Սոֆոկլես

Սոֆոկլես հին հունարեն՝ Σοφοκλῆς
Ծնվել է	մոտ մ. թ. ա. 496
Ծննդավայր	Կոլոնոս, Aigeis, Հին Աթենք
Վախճանվել է	մոտ մ. թ. ա. 406
Վախճանի վայր	Atene կամ Աթենք
Մասնագիտություն	ողբերգակ, դրամատուրգ, գրող, քահանա և քաղաքական գործիչ
Լեզու	հին հունարեն
Քաղաքացիություն	Հին Աթենք
Ժանրեր	հին հունական ողբերգություն
Ուշագրավ աշխատանքներ	Էդիպուս արքա, Էդիպուսը Կոլոնոսում, Անտիգոնե, Ֆիլոկտետես, Այաս, Էլեկտրա, Տրաքինուհիներ և Ichneutae?
Զավակներ	Iophon? և Ariston?
Սոֆոկլես Վիքիքաղվածքում
Sophocles Վիքիպահեստում

Սոփոկլես (հին հունարեն՝ Σοφοκλῆς, Sophoklēs, մոտ մ. թ. ա. 496, Կոլոնոս, Aigeis, Հին Աթենք - մոտ մ. թ. ա. 406, Atene և Աթենք), հին հույն երեք ողբերգակներից մեկը, ում գործերը պահպանվել են։ Նրա առաջին թատերախաղերը գրվել են ավելի ուշ, քան Էսքիլոսինը, բայց Եվրիպիդեսի գործերից ավելի վաղ կամ գրեթե նույն ժամանակ։ Սոփոկլեսը գրել է շուրջ 123 պիես, սակայն դրանցից ամբողջությամբ պահպանվել են միայն հետևյալ յոթը՝ «Այաս», «Անտիգոնե», «Տրաքինուհիներ», «Էդիպուս արքա», «Էլեկտրա», «Փիլոկտետես» և «Էդիպուսը Կոլոնոսում»։ Շուրջ 50 տարի Սոփոկլեսը ամենահայտնի թատերագիրն է ճանաչվել Աթենք քաղաք-պետությունում, բազմիցս հաղթել այստեղ անցկացվող մրցույթներում, որոնք տեղի էին ունենում Լենեայի և Դիոնիսոսի կրոնական փառատոների ժամանակ։ Նա մասնակցել է ավելի քան 30 մրցույթի, հաղթել է մոտ 24 անգամ և երբեք երկրորդ հորիզոնականից ցածր տեղ չի զբաղեցրել։ Էսքիլոսը հաղթել է 13 մրցույթում և երբեմն պարտվել է Սոփոկլեսին, մինչդեռ Եվրիպիդեսը հաղթել է չորս մրցույթում։

Սոփոկլեսի ամենահայտնի ողբերգություններն են «Էդիպուսը» և «Անտիոգենեն»։ Դրանց սովորաբար անվանում են «Թեբեական» ողբերգություններ, ընդ որում՝ այդ երկուսից յուրաքանչյուրը մաս է կազմել մի-մի առանձին քառերգության, որոնց մնացած երեքական մասերը կորել են։ Սոփոկլեսը ներգործել է թատերգության զարգացման վրա, հատկապես նրանով, որ ավելացրել է երրորդ դերասանին՝ դրանով իսկ կրճատելով երգչախմբի դերը դիպաշարը (սյուժեն) ներկայացնելու գործում և ավելի մեծ դինամիզմ (շարժունություն) հաղորդելով թատերախաղին։ Բացի այդ, նրա ստեղծած կերպարներն առավել ամբողջական են, քան նախորդ թատերագիրներինը, ինչպես օրինակ, Էսքիլոսի կերպարները։

