Jump to content

Աբայ Կունանբաև

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աբայ (այլ կիրառումներ)
Աբայ Կունանբաև
Абай Құнанбайұлы
Abay Qunanbayuli
Абай Құнанбаев
Abai Kunanbaev
Ծննդյան անունղազ.՝ Ибраһим Құнанбайұлы
Ծնվել էհուլիսի 29 (օգոստոսի 10), 1845[1][2] կամ օգոստոսի 10, 1845(1845-08-10)[3][2]
ԾննդավայրJidebai, Biysk Uyezd, Տոմսկի նահանգ, Արևմտասիբիրական գեներալ-նահանգապետություն, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել էհունիսի 23 (հուլիսի 6), 1904[1] (58 տարեկան) կամ հուլիսի 6, 1904(1904-07-06)[3][2] (58 տարեկան)
Վախճանի վայրJidebai, Biysk Uyezd, Տոմսկի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
ԳերեզմանMausoleum of Abai Qunanbaiuly
Մասնագիտությունլեզվաբան, բանաստեղծ, թարգմանիչ, կոմպոզիտոր, հասարակական գործիչ, գրող և փիլիսոփա
Լեզուղազախերեն
ԱզգությունՂազախներ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
ԱմուսինDilda Alshinbayovna?
ԶավակներTuragul Abaiuli?, Akylbai Abayuly Kunanbaev?, Raikhan Abayovna?, Kulbadan Abayovna?, Abdirakhman Uskenbaev? և Magauiya Abayuly Kunanbaev?
Աբայ Կունանբաև Վիքիքաղվածքում
 Abai Kunanbaev Վիքիպահեստում

Աբայ Կունանբաև (ղազ.՝ Абай Құнанбайұлы, հուլիսի 29 (օգոստոսի 10), 1845[1][2] կամ օգոստոսի 10, 1845(1845-08-10)[3][2], Jidebai, Biysk Uyezd, Տոմսկի նահանգ, Արևմտասիբիրական գեներալ-նահանգապետություն, Ռուսական կայսրություն - հունիսի 23 (հուլիսի 6), 1904[1] կամ հուլիսի 6, 1904(1904-07-06)[3][2], Jidebai, Biysk Uyezd, Տոմսկի նահանգ, Ռուսական կայսրություն), ղազախ լուսավորիչ-բանաստեղծ, ղազախական գրականության հիմնադիրը։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է հուլիսի 29-ին (օգոստոսի 10), Չինգիզի լեռներում (այժմ՝ Սեմիպալատինսկի մարզ, գյուղ Կարաուլ), խոշոր ֆեոդալ Կունանբայ Ուսկենբաևի ընտանիքում։ Սովորել է Սեմիպալատինսկի մեդրեսեում (1858-59), հաճախել տեղի ռուսական դպրոցը։ Ինքնուրույն սովորել է արաբերեն, պարսկերեն, ուզբեկերեն, ուսումնասիրել Արևելքի մեծ բանաստեղծների և գիտնականների գործերը։ Սեմիպալատինսկում ծանոթացել է ռուս հեղափոխական աքսորյալների հետ, նրանց ազդեցությամբ ուսումնասիրել ռուս գրականությունը։

Կունանբաևը գրական գործունեությունն սկսել է 35-ամյա հասակից։ Բանաստեղծի կոչումը տեսել է հայրենիքին և ժողովրդին ծառայելու մեջ։ «Քուլեմբային» (1888), «Վերջապես գավառական դարձա...» (1889) և «Կառավարիչն իշխանավորով է ուրախ» (1889) երգիծական գործերով ընդվզել է բռնության դեմ։ Ղազախական աուլների կյանքը պատկերել է «Գարուն» (1890), «Ամառ» (1886), «Աշուն» (1889), «Ձմեռ» (1888) բանաստեղծությունների շարքում։ Գրել է պատմաբանահյուսական թեմաներով պոեմներ՝ «Մասղութ» (1887), «Ասք Ազիմի մասին» (1889)։ «Խրատներ» աշխատության մեջ քննարկել է պատմության, փիլիսոփայության, մշակույթի, մանկավարժության, գրականագիտության, լեզվաբանության և այլ հարցեր։ Կունանբաևը միաժամանակ տաղանդավոր երգահան էր։ Նրա երգերն այժմ էլ երգվում են Ղազախստանում։ Մահացել է հունիսի 23-ին (հուլիսի 6), Կարաուլ գյուղում։ Կունանբաևի կերպարը գեղարվեստորեն մարմնավորել է Մ. Աուեզովը «Աբայ» վեպում (հայերեն հրատարակություն՝ 1952)։

Խրատներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբայի նշանակալից ստեղծագործություններից է կյանքի վերջին տարիներին նրա գրած «Қара сөз» (բառացի թարգմանած՝ «Պարզ (հասարակ) (տառացիորեն՝ սև) խոսք») արձակ պոեմը, որ բաղկացած է 45 կարճ առակաբանություններից կամ փիլիսոփայական տրակտատներից։ «Խրատներ»-ում արծարծվում են էթնիկ ղազախների պատմության, մանկավարժության, բարոյականության ու իրավունքի հմնահարցեր։ Ղազախական գրականության հիմնադիրի այդ երկը թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով, ընդ որում՝ ռուսերեն՝ մի քանի անգամ։

  • Առաջին թարգմանությունը, որ կատարել էր Վիկտոր Շկլովսկին, լույս է տեսել 1945 թվականին՝ Աբայի ծննդյան 100-ամյակի կապակցությամբ[4] և հետագայում վերահրատարակվել 1954 և 1979 թթ.:
  • Ղազախ գրողներ Սաթիմժան Սանբաևն ու Ռոլան Սեյսենբաևը նույնպես թարգմանել են այդ գիրքը[5]։
  • 2010 թվականին եպիսկոպոս Գենադի Գոգոլևը կատարել է գրքի մասնակի չափածո թարգմանություն ռուսերեն[6][7]։
  • «Խրատներ» գիրքը թարգմանվել է նաև ուզբեկերեն, թաթարերեն, թուրքերեն, անգլերեն, մոնղոլերեն[8], ֆրանսերեն, լատիշերեն[9], կորեերեն[10], չինարեն[11], գերմաներեն[12], տաջիկերեն[13] և մի շարք այլ լեզուներով։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Большая российская энциклопедия (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p.
  4. ↑ Кунанбаев А. Избранное. Под ред. Л. Соболева. М.: Государственное издательство художественной литературы, 1945.
  5. ↑ Абай на языке Шиллера и Гете Արխիվացված 2011-11-03 Wayback Machine
  6. ↑ «Епископ Геннадий (Гоголев) Слова Назидания Великого Абая в стихах». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29-ին.
  7. ↑ Слова Назидания Великого Абая в стихах — Митрополичий округ в РК
  8. ↑ «Слова Назидания на языках мира». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29-ին.
  9. ↑ «Слова назидания» Абая перевели на латышский язык
  10. ↑ Презентация первого перевода Абая на корейский прошла без шума
  11. ↑ Абай. «Книга слов», Пекин, 1995.
  12. ↑ В год Германии в РК «Слова назидания» Абая будут изданы в дружественной стране на немецком языке Արխիվացված 2019-05-29 Wayback Machine.
  13. ↑ «Слова назидания» Абая это школа человечества Արխիվացված 2010-06-28 Wayback Machine — Казинформ, 23.06.2010.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբայ Կունանբաև» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբայ Կունանբաև» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 14)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աբայ_Կունանբաև&oldid=10235087» էջից