Գ

Գ, գ
Տեսակ	Հայկական այբուբենի տառ
Մեծատառ	Գ
Փոքրատառ	գ
Մասն է	Հայոց գրեր
Այբուբեն(ներ)	Հայերեն այբուբեն
Տեղը այբուբենում	3-րդ

Գ, գ, հայերեն այբուբենի երրորդ տառն է։ Ստեղծել է Մեսրոպ Մաշտոցը 405 թվականին։ Անունն է «գիմ»։ Իբրև թվանշան նշանակել է 3, իսկ բյուրի նշանով գ = 30000։ Թվային կարգի արժեքով նշանակում է երրորդ։

Յունիկոդում ներկայացումը

Մեծատառը՝ U+0533
Փոքրատառը՝ U+0563

Բրայլով ներկայացումը


^{Արլ. հայերեն}	^{Արմ. հայերեն}
^Dots 1245 (անգլ.)	^Dots 12345 (անգլ.)

Ստեղծումը և ձևերը

Ստեղծել է Մեսրոպ Մաշտոցը 405 թվականին տառակերտման սեփական սկզբունքով Դ տառի հենքի վրա, իր հորինած այբուբենի բոլոր տառերի հետ միասին։ Ի տարբերություն նախորդող Բ տառի Գ-ի կարճ տարրը գտնվում է երկարի ձախ կողմում, երեք ուղղաձիգ տարրերը իջնում են վերից վար, իսկ լայնը մնում է աջ կողմում։ Հորիզոնական նուրբերը երկարին են միանում կարճը՝ վերին և ստորին ծայրերից, իսկ լայնը միջին մասին՝ վերին ծայրից։

Ունի աղյուսակ կամ գրչագիր, գլխագիր կամ երկաթագիր, բոլորգիր կամ բոլորակ գիր և շղագիր տառատեսակները։

Աղյուսակ կամ գրչագիր Գ - գտնվում է երկու տողագծերի միջև։ Երկար ուղղաձիգին զուգահեռ կարճ և լայն տարրերը նրան են միանում ուղիղ նուրբերով։ Դյուրագիծ է, գրվում է տողին ուղղահայաց և դեպի աջ թեքված, խոշոր, միջին և մանր չափերով։ Օգտագործվել է մինչև XVIII դարը։ Հետագայում վերածվել է բոլորագիր գլխագրի և օգտագործվել երկաթագիր գլխագրի հետ միասին։ Գրչագիրը օգտագործվում է նաև այսօր՝ վերնագրերում։
Գլխագիր կամ երկաթագիր Գ - ստեղծվել է գրչագրի հենքից։ Երկար և կարճ տարրերը իրար են միանում կոր նուրբերով։ Որպես գլխագիր գրվելիս հաճախ երկարը իջնում է տողագծից ներքև և ավարտվում սուր ծայրով։ Երբեմն լայնը հեռանում է երկարից ձգվող նուրբի ուղղությամբ։ Գործածվել է նաև որպես գրչության (V-VIII դարեր) և վիմագրության (V դարից մինչև այսօր) գիր։
Բոլորգիր կամ բոլորակ գիր Գ - ստեղծվել է որպես առօրյա գրության գիր։ Կազմված է երեք հորիզոնական և երեք ուղղաձիգ նուրբերից։ Կարճը և երկարի վերին մասը կոր նուրբերով միանալիս կազմվում է բոլորակը, որը նստում է տողագծի վրա, իսկ երկարի մնացած մասը և լայնը իջնում են տողագծից ներքև։ Լայնը հետագայում չի գրվում արագագրության հետևանքով։ XIII դարից դարձել է գրության հիմնական գիր, իսկ XVI դարից տպագրության գիր։
Շղագիր Գ - նույն բոլորգիրն է առանց հաստ ու բարակ գծերի։ Սկսել է գործածվել VII դարից, մասսայականացել՝ XVI դարից։ Շղագիր Գ-ից, արագագրության հետևանքով, առաջացել է նոտրգիր գ-ն, որը օգտագործվում է մինչև այսօր։

Արտասանությունը

«Գ» նշանագրում է հայերենի գ բաղաձայնը, որը ետնալեզվային հնչյուն է և առաջանում է լեզվի ստորին մասի ու քիմքի արգելքի հաղթահարումից։ Արևելահայ գրական լեզվում Գ բառամիջում և բառավերջում երբեմն խլանալով հնչում է ք (մարգարիտ>մարքարիտ, կարգ>կարք), արևմտահայ գրական լեզվում ամենուրեք խլանում է (գիշեր>քիշեր, հարգել>հարքել, երգ>երք)։ Բառարաններում հանդես է գալիս բազմապիսի փոփոխություններով։

Թվային արժեք

Իբրև թվանշան նշանակել է 3, իսկ բյուրի նշանով գ = 30000։ Թվային կարգի արժեքով նշանակում է երրորդ (Գ դասարան - երրորդ դասարան, մասն Գ - մասն երրորդ)։

Տես նաև

Գրականություն

Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի - Վենետիկ 1836
Ի. Հարությունյան, Հայոց գիրը - Թիֆլիս 1892
Հ. Տաշյան, Ակնարկ մը հայ հնագրության վրա - Վենետիկ 1898
Կ. Ղաքադարյան, Հայկական գրի սկզբնական տեսակները - Երևան 1939
Ա. Աբրահամյան, Հայկական պալեոգրաֆիա Երևան - 1948
Հ. Աճառյան Հայոց գրերը - Երևան 1968
Գ. Ջահուկյան, Հայ բարբառագիտության ներածություն - Երևան 1972

Արտաքին հղումներ

Հայերեն այբուբեն

Հայերենի այբուբեն
Ա ա	Ծ ծ	Ջ ջ
Բ բ	Կ կ	Ռ ռ
Գ գ	Հ հ	Ս ս
Դ դ	Ձ ձ	Վ վ
Ե ե	Ղ ղ	Տ տ
Զ զ	Ճ ճ	Ր ր
Է է	Մ մ	Ց ց
Ը ը	Յ յ	Ւ ւ
Թ թ	Ն ն	Փ փ
Ժ ժ	Շ շ	Ք ք
Ի ի	Ո ո	և
Լ լ	Չ չ	Օ օ
Խ խ	Պ պ	Ֆ ֆ