Նոր Երկիր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բնակավայր
Նոր Երկիր
ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
Մակերես35 000 քառակուսի մղոն, 90 650 կմ²
ԲԾՄ1547 մետր
Ժամային գոտիUTC+4
Նոր Երկիր (Ռուսաստան)##
Նոր Երկիր (Ռուսաստան)

Նոր Երկիր (ռուս.՝ Новая Земля[1]), կղզեխումբ Սառուցյալ օվկիանոսում՝ Բարենցի և Կարայի ծովերի միջև, ընդգրկված է Ռուսաստանի Արխանգելսկի մարզում՝ որպես Նոր Երկիր վարչական շրջան և տեղական ինքնակառավարման շրջանակներում՝ Նոր Երկիր քաղաքային շրջանի կարգավիճակում[2][3]։

Աշխարհագրություն և կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կղզեխումբը բաղկացած է երկու մեծ կղզիներից՝ Հյուսիսային և Հարավային, բաժանված նեղ (2-3 կմ) Մատոչկին Շար նեղուցով և շատ համեմատաբար փոքր կղզիներով, որոնցից ամենամեծը Մեժդուշարսկին է[4]։ Հյուսիսային կղզու հյուսիսարևելյան ծայրը՝ Ֆլիսինգսկի հրվանդանը, Եվրոպայի ամենաարևելյան կետն է։

Կուսովա Երկիրը Նոր Երկիր կղզեխմբի համեմատաբար մեծ կղզի է։

Կղզեխումբը ձգվում է հարավ-արևմուտքից հյուսիս-արևելք 925 կմ։ Նոր Երկրի ամենահյուսիսային կետը Մեծ Նարնջյան կղզիների արևելյան կղզին է, ամենահարավայինը՝ Պետուխովի Պինինյան կղզիները, արևմտյանը՝ Հարավային կղզու Սագի երկիր թերակղզու անանուն հրվանդանը։ Բոլոր կղզիների տարածքը կազմում է ավելի քան 83 հազար կմ²; Հյուսիսային կղզու լայնությունը մինչև 123 կմ է, հարավայինը՝ մինչև 143 կմ։ Հարավում Կարայի նեղուցը (լայնությունը՝ 50 կմ) բաժանվում է Վայգաչ կղզուց։

Կլիման արկտիկական է և խստաշունչ։ Ձմեռը երկար է և ցուրտ՝ ուժեղ քամիներով (քամիների արագությունը հասնում է 40-50 մ/վ-ի) և ձնաբուքերով, ինչի կապակցությամբ գրականության մեջ Նոր Երկիրը երբեմն կոչվում է «Քամիների Երկիր»։ Ցրտահարությունները հասնում են - 40 °C-ի։ Ամենատաք ամսվա՝ օգոստոսի միջին ջերմաստիճանը հյուսիսում 2,5 °C-ից հարավում՝ 6,5 °C։ Ձմռանը հյուսիսի և հարավի միջև տարբերությունը հասնում է 4,6°-ի։ Բարենցի և Կարա ծովերի ափերի միջև ջերմաստիճանի պայմանների տարբերությունը գերազանցում է 5°-ը։ Ջերմաստիճանի նման անհամաչափությունը պայմանավորված է այս ծովերի սառցե ռեժիմի տարբերությամբ։ Նոր Երկրի վրա կան շատ փոքր լճեր, արևի ճառագայթների տակ հարավային շրջաններում ջրի ջերմաստիճանը կարող է հասնել 18 °C-ի։

Հյուսիսային կղզու տարածքի մոտ կեսը զբաղեցնում են սառցադաշտերը։ Մոտ 20,000 կմ² տարածքի վրա կա շարունակական սառցե ծածկ՝ ձգվող գրեթե 400 կմ երկարությամբ և մինչև 70-75 կմ լայնությամբ։ Սառույցի հաստությունը 300 մ-ից ավելի է։ Մի շարք վայրերում սառույցը իջնում է ֆյորդներ կամ ճեղքվում բաց ծով՝ առաջացնելով սառցե պատնեշներ և սառցասարեր[5]։ Նոր Երկրի սառցադաշտերի ընդհանուր մակերեսը 29,767 կմ² է, որից մոտ 92%-ը ծածկված է սառցադաշտերով և 7,9% լեռնային սառցադաշտերով։ Հարավային կղզում կան արկտիկական տունդրայի հատվածներ։

Օգտակար հանածոներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կղզեխմբում, առաջին հերթին՝ Հարավային կղզում, հայտնի են օգտակար հանածոների հանքավայրերը՝ հիմնականում սև և գունավոր մետաղների հանքաքարերը։ Առավել նշանակալից է Ռոգաչևսկո-Տայնինսկի մանգան-հանքաքարի շրջանը, որն, ըստ գնահատականների, ամենամեծն է Ռուսաստանում։ Մանգանի հանքաքարերը կարբոնատային և օքսիդային են։ Կարբոնատային հանքաքարերը, մանգանի միջին պարունակությամբ 8-15%՝ տարածված են մոտ 800 կմ-անոց 2 տարածքում, P2 կատեգորիայի կանխատեսվող ռեսուրսները կազմում են 260 միլիոն տոննա։ 16-24-ից 45% մանգանի պարունակությամբ օքսիդի հանքաքարերը կենտրոնացած են հիմնականում շրջանի հյուսիսում՝ Հյուսիսային Տայնինսկի հանքաքարի դաշտում, P2 կատեգորիայի կանխատեսվող ռեսուրսները կազմում են 5 միլիոն տոննա։ Ըստ տեխնոլոգիական փորձարկումների արդյունքների՝ հանքաքարերը հարմար են մետաղագործական խտանյութ ստանալու համար։ Օքսիդային հանքաքարերի բոլոր հանքավայրերը կարող են արդյունահանվել բաց եղանակով։

