Աստվածամայրը մանկան հետ (նկար, Վրուբել)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աստվածամայրը մանկան հետ, 1885 թ., Վրուբել Միխայիլ

Աստվածամայրը մանկան հետ, սրբապատկեր՝ ստեղծված Միխայիլ Վրուբելի կողմից Կիևի Կիրիլյան եկեղեցու միահարկ մարմարե միջնապատի համար 1884-1885 թվականներին[1]։ Վրուբելին հատկապես այս աշխատանքը բերեց ճանաչում լայն հասարակությունում և ծառայեց որպես հիմնական նշաձող նկարչի հետագա հաջողության համար։ Չնայած այն բանին, որ կերպարը կատարված է ուղղափառ սրբապատկերագրման բոլոր կանոնների համաձայն, արվեստաբանները և նկարիչները մատնանշում են նրա արտահայտչականությունը և անսովորությունը[2][3][4][5]։ Որպես Աստվածածնի և Քրիստոս-մանկան դեմքեր Վրուբելը օգտագործել էր արվեստաբան Ադրիան Պրախովի կնոջ և կրտսեր աղջկա դեմքերը։

Նկարագրություն և պատկերագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վրուբել, «Աստվածամայրը մանկան հետ, հատված, 1885

Սրբապատկերը նկարված է ցինկե թիթեղի վրա յուղաներկով, ոսկեզօծ մասնիկներով։ Չափերը 202 х 87սմ։

Ըստ պատկերագրության այս սրբապատկերը պատկանում է Պախարանտա ձևին։ Այս ձևին բնորոշ է մանուկ Քրիստոսը ծնկներին, գահին բազմած Մարիամ Աստվածածնի պատկերը։ Գահը խորհրդանշում է Աստվածամոր արքայական վեհությունը։ Պատկերի այս տեսակը ստեղծվել է Բյուզանդիայում 11-12-րդ դարերում[6]։

Պատանի Քրիստոսը նստած է Մայր Աստվածածնի ձեռքերին, աջ ձեռքով նա օրհնում է, իսկ ձախով բռնած է թղթագլանը, ինչը համապատասխանում է պատկերագրական Քրիստոս Ամենազորի տեսակին։ Համաձայն Տերունական պատկերի՝ ցանկացած սրբապատկերի վրա նրան հեշտ է ճանաչել հատուկ լուսապսակով, նրա վրա լավ տեսանելի է խաչը։ Կոմպոզիցիայի կենտրոնն է համարվում Քրիստոսը, որը դիմում է գալիք դիտորդներին, Աստվածամայրը նույնպես պատկերված է դեմից՝ գլխի թեթև թեքությամբ։ Մանուկ Քրիստոսը պատկերված է խիստ դիմահայաց, տեսանելի է օրհնող աջ ձեռքը՝ երկմատ ժեստով։

Մայր Աստվածածինը պատկերված է չարչարանքներ և արքայական ծագում խորհրդանշող կարմիր հագուստով։ Ճակատին և ուսերին պատկերված են երեք ոսկե աստղեր որպես նշան նրա կուսության. ըստ ավանդազրույցի, Աստվածածինը մինչև Քրիստոսի ծննդյան օրը, ծնվելու օրը և ծննդյան օրից հետո եղել է կույս, բացի այդ երեք աստղը խորհրդանշում է Սուրբ Երրորդությունը։ Համաձայն Մայր Աստվածածնի ուղղափառ պատկերագրության, նրա գլխավերևում նախշագրված են հունարեն տառեր ΜΡ ΘΥ-հապավում՝ «Աստծո մայր»։

Ստեղծման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նկարչի ընտրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վրուբել Միխայիլ, ինքնանկար, 1885 թ.

Բոլորին անծանոթ[7] երիտասարդ նկարիչ Միխայիլ Վրուբելին աշխատանքի մեջ է ներգրավել Կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի հայտնի դասավանդող և արվեստաբան Ադրիան Պրախովը[3][8]։ Պրախովին հանձնարարվել էր հետևել Կիևում կառուցվող Վլադիմիրյան տաճարի հարդարմանը։ Միաժամանակ Պրախովը սկսեց ղեկավարել Կիրիլլյան եկեղեցու ներքին հարդարման աշխատանքները։

Պրախովը հանձնարարված աշխատանքին լուրջ էր վերաբերվում և 1981-1982 ինչպես նաև 1986-1987 թվականներին նախատեսեց մի քանի ճանապարհորդություններ Եգիպտոս, Պաղեստին, Սիրիա, Հունաստան, եվրոպական Թուրքիա և Իտալիա բյուզանդական ավանդույթները ուսումնասիրելու համար[3]։

