Աբայ Կունանբաև

Աբայ Կունանբաև; ղազ.՝ Абай Құнанбайұлы
Ծննդյան անուն	ղազ.՝ Ибраһим Құнанбайұлы
Ծնվել է	հուլիսի 29 (օգոստոսի 10), 1845 կամ օգոստոսի 10, 1845
Ծննդավայր	Jidebai, Biysk Uyezd, Tomsk Governorate, Արևմտասիբիրական գեներալ-նահանգապետություն, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել է	հունիսի 23 (հուլիսի 6), 1904 (58 տարեկան) կամ հուլիսի 6, 1904 (58 տարեկան)
Վախճանի վայր	Jidebai, Biysk Uyezd, Tomsk Governorate, Ռուսական կայսրություն
Գերեզման	Mausoleum of Abai Qunanbaiuly
Մասնագիտություն	լեզվաբան, բանաստեղծ, թարգմանիչ, կոմպոզիտոր, հասարակական գործիչ և գրող
Լեզու	ղազախերեն
Ազգություն	Ղազախներ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
	Աբայ Կունանբաև Վիքիքաղվածքում
	Abai Kunanbaev Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աբայ (այլ կիրառումներ)

Աբայ Կունանբաև (ղազ.՝ Абай Құнанбайұлы, հուլիսի 29 (օգոստոսի 10), 1845^[1] կամ օգոստոսի 10, 1845(1845-08-10), Jidebai, Biysk Uyezd, Tomsk Governorate, Արևմտասիբիրական գեներալ-նահանգապետություն, Ռուսական կայսրություն - հունիսի 23 (հուլիսի 6), 1904^[1] կամ հուլիսի 6, 1904(1904-07-06), Jidebai, Biysk Uyezd, Tomsk Governorate, Ռուսական կայսրություն), ղազախ լուսավորիչ-բանաստեղծ, ղազախական գրականության հիմնադիրը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է հուլիսի 29-ին (օգոստոսի 10), Չինգիզի լեռներում (այժմ՝ Սեմիպալատինսկի մարզ, գյուղ Կարաուլ), խոշոր ֆեոդալ Կունանբայ Ուսկենբաևի ընտանիքում։ Սովորել է Սեմիպալատինսկի մեդրեսեում (1858-59), հաճախել տեղի ռուսական դպրոցը։ Ինքնուրույն սովորել է արաբերեն, պարսկերեն, ուզբեկերեն, ուսումնասիրել Արևելքի մեծ բանաստեղծների և գիտնականների գործերը։ Սեմիպալատինսկում ծանոթացել է ռուս հեղափոխական աքսորյալների հետ, նրանց ազդեցությամբ ուսումնասիրել ռուս գրականությունը։

Կունանբաևը գրական գործունեությունն սկսել է 35-ամյա հասակից։ Բանաստեղծի կոչումը տեսել է հայրենիքին և ժողովրդին ծառայելու մեջ։ «Քուլեմբային» (1888), «Վերջապես գավառական դարձա...» (1889) և «Կառավարիչն իշխանավորով է ուրախ» (1889) երգիծական գործերով ընդվզել է բռնության դեմ։ Ղազախական աուլների կյանքը պատկերել է «Գարուն» (1890), «Ամառ» (1886), «Աշուն» (1889), «Ձմեռ» (1888) բանաստեղծությունների շարքում։ Գրել է պատմաբանահյուսական թեմաներով պոեմներ՝ «Մասղութ» (1887), «Ասք Ազիմի մասին» (1889)։ «Խրատներ» աշխատության մեջ քննարկել է պատմության, փիլիսոփայության, մշակույթի, մանկավարժության, գրականագիտության, լեզվաբանության և այլ հարցեր։ Կունանբաևը միաժամանակ տաղանդավոր երգահան էր։ Նրա երգերն այժմ էլ երգվում են Ղազախստանում։ Մահացել է հունիսի 23-ին (հուլիսի 6), Կարաուլ գյուղում։ Կունանբաևի կերպարը գեղարվեստորեն մարմնավորել է Մ. Աուեզովը «Աբայ» վեպում (հայերեն հրատարակություն՝ 1952)։

Խրատներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբայի նշանակալից ստեղծագործություններից է կյանքի վերջին տարիներին նրա գրած «Қара сөз» (բառացի թարգմանած՝ «Պարզ (հասարակ) (տառացիորեն՝ սև) խոսք») արձակ պոեմը, որ բաղկացած է 45 կարճ առակաբանություններից կամ փիլիսոփայական տրակտատներից։ «Խրատներ»-ում արծարծվում են էթնիկ ղազախների պատմության, մանկավարժության, բարոյականության ու իրավունքի հմնահարցեր։ Ղազախական գրականության հիմնադիրի այդ երկը թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով, ընդ որում՝ ռուսերեն՝ մի քանի անգամ։

