Անասնաբուժություն
Անասնաբուժություն (լատին․՝ veterinarius, անասնաբուժական բժշկություն[1]), դա գիտության ճյուղ է[2], որը զբաղվում է պրոֆիլակտիկայով[2], դիագնոստիկայով և հիվանդությունների բուժմամբ, նաև կենդանիների խանգարումներով և վնասվածքներով[3]։
Նկարագրությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գիտությունների համակարգ, որն ուսումնասիրում է գյուղատնտեսական կենդանիների և թռչունների օրգանիզմի կառուցվածքը, նրանում ընթացող բնականոն, ախտաբանական պրոցեսները, հիվանդությունների պատճառները, նշանները, ախտորոշման և բուժման մեթոդները։ Միաժամանակ անասնաբուժություն ասելով հասկացվում է կենդանիների և մարդկանց հիվանդությունները կանխող, վերացնող անասնաբուժա-սանիտարական միջոցառումների համալիրը։ Անասնաբուժությունը սերտորեն կապված է անասնաբուծության, բժշկագիտության, ֆիզիկայի, քիմիայի և կենսաբանական մի շարք գիտությունների հետ։ Անասնաբուժությունը միավորում է կենդանիների անատոմիան, ֆիզիոլոգիան, հյուսվածաբանությունը, անասնաբուժական մանրէաբանությունը, դեղագիտությունը, ախտորոշագիտությունը, ծննդագիտությունը (արհեստական սերմնավորման հետ), մակաբուծաբանությունը, կենդանիների համաճարակագիտությունը, ընդհանուր և մասնավոր վիրաբուժությունը, ներքին ոչ վարակիչ հիվանդությունները և դրանց բուժումը, անասնաբուժա-սանիտարական փորձազննությունը, դատական անասնաբուժությունը։
Անասնաբուժությունը տարբեր ժամանակահատվածներում և տարբեր վայրերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենդանիների բուժման մասին հնագույն տեղեկությունները մեզ են հասել Եգիպտոսում հայտնաբերված «անասնաբուժական պապիրուս»–ից (մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակ), ուր նկարագրված են թռչունների գոնջությունը, տավարի ժանտախտը, կենդանիների կատաղությունը և այլն։ Հին Եգիպտոսում «Կյանքի դպրոց» վարժարանում տարբեր գիտությունների հետ ուսումնասիրվել է նաև անասնաբուժությունը։ Հնդկական Վեդայական ժողովածուներում նկարագրված են կենդանիների մի շարք հիվանդություններ և դրանց բուժման միջոցները։ Պարսկական «Ավեստա»–ում խոսվում է շների որոշ հիվանդությունների և հատկապես կատաղության մասին։ Հին Հունաստանում հայտնի են եղել հիպիատորները (ձիաբույժներ)։ Նրանց անասնաբուժական աշխատությունների մեծ մասը ընդգրկված է «Հիպիատրիկա» ժողովածուի մեջ (կազմվել է 10-րդ դարում)։ Ժողովածուի 420 հոդվածներից 121-ը հույն ձիաբույժ Ապսիրտինն է (մ.թ. 4-րդ դար)։ Անասնաբուժության մասին գրել են նաև հռոմեացի գիտնականներ Վառոնը (մ.թ.ա. 116—127), Կալումելլան (մ.թ. 1-րդ դար) և ուրիշներ։ Միջին դարերում առավել հայտնի էին իտալացիներ՝ Ջ. Ռուֆոյի(13-րդ դար),Կ. Ռուինի (14-րդ դար), ֆրանսիացիներ՝ Վ. Կոյտրեի (16-րդ դար ), Ժ. Սոլեյսելի (18-րդ դար) և ուրիշների երկերը։ 18-րդ դարում Եվրոպական երկրներում բացվում են անասնաբուժական դպրոցներ, հրատարակվում հանրագիտարաններ, աշխատություններ և պարբերականներ։ Ռուսաստանում առաջին անասնաբուժական դպրոցը կազմակերպվել է 1733 թվականին, Մոսկվայի մոտ գտնվող Իտրոշյովո գյուղի ձիաբուծարանում։ 19-րդ դարում իմունոլոգիայի, մանրէաբանության բնագավառներում՝ Պաստյորի, Ռ. Կոխի և ուրիշների հայտնագործություններից հետո գործածության մեջ մտան վակցինաները, շիճուկները, անտիբիոտիկները են։ Հին Հայաստանում անասնաբուժությամբ զբաղվում էին քրմերը, հովիվները, հեքիմները, ավելի ուշ՝ պայտարները։ Հնագույն անասնաբուժությունը բաղկացած էր երկու տարրից՝ անասնաբուժությունը բնության մեջ գոյություն ունեցող բուժամիջոցների որոնում՝ դեղանյութեր պատրաստելով բույսերից (լոշտակ, արքայիկ, դդում, սխտոր,կտավատի սերմ), ձվից, արջի, ոզնու ճարպից և այլն, զանազան հմայությունների գործադրում՝ «չար ոգիներից» ազատելու համար։ Այս երկու հիմնական տարրերը՝ փորձնական-գիտական և սնոտիապաշտական, եղել են բոլոր կրոններում, այդ թվում և քրիստոնեության մեջ։ Միջին դարերում կիրառվել են վիրաբուժական միջամտություններ վերքերի, ջարդվածքների, հոդախախտումների, դժվար ծննդաբերության և այլ դեպքերում։