Կյանք

Գրողի մարմարյա արձան, հավանաբար Սոփոկլեսի արձանն է

Սոփոկլեսի հայրը՝ Սոփիլլոսը, հարուստ էր և անդամակցում էր Ատտիկայի Կոլոնոս փոքրիկ համայնքին, որը դարձել է իր պիեսներից մեկի գեղարվեստական միջավայրը։ Հավանաբար նա ծնվել է այստեղ։ Սոփոկլեսը ծնվել է Մարաթոնյան ճակատամարտից մի քանի տարի առաջ` մ.թ.ա. 490 թ․ (ստույգ թվականը անհայտ է, հավանաբար մ.թ.ա. 497/6 թ․): Սոփոկլեսը ծնվել է հարուստ ընտանիքում (որոշ աղբյուրների համաձայն` հայրը հյուսն, պղնձագործ կամ դաշույնագործ էր, իսկ «Վարք Սոփոկլեսի» կենսագրականի անանուն հեղինակն ասում է, որ ոչ թե Սոփիլլոսը արհեստավոր էր, այլ ատաղձագործ ու պղնձագործ ստրուկների տեր էր): Սոփոկլեսը լավ կրթություն է ստացել. սովորել է երգել, պարել ու կիթառ նվագել, մարմնամարզությամբ է զբաղվել։ Ենթադրվում է, որ գեղեցիկ արտաքին է ունեցել։ Նրա առաջին գրական նվաճումը եղել է մ.թ.ա. 468 թվականին, երբ նա Դիոնիսիոսի թատրոնի մրցույթում արժանացավ առաջին մրցանակի՝ այդպիսով առավելության հասնելով այդ ժամանակների աթենյան թատերգության վարպետի՝ Էսքիլոսի հանդեպ։ Պլուտարքոսն իր «Զուգահեռ կենսագրություններ»-ում պատմում է, որ երբ երիտասարդ Սոփոկլեսը բեմադրում էր իր առաջին պիեսը (մ.թ.ա. 469/8 թ.), նրա և Էսքիլոսի միջև խիստ մրցակցություն ծագեց։ Հանդիսականների շրջանում նկատելով բուռն տարաձայնությունններ և վեճեր` արքոն Ապսեփիոնը որոշեց սովորական վիճակահանությամբ դատավորներ չընտրել, այլ թատրոն եկած տասը ստրատեգոսներին, ներառյալ Կիմոնին, հանձնարարեց որոշում կայացնել։ Այս պարագայում մրցակցությունն էլ ավելի անզիջում դարձավ։ Հաղթող ճանաչվեց Սոփոկլեսը, իսկ հուսահատված Էսքիլոսը, կարճ ժամանակ մնալով Աթենքում, զայրացած հեռացավ Սիկիլիա, որտեղ և կնքեց իր մահկանացուն։ Սակայն այս պատմությունն այնքան էլ արժանահավատ չի թվում։ Թեև Պլուտարքոսը հաստատում է, որ սա Սոփոկլեսի առաջին գործն էր, սակայն այժմ կարծում են, որ նրա առաջին գործը հավանաբար գրվել է մ.թ.ա. 470 թվականին։ Տրիպտոլեմուսը հավանաբար այն գործերից մեկն էր, որը նա ներկայացրել էր այդ փառատոնին։

Մ.թ.ա. 480 թվականին Սալամիսի ճակատամարտում հույների հաղթանակը պարսիկների դեմ փառաբանող պարերգակների խմբի ղեկավար է ընտրվում Սոփոկլեսը։ Նրա գործունեության վաղ շրջանում Կիմոնը եղել է նրա հովանավորը։ Մ.թ.ա. 443/2 թ. նա ընդգրկվել է Դելոսյան Միության գանձապահների խմբում՝ օգնելով կառավարել քաղաքի ֆինանսները Պերիկլեսի քաղաքական իշխանության ժամանակ։ Սոփոկլեսի կենսագրության համաձայն` մ.թ.ա. 441 թ. նա դարձել է տասը ստրատեգոսներից (գործադիր պաշտոն Աթենքում) մեկը` այդպիսով լինելով Պերսիկլեսի կրտսեր գործընկերը։ Նա նաև միացավ Սամոսի դեմ աթենյան արշավին։

Մ.թ.ա. 420 թ. նա ընդունեց և իր տան զոհասեղանին դրեց Ասկլեպիոսի պատկերը, երբ այդ աստվածությունը ներկայացվեց աթենացիներին։ Դրա համար աթենացիների կողմից նա հետմահու բնութագրվեց որպես Դեքսիոն (ընդունող)։ Մ.թ.ա. 413 թվականին նա դարձավ միջնորդ (probouloi), ով հակազդեց աթենացիների ավերածություններին Սիկիլիայում Պելոպոնեսյան պատերազմի ժամանակ։

