Երևակայություն
Երևակայություն, որը նաև անվանում են երևակայելու ընդունակություն, նոր պատկերներ և զգացողություններ ձևավորելու կարողությունն է, որոնք չեն ընկալվում զգայարանների միջոցով՝ տեսողական, լսողական կամ այլ զգայարանների միջոցով։ Երևակայությունը գիտելիքները դարձնում է կիրառելի խնդիրներ լուծելու ժամանակ և կարևոր է փորձ ձեռք բերելու և սովորելու գործընթացի համար[1][2][3][4]։ Երևակայությունը զարգացնելու հիմնական միջոց է հանդիսանում պատմություններ լսելը[1][5], որտեղ ընտրված բառի ճշգրտությունը կարևոր գործոն է "հորինված աշխարհների" համար[6]։ Երևակայությունը "թաքնված" պատկերների կամ զգացողությունների ձևավորում է, որոնք տեղի են ունենում առանց որևէ մեկի իմացության։ Անհատը կարող է երևակայել՝ ըստ տրամադրության, որը կարող է լավ կամ վատ լինել՝ կախված իրավիճակից։ Որոշ մարդիկ երևակայում են, որպեսզի դուրս գան լարվածությունից կամ մռայլ տրամադրությունից։ Այն ընդունված է համարել ներքին կարողություն և մտքում շրջակա միջավայրի ընկալման զգացումից բխած տարրերից մասնակի կամ ամբողջական անձնական ոլորտներ ստեղծելու գործընթաց։ Այս տերմինը տեխնիկապես կիրառվում է հոգեբանության՝ մեջ մտքում ինչ որ բան վերականգնելու գործընթացի համար՝ ընկալվող առարկա կամ պատկեր, որը նախկինում եղել է իմաստային ընկալման մեջ։ Քանի որ այս տերմինի նմանատիպ կիրառումը հակասում է սովորական լեզվին, որոշ հոգեբաններ նախընտրել են այն նկարագրել որպես "պատկերում" կամ "պատկերներ", կամ խոսել դրա մասին որպես "վերարտադրողական" -ի՝ ի տարբերություն "արտադրողական" կամ "կառուցողական" երևակայության։
Նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երևակայություն տերմինը ընդհանուր առմամբ կիրառվում է մտքում նոր պատկերների ձևավորման գործընթացը նկարագրելու համար, որոնք նախկինում երբեք չեն եղել կամ համենայնդեպս միայն մասնակի կամ տարբեր կոմբինացիաներով են եղել։ Բնորոշ օրինակներ են՝
Ճշմարտաբանության ձևը, որը հաճախ կիրառվում է ֆանտաստիկ ժանրերում կամ գիտական վեպերում, դրդում է ընթերցողներին նմանատիպ պատմությունները որպես իրականություն ընդունել։ Երևակայությունը, որը չի սահմանափակվում գործնական պահանջների անհրաժեշտությամբ հստակ գիտելիքի ձեռք բերումով, հիմնականում զերծ է օբյեկտիվ սահմանափակումներից։ Սոցիալական կապերի և հասկացողության համար շատ կարևոր է ուրիշի փոխարեն ինքդ քեզ պատկերացնելու երևույթը։ Ալբերտ Էյնշտեյնն ասել է. «Երևակայությունը ավելի կարևոր է, քան գիտելիքը։ Գիտելիքը սահմանափակ է, իսկ աշխարհը պտտվում է երևակայության շուրջ»[7]։ Բայց իրականում առանց գիտելիք չի կարող զարգանալ երևակայությունը։ Տարբեր ոլորտներում, սակայն, նույնիսկ երևակայությունն է պրակտիկորեն սահմանափակ. այսպիսով, անձը, ում երևակայության արդյունքում կարող է տուժել մտավոր տարրական օրենքները կամ պրակտիկ հնարավորության անհրաժեշտ սկզբունքները սովորաբար մտավոր առողջության մասնագետների կողմից ընդունվում է որպես խելագար։
Միևնույն սահմանափակումները ազդում են երևակայության վրա գիտական վարկածների ոլորտում։ Գիտական ուսումնասիրություններում տեղի ունեցող առաջընթացը լինում է մասնավորապես ի շնորհիվ կանոնակարգային բացատրությունների, որոնք բարելավվում են երևակայության շնորհիվ, սակայն նման վարկածները պետք է ձևակերպվեն նախկինում պարզված փաստերի հիման վրա և համաձայն տվյալ գիտության սկզբունքների։ Երևակայությունը մտքի փորձարարական բաժանումն է, որը հիմնվելով գործառույթների վրա մշակում է թեորիաներ և գաղափարներ։
Օբյեկտները ընդունելով այնպես, ինչպես իրականում նրանք կան, երևակայությունը կիրառում է համալիր IF գործառույթները, որպեսզի մշակի նոր կամ արդեն վերանայված գաղափարներ։ Մտքի այս բաժինը շատ կարևոր է հին և նոր խնդիրներ լուծելու համար ավելի լավ և հեշտ ձևեր մշակելու համար։ Այս փորձարարական գաղափարները կարող են բարեհաջող կերպով կառավարվել վիրտուալ աշխարհում, իսկ հետո, եթե գաղափարը հավանական է, իսկ գործառույթը իրական, գաղափարը կարող է ի կատար ածվել։ Երևակայությունը մտքի նոր աճի բանալին է և կարող է կիսվել բոլորի հետ՝ զարգացնելով միասնություն։
