Էյլին Քենեդի-Մուրը, «չափահասային ֆանտաստ գրողները հաճախ խոսում են այն մասին, որ իրենց կողմից ստեղծված կերպարները սկսում են ապրել իրենց սեփական կյանքով, ինչը կարող է նման լինել երեխաների անտեսանելի ընկերների գործընթացին»[10]։ Բացի այդ, Մարջորի Թեյլորը և նրա գործընկերները պարզել են, որ ֆանտաստ գրողներն միջինից ավելի հաճախ են մանկության տարիներին երևակայական ընկերներ ունեցել[11]։ Տարբերություն կա շատ երեխաների կողմից ստեղծվող ընդհանուր երևակայական ընկերների և հոգեախտաբանության երևակայական ընկերների միջև։ Հոգեբանական խանգարման դեպքում, երբ ներկա է երևակայական ընկերը, ստեղծողը հավատում է, որ այդ ընկերն իրական է և տարբերություն չի դնում իրականության և երևակայության միջև[6][7]։
Երևակայական ընկերները կարող են տարբեր գործառույթներ կատարել։ Նրանց հետ խաղը թույլ է տալիս երեխաներին փորձարկել այն վարքագիծը և իրադարձությունները, որոնք նրանք դեռ չեն զգացել։ Երևակայական խաղը թույլ է տալիս երեխաներին օգտագործել իրենց երևակայությունը աշխարհի գիտելիքները նախագծելու համար։ Բացի այդ, երևակայական ընկերները կարող են նաև բավարարել երեխաների բնածին ցանկությունը շփվել այլ մարդկանց հետ, մինչև իրական խաղը հասակակիցների հետ դառնա սովորական։ Ըստ հոգեբան Լև Վիգոտսկու, մշակութային գործիքները և մարդկանց հետ փոխգործակցությունը միջնորդում են հոգեբանական գործունեությանը և ճանաչողական զարգացմանը։ Երևակայական ընկերները, որոնք ընկալվում են որպես իրական արարածներ, կարող են սովորեցնել երեխաներին համագործակցել այլ մարդկանց հետ, ինչպես նաև շատ այլ սոցիալական հմտություններ։ Նրանք կարող են օգնել իրենց ստեղծողներին իմանալ աշխարհի մասին այն, ինչ երեխաները չէին կարող սովորել առանց կողմնակի օգնության, ինչպես օրինակ՝ համապատասխան սոցիալական վարքը, և այդպիսով կարող են հանդես գալ որպես «փայտամած»՝ երեխաների համար մի փոքր ավելի բարձր սոցիալական հնարավորություններ ստեղծելու համար։Բացի այդ, երևակայական ընկերները նաև ծառայում են երեխաների համար աշխարհը փորձարկելու և ուսումնասիրելու միջոց։ Երեխայի և նրա երևակայական ընկերոջ միջև հարաբերությունները կարող են կատալիզատոր լինել հետագա զարգացման ընթացքում իրական հարաբերությունների ձևավորման համար և դրանով իսկ իրական փոխգործակցության պրակտիկայի հնարավորություն են տալիս։
Մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կառլսոնի մասին Աստրիդ Լինդգրենի գրքերում կան նրա իրական գոյության վկայություններ (նրան, ի վերջո, տեսնում են Մանչուկ Սվանտե Սվանտեսոնի ընկերները, ծնողները և այլք), սակայն մյուս կողմից Կառլսոնի (որը հայտնվում է միայն տղայի մենակության պահերին և փոխհատուցում է նրա բնավորության ավելորդ փափկությունը) վարքագիծը, ամբողջությամբ և լիովին համապատասխանում է այն մոդելին, որտեղ նա միայն երևակայական ընկեր է՝ երեխայի ալտեր էգոն։ Հենց այս տեսանկյունից էլ նրան հաճախ դիտում են քննադատները և գրականագետները ինչպես ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում, այնպես էլ Շվեդիայում[12]։ Նրանց թվում են Լինդգրենը[13], Ա․ Իսայևան[14], Ելենա Տագերը[15] և այլք։ Մանչուկի և Կառլսոնի մասին շարքը նախագծված է որպես դաստիարակչական վեպ, որտեղ հերոսն իր հասունացման և սոցիալիզացիայի ընթացքում միասնացնում է իր ինֆանտիլ ալտեր էգոն սեփական «ես»-ի հետ[12]։