Իր հուշերում Ա.Վ.Պրախովը գրում է[8], որ վախենում էր, թե իր բացակայության ժամանակ կոմիտեն, որը տնտեսում էր դրամական միջոցները, կհանձնարարի պատկերը նկարել «ինչ-որ տեղաբնակ նկարչի»։ Այդ պատճառով Պրախովը որոշեց Սանկտ-Պետերբուրգում գտնել գեղարվեստի Ակադեմիայի երիտասարդ տաղանդավոր աշակերտի, որը կկարողանար կատարել այդ պատվերը Կիևում՝ «առանց դուրս գալու ժլատորեն բաց թողնված դրամական միջոցների սահմաններից»։ Պրախովը աշնանը ժամանելով Պետերբուրգ՝ կարդալու դասախոսություն համալսարանում, ուղևորվեց գեղարվեստի Ակադեմիա իր հին ընկեր Պավել Չիստյակովի մոտ[3].

Պրախովը Չիստյակովին պատմում է նախկին Կիրիլլյան վանքում իր հայտնաբերած ու առանց վերականգնման թողած որմնանկարների մասին ու խնդրում խորհուրդ տալ աշակերտներից որևէ մեկին, «ով կհամաձայներ գնալ Կիև և 1200 ռուբլով, իր նյութերով ցինկե սկավառակների վրա բյուզանդական ոճով նկարեր չորս պատկեր միահարկ մարմարե նկարակալի վրա»[8]։ Այդ ժամանակ ինչ-որ մեկը թխկացնում է դուռը.

_Մտեք, _կանչեց Պ.Պ.Չիստյակովը։

Արվեստանոցի դուռը բացվեց, և մտավ բավականին մեծ թղթապանակը ձեռքին, բարեկազմ, նիհար, միջին հասակի երիտասարդ։ Ոչ ռուսական ձևի դեմքով։ Նա հագնված էր խնամքով, ուսանողական համազգեստով, անգամ սուսերով, որն ուսանողներն այդ ժամանակ դժկամությամբ էին կրում։

_Գազանն ինքն է որսորդի մոտ վազում։ Ահա և քեզ նկարիչ։ Ավելի լավ, տաղանդավոր և ավելի հարմար քո պատվերի կատարման համար` ես ոչ մեկին չեմ կարող առաջարկել..[3].

Պրախովին պետք չեկավ երկար համոզել հարկադրաբար դասուսուցմամբ փող աշխատող ու բոլորին անհայտ 27-ամյա Միխայիլին, Վրուբելի համար 1200 ռուբլին մեծ գումար էր, իսկ Պրախովի համար «դրամական միջոցներից ժլատորեն բաց թողնված գումար»։

Նախապատրաստական աշխատանքներ, էսքիզներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էմիլյա Պրախովա, 1870 թ.
Վրուբել, էսքիզ «Կնոջ գլուխ», Իտալական մատիտ, 1884
Վրուբել, «Կնոջ գլուխ», Իտալական մատիտ, 1884. Տրետյակովյան պատկերասրահ
Վրուբել, էսքիզ «Աստվածածինը մանկան հետ», Իտալական մատիտ, 1884. Տրետյակովյան պատկերասրահ

1884 թվականի մայիսին Պրախովի կիևյան բնակարանում հայտնվեց «նիհար, խարտյաշ մազերով, դեմքի նուրբ դիմագծերով ամաչկոտ երիտասարդ[3][9]։ Պրախովի կիևյան բնակարանում, որը գտնվում էր Большая Житомирская փողոցի համար 6 տանը, լինում էին շատ հյուրեր. նախապատվորեն՝ արվեստի մարդիկ, որոնց Պրախովը ընդգրկում էր Վլադիմիրյան տաճարի աշխատանքներին։ Այդ սրահի տանտիրուհին Պրախովի կինն էր, երեք երեխաների 32-ամյա մայրը՝ Էմիլիա Պրախովան, որի դեմքը Վրուբելն օգտագործեց որպես նախատիպ Աստվածածնին նկարելիս։ Որպես Աստվածածնի գրկի մանուկ Հիսուսի նախատիպ ընտրվեց Էմիլիայի կրտսեր դուստրը՝ Օլգան[10]։

Բեմի չորս կերպարների հիմնական աշխատանքին անցնելուց առաջ, Վրուբելը նկարեց որմնանկարներ Կիրիլյան եկեղեցում, ինչպես նաև արեց ուրվանկարներ բեմի կերպարների համար։