Սոփոկլեսը մահացել է մ.թ.ա. մոտ 406/5 թվականին՝ ձմռանը, 90 կամ 91 տարեկանում՝ հասցնելով իր կյանքի ընթացքում տեսնել հույն-պարսկական պատերազմում հույների հաղթանակը, ինչպես նաև Պելոպոնեսյան պատերազմի արյունահեղությունը։ Ինչպես անտիկ շրջանի շատ հայտնի մարդկանց, այնպես էլ Սոփոկլեսի մահվան շուրջ հյուսվել են շատ անստույգ պատմություններ։ Նրա մահվան մասին ամենահայտնի վարկածն այն է, որ նա առանց շունչ քաշելու, մեծ լարումով փորձել է արտասանել երկար նախադասություն իր Անտիգոնեից։ Ըստ մեկ այլ վարկածի` նա շնչահեղձ է եղել Աթենքի չորս փառատոներից մեկի (/ˌænθɪˈstɪəriə/ հուն.` Ἀνθεστήρια Anthestḗria) ժամանակ խաղող ուտելիս։ Երրորդ վարկածի համաձայն` նա մահացել Դիոնիսիա քաղաքում իր գլխավոր հաղթանակի պարգևած երջանկությունից։ Մի քանի ամիս հետո մի երգիծաբան պոետ իր գործում, որը վերնագրված էր «Մուսաները», գրեց մի ներբող. «Օրհնյալ է Սոփոկլեսը, ով ունեցավ երկար կյանք, միաժամանակ երջանիկ և տաղանդավոր մարդ էր և գրել էր բազմաթիվ լավ ողբերգություններ։ Նա մահացավ առանց տառապելու որևէ դժբախտությունից»։ Համաձայն մեկ այլ վարկածի` նրա հարազատ որդիները փորձել են Սոփոկլեսին կյանքի վերջին շրջանում անիրավունակ հայտարարել. ասում են, որ նա դատարանում հերքել է նրանց մեղադրանքները` կարդալով հատված իր` այն ժամանակ դեռևս չհրապարակված «Էդիպուսը Կոլոնոսում» գործից։ Նրա որդիներից մեկը և թոռը, ում անունը ևս Սոփոկլես էր, նույնպես եղել են թատերագիրներ։

Գործերը և գրական ժառանգությունը

Հույն նկարիչ Էվեյոնի նկարը Սոփոկլեսի «Անդրոմեդա»-ից, մ.թ.ա 430 թ.

Սոփոկլեսի ամենավաղ նորարությունը երրորդ դերասանի ավելացումն էր, որը հետագայում նվազեցրեց երգչախմբի դերը և մեծ հնարավորություն ստեղծեց կերպարների և նրանց միջև կոնֆլիկտի զարգացման համար։ Էսքիլեսը, որը գլխավորում էր աթենյան թատերգությունը Սոփոկլեսի վաղ ստեղծագործական շրջանում, հետևելով վերջինիս օրինակին, կյանքի վերջին շրջանում իր երկերում նույնպես ավելացրեց երրորդ դերասան։ Արիստոտելը ողջունում է Սոփոկլեսի կողմից բեմանկարչության (սցենոգրաֆիայի) ներմուծումը և կիրառումը։ Եվ մինչև թատերգության հին վարպետ Էսքիլոսի մահը` մ.թ.ա 456/455 թվականը, Սոփոկլեսը արդեն Աթենքի նշանավոր թատերագիրն էր։

Դրանից հետո Սոփոկլեսը հաղթեց թատերական շատ մրցույթներում՝ 18 անգամ Դիոնիսոսի և 6 անգամ Լենեայի փառատոներում։ Ի հավելումն թատերական երկերում կառուցվածքային նորամուծության` Սոփոկլեսի երկերում կերպարներն առավել զարգացած են՝ ի տարբերություն վաղ թատերագիրների գործերի։ Սոփոկլեսի համբավն այնքան մեծ էր, որ օտար տիրակալները հրավիրում էին նրան իրենց արքունիք, և, ի հակադրություն Էսքիլեսի, ով իր մահկանացուն կնքեց Սիցիլիայում, և կամ Եվրիպիդեսի, ով մի որոշ շրջան ապրեց Մակեդոնիայում, Սոփոկլեսը երբեք չընդունեց այդ հրավերներից և ոչ մեկը։ Արիստոտելն իր «Պոետիկայում» (մոտ մ.թ.ա. 335 թ.) ներկայացնում է Սոփոկլեսի «Էդիպուս արքան» որպես ողբերգության ժանրի բարձրագույն նվաճում, որը կարևոր գնահատական է և խորը հարգանքի նշան։

Յոթ գործերից միայն երկուսը կարելի է հստակ թվագրել՝ «Ֆիլոկտետեսը» (մ.թ.ա. 409 թ.) և «Էդիպուսը Կոլոնոսում» (մ.թ.ա. 401 թ., բեմադրվել է Սոփոկլեսի մահից հետո թոռան կողմից)։ Մյուսներից «Էլեկտրան» ունի ոճական նմանություն այս երկու գործերի հետ, որը թույլ է տալիս ենթադրել, որ հավանաբար գրվել է նրա գործունեության վերջին շրջանում։ Կրկին հիմք ընդունելով ոճական տարրերը` ենթադրվում է, որ «Այաքսը», «Անտոգինեն» և «Տրաքինուհիները» վաղ շրջանի երկեր են, իսկ «Էդիպուս արքան» կապվում է Սոփոկլեսի ստեղծագործական կյանքի միջին շրջանի հետ։ Սոփոկլեսի գործերի մեծ մասը պարունակում են վաղ ճակատագրապաշտության և սոկրատյան տրամաբանության նախնական տարրեր, որպես հունական ողբերգության ավանդույթների հիմք։