Կառլսոնից առաջ մտացածին ընկերների թեմային Աստրիդ Լինդգրենն անդրադարձել է իր «Պստլիկ Նիլս Կառլսոն» ժողովածուում։ 1949 թվականին լույս տեսած պատմվածքների համանուն ժողովածուի հերոսներն են հիվանդություններից, միայնակությունից կամ ցրտից տառապող երեխաները։ Նրանց մոտ եկող կախարդական էակների յուրաքանչյուրը՝ կենդակի տիկնիկը, անտեսանելի քույրը կամ առեղծվածային պարոն Լիլյոնկվաստը, մանկական երևակայության պտղի վառ հատկանիշներ ունեն[16]։
Ինչպես և Կառլսոնը, Դևիդ Ալմոնդի «Սքելլիգ» վեպի (և դրա էկրանիզացման) գլխավոր հերոսը՝ նույնանուն հիվանդացած հրեշտակը նույնպես կարող է թռչել և մեկնաբանվել ինչպես երևակայական, այնպես էլ իրական[17]։
Ֆիլմերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ագահ Ֆրեդ (1991)
- Բոգուս (1996)
- Փայլատակում (1980)
- Բեն Իքս (2007)
- Հրաշքին սպասելով (2007)
- Գերբնական (2015)
- Ջոջո Ճագար (2019)
Մուլտֆիլմերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ֆոստերի տունը երևակայական ընկերների համար (2004)
- Երևակայական Մերի (2017)
- Հեփի (2017)
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Taylor, M. (1999) Imaginary Companions and the Children Who Create Them. New York: Oxford University Press.
- ↑ Klausen, Espen; Richard H. Passman (December 2006). «Pretend companions (imaginary playmates): the emergence of a field». Journal of Genetic Psychology. 167 (4): 349–364. doi:10.3200/gntp.167.4.349-364. PMID 17645227. Gale Document Number: GALE|A166239640. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Klausen, E.; Passman, R. H. (2007). «Pretend companions (imaginary playmates): The emergence of a field». The Journal of Genetic Psychology. 167 (4): 349–364. doi:10.3200/gntp.167.4.349-364. PMID 17645227.
- ↑ Анн Бакюс Гид по воспитанию детей от 3 до 6 лет. Советы знаменитого французского психолога. — Litres, 2014. — С. 58—. — ISBN 978-5-457-64188-4
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Taylor, Marjorie; Carlson, Stephanie; Maring, Bayta; Gerow, Lynn; Charley, Carolyn (2004). «The characteristics and correlates of fantasy in school-age children: Imaginary friends, impersonation, and social understanding». Developmental Psychology. 40 (6): 1173–1187. doi:10.1037/0012-1649.40.6.1173. PMID 15535765.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Gleason, Tracy (2013). The Oxford handbook of the development of imagination. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-539576-1.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Taylor, Marjorie; Mannering, Anne (2006). «Of Hobbes and Harvey: The imaginary friends created by children and adults.». In Göncü, Artin; Gaskins, Suzanne (eds.). Play and development: Evolutionary, sociocultural, and functional perspectives. էջեր 227–245.
- ↑ Carlson, S.M.; Taylor, M. (2005). «Imaginary companions and impersonated characters: Sex differences in children's fantasy play». Merrill-Palmer Quarterly. 51: 93–118. doi:10.1353/mpq.2005.0003.
- ↑ 9,0 9,1 Gopnik, Alison (2010). The philosophical baby : what children's minds tell us about truth, love, and the meaning of life (1st Picador ed.). New York: Picador/Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-312-42984-3.
