Մեղեդի ծննդյան
| Մեղեդի ծննդյան | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | Տաղ |
| Հեղինակ | Գրիգոր Նարեկացի |
| Բնագիր լեզու | գրաբար |
Մեղեդի ծննդյան, տաղ, հայ միջնադարյան միստիկ բանաստեղծ, աստվածաբան Գրիգոր Նարեկացու (951-1003) լավագույն ստեղծագործություններից մեկը։ Նվիրված է Մարիամ Աստվածածնին՝ ի տարբերություն հեղինակի այլ ստեղծագործությունների, որոնցում Աստվածածինը գովերգվում է որպես բարեխոս իր Որդու առջև։ Այստեղ հեղինակը Թորոս Ռոսլինի, Դա Վինչիի վրձնին բնորոշ գեղանկարչական նրբանկատությամբ նկարագրում և քնքշորեն գովերգում է Աստվածամոր «մարգարտափայլ գեղեցկությունը», որը երկնային լույս, գեղեցկություն և մաքրություն է ճառագում, միաժամանակ՝ իրական, չքնաղ ու ցանկալի կին է։ Նկարագրելով անգամ հանդերձանքի մանրամասները՝ Նարեկացին տաղն ավարտում է Նորածին մանկանը փառք տալով՝ որպես Աստվածամոր անզուգականությունը ընդգծող մեծ զարդ։
Մեղեդի ծննդյանը միջնադարյան «աշխարհիկ» քնարերգության հիմնադիր տաղերից մեկն է[1]։
Բովանդակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նարեկացին տաղում նկարագրել է Աստվածամորը՝ իր ողջ շքեղությամբ և փայլով, և ավարտել Փրկչի գալուստով, որն էլ ամբողջական է դարձնում Աստվածամոր գեղեցկությունը։ Նկարագրել է Աստվածամոր ծով աչքերը, որոնք նման են արեգակների և ծավալվել են ծիծաղախիտ ծովի վրա այնպես, ինչպես առավոտի շողն է իջնում, այտերը նռնենու նման են, ողորկ թևերը ներդաշնակ երգ են հիշեցնում, որ հանդարտիկ շարժվելիս միմյանց են հյուսում ելևէջները, բերանից վարդ է կաթում, իսկ լեզուն համեմատել է «քաղցրանվագ տավիղի» հետ, ծամերը գինեգույն են, իսկ հյուսքերը զարդարված են ծաղիկներով, լուսափայլ ծոցը լցված է կարմիր վարդով, իսկ դաստակներին մանուշակների փնջեր են, հնչում է նրա քաղցրանվագ ձայնը, ոսկեշող գույներով փայլում է պատմուճանը, որով զարդարված է, արծաթափայլ գոտին։ Նրա գեղեցկությունը մարգարտափայլ է, քայլելիս շող է կաթկթում։ Նրան անզուգական դարձնող ամենամեծ զարդը նորածին մանուկն է՝ Փրկիչը։ Վերջում բանաստեղծը փառք է տալիս Փրկիչին, որն աշխարհ է գալիս որպես երկնային հավիտենական թագավոր[2]։
Գեղագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բառ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեղեդի ծննդյան տաղը ստեղծված է ճոխ ու շքեղ բառապաշարով, տաղում Նարեկացին առատորեն կիրառել է բառաբարդումներ, տաղն աչքի է ընկնում նաև մակդիրների և փոխաբերությունների առատությամբ, այդպիսիք են` խիտասաղարթ, ծիծաղախիտ, փայլակնաձև, սարդիատունկ, գեղաշիտակ, թիկնեթեկին, երկթերթի, քաղցրերգանայր, եռահյուսակ, քաղցրանվագ։ Սրանց կողքին կան նաև ժողովրդական, բարբառային բառեր ու արտահայտություններ, օրինակ՝ ոլորք առած։
Պատկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նարեկացին տաղում ցուցաբերել է գեղանկարչի ունակություններ։ Նրա գրչով պատկերված Տիրամայրը համեմատվել է Թորոս Ռոսլինի Քրիստոսի ծնունդն ավետող մանրանկարի հետ, Վերածննդի դարաշրջանի իտալացի մեծ գեղանկարիչներ Ռաֆայելի և Լեոնարդո դա Վինչիի Մադոննաների հետ։
«Մեղեդի ծննդյան» տաղն առանձնակի երանգավորում է ստացել բանաստեղծական հնչյունաբանության շնորհիվ։ Տաղում կիրառված է առձայնույթ և բաղաձայնույթ, հատկապես ծ և ա հնչյուններով[Ն 1]:
|
Աչքն ծով ի ծով ծիծաղախիտ |
|
Ռիթմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած Նարեկացին գրել է առանց հանգերի, սակայն ռիթմական ու տաղաչափական այս ձևերը տաղին երաժաշտականություն են հաղորդել[3]։
Գնահատում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համաշխարհային ամբողջ արվեստը և հատկապես պոեզիան, գեղանկարչությունը և քանդակագործությունը լի են Տիրամոր և նորածին Քրիստոսի պատկերներով։ Նարեկացու այս մեղեդին այդ շարքում լավագույններից է՝ առանձնահատուկ ու եզակի մի գլուխգործոց։
|
|
Գրիգոր Նարեկացին բարձր կատարելության է հասցրել բանաստեղծության ձևը, սիրով մշակելով հնչունագրությունը շատ ավելի առաջ, քան դա ծաղկեց պարսկական և արաբական քնարերգության մեջ։ Այս տեսակետից Գրիգոր Նարեկացու տաղերը ազդարարումն են միջնադարյան «աշխարհիկ» պոեզիայի։ Իսկ ժամանակակիցների վրա Գրիգոր Նարեկացին խիստ ուժեղ ազդեցություն է գործել։ |
|
Հետևորդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նարեկացու ավանդույթները հետագայում յուրացրել ու շարունակել են Ներսես Շնորհալին և միջնադարի գրեթե բոլոր բանաստեղծները, նոր ժամանակներում` Միսաք Մեծարենցը, Ատոմ Յարճանյանը (Սիամանթո), Հովհաննես Թումանյանը, Վահան Տերյանը, Եղիշե Չարենցը, Հովհաննես Շիրազը, Պարույր Սևակը և ուրիշներ[4]։
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Բաղաձայնույթը (ալիտերացիա) բաղաձայն հնչյունների ներդաշնակ կուտակումն է, որով բանաստեղծն ստեղծում է որոշակի տրամադրություն։ Իսկ առձայնույթը (ասոնանս) ստեղծվում է ձայնավոր հնչյունների կուտակումով։ Այս երկուսը միասին կոչվում են բանաստեղծական հնչյունաբանություն։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան (2005). Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին. Երևան. էջեր 5–6.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Բախչինյան, Հենրիկ. Հայ միջնադարյան գրականություն. ISBN 99930-4-586-1.
- ↑ «Գրիգոր Նարեկացի - Էջ 2». www.akumb.am. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
- ↑ Թամրազյան, Հրանտ (1985 թվական). Հայ քննադատություն գիրք Բ. Երևան: Սովետական գրող. ISBN 4503010200.
{{cite book}}: Check|isbn=value: checksum (օգնություն)