Առասպելական արարած
| Առասպելական արարած | |
|---|---|
 | |
| Ենթատեսակ | դիցաբանական կերպար և օրգանիզմ |
 Legendary creatures Վիքիպահեստում | |
Միֆական կամ առասպելական արարած, նաև հեքիաթային արարած կամ հեքիաթային գազան, առասպելական կերպարի տեսակ, գերբնական կենդանի/բույս, հաճախ` հիբրիդ, երբեմն` մարդակերպ (օրինակ՝ սիրեններ), որոնց գոյությունն ապացուցված չէ կամ հնարավոր չէ ապացուցել, և նկարագրված է դիցաբանական կամ բանահյուսական աղբյուրներում, որոշ պատմական փաստաթղթերում մինչև ժամանակակից դարաշրջանը։
Անտիկ դարաշրջանում այնպիսի հրեշներ, ինչպիսիք էին կիկլոպը և մինոտավրը, հայտնվել են հերոսական էպոսներում, որտեղ գլխավոր հերոսը պետք է ոչնչացներ այդ արարածներին։ Այլ արարածներ, ինչպիսիք են՝ միաեղջյուրները կամ վասիլիսկները, հիշատակվել են հնագույն տարբեր գիտնականների կողմից բնագիտական աշխատություններում[2][3][4]։
Մի շարք լեգենդար արարածների մասին վկայությունները գալիս են ավանդական դիցաբանությունից, իսկ հորինված արարածների նկարագրությունները վաղուց իրական են համարվում, ինչպիսիք են՝ վիշապները, գրիֆինները և միաեղջյուրները։ Մյուս պատկերացումները հիմնված էին առաջին անգամ տեսած իրական կենդանիների հետ հանդիպումների վրա, որոնց նկարագրությունները խեղաթյուրված էին, օրինակ՝ խոյը՝ «բույսի ցողունից աճող» գառը[5]։
Արարածներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շատ առասպելական կենդանիներ կան Անտիկ դարաշրջանի գրականության և արվեստի մեջ։ Օրինակ՝ «Ոդիսական»-ի սյուժեում կարևոր դեր են խաղում այնպիսի արարածներ, ինչպիսիք են՝ ցիկլոպը, Սկիլան և Խարիբդան, որոնք պետք է դիմակայեն հերոս Ոդիսևսին։ Այլ առասպելներում Գորգոն Մեդուզան պարտվում է Պերսևսին, Մինոտավրոսը՝ Թեսևսին, իսկ Հիդրան մահանում է Հերկուլեսի ձեռքով, Էնեասը կռվում է հարպիաների դեմ։ Այսպիսով՝ սյուժեում այս հրեշների հիմնական դերը գլխավոր հերոսների մեծությունն ընդգծելն է[6][7][8]։
Հաճախ նմանատիպ արտաքինով և դիմագծերով արարածներ հայտնվում են բոլորովին այլ մշակույթների և ժողովուրդների դիցաբանության մեջ։ Այսպես, օրինակ, հնդկական դիցաբանության մեջ հանդիպում են նաև կենտավրոսներ, քիմերաներ, տրիտոններ և պեգասներ։ Սֆինքսները հնդկական արվեստում հայտնվում են նաև որպես թևավոր առյուծներ, իսկ հյուսիսամերիկյան հնդկական դիցաբանության մեջ՝ պայասա թռչունը[9][10]։
Միջնադարյան արվեստում թե՛ իրական, թե՛ առասպելական կենդանիները կարևոր դեր են խաղացել։ Դրանք ներառված էին միջնադարյան զարդերի դեկորատիվ ձևերի մեջ՝ երբեմն վերջույթների խճճված միահյուսմամբ։ Երբեմն կենդանիների պատկերներն օգտագործվում էին առարկաներին հումորային իմաստ տալու կամ, ընդհակառակը, վեհություն հաղորդելու համար։ Քրիստոնեական արվեստում կենդանիները կրում էին խորհրդանշական բնույթ, օրինակ՝ գառը խորհրդանշում էր Քրիստոսին, աղավնին՝ Սուրբ Հոգուն, իսկ դասական արծվառյուծը մահացածների պահապանն էր։ Միջնադարյան գրքերը ներառում էին տարբեր կենդանիների նկարագրություններ և պատկերներ՝ անկախ դրանց գոյության ապացույցներից, օրինակ՝ վասիլիսկն անձնավորում էր սատանային, իսկ մանտիկորը խորհրդանշում էր գայթակղությունը[11]։
Այլաբանական գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միջնադարում առասպելական կենդանիների գործառույթներից մեկը այլաբանությունն էր։ Միաեղջյուրները, օրինակ, նկարագրվել են որպես անսովոր արագ և անորսալի կենդանիներ[12]։Համարվում էր, որ այս գազանին բռնելու միակ միջոցը օրիորդին իր տուն բերելն էր։ Միաեղջյուրը պետք է «ցատկեր նրա ծնկին և քներ», որից հետո որսորդը վերջապես կարող էր բռնել նրան[12]։ Սիմվոլիզմի առումով միաեղջյուրը Քրիստոսի փոխաբերությունն էր։ Միաեղջյուրները ներկայացնում էին անմեղության և մաքրության գաղափարը։ Յակով թագավորի Աստվածաշնչում ասվում է Սաղմոս 92։10-ում. «Բարձրացրո՛ւ իմ եղջյուրը միաեղջյուրի եղջյուրի պես»։ Յակով թագավորի թարգմանիչները եբրայերեն «re'em» բառը սխալմամբ թարգմանել են որպես «միաեղջյուր»[12]։ Հետագա տարբերակներում այս տերմինը թարգմանվում է որպես «վայրի ցուլ»[13]։ Միաեղջյուրի փոքր չափը խորհրդանշում է Քրիստոսի խոնարհությունը[12]։