Հայտնաբերվել են մի քանի հանքավայրեր (Պավլովսկոե, Սեվերնոյե, Պերևալնոյե) բազմամետաղային հանքաքարերի հանքավայրերով։ Պավլովսկոյե հանքավայրը, որը գտնվում է համանուն հանքավայրում, առայժմ Նոր Երկրի միակ հանքավայրն է, որի համար հաստատվել են մնացորդային պաշարներ։ C1 + C2 կատեգորիաներում կապարի և ցինկի մնացորդային պաշարները կազմում են ավելի քան 2,4 միլիոն տոննա, իսկ P1 կատեգորիայի կանխատեսվող պաշարները՝ 7 միլիոն տոննա (հաստատված է Ռուսաստանի Բնական պաշարների նախարարության կողմից 01.01.2003 թվական)։ Հանքաքարերում կապարի պարունակությունը տատանվում է 1,0-ից մինչև 2,9%, ցինկի՝ 1,6-ից մինչև 20,8%։ P2 կատեգորիայի Պավլովսկու հանքավայրի կանխատեսվող պաշարները ընդհանուր առմամբ կապարի և ցինկի համար կազմում են 12 միլիոն տոննա (հաստատված է Ռուսաստանի Բնական պաշարների նախարարության կողմից 01.01.2003 թվական)։

Մնացած հանքավայրերը շատ ավելի քիչ են ուսումնասիրվել։ Հայտնի է, որ Հյուսիսային հանքավայրը, ի լրումն կապարի և ցինկի, պարունակում է նաև արծաթ (պարունակությունը՝ 100-200 գ/տ), գալիում (0,1-0,2%), ինդիում, գերմանիում, իտրիում, իտերբիում և նիոբիում[6]։

Բոլոր հայտնի հանքավայրերը պահանջում են լրացուցիչ ուսումնասիրություն, ինչին խոչընդոտում են բնական պայմանները, անբավարար տնտեսական զարգացումը և կղզեխմբի հատուկ կարգավիճակը։

Կղզեխումբը ողողող ծովերի ջրային տարածքում հայտնաբերվել են մի շարք երկրաբանական կառույցներ, որոնք խոստումնալից են նավթի և գազի հանքավայրերի որոնման համար։

Շտոկմանովսկի գազի կոնդենսատի հանքավայրը, որը ամենամեծն է Ռուսաստանի դարակաշարում, գտնվում է Նովայա Զեմլյայի ափերից 300 կմ հեռավորության վրա։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին ժամանակներում Նոր Երկիրը բնակեցված է եղել անհայտ ցեղով, ովքեր, հավանաբար, պատկանել են Ուստ-Պոլուի հնագիտական մշակույթին։

Հարավային կղզու պղնձի թերակղզում (Կոստին Շար նեղուցի արևելյան ափ) հայտնաբերվել է երկու քարե լաբիրինթոս՝ Պրոպաշայա ծոցի Մալի ծոցի ափի հյուսիսային մասում[7][8][9]։

Ենթադրվում է, որ Նոր Երկիրը հայտնաբերվել է 12-13-րդ դարերում Նովգորոդի վաճառականների կողմից, սակայն դրա համոզիչ պատմական և փաստաթղթային ապացույցներ չկան։ Հին սկանդինավյանները չեն կարողացել ապացուցել կղզեխմբի հայտնաբերման հարցում իրենց առաջինը լինելը։ Կղզեխմբի անունը հին ռուսական ծագում ունի[10]։

Արևմտյան եվրոպացիներից Նոր Երկիր առաջինը այցելել է՝ 1553 թվականին անգլիացի ծովագնաց Հյու Ուիլոբին, որը Էդվարդ VI թագավորի (1547-1553) հրամանով գլխավորել է Լոնդոնի «Մոսկովյան ընկերություն» արշավախումբը՝ «հյուսիս-արևելյան անցումը գտնելու» և ռուսական պետության հետ հարաբերություններ հաստատելու համար։

1594 թվականին հոլանդացի ճանապարհորդ Վիլեմ Բարենցի առաջին արշավախումբը Նոր Երկրի ստրոգանովա ծովածոցում հայտնաբերել է ռուսական բնակավայ։ Արշավախմբի անդամները Նոր Երկրի արևմտյան ափի մի քանի կետերում հայտնաբերել են ռուսների ներկայության հետքեր։ Ակնհայտ է, որ XV-XVI դարերում Նոր Երկիր են այցելել որսով զբաղվող ռուս արդյունաբերողները[11]։

Ֆլամանդացի գիտնական Գերարդ Մերկատորի 1595 թվականի քարտեզի վրա Նոր Երկիրը ունեցել է մեկ կղզու կամ նույնիսկ թերակղզու տեսք։

«Մուրմանսկի ծովը» և Նոր Երկիրը Ռուսաստանի քարտեզի վրա, Բլաուի ատլասից, 1645 թվական:

1652 և 1671 թվականներին, ցար Ալեքսեյ Միխայլովիչի հրամանով, Ռոման Նեպլյուևի և Իվան Նեկլյուդովի արշավախմբերը ուղարկվել են Նոր Երկիր՝ արծաթե հանքաքարեր որոնելու համար, որոնց գրեթե բոլոր մասնակիցները մահացել են[12]։