Նիկոլայ Պրախովը, որն այն ժամանակ 11 տարեկան էր, հիշում էր[11], որ Վրուբելը, երբ իր կիևյան բնակարանից գնում էր Կիրիլովյան, սովորություն ուներ այցելել Պրախովների ամառանոց, որտեղ հաճախ էր վերցնում Պրախովների ավագ դստեր մանկական նկարչական ալբոմը և դրա մեջ սկսում ջրաներկով նկարել ընտանիքի որևէ անդամին, ավելի հաճախ՝ Էմիլիա Պրախովային՝ ինչ-որ աշխատանք կատարելիս։ Վրուբելը դրանք ավարտին չէր հասցնում։ Պրախովները հաճախ վերցնում և պահում էին այդ ուրվանկարները, քանի որ Վրուբելը սովորություն ուներ օգտագործել դրանք որպես սևագրեր և հաճախ նկարում էր հենց դրանց վրա։

Պահպանվել են Աստվածամոր կերպարի մի քանի նախապատրաստական ուրվանկարներ։

Առաջին նկարը՝ «Աստվածամոր գլուխը», (1884 թվական; ջրաներկ, գուաշ) վեց մասերից իրար միացված թերթը գտնվում է Կիևի ռուսական կերպարվեստի ազգային թանգարանում։ Վրուբելն այն սկսել էր Պրախովի աշխատանքային սենյակում[3]։ Սպիտակ ոչ մեծ թղթի վրա, վարդագույնով եզրագծած լուսաբացի ոսկեգույնի ֆոնին, թեթև յասամանագույնով գծված է գլուխը։ Գտնելով շագանակագույն ստվարաթղթի հաստ թերթ, Վրուբելը սոսնձեց դեռ չավարտած ջրաներկը, իսկ աջ ներքևի կողմից՝ մոխրագույն նկարչական թուղթ։ Երբ այն փոքր-ինչ չորացավ, նա սկսեց աջ կողմում սևաներկով նկարել զարդաքանդակավոր ծաղիկներ, բայց այդպես էլ չավարտեց։

Ն.Պրախովը հիշում էր նաև[12], որ «իր մայրն (Էմիլիա Պրախովան) ուներ հրաշալի մուգ կապույտ աչքեր և գեղեցիկ ընդգծված շուրթեր»։ Պրախովների ընտանիքում պահպանվել է իտալական մատիտով արված շատ հետաքրքիր նկար, որի վրա Էմիլիա Պրախովայի կողքից արված կիսակազմվածքն է՝ թեքված ինչ-որ աշխատանքի վրա։ Վրուբելը վատմանի թղթի կտորի վրա ուրվագծել է երեք քառորդ պտույտով գլուխը, նույն դեմքը այլ պլանում, որն Աստվածամոր համար նրան թվում էր ավելի հարմար։ Պրախովի խոսքերով՝ Վրուբելը հետ մղվելով առաջին, պրոֆիլից արած բոլորովին իրական նկարից, ապագա կերպարի համար որպես ակնարկ արած երկրորդ նկարից՝ հիշողությամբ ստեղծեց երրորդ նկարը, որն այժմ գտնվում է Տրետյակովի ազգային պատկերասրահում։

Ձախ մասում, մազերի վրա կա բաց-օխրայով յուղաներկի վրձնախազ։ «Տեսնելով իր նկարը Պրախովների տանը, Վրուբելը ցանկացավ յուղաներկով վերանկարել ամբողջ դեմքը, նա բացեց իր ներկապնակը և արեց մեկ վրձնահարված։ Էմիլիան բոլորին կանչեց նախաճաշի, և Վրուբելը գնաց, իսկ Ն.Պրախովը քրոջ հետ, որոշելով, որ նկարիչը միայն կփչացնի վերանկարելով նկարը, պահեցին այն պահարանի հետևում։ Նկարը չգտնելով իր տեղում, Վրուբելը չհարցրեց, թե ուր է այն անհայտացել։ Փակեց իր ներկապնակը, հրաժեշտ տվեց և հեռացավ»։

Աստվածամոր էլի մեկ ուրվանկար ջրաներկով Վրուբելը կատարեց կես «торшон» վատմանի հետևին. «Ծաղկեփունջ»[3]։

Աշխատանքը Վենետիկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վրուբելը սրբապատկերի վրա հիմնական աշխատանքը կատարեց Վենետիկում, ուր ուղևորվեց 1884 թվականի նոյեմբերին։ Երկյուղելով, որ նկարչի Կիևում ապրելու ցրված կենսաձևը կխանգարի Վրուբելին կենտրոնանալ պատասխանատու աշխատանքի վրա՝ Պրախովը նրան խորհուրդ տվեց ձմռանը գնալ Իտալիա և այնտեղ նկարել դիմանկարները.

