Երկարաթև շնաձուկ

Երկարաթև շնաձուկ
Երկարաթև շնաձուկ
Դասակարգում
Ենթատիպ	Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Դաս	Կռճիկային ձկներ (Chondrichthyes)
Ինֆրադաս	Neoselachii
Վերնակարգ	Շնաձկներ (Selachimorpha)
Կարգ	Կարխարինանմաններ (Carcharhiniformes)
Ընտանիք	Carcharhinidae
Ցեղ	Carcharhinus
Տեսակ	Երկարաթև շնաձուկ (C. longimanus)
Միջազգային անվանում
Carcharhinus longimanus Poey, 1861
Տարածվածություն և պահպանություն
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Կրիտիկական վիճակում գտնվող Տաքսոնի տարածվածությունը

Երկարաթև շնաձուկ (լատին․՝ Carcharhinus longimanus), շնաձկների տեսակ, որը պատկանում է գորշ շնաձկների ցեղին և համանուն ընտանիքին, կարխարինակերպերի (լատին․՝ Carcharhiniformes) կարգին։ Երկարաթև շնաձկներն ապրում են արևադարձային և մերձարևադարձային օվկիանոսային ջրերում։ Հանդիպում է 230 մետր խորության վրա։ Ունեն իլիկաձև մարմին։ Վերին վերջույթների մակերևույթը շնաձկան մարմնին տալիս է մոխրագույն, բրոնզագույն, շագանակագույն կամ կապտավուն գունավորում, ամբողջ փորը՝ սպիտակ է։ Լողակների ծայրերն ունեն սպիտակ երանգ։ Մարմնի առավելագույն երկարությունը հասնում է 4 մետրի, կշռում են 167.4 կգ։ Սննդակարգը շատ բազմազան է, բաղկացած է ձկներից և գլխոտանիներից: Կենդանածին են, ունենում են առնվազն 15 ձագ:

Վտանգավոր է մարդու համար, ձկնորսության օբյեկտ է։

Անվանակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շնաձկների այս տեսակին առաջին անգամ նկարագրել է բնագետ Ռնե Պրիմևերը 1822-1825 թվականների շուրջերկրյա նավարկության ժամանակ։ Գիտնականը Ֆրանսիական Պոլինեզիայի Տուամոտու կղզեխմբում հայտնաբերված շնաձկանն անվանեց Carcharhinus maou: Հետագայում այն նկարագրել է Կուբայի գիտնական Ֆիլիպե Պայվին 1861 թվականին որպես Carcharhinus longimanus^[1]: Բացի այդ օգտագործվում է նաև Pterolamiops longimanus անվանումը^[1]։

Միջազգային կենդանաբանական անվանակարգման հանձնաժողովի կանոնների՝ այն անվանումը, որը հրապարակվել է առաջինը, գերակա է ուստի անվանումը պետք է լինի նրա առաջին տրված անունը՝ Carcharhinus maou, չնայած որ Carcharhinus longimanus անունը դեռևս լայն կիրառում ունի։ Տեսակի անունը առաջացել է լատիներեն longimanus բառից, որը թարգմանաբար նշանակում է «երկարաթև», և այն կապվում է այս շնաձկան առաջնային երկար լողակների հետ^[2]։

Տարածվածություն (արեալ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկարաթև շնաձկները համարվում են ավելի ջերմասեր շնաձկներ, որոնք ապրում են օվկիանոսի բաց մակերևույթային շերտում՝ 18 °C ջերմաստիճանի տակ։ Նրանց համար ավելի նախընտրելի ջերմաստիճանը տատանվում է 20 °C մինչև 28 °C սահմաններում։ Երբ ջրի ջերմաստիճանը իջնում է, նրանք հակված են հեռանալ այդ տարածքից^[3]։ Նախկինում շնաձկների այս տեսակը շատ տարածված էր, սակայն վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նրանց թիվը կտրուկ նվազել է։

Երկարաթև շնաձկները տարածված են ամբողջ աշխարհով մեկ՝ 45° հյուսիսից մինչև 43° հարավային լայնություն։ 2004 թվականին Շվեդիայի արևմտյան ափին, իր կասկածյալ արեալի հյուսիսային սահմանից այն կողմ, հայտնաբերվել և բռնվել է այս տիպի շնաձուկ։ Իսկ 2013 թվականին լուրեր են տարածվել այն մասին, որ Բրիտանիայի ափերին մարդիկ տեսել են երակաթև շնաձկան, որն ուներ 4 մետր երկարություն, իսկ քաշը մետ 300 կգ^[4]։