«Թեբեական» ողբերգություններ

Թեբեական ողբերգությունների մեջ մտնում են երեք գործեր` «Էդիպուս արքա», «Էդիպուսը Կոլոնոսում» և «Անտիգոնե»։ Այս երեք ողբերգությունները պատկերում են Թեբեում տիրող վիճակը Էդիպ արքայի թագավորության ընթացքում և նրա մահվանից հետո։ Դրանք հաճախ հրատարակվել են մեկ ընդհանուր գրքով։ Սոփոկլեսը, սակայն, գրել է այդ գործերը տարբեր ժամանակներում տարբեր փառատոների մրցույթների համար։ «Թեբեական» ողբերգությունները ոչ միայն եռերգություն չեն (երեք երկ, որ ունեն շարունակական պատում), այլև անգամ նախապես մտածված շարք չեն, և կան անհամատեղություններ նրանց միջև։ Նա գրել է նաև այլ պիեսներ Թեբեի մասին, ինչպես օրինակ, «Էպիգոնին» (Հին հուն.` Ἐπίγονοι), որից միայն հատվածներ են պահպանվել։ Ողբերգություններից յուրաքանչյուրը առնչվում է Էդիպուսի մասին առասպելին, ըստ որի` նա սպանեց հորը և ամուսնացավ մոր հետ` առանց իմանալու, որ նրանք իր ծնողներն են։ Նրա ընտանիքը դատապարտված էր երեք սերունդ։

Թեմա

«Էդիպուս արքայում» գլխավոր հերոսը Էդիպուսն է։ Էդիպուսի սպանությունը ծրագրված է եղել նրա ծնողների` Լայոսի և Իոկաստեի կողմից` կասեցնելու գուշակության իրականանալը։ Հովիվը, որին հրամայվել էր մանկանը թողնել Կիթերոն լեռան վրա, խղճում է նրան և հանձնում Կորնթոսի արքա Պոլիբոսի հովվին, որն էլ Էդիպուսին տանում է Պոլիբոսի ու նրա կնոջ` Մերոպեի պալատ։

Այստեղ էլ նա մեծանում է։ Էդիպուսը մի օր իմանում է Դելֆյան պատգամախոսի գուշակությունն իր մասին, որ ինքը սպանելու է հորը և ամուսնանա մոր հետ։ Դրանից խուսափելու, իր ծնողներին չվնասելու համար նա հեռանում է Կորնթոսից (այդ պահին նա դեռ չգիտեր, որ որդեգրված էր)։ Ճանապարհին` խաչմերուկի մոտ, նա հանդիպում է մի մարդու` ծառաների ուղեկցությամբ ընթացող։ Էդիպուսը և այդ մարդը կռվում են, և Էդիպուսը սպանում է այդ մարդուն (նա իր հայրն էր` Լայոսը, թեպետ այդ ժամանակ ոչ ոք չգիտեր դրա մասին)։ Թեբեացիներին Սֆինքս հրեշից  ազատելուց հետո նա դառնում է Թեբեի գահակալը և ամուսնանում այրիացած թագուհու` Իոկաստեի հետ, ով իր մայրն էր։ Այսպիսով սկսվում է սարսափելին։ Երբ բացահայտվում է ճշմարտությունը մեկ այլ ճշմարտության հետևից, սակայն խճճելով դելֆյան գուշակությունը, Իոկաստան ինքնասպանություն է գործում, իսկ Էդիպուսը կուրացնում է իրեն և հեռանում Թեբեից։ Գուշակությունը կատարվում է։ Կրեոնը` Իոկաստեի եղբայրը, դառնում է թագավոր, իսկ Էդիպուսը, մինչ հեռանալը, խնդրում է Կրեոնին հոգ տանել իր երեխաներին։ Էդիպուսի զավակները միշտ կրելու են ամոթի և նվաստացման դրոշմը իրենց հոր արարքի պատճառով։

«Էդիպուսը Կոլոնոսում» ողբերգության մեջ արտաքսված Էդիպուսը և նրա դուստր Անտիգոնեն գալիս են Կոլոնոս, որտեղ հանդիպում են Աթենքի արքային` Թեսևսին։ Էդիպուսը մահանում է, և կոնֆլիկտը ծավալվում է նրա որդիների` Պոլինիկեսի և Էտեոկլեսի միջև։    