1671 թվականին Փարիզում լույս է տեսել «Ճանապարհորդություն դեպի հյուսիսային երկրներ» աշխատությունը, որի հեղինակը՝ Նորմանդիայի ազնվական Պիեռ-Մարտեն դե Լամարտինյերը, 1653 թվականին դանիացի վաճառականների նավով այցելել է Նոր Երկիր։ Երեք նավակներով իջնելով Հարավային կղզու ափ՝ դանիացի նավաստիները և Լամարտինյերը այնտեղ հանդիպել են աղեղներով զինված Սամոյեդ որսորդներին, որոնք երկրպագել են փայտե կուռքերին[13]։

Հոլանդացի հայտնի բնագետ Նիկոլաաս Վիտսենը Հյուսիսային և Արևելյան Տարտարիա (1692) գրքում, որը Արևմտյան Եվրոպայում Սիբիրի և Ռուսաստանի հյուսիսի մասին առաջին գիտական աշխատանքն է, հայտնում է, որ Պետրոս Մեծը մտադիր է եղել Նոր Երկրի վրա ռազմական ամրոց կառուցել։

1760-1761 թվականներին կալվածատեր Սավվա Լոշկինն առաջին անգամ նավով անցել է հարավից հյուսիս Նոր Երկրի արևելյան ափի երկայնքով՝ երկու տարի անցկացնելով դրա վրա։

Նոր Երկրի առաջին ռուս հետազոտողը համարվում է ծովագնաց Ֆյոդոր Ռոզմիսլովը (մահացել է 1771 թվականին)։ 1768 թվականի հուլիսին Ռոզմիսլովի գլխավորած արշավախումբը կատարել է Մատոչկին Շար նեղուցի չափումները և ուսումնասիրություններ՝ կազմելով դրա ֆիզիկաաշխարհագրական, օդերևութաբանական մանրամասն նկարագրությունը և ափի մանրամասն քարտեզը[14]։ Արխանգելսկի նահանգապետ Ա. Ե. Գոլովցինը Ռոզմիսլովի արշավախմբի գիտական արդյունքների պատճեններով զեկույց է ուղարկել կայսրուհի Եկատերինա Երկրորդին։

1806 թվականին կանցլեր Ն. Ռումյանցևը միջոցներ է հատկացրել Նոր Երկրում արծաթի հանքաքար որոնելու համար։ Հանքարդյունաբերության պաշտոնյա Վ. Լուդլովի գլխավորած արշավախումբը «Մեղու» միաթույր թեքահարթակի վրա չի գտել արծաթ, այլ հայտնաբերել է գիպսի հանքավայրեր և առաջին անգամ հետազոտել է կղզեխմբի ափը Կոստին Շարից մինչև Մատոչկին Շար։

1821-1824 թվականներին լեյտենանտ Ֆ. Լիտկեի գլխավորած արշավախմբերը գույքագրել են Նովայա Զեմլյայի արևմտյան ափը Կարա նեղուցից մինչև Նասաու հրվանդան, ինչպես նաև կատարել են մի շարք օդերևութաբանական, գեոմագնիսական և աստղագիտական դիտարկումներ։

1832-1833 թվականներին Պ. Պախտուսովի արշավախումբը կազմել է կղզեխմբի Հարավային կղզու ամբողջ արևելյան ափի առաջին քարտեզը։

1837 թվականին դրոշակառու Ա. Ցիվոլկայի հրամանատարությամբ «Կրոտով» երկկայմ առագաստանավով և «Սբ. Ելիսեյ» փոքր նավով Կայսերական գիտությունների ակադեմիայի արշավախումբը՝ ակադեմիկոս Կարլ Էռնստ ֆոն Բերի գլխավորությամբ նավարկել է Արխանգելսկից դեպի Նոր Երկրի ափեր։ Հետազոտվել են Մատոչկա և Չիրակինա գետերը նեղուցում, Սերեբրյանկա ծոցը, Բեզիմյաննայա ծոցը, Նախվատովա գետի գետաբերանը, Կոստին Շար նեղուցի շրջակայքը։ Արշավախումբը կղզիներում մնաց մոտ մեկուկես ամիս՝ հավաքելով բնագիտական եզակի հավաքածուներ։

1838 թվականին դրոշակառու Ցիվոլկայի հրամանատարությամբ նոր արշավախումբ է ուղարկվել Նոր Երկիր՝ «Նոր Երկիր» և «Շպիցբերգեն» երկկայմ առագաստանավերով։

Չնայած գիտական հետազոտությունների առաջընթացին՝ մինչև 19-րդ դարի վերջը Նոր Երկիրը գործնականում անմարդաբնակ կղզեխումբ է եղել, որի մոտ պոմորներն ու նորվեգացիները ձկնորսություն և որս էին անում։ Նրանք չեն կարողացել կարող հաստատվել և ապրել կղզիներում, իսկ Նոր Երկիրը մնացել է միայն տարանցիկ կետ։ Ժամանակ առ ժամանակ առաջացել են փոքր դիվանագիտական հակամարտություններ, որոնցում Ռուսական կայսրությունն անընդհատ հայտարարել է, որ «Նոր Երկիր կղզեխումբը ամբողջությամբ ռուսական տարածք է»։

1870 թվականին փոխծովակալ Կ. Պոսյետի հրամանատարությամբ «Վարյագ» կորվետը և «Ժեմչուգ» կլիպեր նավը նավարկել են Նոր Երկիր։ Նավերի վրա են եղել ցարի եղբայր՝ Մեծ Դուքս Ալեքսեյ Ալեքսանդրովիչը, Արխանգելսկի նահանգապետ Ն. Կաչանովը, ակադեմիկոս Ալեքսանդր Միդենդորֆ։ Քարոզարշավը պետք է ցուցադրեր Նոր Երկրում Ռուսաստանի սեփականության իրավունքը։