Գնացեք սկզբում Ռավեննա, ծանոթացեք այնտեղ Սանտ Վիտալե, Սանտ-Ապոլինարե-ին-Կլասե, Սանտ Ապոլինարե նուովո եկեղեցիների հին խճանկարչության հետ, իսկ հետո կբնակվեք Վենետիկում։ Կլիման այնտեղ փափուկ է, ձմռանն արտերկրից եկողներ քիչ են լինում...Այնտեղ, կողքին Սուրբ Մարկոսի տաճարն է` տարբեր դարաշրջանների իր հրաշալի խճանկարներով, իսկ գոնդոլով մի ժամվա ընթացքում` Տորչելլո կղզու Սանտա Մարիա Ասունտա (Церковь Джезуити) եկեղեցին է` իր 12-րդ դարի հրաշալիորեն պահպանված խճանկարով։ Բացի այդ Դոժերի պալատում, եկեղեցիներում ու թանգարաններում Ջովաննի Բելլինին, Պաոլո Վերոնեզեն, Տիցիանն են և շատ այլ հրաշալի վենետիկյան գունանկարիչներ[3]։

Առաջարկությունը Վրուբելին դուր եկավ և Վիեննայից հետո նա գնաց Վենետիկ։

Վենետիկում Վրուբելը մեկ սենյակին կից արվեստանոց վարձեց San Maurizio № 174 փողոցի վրա, Սուրբ Մարկոսի տաճարից ոչ հեռու, և սկսեց նկարել Աստվածամոր դիմանկարը։ Վրուբելի խորթ մայրն իր քրոջ՝ Անյուտային գրած նամակում[4] հայտնում է, որ «Վրուբելը ամսական 125 ֆրանկով տեղավորվել է սեղանով ու սպասավորով բնակարանում»։ Նա ասում է նաև, որ Վրուբելի սենյակը շատ սառն է, ընդամենը 7 աստիճան ջերմությամբ, և Վրուբելը ստիպված է «քայլել բրդի մեջ ու գլխարկով»։

Ցինկե թիթեղը Վրուբելը գնեց Վենետիկից, իտալացիները օգտվեցին նկարչի անփորձությունից և պատրաստեցին հիմքը ոչ թե ցինկի մեկ կտորից, այլ աջ կողմից ողջ երկարությամբ զոդեցին նեղ կտոր։ Վրուբելն առաջին անգամ էր աշխատում մետաղական հիմքի վրա և չգիտեր, թե ինչպես պետք է այն նախապատրաստել աշխատանքին։ Ներկերը սահում էին, նկարելը հարմար չէր, ուստի նկարիչը Պրախովից նամակով խորհուրդ խնդրեց։ Պրախովը խորհրդակցեց Կիևի համալսարանի քիմիայի պրոֆեսոր Ս.Ն. Ռեֆորմատսկու հետ, որը խորհուրդ տվեց սկզբում մակերևույթը մշակել աղաթթվի թույլ լուծույթով, որպեսզի ներկը լավ պահվի։ Խորհուրդը օգնեց, սակայն Վրուբելն այն կարողացավ կիրառել միայն մնացած երեք դիմանկարները նկարելիս[13]։

Աստվածամոր կերպարի արտաքինը նկարիչը վերցրեց իտալացի բնորդուհուց[Նշում 1][4]։

Նիկոլայ Մուրաշկոն, որը հյուրընկալվել էր Վրուբելին, իր հիշողություններում գրում էր[14], որ Վրուբելն ապրում է հինավուրց «գրեթե 14-րդ դարի» Պալացցոյի երկրորդ հարկում և վարձել է որմնանկարներով երկսենյակ բնակարան, որն ունի ծեփակերտ առաստաղ, և ամբողջ այդ կահավորանքը ներշնչում է Վրուբելին։ Մուրաշկոյի և Վրուբելի հանդիպման ժամանակ, վերջինս միաժամանակ աշխատում էր բոլոր չորս դիմանկարների վրա՝ Կիրիլյան եկեղեցու համար։ Ընդ որում՝ «Քրիստոսն» ու «Աստվածամայրը» ամբողջությամբ «պարզաբանված» էին, «Կիրիլը» դեռ սկսած չէր, իսկ ամենաքիչն աշխատած էր «Աթանասի» դիմանկարի վրա։ Վրուբելը մի քանի ժամ անընդմեջ, առանց աշխատանքից կտրվելու, մեծ սիրով աշխատում էր այդ դիմանկարների վրա։