«Անտիգոնե» ողբերգության գլխավոր հերոսը Էդիպուսի դուստրն է` Անտիգոնեն։ Նա կանգնած է բարդ ընտրության առաջ` թողնել իր եղբոր` Պոլինիկեսի դին` գիշատիչների բաժին դառնա, կամ ինքնազոհության ճանապարհով հուղարկավորել նրան։  Երկրի թագավորը` Կրեոնը, արգելել է Պոլինիկեսի մարմինը հողին հանձնել, քանի որ նա հայրենիքի դավաճան էր։ Անտիգոնեն որոշում է ինքնազոհության գնալ. հողին է հանձնում նրա մարմինը։ Կրեոնը մահվան է դատապարտում նրան։ Վերջիվերջո Կրեոնը փորձում է ազատել Անտիգոնեին իր պատժից, բայց նրա որոշումը վրա է հասնում չափազանց ուշ. Անտիգոնեն ինքնասպանություն է գործում։ Նրա ինքնասպանությունը պատճառ է դառնում Կրեոն արքայի երկու հարազատ մարդկանց ինքնասպանության` նրա որդի Հեմոնի, ով պիտի ամուսնանար Անտիգոնեի հետ, և կնոջ` Եվրիդիկեի, որը միակ որդու մահից հետո կյանքին վերջ է տալիս։      

Կառուցվածքը և անհամապատասխանությունները

Էդիպուսը Կոլոնոսում . կտավը՝ Ժան Անտուան Թեոդոր Ժիրուստի (1788), Դալլասի արվեստի թանգարան

Սոփոկլեսի երկերը գրվել են 36 տարիների ընթացքում և չեն կազմվել ժամանակագրական կարգով, սակայն գրվել են հաջորդաբար` «Անտիգոնե», «Էդիպուս արքա» և «Էդիպուսը Կոլոնոսում»։ Այս ողբերգությունները չեն գրվել իբրև եռերգություն, այսինքն` երկերի խումբ, որ միասին է ներկայացվում, այլ երեք տարբեր երկերի առանձին մասեր են։ Արդյունքում կան մի շարք անհամապատասխանություններ։ Այսպես` արքա Կրեոնը Ապոլլոնի խորհրդով որոշում է էդիպուսին վտարել Թեբեից։ «Էդիպուս արքայի» վերջում Կրեոնին ասվում է նաև, որ հոգ տանի Էդիպուսի դուստրերին` Անտիգոնեին և Իսմենեին։ Ի հակադրություն այս ամենի` մյուս ողբերգություններում պայքար կա Էդիպուսի երկու որդիների` Էտեոկլեսի և Պոլինիկեսի միջև իրավահաջորդության համար։ «Էդիպուսը Կոլոնոսում» ողբերգության մեջ Սոփոկլեսը փորձում է այս անհամապատասխանությունները հարթել կապակցված մեկ ամբողջության մեջ. Իսմենեն բացատրում է, որ իր եղբայրները սկզբում կամենում էին գահը զիջել Կրեոնին։ Այնուամենայնիվ, նրանք հանկարծակի որոշում են հսկել թագավորության գործերը` վիճելով այն հարցի շուրջ, թե ով է իրավասու դա անել։ «Էդիպուսը Կոլոնոսում» երկում առավել հստակ է ամեն ինչ. Էտեոկլեսը և Պոլինիկեսը նույնպես մեղավոր են, նրանք համաձայն են, որ իրենց հայրը արտաքսվի, որն էլ նրանց դեմ ամենամեծ մեղադրանքն է։

Այլ երկեր

«Թեբեական» ողբերգություններից բացի, պահպանվել են նաև Սոփոկլեսի հինգ այլ ստեղծագործություններ` «Այաս», «Տրաքինուհիներ», «Էլեկտրա» և «Փիլոկտետես», վերջինը մ.թ.ա. 409 թվականին հաղթանակ է բերել Սոփոկլեսին մրցույթներից մեկում։  

«Այասում» կենտրոնական կերպարը Տրոյական պատերազմի հերոս Այասն է` Թելամոնի որդին, որին դավաճանում են, և նա ինքնասպանություն է գործում։ Այասը խիստ վիրավորվում է, երբ Աքիլլեսի զենք ու զրահը, փոխանակ իրեն հանձնելու, տալիս են Ոդիսևսին։ Չնայած նրա հանդեպ իր թշնամությանը, Ոդիսևսը համոզում է Մենելայոսին և Ագամեմնոնին, որ Այասին ըստ կարգի հուղարկավորեն։   