Կղզեխմբի առաջին մշտական բնակիչը Թոմաս Վիլկան է։ Մշտապես ապրել է 1869 թվականից, երբ Պեչորայից տեղափոխել է իր ընտանիքին՝ կնոջը, 2 որդիներին և 2 դստրերին։

Նրանց հետևելով նենեցական մի քանի ընտանիքներ մշտական բնակության են տեղափոխվել Նոր Երկրում՝ 1872 թվականին։ 1877 թվականին հիմնադրվել է Փոքր Կարմակուլի ճամբարը, որտեղ վարչակազմի հրամանով վերաբնակեցվել է 6 նենեց ընտանիք՝ 24 հոգու չափով։

1879 թվականի ամռանը կղզեխումբ է այցելել կապիտան 1-ին աստիճանի արքայազն Լ. Ուխտոմսկու ռազմածովային արշավախումբը, որը թողել է հետաքրքիր աշխարհագրական նկարագրությունը հենց կղզիների և նրանց ժամանակավոր բնակիչների՝ Սամոյեդների (նենեցների) ազգագրական նկարագրության մասին։

1887-1888 և 1890-1891 թվականներին ճանապարհորդ, ազգագրագետ, գրող և լրագրող Կ. Նոսիլովը ռուս Կայսերական աշխարհագրական ընկերության անունից, երեք ձմեռ անց է կացրել Նոր Երկրում[15]։

Առաջին երկուսը նրա կողմից իրականացվել է Յուժնի կղզու Մալոյե Կարմակուլի կայարանում, որն այն ժամանակ միակ ռուսական բնակավայրն է եղել կղզեխմբում։ Դրա վերացումը կարող է հանգեցնել կղզիների նկատմամբ Ռուսաստանի վերահսկողության կորստի և նորվեգացիների կողմից դրանց գրավմանը։

Այս ձմեռների ժամանակ Կ. Նոսիլովը ուսումնասիրել է կղզու ափերը և հատել լեռնաշղթան, տեղական բուսական և կենդանական աշխարհը, կենդանիների միգրացիայի ուղղությունները, ինչպես նաև ուսումնասիրել այնտեղ տեղափոխված սամոյեդների ընտանիքների լեզուն և կենցաղային մշակույթը։

1889 թվականի գարնանը, երկու նենեցների հետ սահնակներով, Կ. Նոսիլովը գրեթե հազար կիլոմետրանոց արշավ է կատարել՝ Հարավային և Հյուսիսային կղզիներով՝ Մալի Կարմակուլից մինչև Կանկրին, Չեկին, Մեդվեժիե և Նեզնանիի ծովածոցեր։ 1889 թվականին Կարմակուլ կայարանում բացվել է «ամենահյուսիսային դպրոցը» նենեց երեխաների համար։

Կ. Նոսիլովի երրորդ ձմեռումը տեղի է ունեցել 1890-1891 թվականներին Մատոչկին Շար նեղուցի ափին, որտեղ հիմնել է կղզեխմբի առաջին օդերևութաբանական կայանը։

1901 թվականին հայտնի բևեռային նկարիչ Ալեքսանդր Բորիսովը ժամանել է Նոր Երկիր, որը այնտեղ հանդիպել և իր հետ վերցրել է երիտասարդ նենեց Վակո Վակոյին որպես ուղեկցող։ Նոր Երկրով 400 կիլոմետրանոց ճանապարհորդության ժամանակ Բորիսովը մշտապես էսքիզներ է կատարել։ Նկատելով երիտասարդ նենեցի տաղանդը, որը հետաքրքրված է եղել նկարչությամբ, Բորիսովը նրանց նկարչություն է սովորեցրել։ Երբ նկարիչ և գրող Ստեփան Պիսախովը 1903 թվականին աքսորվել է Նոր Երկիր, նկատել է Վիլկայի տաղանդը և նրան ներկեր ու մատիտներ նվիրել։

1909 թվականին Նոր Երկիր է եկել բևեռախույզ Վլադիմիր Ռուսանովը, որը Տիկո Վիլկայի և կապիտան Գրիգորի Պոսպելովի հետ միասին ուսումնասիրել է ամբողջ կղզեխումբը և կազմել է դրա ճշգրիտ քարտեզագրական նկարագրությունը։

1910 թվականին Կրեստովայա ծոցի Հյուսիսային կղզում հիմնվել է Օլգինսկի բնակավայրը, որն այն ժամանակ դարձել է Ռուսական կայսրության ամենահյուսիսային (74°08′ հյուսիսային) բնակավայրը[16]։

1911 թվականին մի արշավախումբ ուսումնասիրել է Հարավային կղզին հանդիպել է ռուս արդյունաբերողների անհետացած բնակավայրի, որի գոյության մասին մինչ այդ հայտնի չի եղել։ Այդ վայրը քարտեզների վրա ոչ մի տեղ նշված չի եղել, գյուղում գտնվել են մարդկային գանգեր, կմախքներ, ոսկորներ՝ ցրված բոլոր ուղղություններով։ Կանգնեցրած խաչերը, որոնք ըստ երևույթին եղել են գերեզմանատանը, ամբողջովին խարխուլ ու քայքայված են եղել, խաչաձողերը թափված, իսկ դրանց վրայի մակագրությունները՝ ջնջված։ Ընդհանուր առմամբ արշավախումբն այստեղ հաշվել է մոտ 13 մարդու աճյուն[17]։