Շնաձկների մեծ մասը իրենց ժամանակը անց են կացնում օվկիանոսի շերտին՝ օվկիանոսից 150 մետր խորության վրա և նախընտրում են ջրից մնալ որոշակի հեռավորության վրա։ Ըստ տվյալների, նավերը որքան հեռու են գտնվում ափից, այնքան ավելի շատ են հանդիպում երկարաթև շնաձկներին։ Սակայն նրանք երբեմն գալիս են ափի մոտ՝ ջրի մակերևույթին լողալու համար^[5]։ Որպես կանոն, երկարաթև շնաձկները վարում են միայնակ կյանք, սակայն սնունդ հայթայթելու համար հավաքվում են խմբերով։ Այս տեսակի մոտ բացակայում է օրվա ցիկլը, նա ակտիվ է և՛ ցերեկը, և՛ գիշերը։ Շնաձկները լողում են դանդաղ, լայն բացված կրծքային լողակներով։ Նրանց հաճախ ուղեկցում են տարբեր տեսակի ձկներ՝ լոցմաններ, կպչաններ և կորիֆեններ։ Վերջին փաստը զարմանք է առաջացնում, քանի որ գիշատիչները հաճախ ուտում են այդ ոսկե–կանաչ ձկներին։ 1988 թվականին երկարաթև շնաձկանը նկատել են գրինդների ուղեկցությամբ^[6]։

Արտաքին տեսք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկարաթև շնաձկների կրծքավանդակի լողակները զգալիորեն ավելի երկար և լայն է, քան այլ շնաձկներինը և տեսանելիորեն կլորացված է, իսկ աչքերը համադրված են թարթող թաղաթով։ Մաշկը ձգված է։ Մարմնի վերին մասը կարող է լինել բրոնզագույն, շագանակագույն, կապտավուն կամ մոխրագույն, իսկ որովայնը սպիտակ, երբեմն դեղին երանգով։ Լողաթևիկները պատված են սպիտակ պուտերով։

Երկարաթև շնաձկների երկարությունը կարող է հասնել 3,5-4 մետրի, բայց հաճախ հանդիպում են հատուկ երկարություն ունեցողները՝ 1,5-2 մետր, իսկ քաշը 20-60 կգ։ Առավելագույն քաշը 170 կգ։ Էգերը սովորաբար ավելի խոշոր են, քան արուները։ Արուների միջին չափը 1,8 մետր է, իսկ էգերինը 1,9 մետր։ Ներքևի եռանկյունաձև ատամները համեմատաբար փոքր չափսեր ունեն և ունեն բարակ ատամնավոր ծայրակալ։ Ստորին ծնոտին տեղակայված են 13-15 ատամնաշարեր սիմֆիզի երկու կողմերում։ Վերին ատամները նույնպես ունեն եռանկյունային ձև, նրանք խոշոր են և մյուսներից լայն, նրանց ծայրերը ատամնավոր են։ Վերին ծնոտի վրա տեղակայված են 14-15 ատամնաշարեր՝ երկու կողմից սկսած սիմֆիզից։ Մաշկը ծածկված է հարթ պլակոիդանման թեփուկներով։ Յուրաքանչյուր թեփուկին ծածկում է 5-7 կատար։

Կենսաբանություն և էկոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սննդակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկարաթև շնաձկները սնվում են ձկներով, ինչպիսիք եք բարակուդաները, ստավրիդները, մալինովները, տունցիները ինչպես նաև գլխոտանիներով, ծովային կրիաներով, փորոտանիներով, կատվաձկներով, խեցգետնանմաններով, որոշները նույնիսկ սատկած կաթնասունների լեշերով։ Որսի ժամանակ նրանք ձկների վտառի մոտով անցնում են «բաց երախով»։ Որսի ժամանակ նրանք դառնում են ագրեսիվ։ «Ծնոտ» վեպի հեղինակ Փիթեր Բենչլին հետևում էր երկարաթև շնաձկներին և նկատեց, որ նրանք ուտում է գրինդների արտաթորության արգասինքները^[7]։ Բազմաթիվ դիտարկումներից հետո, պարզվում է, որ երկարաթև շնաձկները մի քանի վայրկյանը մեկ դնչի ծայրը հանում են ջրից դուրս։

Կա տեսություն, որի համաձայն երկարաթև շնաձկների թևերի օգնում են որսալ այնպիսի ձկների, ինչպիսիք են տուրիները և մարլինները։

Բազմացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ատլանտյան օվկիանոսի հյուսիս-արևմուտքում և Հնդկական օվկիանոսի հարավ-արևմուտքում բազմացման շրջանը ամռանն է սկսվում։ Խաղաղ օվկիանոսում հղի էգերը որս են անում ամբողջ տարին։ Մոխրագույն շնաձկների ցեղի մյուս տեսակների նման երկարաթև շնաձկները համարվում են կենդանածին։ Կենդանու օրգանիզմում զարգացող սաղմը սնվում է մոր միջոցով՝ ինչպես բոլոր կաթնասունները։ Հղիությունը տևում է մեկ տարի։ 1-15 օրական ձագն ունենում է 0,6 մ երկարություն։ Արուները և էգերը սեռական հասունացման են հասնում համապատասխանաբար 1,7-1,9 մ և 1,8- 2 մ չափերի հասնելիս։

Մարդու և երկարաթև շնաձկան փոխազդեցությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առևտրական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկարաթև շնաձկները հանդիսանում է ձկնորսության համար օբյեկտ։ Օգտագործում են լողաթևիկները, միսը, լյարդի յուղը և մաշկը։ Միսն ուտում են թարմ, ապխտած, չորացրած և աղացած վիճակներում։ Ձկնորսությունը իրականացվում է ամբողջ շրջակայքում։ Շատ հաճախ շնաձկները բռնվում են, քանի որ կուլ են տալիս խայծը, որը նախատեսված էր ուրիշ ձկների համար։ Բացի այդ, երկարաթև շնաձկները մեծ վնաս են պատճառում որսորդությանը։ Նրանք ուտում են այն ձկներին, որոնք արդեն կեռիկի վրա են^[8]։

ԱՄՆ-ում կատարված ձկնորսական աշխատանքների վերլուծությունը ցույց տվեց, որ 1992-2000 թվականների ժամանակահատվածում երկարաթև շնաձկների թիվը հյուսիսարևմտյան և կենտրոնա-արևմտյան Ատլանտիկայում նվազել է 70 %-ով։

Համաձայն Մեքսիկական ծոցում անցկացված հետազոտման այդ տեսակի թիվը նվազել է 99.3 տոկոսով, սակայն ձկնորսական մեթոդների փոփոխություններն և տվյալների հավաքագրումը դժվարացնում են տալ ճիշտ գնահատականը։ 2013 թվականին Նոր Զելանդիայում այս շնաձկները պաշտպանության տակ ճանաչվեցին։ Բնության պահպանության միջազգային միությունը նրանց անվանել է «խոցելի» տեսակ^[9]։

Խնամքը ոչ բնական պայմաններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի տարբերություն այլ օվկիանոսաբնակ շնաձկների, ինչպիսին է օրինակ կապույտ կետը, այս կենդանին բավական լավ կարողանում է գոյատևել անազատության մեջ։ Մոնտարե Բեյ օվկիանարիումում 3 տարի պահվող շնաձկներից մեկը հասել է 0,3 մ երկարության, իսկ մյուս 2-ը անորոշ ժամանակում հասել է 0.5 մետրի^[10]։

Վտանգավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկարաթև շնաձկները լողում են ջրասուզակի հետ: Կարմիր ծով, Եգիպտոս, 2009 թվական

Ֆրանսիացի հետազոտող-օվկիանոսագետ Ժակ Իվ Կուստոn երկարաթև շնաձկներին անվանել է «շնաձկներից ամենավտանգավորը»^[11]։ Բացի այդ, նա այդ շնաձկներին անվանել է «արքայազն երկարաձեռքեր» և պնդել է, որ այն գյուղական միակ ներկայացուցիչն է և նույնիսկ մի քիչ չի վախենում բազմազանությունից։

Չնայած այն հանգամանքին, շնաձկների տարբեր տեսակներ և հենց մեծ սպիտակ շնաձուկը վատ համբավ են վայելում, որոնք պահվում են ափին մոտ, երկարաթև շնաձկները զուր չեն կասկածվում մարդկանց վրա հարձակումների մեջ, նավաբեկությոան կամ ինքնաթիռակործանման և բաց ծովում հայտնվելու մեջ^[12].: Նման միջադեպերը չեն ընդգրկվել այդ ցուցակում XX-XXI դարերի ընթացքում դրանք փաստաթղթերով հաստատված չեն^[13]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նավ Nova Scotiaն որի վրա մոտ 1000 մարդ էր, ջրասույզ է լինում գերմանական սուզանավով Հարավային Աֆրիկայի ափերի մոտ։ Միայն 192 մարդ է փրկվում, մյուսների մահվան պատճառը համարվում է երկարաթև շնաձուկը^[14]։