«Տրաքինուհիները» նկարագրում է Դեյանիրայի կողմից Հերակլեսի պատահաբար իրականացված սպանությունը (նրա հայտնի 12 սխրագործություններից հետո)։ Դեյանիրան,  իբրև գայթակղության հնարք, թույն է լցնում նրա հանդերձանքի մեջ, որը և պատճառ է դառնում Հերակլեսի տանջալից մահվան։ Ճշմարտությունն իմանալուն պես Դեյանիրան ինքնասպանություն է գործում։  

«Էլեկտրայի» սյուժեն համընկնում է Էսքիլոսի «Օրեստիա» եռերգության սյուժեի հետ։ Այստեղ նկարագրվում է, թե ինչպես Էլեկտրան և Օրեսթեսը վրեժխնդիր են լինում Կլիտեմնեստրայից և Էգիսթոսից իրենց հոր` Ագամեմնոնի սպանության համար։  

«Ֆիլոկտետեսում» վերապատմվում է առասպելական Ֆիլոկտետեսի պատմությունը` մի աղեղնաձիգ, որը հունական նավատորմի մի մասի կողմից թողնվել էր Լեմնոս կղզում` Տրոյայի ճանապարհին։ Հասկանալով, որ իրենք չեն կարող հաղթել Տրոյական պատերազմն առանց Ֆիլոկտետեսի աղեղի` հույներն ուղարկում են Ոդիսևսին և Նեոպտելեմոսին նրան հետ բերելու։ Սակայն Ֆիլոկտետեսը հրաժարվում է միանալ զորքին։ Եվ միայն Հերակլեսի հայտնությամբ է, որ հաջողվում է համոզել Ֆիլոկտետեսին գնալ Տրոյա։      

Հատվածաբար պահպանված երկեր

Ստորև ներկայացվում է այն 120 երկերի վերնագրերի ցուցակը, որ վերագրվում են Սոփոկլեսին. դրանց ստեղծման թվականի մասին քիչ բան է հստակ հայտնի։ Ենթադրվում է, որ «Ֆիլոկտետեսը» գրվել է մ.թ.ա. 409 թվականին, իսկ «Էդիպուսը Կոլոնոսումը» բեմադրվել է մ.թ.ա. 401 թվականին՝ Սոփոկլեսի մահից հետո, նրա թոռան նախաձեռնությամբ։ Ըստ հունական փառատոներին ներկայացվող պիեսների համար սահմանված կարգի` պետք էր ներկայացնել եռերգություն սատիրների մեկ դրամայի հետ։  Հայտնի չէ ոչ միայն այս 120 ստեղծագործությունների ստեղծման թվականը, այլև թե ինչպես են դրանք խմբավորվել։

«Հետախույզները» երկից հատվածներ են հայտնաբերվել Եգիպտոսում 1907 թվականին։ «Էպիգոնի» գործից հատվածներ հայտնաբերվել են 2005 թվականի ապրիլին Օքսֆորդի համալսարանի կլասիցիստների կողմից ինֆրակարմիր տեխնոլոգիայի կիրառմամբ, որը մինչ այդ կիրառվել էր արբանյակի պատկերման համար։ Ողբերգությունը ներկայացնում է Թեբեի երկրորդ պաշարման պատմությունը։ Ահա Սոփոկլեսի հատվածաբար պահպանված գործերի ցանկը.  

