Ղևոնդ Դուրյան

Ղևոնդ Դուրյան;
Ծնվել է	1879
Ծննդավայր	Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել է	դեկտեմբերի 24, 1933
Մահվան վայր	Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն և ԱՄՆ
Ազգություն	հայ
Կրթություն	Չարխափան Սուրբ Աստվածածին վանք
Մասնագիտություն	քահանա և արքեպիսկոպոս
	Levon Tourian Վիքիպահեստում

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Դուրյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Ղևոնդ Դուրյան (Զըմպայան) (1879^[1]^[2], Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն^[2] - դեկտեմբերի 24, 1933(1933-12-24)^[1]^[2], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ^[1]^[2]), հայ եկեղեցական գործիչ, արքեպիսկոպոս։

Ծնվել է Կ․ Պոլսում (Սկյուտար)։ Սովորել է Արմաշի դպրեվանքում, ուր և ձեռնադրվել է վարդապետ։ Հոգևոր պաշտոններ է վարել Կ․ Պոլսում, Զմյուռնիայում, Մանչեստրում։ 1931 թվականին ընտրվել է ամերիկահայերի հոգևոր առաջնորդ և ջանացել Սբ․ Էջմիածնի և մայր հայրենիքի շուրջը համախմբել ամերիկահայ եկեղեցին ու համայնքը։ Հայրենասիրական գործունեության համար Դուրյանը հալածվել է դաշնակցականներից և դաշունահարվել 1933 թվականի դեկտեմբերի 24-ին, Նյու Յորքի Ս․ Խաչ եկեղեցում։ Հրատարակել է հետևյալ գործերը. «Փոքր քարոզգիրք ի պէտս ժողովրդեան» (1905, Կ.Պոլիս, Վահրամ եւ Հրաչյա Տեր-Նևրսեսյան տպ.), «Չորս աւետարաններու ծագումն ու վաւերականութիւնը» (1906, Կ. Պոլիս, Հակոբ Մաթեւոսյանի տպ., 1926, Փարիզ, Կ. Ներսեսի տպ.), «Մկրտութեան խորհուրդը» (1907, Կ. Պոլիս, Վ. եւ Հ. Տեր Նևրսեսյան տպ.), «Պարզ քարոզներ» (1907, Կ. Պոլիս, նույն տպ.), «Ժողովրդային պարզ քարոզներ» (1909, Կ. Պոլիս, Հովնան Փալագաշյանի տպ.) «Դպրեվանքեան քարոզներ» (1929, Փարիզ, Կ. Ներսեսի տպ.)։ Հետմահու լույս տեսած է «Պատմութեան համար» (1934, Նյու Յորք) գրքույկը։

Նախորդող իրադարձություններ

Ղեւոնդ Դուրյանը ծնվել է 1879 թվականի հունվարի 1-ին Ստամբուլում՝ Օսմանյան կայսրությունում։ Մինչև 1931 թվականին Նյու Յորքում նշանակվելը Թուրյանը Զմյուռնիայի արքեպիսկոպոսն էր, Կոստանդնուպոլսի պատրիարքի տեղակալը, իսկ հետո՝ պրելատը Հունաստանում, Բուլղարիայում և Մանչեստրում, Մեծ Բրիտանիայում։

Միջադեպը, որը դավադրության պատճառ է դարձել արքեպիսկոպոսի սպանության համար, տեղի է ունեցել 1933 թվականի հուլիսի 1-ին Չիկագոյում կայացած Աաջընթացի Դար ցուցահանդեսում հայկական օրը նշելու տաղավարում։ Աղոթքն սկսելուց առաջ նա հրամայեց բեմից հեռացնել Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության եռագույն դրոշը (1918-1920), մինչև այն բարձրանա նրա վրա։

Ըստ արքեպիսկոպոսի, նրա հայտնվելը այդ դրոշի կողքին կարող էր զայրացնել Հայաստանի Խորհրդային կառավարությանը, ինչը կարող էր լուրջ խնդիր դառնալ, քանի որ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը Խորհրդային Հայաստանի տարածքում եղել է Հայ եկեղեցու հոգևոր իշխանության Կենտրոն, և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն անհրաժեշտ էր համարում բարեկամական հարաբերություններ պահպանել խորհրդային իշխանությունների հետ։

Սակայն Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության (ՀՅԴ) անդամները, որոնք հայտնի են որպես դաշնակներ, որոնց համար դրոշը հայ ազգի սրբազան խորհրդանիշն էր, դա ընկալեցին որպես դավաճանություն։ Շուտով Թուրանը հարձակվել է ՀՅԴ 5 անդամների վրա Մասաչուսեթս նահանգի Վուսթեր քաղաքում։ Հարձակվողներից երկուսը դատապարտվել են^[3]։ Այս միջադեպից հետո Թուրյանը թիկնապահ է վարձել։