1921 թվականին խորհրդային իշխանությունների համաձայնությամբ Նոր Երկիր է հետախուզվել Օլաֆ Հոլտեդալի նորվեգական երկրաբանական արշավախմբը[18]։ Արշավախումբն անցել է Մատոչկին Շար նեղուցով, ուսումնասիրել Մաշիգին ծովածոցը, քարտեզագրել մի շարք կղզիներ[19]։ Հոլտեդալը դահուկներով արշավ է իրականացրել սառցադաշտում[20]։ Նորվեգացիները հետազոտել են նաև Գորբովյան և Կրեստովյան կղզիները, Ծովակալության թերակղզին[21]։ Արշավախմբի արդյունքների հիման վրա 1920-ականների վերջին պատրաստվել են Նոր Երկրի բուսական և կենդանական աշխարհի վերաբերյալ երկու հատոր[21]:Հավաքվել են նաև պալեոնտոլոգիական հավաքածուներ, կազմվել է Մաշիգինա ծովածոցի քարտեզը (հնարավոր է եղել բացահայտել սառցադաշտերի փոփոխությունները՝ համեմատելով Ռուսանովի 1909 թվականի հետազոտությունների հետ)[21]։

Նոր Երկիր. Տեսարան տիեզերքից.

Կղզու պատգամավորների խորհրդի առաջին ընտրությունները տեղի են ունեցել 1925 թվականի մարտի 15-ին[22]։

1927 թվականի մարտի 27-ից Նոր Երկիրը, ինչպես Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոսի մյուս կղզիները, կառավարվում է Համառուսաստանյան կենտրոնական գործադիր կոմիտեի և ՌՍՖՍՀ ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի հատուկ կանոնակարգով։ 1929 թվականին նրանք անցել են Հյուսիսային երկրամասի գործկոմի անմիջական իրավասության ներքո։

1939 թվականին Ֆինլանդիայի հետ հարաբերությունների սրման պատճառով Սոլովեցկի բանտը տեղափոխվել է Նոր Երկիր և Նորիլսկ, քանի որ այն մոտ է եղել սահմանին։ Սկսվում է կղզեխմբի՝ տրանսպորտային ենթակառուցվածքների վրա գտնվող ռազմաարդյունաբերական օբյեկտների գերիների կողմից լայնածավալ շինարարությունը։ Նոր «գոտիները» յուրացնելու համար ուղարկվել են 58-րդ հոդվածով դատապարտված քաղբանտարկյալներ, սակայն Նոր Երկրից կենդանի բանտարկված բանտարկյալներից ոչ ոք չի վերադարձել, իսկ եթե վերադարձել են, հուշեր չեն գրել[23]։

Մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկիզբը կղզեխմբում եղել է 12 մշտական բնակավայր։ 1942 թվականի օգոստոսի 18-ին ձևավորվել է «Նոր Երկիր» ռազմածովային բազան՝ որպես Սպիտակ ծովի նավատորմի մաս, սեպտեմբերի 10-ին ավարտվել է Ռոգաչևոյում օդանավակայանի կառուցումը, իսկ սեպտեմբերի 25-ին՝ ծովային օդանավակայան Սամոյեդ ծոցում[22]։

նենեցիներին մայրցամաք վտարելուց հետո, 1957 թվականի հուլիսի 15-ի Արխանգելսկի շրջանային խորհրդի գործադիր կոմիտեի որոշմամբ, 1957 թվականի օգոստոսի 1-ից վերացվել է Նովոզեմելսկի կղզու խորհուրդը՝ համաձայն ՌՍՖՍՀ Գերագույն Խորհրդի Նախագահության 08/27/1956 թվականի թիվ 764 որոշման։

1988 թվականից մինչև 2014 թվականը կղզեխմբում գործում է Ռուսաստանի մշակութային և բնական ժառանգության գիտահետազոտական ինստիտուտի Արկտիկական ծովային համալիր արշավախումբը Դ. Լիխաչևի և Պ. Բոյարսկու գիտական ղեկավարությամբ։

2009 թվականին աշխարհագրագետ և բևեռախույզ Պ. Բոյարսկու նախաձեռնությամբ Նոր Երկիր կղզեխմբի հյուսիսում ստեղծվել է Ռուսաստանի Արկտիկայի ազգային պարկը[24][25]։

2015 թվականին Հյուսիսային նավատորմի հիդրոգրաֆիստները գրանցել են յոթ հրվանդանների և չորս նեղուցների ձևավորումը, հայտնաբերել ինը կղզի Արկտիկայի ռուսական մասում[26]։

Ընդհանուր առմամբ, Նովայա Զեմլյա և Ֆրանց Յոզեֆ Երկրի կղզեխմբերի տարածքում 2015-2019 թվականների ընթացքում հայտնաբերվել և գրանցվել են մոտ 40 նոր կղզիներ, հրվանդաններ և ծովածոցեր[27]։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոգաչևո (գյուղ)

Վարչական առումով Նոր Երկիրը Արխանգելսկի շրջանի առանձին քաղաքային կազմավորում է։ Նոր երկիր մուտք գործելու համար անհրաժեշտ է հատուկ անցագիր։

