Չարորակ հիպերթերմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Չարորակ հիպերթերմիա
Տեսակհազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
ՊատճառՄուտացիա[1], անեսթեզիա[1] և Սուկցինիլխոլին[1]
Հիվանդության ախտանշաններհիպերթերմիա[1], Հիպերկալեմիա[1], Ացիդոզ[1], hypercapnia?[1] և myoglobinuria?[1]
ԲուժաքննությունՋերմաչափություն[1], creatine kinase measurement?[1] և potassium concentration measurement?[1]
Բժշկական մասնագիտությունանհետաձգելի բժշկություն և նյարդաբանություն[1]
Բուժումdantrolene?[1]

Չարորակ հիպերթերմիա (ՉՀ), ախտանշանների համալիր, որոնք առաջանում են օրգանիզմում ընդհանուր անզգայացման ժամանակ օգտագործվող որոշ դեղերին ի պատասխան[2]։ Հիմնական հանդիպող սիմպտոմներն են մկանային ռիգիդությունը, բարձր ջերմությունը, տախիկարդիան[2]։ Որպես բարդություն հնարավոր է ռաբդոմիոլիզի և հիպերկալեմիայի զարգացում[2][3]։ Զգայուն մարդկանց մեծ մասn այդ դեղերի հետ շփումից դուրս պրակտիկորեն առողջ են[4]։

ՉՀ-ի հիմնական պատճառները գազային անեսթետիկներն ու սուկցինիլխոլինն են, որոնք մակածում են օրգանիզմի պաթոլոգիական ռեակցիան այն մարդկանց մոտ, որոնք զգայուն են այս դեղորայքների նկատմամբ[2][4]։ Հայտնաբերվել են վեցից ավել գենետիկ մուտացիներ, որոնք բերում են օրգանիզմի սենիբիլիզացիային` RYR1 գենի մուտացիան լինելով ամենից հաճախ հանդիպողը[2]։ Մուտացիաները ժառանգվում են ծնողներից աուտոսոմ դոմինանտ փոխանցման մեխանիզմով կամ կարող են դրսևորվել առաջնային ձևով՝ զուգակցվելով այլ ժառանգական հիվանդությունների հետ (մի շարք բնածին միոպաթիաներ)[2][5]։

Ընկալունակ օրգանիզմներում դեղերի ներմուծումը մակածում է կալցիումի իոնների զանգվածային դուրս բերում իրենց պաշարներից դեպի մկանային բջիջներ[2]։ Արդյունքում ստացված կալցիումի ներբջջային մեծ կոնցենտրացիաները հանգեցնում են մկանաթելիկների համատարած կծկման, ինչի արդյունքում սկսվում է ակտիվ ջերմագոյացում ու զարգանում է մետաբոլիկ ացիդոզ[2]։ Ախտորոշումը դրվում է իրավիճակից ելնելով՝ կլինիկական սիմպտոմների հիման վրա[3]։ Զգայունությունը կարելի է նախապես պարզել մկանային բիոպսիայի կամ գենետիկ թեստավորման միջոցով։ Ընկալունակ մարդկանց խորհուրդ է տրվում խուսափել պոտենցիալ տրիգերների օգտագործումից[5]։

Բուժման նպատակով օգտագործում են դանտրոլեն, ինչպես նաև հարակից միջոցառումներ՝ ուղղված ջերմության արագ իջեցմանն ու մետաբոլիկ շեղումների շտկմանը[3][5]։ Հիվանդությունը հանդիպում է անեսթետիկ գազ ստացած 5,000-50,000 մարդկանցից մեկի մոտ․ իդեպ՝ տղամարդկանց մոտ շատ ավելի հաճախ քան կանանց մոտ[4]։ Համապատասխան բուժումը չստանալու պարագայում մահացությունը կազմում է շուրջ 75%, այն դեպքում, երբ ժամանակին ճիշտ միջոցառումների իրականացումը մահացությունն իջեցնում է մինչև 5%[4]։ Չնայած, որ ՉՀ-ի նման դեպքեր արձանագրված են եղել արդեն իսկ 20-րդ դարում, այն պաշտոնապես ճանաչվել է որպես առանձին հիվանդություն 1960 թ-ին[4]։