Սպանություն

Հակամարտությունը հասել է իր գագաթնակետին 1933 թվականի դեկտեմբերի 24-ին, երբ մի քանի մարդ ծառայության սկզբում հարձակվել էր արքեպիսկոպոս Լեոն Թուրյանի վրա՝ Մանհեթենի Սուրբ Խաչ եկեղեցում, Սուրբ Ծննդյան նախօրեին։ Թուրյանի մշտական թիկնապահ Կոսսոֆ Գարգոդիյանը նստած էր եկեղեցու հետնամասում՝ վստահ լինելով, որ Թուրյանի վրա հարձակումը հնարավոր չէ սուրբ վայրում՝ նախածննդյան օրը։ Սակայն երթի վերջում, երբ արքեպիսկոպոսը անցնում էր հինգերորդի կողքով, մի շարք նստարանների վերջից, նա հանկարծ շրջապատված էր մի խումբ մարդկանց կողմից, ովքեր կանգնած էին այնպես, որ թաքցնեն իրենց ընկերների գործողությունները։ Նրանցից երկուսը մեծ դանակներով հարվածներ են հասցրել արքեպիսկոպոս Թուրյանին միս կտրելու համար, և հենց արքեպիսկոպոսն ընկավ, հարձակվողները ցրվեցին և անհետացան ամբոխի մեջ։ Հարձակվողներից երկուսը բռնվել են ծխականների կողմից, ծեծի են ենթարկվել, այնուհետեւ հանձնվել ոստիկանությանը^[4]։

Ոստիկանությունը շուտով ձերբակալել է 7 այլ հարձակվողների, որոնք բոլորը ՀՅԴ անդամներ էին։ 1934 թվականի հուլիսի 14-ին, 5 շաբաթ տևած դատավարությունից հետո, ձերբակալվածներից երկուսը՝ Մադթեոս Լեյլեգյանը և Նիշան Սարգսյանը, մեղավոր են ճանաչվել առաջին աստիճանի սպանության մեջ, իսկ մյուս 7-ը՝ առաջին աստիճանի մահվան մեջ։ Լեյլեգյանն ու Սարգսյանը մահապատժի են դատապարտվել, բայց Նյու Յորքի նահանգապետ Հերբերտ Լեմանն այդ գործի արտակարգ հանգամանքների կապակցությամբ մահապատիժը փոխարինել է ցմահ բանտարկությամբ։ Մնաացած 7-ը դատապարտվել են տարբեր ազատազրկման՝ 10-ից 20 տարվա^[5]^[6]։

Հետևանքներ

Սպանությունից հետո Ամերիկայի Հայ Առաքելական եկեղեցու հավատացյալները բաժանվեցին այն ժամանակ Խորհրդային Հայաստանի տարածքում գտնվող Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության (Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի) և Կիլիկիայի կաթողիկոսության հետ կապված եկեղեցիների միջև, Անթիլիասի, Բեյրութի, Լիբանանի Մոտակայքում, չնայած պատարագը մնացել է նույնը։

Առանձին միաբանություններ դարձան ամբողջությամբ դաշնակցական կամ հակա-դաշնակցական, որոշ դեպքերում՝ բռնի բացառություններով և դաժան կռիվներով։ Տասնամյակներ շարունակ դաշնակցական համոզմունքներով հայերը դատապարտված դաշնակցականներին կհամարեն անմեղ քավության նոխազներ, իսկ արքեպիսկոպոսին՝ իրենց ժողովրդի դավաճան, մինչդեռ ոչ դաշնակցական համոզմունքների հայերը 9 դատապարտյալների և ողջ դաշնակցական կուսակցությանը կհամարեն այդ հանցագործության պատասխանատու։

Ծանոթագրություններ

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղևոնդ Դուրյան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղևոնդ Դուրյան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 462)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_89a79894c14e958a-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Ով ով է. հայեր (հայ.) / Հ. Այվազյան — Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. — հատոր 1.

[3] The New York Times, December 25, 1933. Beaten at church picnic; Archbishop Was Attacked by Gang in Westboro, Mass.

[4] The New York Times, December 25, 1933. Slain in 187th st. church; Assassins Swarm About Armenian Prelate and Stab Him.

[5] The New York Times, July 14, 1934. Nine found guilty in church murder; Two Convicted of Murder and Seven of Manslaughter in Armenian Prelate’s Death.

[6] The New York Times. Tourian slayers condemned to die; Seven Others, Convicted in the Killing of Archbishop, Get Long Prison Terms.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]