Մինչև 1990-ականների սկիզբը Նոր Երկրում բնակավայրերի գոյության մասին տեղեկությունը եղել է պետական գաղտնիք։ Վարչական կենտրոնը՝ Բելուշյա Գուբա քաղաքատիպ ավանն է, որը գտնվում է Հարավային կղզում, ունի 2861 բնակիչ (2022)։ Երկրորդ բնակավայրը Նոր Երկրում, որն այժմ գոյություն ունի, Ռոգաչևո գյուղն է (715 մարդ, 2022)՝ Բելուշյա ծովածոցից 12 կմ հեռավորության վրա։ Այստեղ է գտնվում Ամդերմա-2 ռազմական օդանավակայանը։ Մատոչկին Շար նեղուցի հարավային ափին՝ 350 կմ դեպի հյուսիս, գտնվում է Սևերնի գյուղը (առանց մշտական բնակչության), որը ստորգետնյա փորձարկման, հանքարդյունաբերության, շինարարական և տեղադրման աշխատանքների բազա է։ Հյուսիսային կղզում ներկայումս բնակավայրեր չկան։

Բնիկ բնակչությունը՝ նենեցները, ամբողջությամբ վտարվել է կղզիներից 1950-ականներին, երբ ստեղծվել է ռազմական հրաձգարանը։ Բնակավայրերի բնակչությունը հիմնականում կազմում են զինվորականներն ու շինարարները[28][29][30]։

Համաձայն 2010 թվականի Համառուսաստանյան մարդահամարի արդյունքների՝ Նոր Երկրի բնակչությունը կազմում է 2429 մարդ և կենտրոնացած է միայն երկու բնակավայրերում՝ Բելուշյա Գուբա և Ռոգաչևո[31]։

Ֆլորա և ֆաունա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսանովա Թերակղզի
Ռուսաստանի Արկտիկայի ազգային պարկ, Նոր Երկրի հյուսիսային հատվածը:

Նոր Երկիրը եզակի բնական տարածաշրջան է։ Նրա կենդանական և բուսական աշխարհը դեռևս պահպանում է իրենց բնական վիճակը նոսր բնակեցված տարածքների և մարդկային փոքր միջամտության արդյունքում[32][33]։

Ֆիտոցենոզի ձևավորման գործում հիմնական դերը պատկանում է մամուռներին և քարաքոսերին։ Վերջիններս ներկայացված են կլադոնիումի տեսակներով, որոնց բարձրությունը չի գերազանցում 3-4 սմ-ը։ Զգալի դեր են խաղում նաև արկտիկական միամյա խոտաբույսերը։ Կղզիների սակավաթիվ բուսական աշխարհին բնորոշ են սողացող տեսակները, ինչպիսիք են սողացող ուռենին (Salix polaris), հակառակ տերևավոր ուռենին (Saxifraga oppositifolia), լեռնային քարաքոսը և այլն։ Բուսականությունը հարավային մասում հիմնականում գաճաճ կեչիներ են, մամուռ և ցածր խոտ, գետերի, լճերի և ծոցերի մոտակայքում աճում են շատ սնկեր՝ կաթնային սունկ և այն։

Սագի լճում հանդիպում են քաղցրահամ ջրերի ձուկ, մասնավորապես՝ լերկամորթ ձուկ։

Նոր Երկիր կղզեխմբում տարբեր հեղինակների համատեղ տվյալների համաձայն, հայտնաբերվել է իշամեղուների 6 տեսակ[34][35][36][37]։ Նոր Երկրի Հարավային կղզում հայտնաբերվել է ցերեկային թիթեռների 6 տեսակ[38][39][40]։ Տարածքների ափամերձ դիրքը կարող է էապես սահմանափակել տեսակների թիվը տեղական թիթեռների ֆաունայում՝ անբարենպաստ բնական և կլիմայական պայմանների պատճառով։ Լեպիդոպտերայի թռիչքի ժամանակը սովորաբար շատ կարճ է և ընկնում է ամենատաք ժամանակահատվածում, մինչդեռ ամառային ժամանակը կարող է զգալիորեն փոխվել՝ կախված եղանակային պայմաններից[38]։

Արշիպելագի կղզիներում կարելի է գտնել Արկտիկայի ռուսական շրջանի ամենամեծ թռչունների շուկաները։ Այստեղ բնակություն են հաստատում Ատլանտյան թանձրահավերը, որորները[41]։ Ամենատարածված թռչուններն են՝ բևեռային ջրածիծառը, թավշաոտ ճուռակը, ծովահենաորորները (կարճապոչ, երկարապոչ, միջին), սպիտակ կաքավը, սպիտակաճակատ սագը, եղջերավոր արտույտը, սովորական քարաթռչնակը և այն։ Կա նաև կարապի երկու տեսակ՝ փոքր և ճչան։ Ջրլեռնային թռչունները և ճահիճները հանդիպում են հիմնականում լճերում, ճահճային հարթավայրերում, գետերի և առուների վրա։ Բևեռային անապատների գոտում թռչունների պոպուլյացիան ծայրահեղ աղքատ է, ցամաքային թռչունների սննդի պակասը և ծայրահեղ կլիմայական պայմանները հանգեցնում են որոշ տեսակների թվի կտրուկ նվազմանը և մյուսների իսպառ բացակայությանը։ Միայն ծովի հետ այս կամ այն կերպ կապված տեսակներն են ի վիճակի բևեռային անապատների գոտում մեծ պոպուլյացիա պահպանել, հետևաբար այս գոտու թռչնաֆաունայում գերակշռում են ճայերը և որորները[42][43]։

Կաթնասուններն ավելի քիչ են, քան թռչունները և ավելի քիչ են հանդիպում։ Դրանցից տարածված են արկտիկական աղվեսները, լեմինգները, ինչպես նաև հյուսիսային եղջերուները։ Սպիտակ արջերը հարավային շրջաններ են գալիս ցուրտ եղանակի սկսվելուն պես՝ վտանգ ներկայացնելով տեղի բնակիչների համար։