- ↑ Kennedy-Moore, Eileen (2013) "Imaginary Friends: Are invisible friends a sign of social problems?" Psychology Today; Growing Friendships blog. 31 January 2013. [1] (accessed: 24 May 2013)
- ↑ Taylor, M.; Hodges, S. D.; Kohányi, A. (2002). «The Illusion of Independent Agency: Do adult fiction writers experience their characters as having minds of their own?». Imagination, Cognition and Personality. 22 (4): 361–380. doi:10.2190/ftg3-q9t0-7u26-5q5x.
- ↑ 12,0 12,1 Майофис, 2008, Карлсон после XX съезда, էջ 246-248
- ↑ Э. М. Меткаф Астрид Линдгрен. — М.: Шведски институт, 2002. — С. 20.
- ↑ Исаева А. Малыш и Карлсон, который живет на крыше // Иностранная литература. — 1958. — № 2. — С. 200.
- ↑ Тагер Ел. О переводных книгах для детей // Звезда. — 1959. — № 2. — С. 246.
- ↑ Кайса Эберг Линдстен (перевод А. Поливановой) Астрид Линдгрен и шведское общество(ռուս.) // Неприкосновенный запас. — 2002. — № 1 (21). Архивировано из первоисточника 22 Դեկտեմբերի 2015.
- ↑ AF Harrold Top 10 imaginary friends in fiction // The Guardian. — 2014.
Հետագա ընթերցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Dierker, L. C.; Davis, K. F.; Sanders, B. (1995). «The imaginary companion phenomenon: An analysis of personality correlates and developmental antecedents». Dissociation. 8: 220–228.
- Gleason, T (2002). «Social provisions of real and imaginary relationships in early childhood». Developmental Psychology. 38 (6): 979–992. doi:10.1037/0012-1649.38.6.979. PMID 12428709.
- Gleason, T. (2009). 'Imaginary companions.' In Harry T. Reis & Susan Sprecher (Eds.), Encyclopedia of Human Relationships (pp. 833–834). Thousand Oaks, CA: Sage.
- Hall, E. (1982). 'The fearful child's hidden talents [Interview with Jerome Kagan].' Psychology Today, 16 (July), 50–59.
- Hurlock, E.; Burstein, M. (1932). «The imaginary playmate: A questionnaire study». Journal of Genetic Psychology. 41 (2): 380–392. doi:10.1080/08856559.1932.10533102.
- Manosevitz, M.; Fling, S.; Prentice, N. (1977). «Imaginary companions in young children: Relationships with intelligence, creativity and waiting ability». Journal of Child Psychology and Psychiatry. 18 (1): 73–78. doi:10.1111/j.1469-7610.1977.tb00418.x. PMID 838788.
- Manosevitz, M.; Prentice, N.; Wilson, F. (1973). «Individual and family correlates of imaginary companions in preschool children». Developmental Psychology. 8: 72–79. doi:10.1037/h0033834.
- Mauro, J (1991). «'The friend that only I can see: A longitudinal investigation of children's imaginary companions' (Doctoral dissertation, University of Oregon, Eugene, 1991)». Dissertation Abstracts International. 52: 4995.
- Meyer, J.; Tuber, S. (1989). «Intrapsychic and behavioral correlates of the phenomenon of imaginary companions in young children». Psychoanalytic Psychology. 6 (2): 151–168. doi:10.1037/0736-9735.6.2.151.
- Nagera, H (1969). «The imaginary companion: Its significance for ego development and conflict solution». Psychoanalytic Study of the Child. 24: 165–195. doi:10.1080/00797308.1969.11822691.
- Partington, J., & Grant, C. (1984). 'Imaginary playmates and other useful fantasies.' In P. Smith (Ed.), Play in animals and humans (pp. 217–240). New York: Basil Blackwell.
- Imaginary Friends with Dr Evan Kidd Արխիվացված 2020-06-23 Wayback Machine podcast interview with Dr Evan Kidd of La Trobe University
|