Կլինիկա և ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ի կլինիկական արտահայտությունները սկսվում են դրսևվել կա՛մ անմիջապես վիրահատարանում, կա՛մ վաղ հետվիրահատական շրջանում[6]։ Հիմնական կլինիկական արտահայտություննները պայմանավորված են հիպերկատաբլիկ՝ այսինքն գերակտիվ նյութափոխանակային վիճակով, ինչը հիվանդի մոտ դրսևորվում է ջերմաստիճանի արագ բարձրացումով (40 °C և ավելի), սրտի զարկերի և շնչառության արագացումով (տախիկարդիա և տախիպնոե), ածխածնի երկօքսիդի ավելացված արտադրությամբ ու թթվածնի ուժեղացած կլանմամբ, ացիդոզի, մկանային ռիգիդության ու ռաբդոմիոլիզի զարգացումով[7]։

Էթիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չարորակ հիպերթերմիան կարելի է համարել գեն-միջավայր ասիոցածված հիվանդություն, քանզի այս հիվանդները նշյալ դեղամիջոցների հետ կոնտակտից դուրս համարվում են ամբողջապես առողջ։ Այսպիսով՝ ՉՀ-ի հիմնական տրիգերներ են համարվում ընդհանուր անզգայացման ընթացքում օգտագործվող ինհալյացիոն անեսթետիկները (հալոթան, սևոֆլուրան, դեսֆլուրան, իզոֆլուրան, էնֆլուրան) և դեպոլարիզացնող մկանային ռելաքսանտները (սուքսամեթոնիում և դեկամեթոնիում)[7]։

Անզգայացման նպատակով օգտագործվող մնացած դեղամիջոցները համարվում են այս առումով անվտանգ։ Դրանց շարքում են տեղային անզգայացնողները (լիդոկային, բուպիվակային, մեպիվակային), օփիատները (մորֆին, ֆենտանիլ), կետամինը, բարբիտուրատները, ազոտի օքսիդը, պրոպոֆոլը, էթոմիդատն ու բենզոդիազեպինները։

Չդեպոլարիզացնող մկանային ռելաքսանտները (պանկուրոնիում, ցիսատրակուրիում, ատրակուրիում, միվակուրիում, ռեկուրոնիում) նույնպես ՉՀ պատճառ չեն հանդիսանում։

Նկարագրված են որոշ դեպքեր, երբ ՉՀ-ը զարգացել է ակտիվ ֆիզիկական մարզանքի և/կամ շոգ միջավայրում գտնվելու արդյունքում[8]։

Գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ը ժառանգվում է աուտոսոմ դոմինանտ մեխանիզմով՝ ոչ լրիվ պենետրանտությամբ[7]։ Այն հիմնականում կապված է 2 գեներում տեղի ունեցած մուտացիաների հետ․ RYR1 գենի, որը կոդավորում է կմախքային մկաննեում առկա սարկոպլազմային ցանցից կալցիում արտազատող ռիանոիդային ընկալիրներին (առաջին տիպի ռիանոիդային ընկալիրներ - RYR1) և CACNA1S գենի, որը կոդավորում է սարկոլեմայում առկա L տիպի կացիումական մղանցքների իզոֆորմ համարվող դիհիդրոպիրիդինային ընկալիչների ալֆա ենթամիավորը։ Մուտացիայի արդյունքում խանգարվում է այս երկու ընկալիչների աշխատանքի տերմինացիան[7]։ Հայտնաբերված են այս գենի 25-ից ավել մուտացիաներ, որոնք գտնվում են 19-րդ քրոմոսոմի երկար թևի 19q13.2 լոկուսում և պայմանավորում են ՉՀ առաջացումը[9]։

Պաթոֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդության առաջացման մեխանիզմը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ով հիվանդների մեծ մասի մոտ (50–70%) հիվանդության պատճառը կմախքային մկանների սարկոպլազմային ցանցում գտնվող առաջին տիպի ռիանոդինային ընկալիրների (RYR1) մուտացիան է[10][11]։ RYR1 ընկալիչրներն ակտիվանում են ի պատասխան ներբջջային Ca2+
 -ի կոնցենտրացիայի բարձրացման, որն էլ իր հերթին պայմանավորված է L-տիպի կալցիումական մղանցքների աշխատանքով, որոնք Ca2+
-ը անց են կացնում դեպի բջիջ։ RYR1 ընկալիչներն ունեն կալցիումի կոնցենտրացիայի փոփոխությունները զգացող երկու ենթամիավոր․ A դոմեյն և I դոմեյն։ A դոմեյնն օժտված է Ca2+
-ի հանդեպ մեծ խնամակցությամբ և միջնորդում է ընկալիչի դրդումն ու անցուղու բացումը։ I դոմեյնը, հակառակը, ունի ավելի ցածր խնակամցություն և նպաստում է անցուղու փակմանը։ Կոֆեինը, հալոթանը և մնացած տրիգերային նյութերը բարձրացնում են A դոմեյնի խնամակցությունը կալցիումի նկատմամաբ՝ միաժամանակ ընկճելով I դոմեյնի ակտիվությունը արդեն իսկ մուտացված ընկալիրներում, որտեղ էականոտեն իջած է ակտիվացման և բարձրացած է ապաակտվացման շեմը[12][13]։ Այս փոփոխությունների արդյունքը կալցիումի ավելացված արտազատումն է սարկոլեմայից դեպի ներբջջային տարածություն։ Կալցիումի ներբջջային մեծ քանակներն ակտիվացնում են մետաբոլիզմն ու գնալով նպատում ԱԵՖ-ի մեծ քանակներով օգտագործմանն ու ջերմության բարձրացմանը՝ ի վերջո հասցնելով անկառավարելի հիպերթերմիայի զարգացմանը։ Մկանային բջիջները սկսում են վնասվել թե՛ ԱԵՖ-ի քանակների նվազման, թե՛ ջերմաստիճանի ցափից ավելի շատ բարձրացման հետևանքով։ Բջիջների քայքայման արդյունքում ներբջջային բաղադրիչներն անցնում են համակարգային շրջանառություն՝ հանգեցնելով կալիումի, միոգլոբինի, կրեատինի, ֆոսֆատների և կրեատին կինազայի մակարդակի աճին։

ՉՀ-ի հայտնի պատճառներից մյուսը վոլտաժ կախյալ L տիպի կալցիումական մղանցքների α ենթամիավիավորը կոդավորող CACNA1S գենի մուտացան է։ Արդյունքում ախտահարվում է ընկալիչի R1086 կոչվող ներբջջային սեգմենտը, ինչը պատասխանատու է RYR1-ի ակտիվությունն ընկճելու համար[14][15]։ Ապացուցված է, որ այս գենն էքսպրեսող բջիջներում բարձրացած է ցիտոպլազմատիկ կալցիումի բազալ մակարդակը։ Այպիսով՝ վերոնշյալ մուտագեն փոփոխությունները ի վերջո բերում են կալցիումի ներբջջային քանակի կտրուկ աճի՝ այդպիսով դարձնելով մկանները գերդրդունակ[16]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ի զարգացումից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ի վաղ ախտանշաններն են մկանային ռիգիդության զարգացումը՝ հատկապես ծամիչ մկանի կոնտրակտուրաները, ածխաթթու գազի բարձր խտությունը արտաշնչվող օդում՝ չնայած բարձրացվող րոպեական վենտիլյացիայի, անբացատրելի սինուսային առիթմիաներն ու տախիկարդիան, և, վերջապես, հարաճող շնչառական ու մետաբոլիկ ացիդոզը[7]։ Չնայած իր անվանմանը՝ հիպերթերմիան զարգանում է համեմատաբար ավելի ուշ շչջանում։ Շնչառության հաճախացումը (սպոնտան շնչող հիվանդների մոտ), ցիանոզը, հիպերտենզիան, տարբեր տեսակի առիթմիաներն ու հիպերկալեմիան նույնպես կարող են դիտվել։ 30 րոպեից երկար տևող ընդհանուր անզգայացումների դեպքում պարտադիր է մարմնի ջերմաստիճանի շարունակական մոնիտորինգը։