• Aias Lokros (Ajax the Locrian)
• Aias Mastigophoros (Ajax the Whip-Bearer)
• Aigeus (Aegeus)
• Aigisthos (Aegisthus)
• Aikhmalôtides (The Captive Women)
• Aithiopes (The Ethiopians), or Memnon
• Akhaiôn Syllogos (The Gathering of the Achaeans)
• Akhilleôs Erastai ([male] Lovers of Achilles)
• Akrisios
• Aleadae (The Sons of Aleus)
• Aletes
• Alexandros (Alexander)
• Alcmeôn
• Amphiaraus
• Amphitryôn
• Amycos
• Andromache
• Andromeda
• Antenoridai (Sons of Antenor)
• Athamas (two versions produced)
• Atreus, or Mykenaiai
• Camicoi
• Cassandra
• Cedaliôn
• Cerberus
• Chryseis
• Clytemnestra
• Colchides
• Côphoi (Mute Ones)
• Creusa
• Crisis (Judgement)
• Daedalus
• Danae
• Dionysiacus
• Dolopes
• Epigoni (The Progeny)
• Eriphyle
• Eris
• Eumelus
• Euryalus
• Eurypylus
• Eurysaces
• Helenes Apaitesis (Helen's Demand)
• Helenes Gamos (Helen's Marriage)
• Herakles Epi Tainaro (Hercules At Taenarum)
• Hermione
• Hipponous
• Hybris
• Hydrophoroi (Water-Bearers)
• Inachos
• Iobates
• Iokles
• Iôn
• Iphigenia
• Ixiôn
• Lacaenae (Lacaenian Women)
• Laocoôn
• Larisaioi
• Lemniai (Lemnian Women)
• Manteis (The Prophets) or Polyidus
• Meleagros
• Minôs
• Momus
• Mousai (Muses)
• Mysoi (Mysians)
• Nauplios Katapleon (Nauplius' Arrival)
• Nauplios Pyrkaeus (Nauplius' Fires)
• Nausicaa, or Plyntriai
• Niobe
• Odysseus Acanthoplex (Odysseus Scourged with Thorns)
• Odysseus Mainomenos (Odysseus Gone Mad)
• Oeneus
• Oenomaus
• Palamedes
• Pandora, or Sphyrokopoi (Hammer-Strikers)
• Pelias
• Peleus
• Phaiakes
• Phaedra
• Philoctetes In Troy
• Phineus (two versions)
• Phoenix
• Phrixus
• Phryges (Phrygians)
• Phthiôtides
• Poimenes (The Shepherds)
• Polyxene
• Priam
• Procris
• Rhizotomoi (The Root-Cutters)
• Salmoneus
• Sinon
• Sisyphus
• Skyrioi (Scyrians)
• Skythai (Scythians)
• Syndeipnoi (The Diners, or, The Banqueters)
• Tantalus
• Telephus
• Tereus
• Teukros (Teucer)
• Thamyras
• Theseus
• Thyestes
• Troilus
• Triptolemos
• Tympanistai (Drummers)
• Tyndareos
• Tyro Keiromene (Tyro Shorn)
• Tyro Anagnorizomene (Tyro Rediscovered).
• Xoanephoroi (Image-Bearers)

Սոփոկլեսն իր երկերի մասին

Պլուտարքոսի տրակտատի մի պարբերության մեջ (De Profectibus in Virtute 7) Սոփոկլեսը քննարկում է իր իսկ աճն իբրև գրող։ Պլուտարքոսի այս տրակտատի աղբյուրն ամենայն հավանականությամբ «Epidemiae of Ion of Chios» գիրքն է, որում պահպանվել են Սոփոկլեսի շատ զրույցներ։ Ենթադրվում է, որ հենց այս գիրքն է պարունակում Սոփոկլեսի կարծիքն իր զարգացման մասին, քանի որ Իոնը Սոփոկլեսի ընկերն էր, իսկ Պլուտարքոսն էլ կիրառել է այդ գիրքը։ Չնայած Պլուտարքոսի որոշ մեկնաբաններ կարծում են, որ Սոփոկլեսն ասում է, թե ինքն ընդօրինակել է Էսքիլեսին, թարգմանությունը նույնը չի ասում, այլ այն, որ նա ծաղրել է Էսքիլեսի գրվածքները։ Ս․ Մ․ Բոուրան վիճարկում է թարգմանության հետևյալ տողը․ «Լիովին ուսումնասիրելով Էսքիլեսի մեծությունը, հետո իմ սեփական հայտնագործության ցավալի հնարամտությունը` այժմ երրորդ ելույթով փոխվում է մտքերի արտահայտման իմ ոճը՝ դառնալով առավել հղկված և արտահայտիչ»։

Այստեղ Սոփոկլեսն ասում է, որ ինքն ավարտել է Էսքիլեսի երկերի մակարդակը՝ նկատի ունենալով, որ անցել է Էսքիլեսի ոճն ընդօրինակելու փուլով, բայց արդեն ավարտել է այն։ Սոփոկլեսի կարծիքը Էսքիլեսի մասին շատ խառն է։ Նա միանշանակորեն բավականին հարգում էր Էսքիլեսին և իր գործունեության վաղ շրջանում նրան նմանվելու փորձեր կատարել է, սակայն նա վերապահումներ ուներ Էսքիլեսի ոճի վերաբերյալ, որը և վերջ դրեց նրան ընդօրինակելուն։ Սոփոկլեսի առաջին բեմելը, երբ նա ընդօրինակում է Էսքիլեսին, հիշատակվում է որպես «լեզվի էսքիլեսյան պերճանք»։ Սոփոկլեսի երկրորդ ելույթը ամբողջապես ինքնուրույն էր։ Նա ներկայացնում է հանդիսատեսի շրջանում զգացմունքներ արթնացնելու նոր ձևեր, ինչպես իր «Այասում», երբ Այասը ծաղրի է ենթարկվում Աթենեի կողմից, բեմը դատարկվում է, որպեսզի նա միայնակ լինի ինքնասպանություն կատարելու համար։ Սոփոկլեսը իր կայացմանն անդրադառնալով՝ հիշատակում է իր երրորդ ելույթը՝ տարբեր մյուս երկուսից։ Այս մեկի ժամանակ նա առավել մեծ ուշադրություն է դարձնում մտքերի արտահայտմանը։ Նրա կերպարները խոսում են շատ բնական ձևով և իրենց կերպարի ապրումներին համապատասխան արտահայտչականությամբ։