Լողորդների համար երկարաթև շնաձկները նվազագույն սպառնալիք են ներկայացնում, բայց բաց օվկիանոսում գտնվողների համար նրանք շատ վտանգավոր են։ Սակայն, ափամերձ ջրերում եղել են մի քանի միջադեպեր 2010 թվականի դեկտեմբերին Եգիպտոսում Շարմ էլ-Շեյխ հանգստավայրում տեղի է ունեցել հինգ հարձակում չորս մարդ լուրջ վնասվածքներ է ստացել, և մեկ լողորդ սպանվել է։ Հարձակումները տեղի է ունեցել ափից ոչ հեռու մի վայրում, որտեղ ափը կտրուկ ավարտվում է։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 «Большой латинско-русский словарь». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 13-ին.
↑ «ISAF Statistics on Attacking Species of Shark». Flmnh.ufl.edu. 2009 թ․ մայիսի 20. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 5-ին.
↑ Bíró Zsuzsa (2007 թ․ հոկտեմբերի 8). «Hogyan szaporodnak a cápák?». National Geographic Magyarország. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 28-ին.
↑ James Fielding (2013 թ․ սեպտեմբերի 8). «Shark that ate 600 US sailors is 'circling' waters off Britain». www.express.co.uk. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 13-ին.
↑ Cathleen Bester. «Oceanic Whitetip Shark». Florida Museum of Natural History. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 15-ին.
↑ Stafford-Deitsch, Jeremy (1988). Shark: A Photographer's Story. Sierra Club Books. ISBN 0871567334.
↑ Benchley, Peter Shark Trouble. — Random House, 2002. — 208 p. — ISBN 0375508244
↑ Baum, J.K., Kehler, D. and Myers, R.A. (2005). «Robust estimates of decline for pelagic shark populations in the northwest Atlantic and Gulf of Mexico» (PDF). Fisheries. 30: 27–30. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ Thomas H. Lineaweaver III and Richard H. Backus (1969). The Natural History of Sharks. Lippincourt.
↑ MCGrath, Matt (2013 թ․ մարտի 11). «'Historic' day for shark protection». BBC News. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 27-ին.
↑ Cousteau, Jacques-Yves & Cousteau, Philippe (1970). The Shark: Splendid Savage of the Sea. Doubleday & Company, Inc.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ Martin, R. Aidan. «Family Carcharhinidae: Whaler Sharks - 54+ species». Elasmo Research. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 5-ին.
↑ «Oceanic Whitetip Shark Carcharhinus longimanus (Poey, 1861) in Captivity». H. F. Mollet. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 15-ին.
↑ Stanton, Doug (2003). In Harm's Way: The Sinking of the USS Indianapolis and the Extraordinary Story of Its Survivors (1st Owl Books ed.). New York: H. Holt. ISBN 978-0-8050-7366-9.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Երկարաթև շնաձուկ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Երկարաթև շնաձուկ» հոդվածին։

[Большой_латинско-русский_словарь-1] 1,0 ^1,1 «Большой латинско-русский словарь». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 13-ին.

[2] «ISAF Statistics on Attacking Species of Shark». Flmnh.ufl.edu. 2009 թ․ մայիսի 20. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 5-ին.

[3] Bíró Zsuzsa (2007 թ․ հոկտեմբերի 8). «Hogyan szaporodnak a cápák?». National Geographic Magyarország. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 28-ին.

[4] James Fielding (2013 թ․ սեպտեմբերի 8). «Shark that ate 600 US sailors is 'circling' waters off Britain». www.express.co.uk. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 13-ին.

[bester-5] Cathleen Bester. «Oceanic Whitetip Shark». Florida Museum of Natural History. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 15-ին.

[6] Stafford-Deitsch, Jeremy (1988). Shark: A Photographer's Story. Sierra Club Books. ISBN 0871567334.

[7] Benchley, Peter Shark Trouble. — Random House, 2002. — 208 p. — ISBN 0375508244

[8] Baum, J.K., Kehler, D. and Myers, R.A. (2005). «Robust estimates of decline for pelagic shark populations in the northwest Atlantic and Gulf of Mexico» (PDF). Fisheries. 30: 27–30. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[9] Thomas H. Lineaweaver III and Richard H. Backus (1969). The Natural History of Sharks. Lippincourt.

[10] MCGrath, Matt (2013 թ․ մարտի 11). «'Historic' day for shark protection». BBC News. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 27-ին.

[11] Cousteau, Jacques-Yves & Cousteau, Philippe (1970). The Shark: Splendid Savage of the Sea. Doubleday & Company, Inc.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[Elasmo-12] Martin, R. Aidan. «Family Carcharhinidae: Whaler Sharks - 54+ species». Elasmo Research. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 5-ին.

[captive-13] «Oceanic Whitetip Shark Carcharhinus longimanus (Poey, 1861) in Captivity». H. F. Mollet. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 15-ին.

[DougStanton-14] Stanton, Doug (2003). In Harm's Way: The Sinking of the USS Indianapolis and the Extraordinary Story of Its Survivors (1st Owl Books ed.). New York: H. Holt. ISBN 978-0-8050-7366-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]