Նիկոլա Լուի Լակայլ

Նիկոլա Լուի Լակայլ; ֆր.՝ Nicolas-Louis de Lacaille
Ծնվել է	մարտի 15, 1713
Ծննդավայր	Ռումինի
Մահացել է	մարտի 21, 1762[…] (49 տարեկան)
Մահվան վայր	Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիայի թագավորություն և Ֆրանսիա
Կրոն	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Կրթություն	Collège de Lisieux? և Նավառայի քոլեջ
Մասնագիտություն	աստղագետ, մաթեմատիկոս, գրող և ուսուցիչ
Աշխատավայր	Փարիզյան աստղադիտարան և Փարիզի միջնադարյան համալսարան
Զբաղեցրած պաշտոններ	կաթոլիկ սարկավագ
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ
Անդամություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա, Բոլոնիայի ինստիտուտի գիտությունների ակադեմիա և Գյոթինգենի Գիտությունների ակադեմիա
	Nicolas Louis de Lacaille Վիքիպահեստում

Նիկոլա Լուի Լակայլ (ֆր.՝ Nicolas-Louis De la Caille, մարտի 15, 1713(1713-03-15)^[1]^[2]^[3], Ռումինի - մարտի 21, 1762(1762-03-21)^[4]^[5]^[2]^[…], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն^[6]), ֆրանսիացի վանահայր, աստղագետ։

Կենսագրություն

Ծնվել է Ֆրանսիայի Ռումինի քաղաքում։ Փարիզի Քոլեջ Դե Լիզում (ֆր.՝ Collège de Lisieux) ուսումնասիրել է հռետորություն և փիլիսոփայություն, այնուհետև Նավառայի քոլեջում՝ աստվածաբանություն։ Ստացել է վանահոր պատվավոր կոչում։ Աստղագիտություն ուսումնասիրել է ինքնուրույն։ Ճշտգրիտ գիտությունների հանդեպ սերը օգնեց նրան կայացնել որոշում Փարիզ տեղափոխվելու մասին, որտեղ Կասինիի և Ֆուշիի հետ ծանոթությունը օգնեց նրան 1736 թվականին տեղ ստանալ Փարիզյան աստղադիտարանում։ 1739 թվականին Ֆրանսիայում Լակայլը զբաղվում է աստիճանային չափումների ուսումնասիրություններով Փարիզից մինչև Պերպինյան և նշանակված է եղել մաթեմատիկայի պրոֆեսոր Չորս Ազգերի քոլեջում (Մազարինի քոլեջ)։ Այստեղ նա ամբողջ լսարանի համար պատրաստել էր դասագրքեր մաթեմատիկա, աստղագիտություն և մեխանիկա առարկաներից։

1741 թվականին Լակայլը դարձել է Ֆրանսիական Գիտությունների Ակադեմիայի անդամ։ 1750 - 1754 թվականներին Լակայլն անցկացրել է հարավային կիսագնդում, Իլ Բուրբոն և Իլ-դը-Ֆրանս կղզիներում, որոշել է Լուսնի տրամագիծը, չափել զենիթի աղեղը հարավային Աֆրիկայից և որոշել շուրջ 10000 աստղերի դիրքը հարավային կիսագնդից և հաշվարկել 1942 աստղերի դիրքերը, որոնք կցել է նախնական կատալոգին։ Լակայլը ավարտին է հասցրել հարավային երկնքի բաժանումը համաստեղությունների, որը սկսել էր հոլանդացի ծովագնացը մոտավորապես 1600 թվականին։ Առանձնացրել է 14 նոր համաստեղություններ և տվել նրանց անուններ։ 1751-1752 թվականների ընթացքում կատարել է Լուսնի, Մարս, Վեներա մոլորակների բազմաթիվ հետազոտություններ։ Ստացավ Արեգակնային պարալաքսի արժեքը՝ (9.5"), որը ավելի մոտ էր ժամանակակցին։ Մասնակցել է Փարիզյան աստղադիտարանի մի շարք գեոդեզիական աշխատանքների։

1738 թվականին Դ. Մարալդի հետ կատարեցին Ֆրասիայի ափերի քարտեզագրում Նանտ և Բայոնոյ քաղաքների միջև։ 1739-1741 թվականներին Ֆրանսիայի տարածքում իրականացրեց զենիթի մեծ աղեղի չափումներ, ցույց տալով, որ Երկրագնդի հասարակածային շառավիղը մեծ է բևեռայինից։ Առաջին անգամ զենիթի աղեղի չափումները կատարել է Աֆրիկայում։ Կազմել է քարտեզներ և ճիշտ որոշել Մավրիկի, Ռեյունյոն և Համբարձման կղզիների ճիշտ աշխարհագրական դիրքը։ Կազմել է մթնոլորտային բեկման մանրամասն աղյուսակը, հաշվի առնելով մթնոլորտային ճնշումը և եղանակային փոփոխությունները։ Կազմել է մեր թվարկությունից առաջ մինչև 1800-ական թվականների խավարումների աղյուսակը։ Գրել է մաթեմատիկայի (1741), մեխանիկայի (1743), աստղագիտության (1746) և օպտիկայի (1756) դասագրքեր։

Փարիզ վերադարձից հետո էլ Լակայլը շարունակել է իր աշխատանքները Մազարինիի աստղագիտական քոլեջում, առանց առողջությունը խնայելու։ Լակայլը մահացել է 1762 թվականի մարտի 21-ին, Փարիզում։ Նա եղել է Պետերբուրգյան գիտությունների ակադեմիայի օտարերկրացի անդամ, 1755 թվականի դեկտեմբերի 13-ից Ռուսական գիտությունների ակադեմիայի պատվավոր անդամ։

Լակայլի համաստեղություններ

Վառարան, Կարկին, Աստղադիտակ, Անկյունակապ, Ողնուց, Նավախել, Առագաստներ, Կողմնացույց, Պոմպ, Օկտանտ, Դանակ, Ցանց, Քանդակագործ, Սեղանաձև լեռ, Ժամացույց։

Ժառանգություն և ուսանողներ

Լակայլի աշակերտներից առավել հայտնի են Բալլին և Լալանդը։ Բացի վերը թվարկված աշակերտներից և Փարիզյան գիտությունների ակադեմիայում բազում հուշագրություններից Լակայլը տպագրել է «Astronomiae Fundamentas» (1757) և «Coellum australe stelliferum; seu Observationes ad construendum stellarum australium catalogum institutae, in Africa ad Caput Bonae-Spei» (1763) աշխատությունները։

Ավելի քան 100 տարի անց անգլիացիներն առանձնացրեցին և հրատարակեցին Լակայլի աստղերի ցուցակը «A Catalogue of 9766 stars in the southern hemisphere» (Լոնդոն, 1847) վերնագրով։ Լակայլի կենսագրությունը գրվել է Ֆուշիի, Լալանդի և Արագոյի կողմից։

Հիշատակ

1935 թվականին Միջազգային աստղագիտական միությունը Լակայլի անունով կոչեց Լուսնի երևացող կողմի խառնարաններից մեկը։

Գրականություն

Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп.. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
↑ ^3,0 ^3,1 Biographical Database of Southern African Science — 2002.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #119174596 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիկոլա Լուի Լակայլ» հոդվածին։

[_0eba6fa5ae7e849f-1] 1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_abe39610d09fd719-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.

[_b4b446a592e061b4-3] 3,0 ^3,1 Biographical Database of Southern African Science — 2002.

[_aba97c497a8a608b-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_33f6a7b0fde20c9a-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_a8b0dfd6873fa7f3-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #119174596 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_af0085b3245c2981-7] Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]