Չնայած, որ ՉՀ ախտորոշումը դրվում է կլինիկական ախտանիշերի հիման վրա, այնուամենայնիվ առկան են որոշ լաբորատոր հետազոտություններ, ինչի միջոցով կարլեի է հաստատել ախտորոշումը։ Դրանց շարքին են դասվում պլազմայում կրեատին կինազայի (ԿԿ) մակարդակի բարձրացման արձանագրումը, կալիումի, ֆոսֆատների, միոգլոբինի քանակի ավելացումն ու կալցիումի քանակի նվազումը։ Այս փոփոխությունները բացատրվում են մկանային բջիջների տարածուն քայքայումով։ Ծանր ռաբդոմիոլիզը կարող է վնասել երիկամներն ու հանգեցնել երիկամային անբավարարության զարգացմանը։ Այդ իսկ պատճառով երիկամի ֆունկցիոնալ վիճակն անհրաժեշտ է պահել մշտական հսկողության տակ։ Հիպերկալեմիան իր հերթին կարող է նպաստել աիթմիաների՝ հատկապես փորոքային էքստրասիստոլաների առաջացմանը։

Նախնական զգայունության որոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մկանային բիոպսիա և թեստավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լաբորատոր թեստավորում ցուցված է այն մարդկանց, որոնք նշում են ՉՀ-ի դեպք մոտիկ հարազատների մոտ կամ նախկինում ունեցել են ՉՀ նման էպիզոդ։ Թեստավորման ստանդարտ եղանակը կոֆեին-հալոթանային թեստն է։ Տեղային անզգայացման պայմաններում կատարվում է մկանային բիոպսիա, վերցված թարմ բիոպտատը այնուհետև դրվում է կոֆեին կամ հալոթան պարունակող լուծույթի մեջ ու կատարվում է զննում։ Թեստը համարվում է դրական, եթե դիտվում է մկանային զանգվածի կծկում՝ հաստատելով, որ առկա է ՉՀ։ Օպտիմալ պայմաններն ապահովելու դեպքում թեստի զգայունությունը կազմում է 97%, իսկ սպեցիֆիկությունը՝ 78%[17]։ Այնուամենայնիվ, բացասական պատասխանը դեռևս չի բացաում ՉՀ-ը, և համապատասխան կլինիկական նշանների ու ընտանեկան անամնեզի առկայության դեպքում խորհուրդ է տրվում խուսափել տրիգերային դեղերի կիրառումից։

Ի լրացում կոֆեին-հալոթանային թեստին՝ որոշ մասնագետներ կողմնակից են նաև «կալցիումով խթանված կալցիումի արտազատման» թեստի անցկացմանը՝ ախտորոշումն ավելի հստակ դարձնելու նպատակով։

Գոյություն ունեն նաև քիչ ինվազիվ ախտորոշիչ մեթոդներ։ Ցույց է տրվել, որ հալոթանի 6 ծավալ% խտությամբ միջմկանային ներարկումը բարձրացնում է տեղային pCO
2 -ի քանակը ՉՀ ունեցող անձանց մոտ։ Հետազոտման զգայունությունը կազմում է 100%, սպեցիֆիկությունը՝ 75%[18]։

2002 թ-ին կատարված մեկ այլ հետազոտություն ուսումնասիրել է կոֆեինի օգտագործումը ախտորոշման նպատակով։ Հետազոտողները կատարել են կոֆեինի միջմկանային ներարկում, ապա ներարկման տեղում չափել pCO
2-ի կոնցենտրացիան։ Արդյունքում նկատել են, որ ՉՀ ունեցող անձանց մոտ ներարկումից հետո գրանցվել են ածխաթթու գազի շատ ավելի բարձր կոնցենտրացիաներ, քան առողջ մարկանց մոտ ( նորմայի 44 մմ ս․ս․-ի համեմատ 63 մմ ս․ս․)[19]։

Այս տեստերը ունեն մեծ պոտենցիալ դառնալու ՉՀ ախտորոշման ոչ ինվազիվ, այլընտրանքային մեթոդներ։