Մուրաշկոն Աստվածամոր դիմանկարում ճանաչեց ինչ-որ «ընդհանուր ծանոթուհու Ռուսաստանից»։ Մուրաշկոյի խոսքերով՝ նմանությունը «վառ արտահայտված էր», և նա դա չէր կարող չնկատել։ Վրուբելն, ի պատասխան Մուրաշկոյի ռեակցիայի, ծիծաղեց. «Դուք ճանաչեցի՞ք»։ Մուրաշկոն պատասխանեց․ «Այո, միայն թե դուք տվել եք դեմքին այլ արտահայտություն։ Իրականում այն անզուսպ ճչացող է, իսկ ձեզ մոտ՝ հեզ, խաղաղ արտահայտություն»։ Վրուբելը սկսեց պաշտպանել իր բնորդին․ «Մ՞իթե նա ճչացող է, ոչ այդ դու՛ք նրան չգիտեք։ Երևում է մենք նույն սուբյեկտից ստացել ենք տարբեր տպավորություններ»։

Սիրահարվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Վրուբելի որոշ կենսագրագետների[4][15][16], սրբապատկերի վրա աշխատելու ժամանակ նկարիչը սիրահարված էր ինչ-որ մեկին։ Վրուբելի ստեղծագործությունների հետազոտողների մեծամասնությունը կարծում են, որ նա սիրահարված էր Է․Լ․ Պրախովային[17]։

Ըստ Պրախովների սերնդի տարբերակի, երիտասարդ Վրուբելը սիրահարվել էր Էմիլիա Պրախովային և ամբողջ ուժով աշխատում էր գրավել նրա ուշադրությունը[18]. Իբր նույնիսկ գոյություն ուներ նամակագրություն Վրուբելի և Էմիլիայի միջև, որը վերջինիս խնդրանքով մահից հետո վերացրել է Պրախովայի կրտսեր աղջիկը՝ Օլգան։ Վրուբելի և Էմիլիա Պրախովայի Նամակագրության ոչնչացման փաստը լրագրողների համար ծառայեց որպես հաստատում[10][15][18][19] իբրև Վրուբելի անպատասխան սիրո և այդ պատճառով Պրախովի Վլադիմիրի տաճարում նկարելու հնարավոր մերժման։ Սակայն ժամանակակիցների վկայություններում չկա ոչ մի հիշատակում Վրուբելի Պրախովայի նկատմամբ տածած կրքի մասին։

Վրուբելի Պրախովայի նկատմամբ համակրանքի հիմք է համարվում նրա քրոջն ուղղված նամակներից մեջբերումները և ժամանակակիցների հիշողությունները .

Մի հրաշալի մարդ (ախ, Անյա, ինչպիսի մարդիկ են լինում) ինձ ասաց․ «Դուք չափազանց լավ եք մտածում ձեր մասին, հենց դա էլ խանգարում է ձեզ ապրել և վշտացնում է նրանց, ում դուք մտածում եք, թե սիրում եք։ Այնինչ դուք իրականում թաքցնում եք ամեն ինչ տարբեր թատերական պոզաների ետևում»…«Սերը պետք է լինի եռանդուն և անձնուրաց»։ Այդ ամենը պարզ է, իսկ ինձ համար՝ այն աստիճան է նոր։ Այս մեկուկես տարում ես արել եմ շատ չնչին և անպետք բաներ և դառնությամբ տեսնում եմ, թե ինչքան պետք է աշխատեմ ինձ վրա․․․Քո եղբայր՝ Միշա
- Մ․Ա․ Վրուբելի նամակը քրոջը (Նոյեմբեր, 1884 թվական, Կիև)
Քնքուշ Անյուտա, հազվադեպ եմ ես քեզ գրում։ (․․․) Մի խոսքով, անհամբեր սպասում եմ իմ աշխատանքի ավարտին, որպեսզի վերադառնամ։ Իսկ թե ինչու՞ եմ ուզում վերադառնալ՝ դա հոգու գործ է, և ամռանը, երբ հանդիպենք, կբացատրեմ։ Առանց այն էլ ես քեզ երկու անգամ ակնարկել եմ, իսկ մյուսներին դա էլ չեմ արել։ (...) Քեզ ջերմորեն սիրող եղբայր՝ Միշա։
- Մ․Ա․ Վրուբելի նամակը քրոջը (Փետրվար, 1885 թվական, Վենետիկ