Առաջին թարգմանությունը, որ կատարել էր Վիկտոր Շկլովսկին, լույս է տեսել 1945 թվականին՝ Աբայի ծննդյան 100-ամյակի կապակցությամբ^[2] և հետագայում վերահրատարակվել 1954 և 1979 թթ.:
Ղազախ գրողներ Սաթիմժան Սանբաևն ու Ռոլան Սեյսենբաևը նույնպես թարգմանել են այդ գիրքը^[3]։
2010 թվականին եպիսկոպոս Գենադի Գոգոլևը կատարել է գրքի մասնակի չափածո թարգմանություն ռուսերեն^[4]^[5]։
«Խրատներ» գիրքը թարգմանվել է նաև ուզբեկերեն, թաթարերեն, թուրքերեն, անգլերեն, մոնղոլերեն^[6], ֆրանսերեն, լատիշերեն^[7], կորեերեն^[8], չինարեն^[9], գերմաներեն^[10], տաջիկերեն^[11] և մի շարք այլ լեզուներով։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուխթար Աուեզով, Աբայ (վեպ), Ե., Հայպետհրատ, 1952, 724 էջ։ Ռուսերենից թարգմ.՝ Հրանտ Բորոզանյան։
Орынбеков М. С. Философские воззрения Абая. — Алма-Аты: Білім, 1995. — 136 с.
Абай энциклопедиясы. — Алматы, 1995.
Анастасьев Н. Абай: Тяжесть полета. — М., 2008. — (серия ЖЗЛ) — 383 с.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Ռուսական մեծ հանրագիտարան (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
↑ Кунанбаев А. Избранное. Под ред. Л. Соболева. М.: Государственное издательство художественной литературы, 1945.
↑ Абай на языке Шиллера и Гете Archived 2011-11-03 at the Wayback Machine.
↑ «Епископ Геннадий (Гоголев) Слова Назидания Великого Абая в стихах»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019-01-11-ին։ Վերցված է 2019-05-29
↑ Слова Назидания Великого Абая в стихах — Митрополичий округ в РК
↑ «Слова Назидания на языках мира»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 5-ին։ Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29
↑ «Слова назидания» Абая перевели на латышский язык
↑ Презентация первого перевода Абая на корейский прошла без шума
↑ Абай. «Книга слов», Пекин, 1995.
↑ В год Германии в РК «Слова назидания» Абая будут изданы в дружественной стране на немецком языке Archived 2019-05-29 at the Wayback Machine..
↑ «Слова назидания» Абая это школа человечества — Казинформ, 23.06.2010.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

"Մեր Աբայը": էլեկտրոնային գրադարան
Աբայի «Көзімнің қарасы» երգը
Աբայի «Айттым сәлем, Қаламқас» երգը
Экзистенциальный характер религиозных воззрений Л. Н. Толстого и Абая Кунанбаева Archived 2014-07-27 at the Wayback Machine.
Абай… Кто он для казахов?
Абай Кунанбаев. Биография, память, стихи (на русском языке) — статья в литературном журнале Archived 2014-05-08 at the Wayback Machine.
Б.Канапьянов: «Աբայն ու Ա. Ս. Պուշկինը» Archived 2007-04-28 at the Wayback Machine.
Հավատի հիմնահարցը Աբայի փիլիսոփայության մեջ Archived 2014-07-27 at the Wayback Machine.
Աբայ Կունանբաևի ստեղծագործությունը Archived 2019-05-18 at the Wayback Machine.
Աբայի կենսագրությունը
Աբային նվիրված կայքէջ Archived 2011-07-22 at the Wayback Machine.
«Kara Sozder» (Խրատներ) Archived 2017-11-09 at the Wayback Machine.
Աբայի բանաստեղծությունները (ռուս.)
IMDB page for the 1995 biopic

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 14)։

[_ed47670e318784ca-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Ռուսական մեծ հանրագիտարան (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.

[hudlit-2] Кунанбаев А. Избранное. Под ред. Л. Соболева. М.: Государственное издательство художественной литературы, 1945.

[3] Абай на языке Шиллера и Гете Archived 2011-11-03 at the Wayback Machine.

[4] «Епископ Геннадий (Гоголев) Слова Назидания Великого Абая в стихах»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019-01-11-ին։ Վերցված է 2019-05-29

[5] Слова Назидания Великого Абая в стихах — Митрополичий округ в РК

[6] «Слова Назидания на языках мира»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 5-ին։ Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29

[7] «Слова назидания» Абая перевели на латышский язык

[8] Презентация первого перевода Абая на корейский прошла без шума

[Абай._«Книга_слов»,_Пекин,_1995-9] Абай. «Книга слов», Пекин, 1995.

[10] В год Германии в РК «Слова назидания» Абая будут изданы в дружественной стране на немецком языке Archived 2019-05-29 at the Wayback Machine..

[11] «Слова назидания» Абая это школа человечества — Казинформ, 23.06.2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]