Անասնաբուժությունը Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 |
Տեղեկությունը այս հոդվածում կամ նրա որոշ բաժիններում հնացել է: Դուք կարող եք օգնել նախագծին՝ թարմացնելով այն և դրանից հետո հեռացնել կաղապարը: |
12-րդ դարում (կամ ամենաուշը 13-րդ դարի սկզբներին) Կիլիկիայում արաբերենից թարգմանվել է «Գիրք վաստակոց»–ը (հայերեն հրատարակված 1877), որը օտարազգի քսան հեղինակների (նրանց թվում՝ Վառոնի) գրվածքների հավաքածուն է։ Գրքի առանձին գլուխներում լուսաբանված են կենդանիների զանազան հիվանդություններ (աչքացավ, աչքի սպիտակում, միզակապություն, տաքություն, թոքացավ, խոցտուկ և այլն) և դրաևց կանխման ու բուժման ձևերը։ 1696 թվականին Ղազար Ամթեցին (Հոգոց վանք) արաբերենից հայերեն է փոխադրել «Բժշկարան վասն ձի ու ջորոյ և կամ իշու...» գրվածքը (Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեռագիր 459)։ Բժշկարանում (ընդամենը 10 թերթ) խոսվում է մարմնի տարբեր հատվածների հիվանդությունների և դրանց բուժման միջոցառումների մասին, իսկ «Վասն հիվանդութեանց անասնոց» ձեռագրում (Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեռագիր 9102)՝ աչքացավի, մորթու խոցերի, բերանի խոցի, վիրավոր կենդանիների, հարբուխի, հազի և այլ հիվանդությունների մասին։ Կիլիկիայի Հայկական թագավորության ժամանակ թարգմանվել է (ենթադրվում է ֆրանսերենից) «Ի գրաստոց բժշկարանեն փոխած» բժշկարանը (տես «Բազմավեպ», 1867, ձեռագիր 12)։ 19-րդ դարում Մելքոն Պեյլերյանը բնութագրել է շների կատաղությունը (Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեռագիր 8428)։ Երևանի նահանգը կազմվելուց հետո, ռուս անասնաբույժների օժանդակությամբ, ստեղծվում են անասնաբուժարաններ, անասնաբուժական սահմանային կետեր։ Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո ստեղծվեց անասնաբուժական սպասարկման լայն ցանց։ 1928 թվականին կազմակերպվեց Անղրկովկասյան անասնաբուժական ինստիտուտը (1930 թվականից՝ Երևանի անասնաբուծա-բուժական ինստիտուտ), իսկ 1930 թվականին՝ Անասնաբուժական ԳՀԻ։ Անասնապահության և Կերահայթայթման ԳՀԻ-ների միավորմամբ 1956 թվականին ստեղծվեց ՀԽՍՀ անասնաբուծության և անասնաբուժության ԳՀԻ։ Ձեռնարկած միջոցառումների շնորհիվ վերացվեցին ձիերի խլախտը, էնցեֆալոմիելիտը, տավարի ժանտախտը և վարակիչ այլ հիվանդություններ։ Մշակվեցին սիբիրախտի, լեպտոսպիրոզի, բրուցելոզի և այլ հիվանդությունների դեմ պայքարի արդյունավետ միջոցառումներ (պրոֆեսորներ՝ Ա.Ի. Իսահակյան, Վ. Ս. Ղազարյան, Գ. Ա. Շաքարյան, Հ. Բ. Բոյախչյան, Վ. Գ. Հայրապետյան և ուրիշևեր)։ Համամիութենակաև ճանաչում են գտել ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից-անդամներ Է. Հ. Դավթյանի, Գ. Ա. Գրիգորյանի, Ա. Հ. Ղևոնդյաևի ուսումնասիրությունները ճիճվային և մակաբուծական հիվաևդություևների վերաբերյալ, նշված են դրանց դեմ պայքարի Նորագույն բուժական միջոցառումները։ Հայտնի են պրոֆեսոր Ս. Գ. Մելիքսեթյանի ստեղծած մագնիսական զոնդ և օղակ, մետաղորսիչ անասնաբուժական գործիքները, պրոֆեսոր