Կոնստանտին Կորովինը հիշատակում է[20], որ մի անգամ տոթ ամռանը գնացել էր Վրուբելի հետ լողանալու այգու լճակում․ «Այդ ի՞նչ մեծ սպիտակ սպիի նման բծեր են ձեր կրծքին»-հարցրեց Կորովինը։ Վրուբելը պատասխանեց․ «Այո, սրանք սպիներ են, ես խազել եմ ինձ դանակով»։ Վրուբելը մտավ լողանալու, Կորովինը հետևեց նրան՝ շարունակելով զրույցը․ «Լողանալը լավ է, ամռանն ընդհանրապես շատ բան է լավ կյանքում։ Այնուամենայնիվ ասացեք, Միխայիլ Ալեքսանդրովիչ, այդ ինչ բան է, որ ձեզ խազել եք դանակով, չէ՞ որ այն պետք է որ ցավոտ լիներ։ Ինչ է դա, վիրահատութու՞ն է ինչ է»։ Կորովինը զննելով՝ տեսավ բազմաթիվ սպիտակ մեծ սպիներ։ «Կհասկանա՞ք դուք, -պատասխանեց Վրուբելը, -Նշանակում է, որ ես սիրել եմ կնոջ, իսկ նա ինձ՝ ոչ, և շատ բան խանգարոմ էր նրան հասկանալ ինձ։ Ես տառապում էի այդ խանգարող հանգամանքի մասին նրան բացատրելու անհնարինությունից։ Ես տառապում էի, բայց երբ խազեցի ինձ, տառապանքս մեղմացավ»։

Վրուբելն իրականում Վենետիկից գրում էր նամակներ Պրախովային, և մինչև մեր օրերը հասել են այդ նամակներից կտրված նկարներ, որոնք նա արել էր գրվածքը ձևավորելու համար։ Այդպիսի մի կտրվածքի հետևին, որի վրա նկարված էր կոնդոտիեր Բարտոլոմեո Կոլեոնիի արձանը, պահպանված է հետևյալ ֆրազը․ «Միայն թե դիպչեի․․․»[4]:

Գոյություն ունի մի տարբերակ ևս, որ Վրուբելն այդ ժամանակ սիրահարված էր ոչ թե Պրախովային, այլ ոմն Մարցելա Սոկոլովայի, և նա նույնիսկ Յան անունով ապօրինի որդի է ունեցել նրանից[21]։ Սակայն չկա 1884 թվականի մայիսից նոյեմբեր հատվածում այդ հարաբերությունները հաստատող ոչ մի փաստ։

Գնահատում և քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվեստաբանները, քննադատներն ու նկարիչները միաձայն ընդունեցին ո՛չ միայն Աստվածամոր դիմանկարի հաջողությունը, այլ նաև այլ աշխատանքների, որոնք Վրուբելն արել էր Կիրիլի եկեղեցում։ Հայտնի հավաքորդ Պավել Տրետյակովը գովեց[19] Վրուբելի այդ աշխատանքը, նա հատուկ եկավ Կիև՝ դիտելու այն և սաստիկ վշտացավ, որ չի կարող ձեռք բերել այն իր հավաքածուի համար[18]։

Նեստերով Միխայիլ Վասիլևիչը, որին Պրախովն ընդգրկել էր Վլադիմիրի տաճարի աշխատանքներին, հատկապես առանձնացնում էր Վրուբելի այս սրբապատկերը՝ ընդգծելով բյուզանդական ավանդույթի ու Վրուբելի յուրահատկության համատեղությունը․ «․․․ստացվել է ինչ-որ բան, ինչից կարող են աչքերն այրվել։ Առանձնահատուկ լավն է տեղական Աստվածածնի սրբապատկերը, էլ չասեմ՝ որ այն արտակարգ յուրատիպ է ու գրավիչ, բայց կարևորը՝ դա գծերի ու գույների հրաշալի ներդաշնակությունն է․․․Աստվածամոր (ոչ երիտասարդ) դիմանկարում զգացվում է արտակարգ լարվածություն՝ արտահայտված խիստ հուզականությամբ[2]»:

Արվեստաբան և քննադատ Ալեքսանդր Բենուան նշում էր Վրուբելի վարպետությունը և ընդգծում, որ համեմատելով Վրուբելի Կիրիլի եկեղեցու աշխատանքները Վիկտոր Վասնեցովի որմնանկարների հետ՝ վերջիններս «թվում են մակերեսային նկարազարդումներ»։ Բենուան ժխտում էր Վրուբելին «շառլատանության» ու «սեթևեթանքի» համար մեղադրանքները, սակայն միաժամանակ նշում էր, որ «Վրուբելը զուրկ չէր սեթևեթանքից» և, որ «Վրուբելը հանճար չէ, և ինչպես իր ժամանակակիցներից շատերը, մասնավորապես ռուս նկարիչներից, չի ճանաչում իր տաղանդի սահմանները, չգիտի իր ընդունակությունների շրջանակը և միշտ բարձր է էապես միայն իր համար օտար ոլորտներում։ Վրուբելը շարունակ «հանճար է ձևանում» և տհաճորեն վնասում է դրանով իր հրաշալի տաղանդին»[5]։