Համաձայն դիտավորության սկզբունքի՝ երևակայությունը կարելի է դասակարգել՝
- Չգիտակցված երևակայության (երազ քնի ժամանակ, անուրջ)
- Գիտակցված երևակայության (վերարտադրողական երևակայություն, ստեղծարար երևակայություն, հեռանկարային երազ)։
Երևակայության հոգեբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հոգեբանները երևակայական միտքը ուսումնասիրել են ոչ միայն նրա ստեղծարարության ոչ աշխարհիկ ձևով և գեղարվեստական արտահայտությամբ, այլ նաև նրա ամենօրյա երևակայության աշխարհիկ ձևով[8]։
Երևակայություն և ընկալում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ժան Պիաժեն պնդում էր, որ ընկալումները կախված են անձի աշխարհայացքից։ Աշխարհայացքը երևակայության կողմից ընկալումների կազմակերպումն է գոյություն ունեցող պատկերների մեջ։
Երևակայություն թե հավատ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երևակայությունը հավատից տարբերվում է, քանի որ սուբյեկտը հասկանում է, որ այն, ինչ անձամբ հորինվել է մտքի կողմից, անպայմանորեն չի ազդում գործողության ընթացքի վրա, որը տեղի է ունենում ակնհայտորեն ընդհանուր աշխարհում, մինչդեռ հավատը ընդհանուր և անձնական աշխարհի մասին ինչ որ մեկի կողմից ընդունված ճշմարտության մաս է կազմում։ Երևակայության խաղը անկախ ակնհայտ սահմանափակումներից պայմանավորված է միայն տվյալ պահին մտքի ընդհանուր տենդենցով։ Մյուս կողմից, հավատը անմիջապես կապված է պրակտիկ գործունեության հետ. հնարավոր է պատկերացնել, որ դու միլիոնատեր ես, սակայն երբ դու հավատում ես դրան, դու չես գործում ինչպես միլիոնատեր։ Երևակայության և հավատի միջև եղած տարբերակիչ գիծը լայնորեն փոփոխվում է՝ կախված տեխնոլոգիական զարգացումների տարբեր փուլերից։
Երևակայությունը որպես իրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աշխարհը տվյալների մեկնաբանությունն է, որոնք փոխանցվում են զգայարանների կողմից։ Նրանք, ովքեր ընդունում են հալյուցինացիա առաջացնող դեղեր, ավելի մեծ երևակայություն ունեն։ Այս տարբերությունն այն մակարդակներից միայն մեկն է և կարող է փոփոխվել մի շարք պատմական պատճառներով, մասնավորապես ուղեղի քիմիական փոփոխություններով, հիպնոսներով կամ գիտակցության վիճակի այլ փոփոխվող գործոններով՝ մեդիտացիայի, մի շարք հալյուցինացիա առաջացնող դեղերի և հոսանքի, որը ուղղվում է ուղեղի մասնավոր հատվածներին։
Երևակայական և գիտակցական իրականության միջև եղած տարբերությունը կարելի է ապացուցել մտավիճակներով։ Մի շարք մտավոր հիվանդություններ կարելի է վերագրել այս անկարողությանը՝ տարբերելու համար զգացական և ներքին ստեղծած աշխարհները միմյանցից։
Երևակայությունը, անկախ լինելով արտաքին սահմանափակումներից, հաճախ իրական հաճույքի և ավելորդ տառապանքի միջոց է։ Առաջնորվելով այս գաղափարով, հաճելի և սարսափելի երևույթներ երևակայելը միմյանց է կապում էմոցիոնալ օղակներ, որոնք ներառված են էմոցիոնալ ընկալման և փորձի մեջ։
Երևակայությունը կարող է նաև առաջացնել իրական հիվանդության որոշակի ախտանիշեր, օրինակ հոգեսոմատիկ հիվանդություն։
Նմանատիպ վարկած կա, որ մարդկային ճանաչողության ամբողջության հիմքում ընկած է երևակայությունը։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Norman 2000 pp. 1-2
- ↑ Brian Sutton-Smith 1988, p. 22
- ↑ Archibald MacLeish 1970, p. 887
- ↑ Kieran Egan 1992, pp. 50
- ↑ Northrop Frye 1963, p. 49
- ↑ As noted by Giovanni Pascoli
- ↑ Viereck, George Sylvester (1929 թ․ հոկտեմբերի 26). «What life means to Einstein: an interview». The Saturday Evening Post.
- ↑ Ward, T.B., Smith, S.M, & Vaid, J. (1997). Creative thought. Washington DC: APA