Գրականություն

• Beer, Josh (2004). Sophocles and the Tragedy of Athenian Democracy. Greenwood Publishing. 0-313-28946-8
• Bowra, C.M. (1940). «Sophocles on His Own Development». American Journal of Philology. 61 (4): 385–401. doi:10.2307/291377. ISSN 0002-9475. JSTOR 291377. {{cite journal}}: Invalid |url-access=yes (օգնություն)
• Finkel, Raphael. «Adler number: sigma,815». Suda on Line: Byzantine Lexicography. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 14-ին.
• Freeman, Charles. (1999). The Greek Achievement: The Foundation of the Western World. New York: Viking Press. 0-670-88515-0
• Hubbard, Thomas K. (2003). Homosexuality in Greece and Rome: A Sourcebook of Basic Documents.
• Johnson, Marguerite & Terry Ryan (2005). Sexuality in Greek and Roman Society and Literature: A Sourcebook. Routledge. 0-415-17331-0
• Lloyd-Jones, Hugh & Wilson, Nigel Guy (ed.) (1990). Sophoclis: Fabulae. Oxford Classical Texts.
• Lloyd-Jones, Hugh (ed.) (1994). Sophocles: Ajax. Electra. Oedipus Tyrannus. Edited and translated by Hugh Lloyd-Jones, Loeb Classical Library No. 20.
• Lloyd-Jones, Hugh (ed.) (1994). Sophocles: Antigone. The Women of Trachis. Philoctetes. Oedipus at Colonus. Edited and translated by Hugh Lloyd-Jones, Loeb Classical Library No. 21.
• Lloyd-Jones, Hugh (ed.) (1996). Sophocles: Fragments. Edited and translated by Hugh Lloyd-Jones, Loeb Classical Library No. 483.
• Lucas, Donald William (1964). The Greek Tragic Poets. W.W. Norton & Co.
• Plato. Plato in Twelve Volumes, Vols. 5 & 6 translated by Paul Shorey. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1969.
• Schultz, Ferdinand (1835). De vita Sophoclis poetae commentatio. Phil. Diss., Berlin.
• Scullion, Scott (2002). Tragic dates, Classical Quarterly, new sequence 52, pp. 81–101.
• Seaford, Richard A. S. (2003). «Satyric drama». In Simon Hornblower and Antony Spawforth (ed.). The Oxford Classical Dictionary (revised 3rd ed.). Oxford: Oxford University Press. էջ 1361. ISBN 978-0-19-860641-3.
• Smith, Philip (1867). «Sophocles». In William Smith (ed.). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Vol. 3. Boston: Little, Brown, and Company. էջեր 865–73. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 19-ին.
• Sommerstein, Alan Herbert (2002). Greek Drama and Dramatists. Routledge. 0-415-26027-2
• Sommerstein, Alan Herbert (2007). "General Introduction" pp. xi–xxix in Sommerstein, A.H., Fitzpatrick, D. and Tallboy, T. Sophocles: Selected Fragmentary Plays: Volume 1. Aris and Phillips. 0-85668-766-9
• Sophocles. Sophocles I: Oedipus the King, Oedipus at Colonus, Antigone. 2nd ed. Grene, David and Lattimore, Richard, eds. Chicago: University of Chicago, 1991.
• Encyclopædia Britannica, Inc. "Macropaedia Knowledge In Depth." The New Encyclopædia Britannica Volume 20. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc., 2005. 344–46.

Տես նաև

• Sophocles portal
• Հին հունական թատրոն

Արտաքին հղումներ

• Սոփոկլեսը bookmark.am-ում
• ՍՈՓՈԿԼԵՍ «ԷԴԻՊՈՒՍԸ ԿՈԼՈՆՈՍՈՒՄ»
• Սոփոկլեսը standardebooks.org-ում
• Սոփոկլեսի գործերը Գուտենբերգ նախագծում

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆոկլես» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆոկլես» հոդվածին։