Սաադի
Սաադի պարս.՝ سعدی شیرازی | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մոտ 1210[1] |
| Ծննդավայր | Շիրազ, Ֆարս, Խորեզմի թագավորություն[2][3] |
| Վախճանվել է | դեկտեմբերի 9, 1292[4][5] |
| Վախճանի վայր | Շիրազ, Իրան[5] |
| Գերեզման | Saadi Mausoleum |
| Գրական անուն | Սաադի |
| Մասնագիտություն | պոեզիա, գրականություն |
| Լեզու | պարսկերեն |
| Ազգություն | պարսիկ |
| Կրթություն | Նիզամիյա (1226)[6][7] |
| Ժանրեր | իսլամական միզտիցիզմ, էթիկա |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | Գուլիստան և Բուստան |
| Սաադի Վիքիքաղվածքում | |
 Sa'di Վիքիպահեստում | |
Աբու Մուհամմեդ ադ-Դին իբն Աբդ Ալլահ Սաադի Շիրազի (պարս.՝ سعدی, մոտ 1210[1], Շիրազ, Ֆարս, Խորեզմի թագավորություն[2][3] - դեկտեմբերի 9, 1292[4][5], Շիրազ, Իրան[5]), պարսիկ բանաստեղծ-մորալիստ։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սաադիի կյանքը կարելի է բաժանել 3 փուլի՝ դպրոցական (1205 - 1226), թափառական (1226 - 1256) և շեյխական։ «Սաադի» մականունը ստացել է աթաբեկ Ֆարս Սաադա իբն Զանգիի (1195 - 1226) անունից, ում մոտ ծառայում էր նրա հայրը և ով մասամբ դաստիարակել է Սաադիին։
Հենց Սաադա անվամբ էլ իբն Ղանգի Մուսլիխ ադ-Դինը ընդունվում է Բաղդադի Նիզամիա մեդրեսեն։ Սովորել է սուֆիական շեյխերի մոտ և փորձել է մտնել նրանց ասկետական իդեալների մեջ։ Սովորելու տարիներին էլ սկսել է ստեղծագործել, և նրա այդ ժամանակաշրջանի բանաստեղծությունները լի են կյանքի պատանեկան սիրով։ Արդեն ծերության տարիներին նա խոստովանել է, որ սիրել է երաժշտությունը, չնայած իր հայտնի ուսուցիչ Աբուլ-Ֆարաջ Ջուզիի հակառակ համոզմունքների։
Մոնղոլների հարձակումը Իրանի վրա պատճառ դարձավ, որ Սաադին լքի հայրենիքը և իր կյանքի հետագա 30 տարիները անցկացնի տարբեր իսլամադավան երկրներում, սակայն օտարության մեջ։ Կարծիք կա, որ Սաադին 14 անգամ (որից մեծ մասը ոտքով) ուխտագնացություն է կատարել դեպի Մեքքա։ Արաբական դասական լեզվի հիանալի իմացության շնորհիվ նա Դամասկոսում դառնում է քարոզիչ, հետո որպես վանական մեկնում է Երուսաղեմի անապատներից մեկը։ Այնտեղ նա գերի է ընկնում խաչակիրների մոտ, ովքեր նրան տեղափոխում են Տրիպոլի, և նա որպես բանվոր աշխատում է ամրոցի շինարարությունում։ Այնտեղից նրան որպես ստրուկ գնում է մի հարուստ՝ Ալեպպո քաղաքից և ամուսնացնում իր տգեղ և անկիրթ աղջկա հետ։ Չդիմանալով այդպիսի կյանքին՝ Սաադին փախչում է Հյուսիսային Աֆրիկա։
Դեգերելով ամբողջ Փոքր Ասիայով, նա հանգրվանում է իր ծննդավայր Շիրազում և իր որդու՝ Աբու-Բեքրի հովանավորությամբ մինչև կյանքի վերջ բնակվում է վանքում։
Ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սաադին գրել է շատ բանաստեղծություններ և արձակ ստեղծագործություններ՝ որպես սովորեցնող օրինակներ բերելով հենց իր թափառական կյանքի փորձը։ Զգալով աշխարհի անցողիկությունը և ունայնությունը՝ նա փաստորեն համաձայնվել է իրեն նախորդող սուֆիական հայացքներ տեր մյուս բանաստեղծների հետ։ Այդպիսիք էին ինչպես նրան նախորդող, այնպես էլ նրանից հետո ստեղծագործած պոետներ Ֆարիդադդին Աթթարը, Ջալլալէդդին Ռումին, շեյխ Աբդ ալ-Քադիր ալ-Ջիլանին և ուրիշներ։
Լավ ճանաչելով մարդկանց ու մարդկային բնությունը՝ նա միաժամանակ գրում էր, որ ոչ բոլորն են ընդունակ հեռանալու աշխարհից, վարելու միանձնյա կյանք և բացառապես տրվելու հոգևոր պատկերացումներին։ Դրա համար նա աշխարհիկ կյանք վարողներին խորհուրդ է տալիս վարել ասկետական կյանք։ Այսինքն ապրել աշխարհի մեջ, սակայն չտրվել աշխարհայինին, հասկանալ դրա անցողիկությունը և ամեն րոպե պատրաստ լինել կորցնելու երկրային ունեցվածքը։
1257 թվականի գրել է «Բոստան» պոետական տրակտատը, որը պոետական զգացմունքների խորությամբ և հոգևոր իդեալների նկարագրվող բարձրությամբ համարվում է սուֆիական գրականության մեծագույն գործերից մեկը։ Այդուհանդերձ Սաադիի լավագույն գործը համարվում է «Գյուլիստան» ստեղծագործությունը։ Այն մեծ ժողովրդականություն է վայելում և դարձել է յուրաքանչյուր պարսիկի սեղանի գիրք՝ ուսումնասիրվելով նաև նրանց դպրոցական ծրագրում։ «Գյուլիստանը» լի է բազմապիսի առակներով և ասույթներով։
Սաադիի հիմնական վաստակն այն է, որ նա իր գազելներում կարողացել է միաձուլել սուֆիստական և սիրային թեմաները։ Յուրաքանչյուր երկ կարելի է դիտարկել ինչպես սիրային, այնպես էլ փիլիսոփա-դիդակտիկ տեսանկյունից։ Նրա ստեղծագործության շարունակող է համարվում մեկ այլ պարսիկ հայտնի բանաստեղծ Հաֆեզը։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Iranica / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany — USA: Columbia University, 1982. — ISSN 2330-4804
- ↑ 2,0 2,1 2,2 https://archive.org/details/essaisurlepote00massuoft — P. 6.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Gershevitch I., Yarshater E., Frye R. N., Jackson P., Avery P. The Cambridge History of Iran — Cambridge University Press, 1968. — Vol. 5. — P. 595.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Gershevitch I., Yarshater E., Frye R. N., Jackson P., Avery P. The Cambridge History of Iran — Cambridge University Press, 1968. — Vol. 5. — P. 597.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 AA.VV. Encyclopaedia of Islam, Encyclopédie de l’Islam (ֆր.) — 1913. — Vol. 8. — P. 719.
- ↑ https://archive.org/details/essaisurlepote00massuoft — P. 13 ; 37.
- ↑ Bell A. Encyclopædia Britannica (բրիտ․ անգլ.) — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաադի» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաադի» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 10, էջ 105)։ 
|