Քննադատ հավաքորդ Սերգեյ Մակովսկին կարծում էր, որ Վրուբելի դեբյուտային աշխատանքը Կիրիլի եկեղեցում համարվում է «Վրուբելի բարձրագույն ձեռքբերումը» և ժխտելով Վրուբելին «ոչ ռուսական (լեհական) ծագման» ու «էսթետիկ կոսմոպոլիտիզմի» համար մեղադրանքները՝ ընդգծում էր, որ ձեռքբերումն այդ «միանգամայն ազգային է»։ Միևնույն ժամանակ, Մակովսկին նշում էր, որ Վրուբելը «առաքելական հավատամքի տեսանկյունից՝ հեռու է անբասիր լինելուց․․․» և որ «բոլոր այդ սևեռուն, անհասկանալի լայնացված, մեծ բիբերից փչում է անդրշիրիմյան երկյուղ, որը հարազատ է նրա մշտական ուղեկից Նստած դևի պաթոսին[7]»:

Վերականգնման աշխատանքներ և կորուստի վտանգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիրիլի եկեղեցու պատկերակալի չորս դիմանկարներից խնդրահարույց է համարվում հենց Աստվածածնի դիմանկարը։ Վենետիկում Վրուբելը այն առաջինն էր նկարել և չգիտեր, որ ցինկե թիթեղի մակերևույթը անհրաժեշտ էր հատուկ ձևով նախապատրաստել, մյուս երեք դիմանկարների ժամանակ Վրուբելն այդ սխալը չկրկնեց։ Բացի այդ «Աստվածամայրը» կատարված է ոչ թե ցինկե ամբողջական թիթեղի վրա, այլ բաղկացած է երկու միացված կտորներից։

1929 թվականի հունիսի 27-ին հանձնաժողովը, որի կազմում էին պրոֆեսորներ Ֆ․Շմիդտը, Վ․Զումմերը, Ֆ․Էռնստը, ինչպես նաև Կ․ Մոշչենկոն, Վ․ Բազիլևիչը և Ա․ Ալեքսանդրովը, անցկացրեց «Աստվածածինը մանկան հետ» սրբապատկերի զննում։ Հանձնաժողովը որոշեց սրբապատկերի վերականգնումն սկսել լավրի վերականգնման արհեստանոցներում (վերանգնիչ Կ․Կրժեմանսկի) և նշեց ֆիզիկական և քիմիական հետազոտման անհրաժեշտությունը՝ պարտադիր ֆոտոֆիքսացիայով՝ հասկանալու նկարի կլպվելու պատճառը։ Քիմիական հետազոտությունն անցկացրեց Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի պրոֆեսոր Սենկովը։ Բացի հանձնաժողովի անդամներից ներկա էր Ռուսական Պետական թանգարանի տնօրեն Նարադովսկին։ 1929 թվականի սեպտեմբերի 4-ին հանձնաժողովի ներկայությամբ դիմանկարը հանվեց նկարակալից և տեղափոխվեց եկեղեցու կենտրոնական բեմ վերականգնման համար[22]։ Ավելի ուշ, ցրտերն ընկնելու պատճառով, այն տեղափոխեցին լավրի վերականգնման արհեստանոցներ։

Ուկրաինայի անկախության ձեռքբերումից հետո, 1991 թվականին ուկրաինական իշխանությունները կայացրին որոշում՝ № 83, հաշվառելու տաճարները, ճարտարապետական հուշարձանները, որոնք ենթակա չէին եկեղեցի վերադարձնելուն, այդ հուշարձանների մեջ էր նաև Կիրիլի եկեղեցին։ Սակայն 2002 թվականին այդ վճիռը բեկանվեց, և Կիրիլի եկեղեցին փոխանցվեց (Մոսկովյան պատրիարխատի) Ուկրաինական ուղղափառ եկեղեցուն[23]։

Թանգարանային վերականգնիչների և աշխատողների կարծիքով, Կիրիլյան եկեղեցու շահագործումը «ըստ իրական նշանակության» տանում էր որմնանկարների ու նկարակալների անխուսափելի փչացման ու քայքայման։ Մոմերի հալված կաթիլները ընկնում են որմնանկարների ու սրբապատկերների մակերևույթին, անհրաժեշտ խոնավոււթյան պահպանումն անհնարին է, իսկ եկեղեցական տոներին հավատացյալները մեջքով և ուսերով մաքրում են ունիկալ որմնանկարը։