Միջուկային հրաձգարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանի Դաշնության պաշտպանության պետի առաջին տեղակալ Արկադի Բախինը Սուվորովի շքանշան է հանձնում Ռուսաստանի Դաշնության Կենտրոնական հրաձգարանին, 2014 թվականի սեպտեմբեր 17:
Լքված ռազմական տեխնիկա
Լքված ռազմական բեռնատարները նախկին հրաձգարանի տարածքում

Այն բանից հետո, երբ ԽՍՀՄ ղեկավարությունը եկավ այն եզրակացության, որ Սեմիպալատինի միջուկային հրաձգարանը չի կարող ապահովել փորձարկումների տվյալ ինտենսիվությունն ու հզորությունը, ստեղծվել է պետական հանձնաժողով՝ ծովակալ Ն․ Սերգեևի ղեկավարությամբ։ Տարբեր տարբերակներ ուսումնասիրելուց հետո ընտրությունը կանգնել է Նոր Երկիր կղզեխմբի վրա։ Պոլիգոնի կենտրոնն ընտրվել է Բելուշյե գյուղը, իսկ օդանավակայանը կառուցվել է Ռոգաչևոյի շրջանում։ Տեղի բնակիչներին վտարել են Արխանգելսկի մարզ, որտեղ նրանց կացարան է տրամադրվել։ Զորավարժարանի առաջին պետ է նշանակվել Խորհրդային Միության հերոս, 1-ին աստիճանի կապիտան Ստարիկովը[44]։

Նոր Երկրի միջուկային զենքի փորձարկման հրաձգարանը բացվել է 1954 թվականի սեպտեմբերի 17-ին։ Սառը պատերազմի ժամանակ այն նախատեսված է եղել ռազմածովային նավատորմի օբյեկտների վրա պայթյունների վնասակար ազդեցությունը ուսումնասիրելու և դրանց պաշտպանության միջոցներն ու մեթոդները մշակելու համար[45]։