Մեկ այլ սովորական լեգենդար արարած, որը միջնադարում այլաբանական գործառույթներ էր կատարում, վիշապն էր։ Վիշապները նույնացվում էին օձերի հետ, թեև նրանց հատկանիշները զգալիորեն փոփոխված էին։ Ենթադրվում էր, որ վիշապը շատ ավելի մեծ էր, քան մյուս բոլոր կենդանիները[12]։Ենթադրվում էր, որ վիշապը թույն չուներ, բայց կարող է առանց թույնի էլ սպանել այն ամենն, ինչին կդիպչեր։ Աստվածաշնչի սուրբ գրությունները նկարագրում են վիշապին որպես սատանայի ծառա, և վիշապի պատկերն օգտագործվել է ընդհանրապես մեղքը ներկայացնելու համար[12]։
Ենթադրվում էր, որ վիշապները ապրում էին այնպիսի վայրերում, ինչպիսիք են Եթովպիան և Հնդկաստանը։ Այս եզրակացությունները ակնհայտորեն պայմանավորված էին այդ տարածքների մշտական տաք կլիմայով:Ֆիզիոլոգիական առանձնահատկությունները առասպելական կենդանիներ պատկերող արվեստագետների ուշադրության կենտրոնում չէին, իսկ միջնադարյան բեստիարիները կարգաբանության մասին չէին մտածում։ Այնպիսի արարածները, ինչպիսիք են միաեղջյուրը և գրիֆինը, տեղ չեն գտել գրքի «առասպելաբանական» բաժնում[14], քանի որ առաջնային նշանակություն ուներ սիմվոլիզմը, ոչ թե իսկությունը։ Կենդանիներին պատկերելիս և նկարագրելիս, որոնց գոյությունն այժմ հաստատել են գիտնականները, կիրառվել է ֆանտաստիկ մոտեցում։ Հավանաբար, այս կենդանիների կրոնական և բարոյական նշանակությունը շատ ավելի կարևոր էր, քան ճշմարտացիությունը։ Միջնադարյան արվեստում առասպելական արարածների դերը հետազոտող գրող Նոնա Կ. Ֆլորեսը նշում է. «Մինչև տասներորդ դարը արվեստագետները առավել կապված էին այլաբանական մեկնաբանություններին և հրաժարվում էին նատուրալիստական պատկերներից»[14]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Bertuch, Friedrich Justin; Bertuch, Carl: Bilderbuch für Kinder: enthaltend eine angenehme Sammlung von Thieren, Pflanzen, Früchten, Mineralien ... alle nach den besten Originalen gewählt, gestochen und mit einer ... den Verstandes-Kräften eines Kindes angemessenen Erklärung begleitet (Band 1) (Weimar, 1801 (2. Aufl.))». digi.ub.uni-heidelberg.de. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 10-ին.
- ↑ The Encyclopædia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information. University Press. 1911. էջ 581.
- ↑ Bascom, William (1984). Alan Dundes (ed.). Sacred Narrative: Readings in the Theory of Mythology. University of California Press. էջ 9. ISBN 9780520051928. «table.»
- ↑ Simpson, Jacqueline; Roud, Steve (2000). A Dictionary of English Folklore. Oxford University Press. ISBN 9780192100191. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 24-ին.
- ↑ Large, Mark F.; John E. Braggins (2004). Tree Ferns. Portland, Oregon: Timber Press, Incorporated. էջ 360. ISBN 978-0-88192-630-9.
- ↑ «Monsters in Classical Mythology». Washington State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 6-ին.
- ↑ Grimal, Pierre. The Dictionary of Classical Mythology. Blackwell Reference, 1986.
- ↑ Sabin, Frances E. Classical Myths That Live Today. Silver Burdett Company, 1940.
- ↑ Murthy, K. Krishna (1985). Mythical Animals in Indian Art. Abhinav Publications. էջեր 68–69. ISBN 978-0-391-03287-3. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 10-ին.
- ↑ O'Flaherty, Wendy (1975). Hindu Myths: A Sourcebook. Penguin Books.
- ↑ Boehm, Barbara Drake (2012-01). «Animals in Medieval Art». Metropolitan Museum of Art. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 5-ին.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Gravestock, Pamela. "Did Imaginary Animals Exist?" In The Mark of the Beast: The Medieval Bestiary in Art, Life, and Literature. New York: Garland. 1999.
- ↑ J. L. Schrader. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, Vol. 44, No. 1, "A Medieval Bestiary" (Summer, 1986), pp. 1+12–55, 17.
- ↑ 14,0 14,1 Flores, Nona C., "The Mirror of Nature Distorted: The Medieval Artist's Dilemma in Depicting Animals". In The Medieval World of Nature. New York: Garland. 1993.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Առասպելական արարած» հոդվածին։ |
| ||||||