Ավելին, եկեղեցուց հեռացման վտանգի տակ ընկավ նաև Վրուբելի հայտնի պատկերակալը․ Ուկրաինական ուղղափառ եկեղեցու համայնքը նրա ստեղծագործությունը ճանաչեց «ոչ եկեղեցու կանոններով սահմանված»[23]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Гомберг-Вержбинская Э. П., Подкопаева Ю. Н., Новиков Ю. В. +что+в+моё+отсутствие+комитет, +ведавший+денежными+средствами+%22&dq=%22Боясь, +что+в+моё+отсутствие+комитет, +ведавший+денежными+средствами+%22&hl=en&sa=X&ei=tkXwT5LDEZP14QSi2qnhDQ&redir_esc=y Михаил Александрович Врубель, М.: Искусство, 1976 - С. 383.
  2. ↑ 2,0 2,1 Врубель М. А. Переписка. Воспоминания о художнике // Л.-М.: Искусство, 1963. - С. 254-257.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Прахов Н. А. +что+в+моё+отсутствие+комитет, +ведавший+денежными+средствами+%22&dq=%22Боясь, +что+в+моё+отсутствие+комитет, +ведавший+денежными+средствами+%22&hl=en&sa=X&ei=tkXwT5LDEZP14QSi2qnhDQ&redir_esc=y Страницы прошлого: очерки - воспоминания о художниках, // под общ. ред. В. М. Лобанова. - К.: Мистецтво, 1958. - 308 с.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Коган Д. З. Творчество Врубеля / Жизнь в искусстве, М.: Искусство. - 1980, 544 с.
  5. ↑ 5,0 5,1 Бенуа А. Н. История русской живописи в XIX веке. XLII. М. А. Врубель // М.: Республика, 1995. - С. 408.
  6. ↑ «Власов В. Г. «Византийское и древнерусское искусство». Словарь терминов». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 7-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 Маковский С. К․ Силуэты русских художников / Врубель и Рерих Արխիվացված 2012-06-08 Wayback Machine. М., 1999. С. 88.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Прахов А. В. Воспоминания о Врубеле // Московская городская художественная галерея П. М. и С. М. Третьяковых / Под общ. ред. И. С. Остроухова. - М., 1909. - Кн. 1, ч. 2. - С. 157-168.
  9. ↑ Прахов Н. А., с. 90.
  10. ↑ 10,0 10,1 Щербашина Н. Сумасшедший гений подарил Киеву Богоматерь Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine // Комсомольская правда в Украине. - 2006. - 21 марта.
  11. ↑ Прахов Н. А., с. 97.
  12. ↑ Прахов Н. А., с. 106.
  13. ↑ Прахов Н. А., с. 105.
  14. ↑ Мурашко Н. И. Воспоминания старого учителя Արխիվացված 2013-04-11 archive.today - К.:, 1964. - С. 88. (ուկր.)
  15. ↑ 15,0 15,1 Унгурян О. Когда в кирилловской церкви появился написанный Врубелем образ Богоматери, киевляне узнали в нем черты одной известной в Киеве дамы // Факты, 04.01.2002.
  16. ↑ Пучков А. Кирилловские черновики А. В. Прахова Արխիվացված 2010-02-15 Wayback Machine (декабрь 1880 - ноябрь 1881 гг.) / Современные проблемы изучения, реставрации и сохранения культурного наследия / Выпуск IV, К.: Феникс, - 2007, C. 165.
  17. ↑ Дмитриева Н. А. Михаил Врубель. Незамеченные шедевры., М.: Детская литература, - 1984, C. 144. ISBN 5-08-001158-0
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Прокопенко В. Власть демона // Зеркало недели № 11, 17 марта 2001.
  19. ↑ 19,0 19,1 Жежера В. Врубель по Киеву гулял с зеленым носом / Газета по-украински № 88, 17.03.2006.
  20. ↑ Зильберштейн И. С., Самков В. А. Константин Коровин вспоминает… Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine М.: Изобразительное искусство, - 1990, с. 117.
  21. ↑ Светлова Е. Демоны Врубелей / Завещание Марцеллы Совершенно секретно, 1998.
  22. ↑ Государственный архив города Киева, Ф. 166, оп. 8, дело 418.
  23. ↑ 23,0 23,1 Шумейко Т. Украина: Искушение реституцией - между «религиозной свободой» и охраной культурных ценностей // Ежедневный журнал, 27 ноября 2010.

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Նկարներից մեկի վրա, որոնք կտրված էին Վրուբելի Պրախովին գրած նամակից, որը ոչնչացվել էր, կա ժամանակագրություն «21 Д.-V. W.» և մակագրություն. «Աստվածամոր համար Իտալացի բնորդուհու թույլտվությամբ»

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աստվածամայրը_մանկան_հետ_(նկար,_Վրուբել)&oldid=9352064» էջից