Հրաձգարանում փորձարկումներն իրականացվել են 3 տեխնոլոգիական հարթակներում[45]։

Ռադիոակտիվ թափոնների հեռացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացի միջուկային զենքի փորձարկումից՝ Նովայա Զեմլյայի տարածքը (ավելի ճիշտ՝ նրա արևելյան ափին անմիջականորեն հարող ջրային տարածքը) 1957-1992 թվականներին օգտագործվել է հեղուկ և պինդ ռադիոակտիվ թափոնների (RW) հեռացման համար[46]:1992 թվականին Նոր Երկրի տարածքը (ավելի ճիշտ՝ նրա արևելյան ափին հարակից ջրային տարածք) օգտագործվել է նաև ռադիոակտիվ թափոնների թաղման համար։ Ըստ էության, դրանք ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի ռազմածովային ուժերի հյուսիսային նավատորմի ստորջրյա և մակերեսային նավերից աշխատած միջուկային վառելիքով տարաներ էին (իսկ որոշ դեպքերում՝ ամբողջությամբ ռեակտորային կայանքներ), ինչպես նաև ատոմային էլեկտրակայաններ ունեցող սառցահատներ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Читая карту Арктики… | Публикации | Вокруг Света». www.vokrugsveta.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 8-ին.
  2. ↑ «Устав Архангельской области». docs.cntd.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  3. ↑ «Областной закон от 23 сентября 2009 года N 65-5-ОЗ «Об адմինիстративно-территориальном устройстве Архангельской области»». docs.cntd.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  4. ↑ Книпович Н. М., Шокальский Ю. М. (1890–1907). «Новая Земля». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  5. ↑ O.Ya. Sochnev, K.A. Kornishin, P.A. Tarasov, A.L. Salman, A.F. Glazovsky Studies of glaciers in the Russian Arctic for safe marine operations in iceberg waters // Neftyanoe khozyaystvo - Oil Industry. — 2018. — В. 10. — С. 92–97. — ISSN 0028-2448. — doi:10.24887/0028-2448-2018-10-92-97
  6. ↑ «ПОЛЕЗНЫЕ ИСКОПАЕМЫЕ НОВОЙ ЗЕМЛИ». Vuzlit. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  7. ↑ «Лабиринт». issuu.com (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  8. ↑ Новая Земля. Книга 2. Часть 1. Под общ. ред. П. В. Боярского. М., 1998.
  9. ↑ «Неизвестная Арктика» (PDF). nov-zemlya.ru (ռուսերեն). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. // Новоземельские вести, пятница, 06 декабря, 2013. № 49 (417)
  10. ↑ Charnock, Richard Stephen. «Local Etymology: A Derivative Dictionary of Geographical Names». books.google.com (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link). — London: Houlston and Wright, 1859. — P. 192.
  11. ↑ Александрова В. Д., Зубков А. И. «Физико-географический очерк Новой Земли». geolmarshrut.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  12. ↑ Ципоруха М. И. «Моря Российской Арктики». thelib.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  13. ↑ Пьер-Мартен де Ламартиньер. «Путешествие в северные страны». www.vostlit.info (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  14. ↑ «Всё об архипелаге Новая Земля. Освоение Новой Земли». belushka.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  15. ↑ «Всё об архипелаге Новая Земля. Заселение Новой Земли». belushka.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  16. ↑ Сосновский И. В. «Всеподданнейший отчёт о состоянии Архангельской губернии за 1909 год. Архангельск, 1911». Проект «Электронная память Арктики» (ռուսերեն). emaproject.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  17. ↑ Природа и люди, 1912, № 21
  18. ↑ Вехов Н. Экспедиция «Голубой горы» // Уральский следопыт. — 2020. — № 7 (757). — С. 9 — 10.
  19. ↑ Вехов Н. Экспедиция «Голубой горы» // Уральский следопыт. — 2020. — № 7 (757). — С. 11 — 12.
  20. ↑ Вехов Н. Экспедиция «Голубой горы» // Уральский следопыт. — 2020. — № 7 (757). — С. 12 — 13.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Вехов Н. Экспедиция «Голубой горы» // Уральский следопыт. — 2020. — № 7 (757). — С. 13.
  22. ↑ 22,0 22,1 «О муниципалитете» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  23. ↑ Ильинская А. В. Соловки. Документальная повесть о новомучениках Արխիվացված 2022-03-14 Wayback Machine. // Литературная учёба. — 1991. — № 2. — С. 63.
  24. ↑ Боярский П. ««Русская Арктика» — уникальна» (ռուսերեն). // Интернет-издание «Вести.ру». 2009 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 23-ին.
  25. ↑ Донских, Екатерина. Авантюрист в Арктике. Как из романтика вырос уникальный учёный(ռուս.) // Аргументы и факты : газета. — 2014. — № 9 (1738) за 26 февраля. — С. 62.
  26. ↑ «Гидрографы Северного флота открыли остров в районе Новой Земли». ТАСС (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  27. ↑ «В Арктике открыли пять новых островов» (ռուսերեն). РИА Новости. 20190827T1346+0300Z. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  28. ↑ «Новая Земля — история заселения» (ռուսերեն). arhangelsk.allnw.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  29. ↑ «Географическая характеристика Новой земли» (ռուսերեն). arhangelsk.allnw.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  30. ↑ Музыкина В. (2004 թ․ դեկտեմբերի 31). «Отец Иннокентий, монах-полярник. Житие на Новой Земле» (ռուսերեն). pravda.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  31. ↑ «Численность населения населённых пунктов Архангельской области] по результатам [[Всероссийская перепись населения (2010)|Всероссийской переписи населения (2010)]], Архангельскстат» (ռուսերեն). Архангельскстат (arhangelskstat.ru). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին. {{cite web}}: URL–wikilink conflict (օգնություն)
  32. ↑ T. Larsen, D. Nagoda, J. R. Andersen. The BarentsSea Ecoregion. A biodiversity assessment // St.Petersburg biodiversity workshop 12-13 May 2001.
  33. ↑ «Экосистемы полярных пустынь, тундр и лесотундр». Информационные ресурсы BioDat (ռուսերեն). biodat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  34. ↑ Чернов Ю. И. Краткий очерк животного населения тундровой зоны СССР // Зональные особенности населения наземных животных. М.: 1966. С. 52-91.
  35. ↑ Rasmont P. 1982. A propos des bourdons (Hymenoptera, Apidae) de la Corse // Bulletin de la Société Entomologi- que de Mulhouse, 4: 49-61
  36. ↑ Løken A.1973. Studies of scandinavian bumble bees (Hymenopt era, Apidae) // Norwegian Journal of Entomo- logy, 20 (1): 1-218
  37. ↑ Skorikov A. S. 1937. Die grönländischen Hummeln im Aspekte der Zi rkumpolarfauna // Entomologiske Meddelelser, 20: 37-64.
  38. ↑ 38,0 38,1 Чернов Ю. И., Татаринов А. Г. Дневные бабочки (Lepidoptera, Rhopalocera) в фауне Арктики // Зоол. журн. 2006. Т. 85, № 10. С. 1205—1229
  39. ↑ Kuznetsov N.Ya. Some New Eastern and American Elements in the Fauna Lepidoptera of Polar Europe // Докл. АН СССР. Сер. A. 1925. С. 119—122.
  40. ↑ Rebel H. Lepidoptera von Novaja Semlja // Rep. of the Scientific Results of the Norwegian Expedition to Novaya Zemlya. 1923. № 7. P. 3-15.
  41. ↑ «Звери Европы. Колгуев, Вайгач и Новая Земля» (ռուսերեն). evrozveri.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 27-ին.
  42. ↑ Тертицкий Г. М., Покровская И. В. О фауне и населении птиц Новой Земли // Русский орнитологический журнал. — 2011. — Т. 20. — № 688. — С. 1836—1839.
  43. ↑ Pokrovskaya I.V., Tertitsky G.M. 1995. Seabird counting during the arctic cruise of r/v «Ivan Kireev» to Novaya Zemlya and Franz Joseph Land (July-August 1992) // Atlas of the Southern Spitsbergen Marine Fauna, supplement — Seabirds distribution in the Barents and Greenland Seas, during the summer seasons, 1991—1995. Gdansk: 105—114.
  44. ↑ Ядерные испытания. Ядерные испытания в Арктике. Кн. I. Т. 1. Арктический ядерный полигон (в двух частях). Картуш. 2006.
  45. ↑ 45,0 45,1 Сыч Ю. Г., Дубинко Л. В. Радиоэкологическая обстановка на архипелаге Новая Земля // Арктика: экология и экономика. — 2012 — № 1(5). — С. 48-59.
  46. ↑ Саркисов А. А., Высоцкий В. Л., Сивинцев Ю. В., Никитин В. С. «Проблемы радиационной реабилитации арктических морей, способы и пути их решения» (PDF). www.ibrae.ac.ru (ռուսերեն). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նոր_Երկիր&oldid=9806212» էջից