Գենետիկ թեստավորումն անցկացվում է այն մարդկանց մոտ, որոնք նշում են ՉՀ-ի դեպքեր ընտանեկան անամնեզում։ Թեստավորման արդյունքում պարզում են RYR1 գենի մուտացիաների առկայությունը[20]։

Ախտորոշման չափանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1994 թվականին անցկացված գիտաժողովի արդյունքում մշակվեցին որոշակի ախտորոշիչ կրիտերիաներ, որոնց հիման վրա կարելի կլինի ճանաչել հիվանդութունն ու անցնել համապատասխան բուժական միջոցառումների։ Ներքոնշյալ կետեից 6 և ավելիի առկայության դեպքում կա մեծ հավանականություն, որ տվյալ ախտաբանական վիճակը ՉՀ է․[21]

  • Շնչական ացիդոզ (արտաշնչվող օդում CO
    2     >55 մմ ս․ս/7.32 կՊա, զարկերակային արյան մեջ pCO
    2     >60 մմ ս․ս/7.98 կՊԱ)
  • Սրտային խանգարումներ ( անբացատրելի սինուսային առիթմիաներ, փորոքային էքստրասիստոլաներ և փորոքների ֆիբրիլյացիա)
  • Մետաբոլիկ ացիդոզ (BE< -8, pH <7.25)
  • Մկանային ռիգիդություն (տարածուն մկանային ռիգիդություն՝ ներառյալ ծամիչ մկանները)
  • Մկանների քայքայում (ԿԿ >20,000 միավոր/լ, կոլայի գունավորմամբ մեզ, միոգլոբինի քանակի բարձրացում մեզում և/կամ պլազմայում, K+> 6 մմոլ/լ)
  • Ջերմաստիճանի բարձրացում (T >38.8 °C)
  • Այլ (դանտրոլենի ազդեցությամբ ՉՀ-ի ախտանիշների հետզարգացում, պլազայում կրեատին կինազային մակարդակի բարձրացում)
  • Ընտանեկան անամնեզ (աուտոսով դոմինանտ փոխանցման նշաններ)

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկինում ՉՀ-ի հանդեպ զգայուն մարդկանց մոտ ընդհանուր անզգայացման ընթացքում խորհուրդ էր տրվում դանտրոլենի պրոֆիլակտիկ կիրառումը[22]։ Սակայն, բազմաթիվ ռետրոսպեկտիվ հետազոտությունների արդյունքները ցույց տվեցին, որ առանց տրիգերային դեղերի օգտագործման անզգայացումը անվտանգ է՝ նույնիկ առանց դանտրոլենի օգտագործման։ Այս հետազոտություններից ամենից ծավալունն ուսումնասիրել է մկանային բիոպսիայի համար ընդհանուր կամ տեղային անզգայացում ստացած 2214 մարդու հիվանդության պատմագրերն ու պարզել, որ նանց կեսը (1082) ունեցել են ՉՀ։ Նրանցից միայն 5-ի մոտ են իհայտ եկել հիվանդության ախշտանշանները, որոնցից 4-ին հնարավոր է եղել բարեհաջող կերպով բուժել պարենտերալ դանտրոլենի միջոցով, իսկ վերջինը վերականգնվել է միայն սիմպտոմատիկ թերապիայով[23]։ Հաշվի առնելով դանտրոլենի կողմնակի էֆեկտները (սրտխառնոց, փսխում, մկանային թուլություն, չդեպոլարիզացնող մկանալին ռելաքսանտների ազդեցության երկարաձգում[24])՝ մասնագետներն այլևս խորհուրդ չեն տալիս դանտրոլենի պրոֆիլակտիկ օգտագործումը տրիգերներից զերծ ընդհանուր անզգայացման դեպքում[22]։

Անզգայացման մեքենայի նախապատրաստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ի հակված մարդկանց դեպքում շատ կարևոր է ճիշտ պլանավորել անզգայացման ընթացքն ու օգտագործվող դեղերի ու սարքերի ընտրությունը։ Տրիգեր հանդիսացող դեղերի բացառումից զատ կարևոր է, որ անզգայացման մեքենան նույնպես լինի անվտանգ և մաքուր։ Այդ նպատակով այս հիվանդներին անզգայացման ապարատին միացնելուց առաջ նախապես պետք է «լվանալ» սարքը կամ օգտագործել ածխային ֆիլտրեր։