Ա. Ա. Բայբուրտցյանի առաջարկած ամորձատման նոր մեթոդը։ Ոչ վարակիչ հիվանդությունների ախտորոշման և բուժամիջոցների մշակման գործում մեծ աշխատանք է կատարել պրոֆեսոր Պ. Ա. Հովհաննիսյանը։ Ծննդագիտության, արհեստական սերմնավորման բնագավառներում ակնառու ներդրումներ ունեն պրոֆեսորներ Ա. Հ. Մանասյանը, Հ. Հ. Մադոյանը, Գ. Ս. Գրիգորյանը և ուրիշներ, դեղագիտության, իմունոլոգիայի ասպարեզներում՝ պրոֆեսոր Ս. Շ. Աաքանյանը։ Պրոֆեսոր Հ. Գ. Ստեփանյանն առաջարկել է բնական ստամոքսահյութի օգտագործումը՝ որպես աճը խթանող և ստամոքսաղիքային համակարգի մի շարք հիվանդություններ բուժող միջոց։ Հյուսվածաբան Ե. Վ. Կադիլովի ղեկավարությամբ ուսումնասիրել են կաթնասունների օրգանների և հյուսվածքների վերականգնման, պատվաստման տեսական հարցերը, պրոֆեսոր Տ. Բ. Մովսիսյանի ղեկավարությամբ՝ մի շարք վարակիչ հիվանդությունների ախտաբանական անատոմիան։ Ախտաբան Մ. Ս. Գրիգորյանն ուսումնասիրել է ցավի ախտաբանական ֆիզիոլոգիան, միկրոտարրերի դերը օրգանիզմի համար և այլն։
Գիտության հետ կապը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անասնաբուժությունը կապված է հետևյալ գիտությունների հետ՝
- անատոմիա,
- հյուսվածաբանություն,
- ուռուցքաբանություն,
- մանրէաբանություն,
- պարազիտոլոգիա,
- վիրուսոլոգիա,
- կլինիկական դիագնոստիկա,
- թերապիա,
- անասնաբուժա–սանիտարական էկսպերտիզա,
- դեղագիտություն,
- թունագիտություն,
- վիրաբուժություն,
- ակուշերստվո և գինեկոլոգիա,
- անասունների հիգենիա,
- անասնաբուժական հոքեկանալոգիա,
- անասնաբուժական էտիկա,
- իմունոլոգիա,
- էպիզոտոլոգիա,
- ֆիզիոլոգիա,
- կենսատեխնոլոգիա,
- կերակրումը անասնաբուժական կենտրոնում,
- կերակուրի արտադրանք,
- րենգենալոգիա,
- ռադիոկենսաբանություն,
- տավարաբուծություն,
- ձիաբուծություն,
- ոչխարաբուծություն,
- խզաբուծություն,
- պրոկտոլոգիա,
- ուրոլոգիա։
Անասնաբուժական կլինիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անասնաբուժական կլինիկա– բուժա–պրոֆիլակտիկական կենտրոն հիվանդ կենդանիներին բուժելու համար։ Տարբերվում են պետական և մասնավոր անասնաբուժական կենտրոնները։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Անասնաբույժ
- Ձիաբույժ
- Շների առողջությունը
- Անասնաբույժների պաշտոնական օրը Ուկրաինայում
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Կարպով Վ․ Մ․, Անասնաբուժությունը ԽՍՀՄ–յում, 1954
- Կարպով Վ․ Մ․, Անասնաբուժական կրթություն ԽՍՀՄ–յում, 1949
- Գինզբուրգ Ա․ Գ․, Իվանով Ա․ Դ․ Անասնաբուժական ընկերության հիմնադիր, 1970
- Մինեև Տ․ Ի․ Անասնաբուժության պատմությունը։
- Գրինցեր Ս․ Գ․ Ներկա Ռուսաստանի անասնաբուժության մասին, 1914.
- Անասնաբուժական հանրագիտարան, т. 1, М., 1968.
- Hunter, Pamela (2004), Veterinary Medicine: A Guide to Historical Sources, Ashgate Publishing, Ltd. Pp. 611, ISBN 0754640531
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Տեղեկություններ
- Անասնաբուժական հոդվածների հավաքածու
- Անասնաբուժական գիրք Արխիվացված 2018-05-13 Wayback Machine
- Անասանբուժական փորձաքննություն Արխիվացված 2020-07-11 Wayback Machine
- Անասնաբուժական դեղամիջոցներ FDA (անգլ.)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/21361/Ветеринария
- ↑ 2,0 2,1 http://veterinarua.ru/
- ↑ Татарский В. Г. Ветеринария // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.}}
Պատկերներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անասնաբուժություն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 369)։ 
|