Մեքենայի լվացումն անելուց առաջ նախ պետք է հեռացնել կամ անջատել վեյպորայզերներն ու սկսել օդահարել ապարատը 10 լ/րոպե արագությամբ մոտ 20 րոպե։ Ածխաթթու գազի կլանման համար նախատեսված քիմիական խառնուրդը (soda lime - կազմված Ca(OH)2, H2O, NaOH և KOH-ից) նույպես պետք է փոխել։ Ապարատի մաքրումից հետո սկսում ենք անզգայաման ինդուկցան և շարունակում՝ արդեն առանց տրգերային դեղերի[24]։ Մաքրման համար անհրաժեշտ ժամանակը էականորեն կարող է տարբերվել՝ ելնելով թե՛ ապարատի, թե՛ գազային անեսթետիկի տեսակից։ Վերոնշյալ տեխնիկան նախատեսված է ավելի հին սերնդի անզգայացման մեքենաների համար։ Ժամանակակից ապարատներն իրենց մեջ պարունակում են ավելի շատ ռեզինե և պլաստիկ բաղադրամասեր, որոնք դառնում են գազային անեթետիկների համար ռեզերվուար․ հետևաբար այս ապարատները պետք է մաքրել մինչև 60 րոպե տևողությամբ[25]։

Այժմ շրջանառության մեջ են մտել ածխային ֆիլտրերը, որոնք ապարատի մաքրման ժամանակը կրճատում են մինչև 90 վայրկյան։ Այս ֆիլտրերը կանխում են մնացրդային անեսթետիկներին ՉՀ մակածելուց 12 ժամ շարունակ[26]։ Ֆիլտրերն ապարատին միացնելուց առաջ անհրաժեշտ է սարքն օդահարել 90 վայրկյան՝ 10լ/րոպե արագությամբ[27]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանտրոլեն․ չարորակ հիպերթերմիայի դեղորայքային բուժման դեռևս միակ ներկայացուցիչը

Բուժման ժամանակակաից մեթոդն իրենից ներկայացնում է դանտրոլենի ներերակային օգտագործումը, տրիգեր հանդիսացող դեղանյութերի ընդունման կասեցումն ու հիպերթերմիայի, ացիդոզի, օրգանների դիսֆունկցիայի շտկմանն ուղղված աջակից թերապիան։ ՉՀ-ի առկայության կասկածի դեպքում անգամ պետք է անհապաղ սկսել բուժական թերապիան[24]։

Դանտրոլեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանտրոլենը մկանային ռելաքսանտ է, որն անմիջապես ազդում է ռիանոդինային ընկալիչների վրա՝ կասեցնելով կալցիումի արտազատումն իր պաշարներից։ Որպես բուժման միջոց դեղի տարածումից հետո ՉՀ-ից մահացությունն սկսեց իջնել և 80%-ից հասավ մինչև 5%-ի[7]։ Այն, դեռևս, բուժման միակ դեղամիջոցն է[22]։ Բուժման սկզբնական դոզան կազմում է 2,5 մգ/կգ, որն անհրաժեշտության դեպքում կարելի է կրկնել[7]։ Բարդություններից խուսափելու նպատակով հիվանդանոցներին խորհուրդ է տրվում ունենալ նվազագույնը 36 սրվակ դանտրոլեն (720 mg)՝ 70 կիլոգրամանոց մարդուն անհրաժեշտ 4 դոզային համապատասխան[28]։

Պատրաստվածության ապահովում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նկարում չարորակ հիպերթերմիայի վերապատրաստման սիմուլյացիոն դասընթացն է անեսթոզիոլոգիայի ռեզիդենտների համար։

Խնդրի ճիշտ գնահատումն ու ժամանակին կողմնորոշումը կապված են մի խումբ հմտությունների և գործողությունների հետ, ինչին պատրաստ լինելը ահռելի իջեցնում է ռիսկերի և բացասական ելքերի հավանականությունը[29]։ Սիմուլյացիոն մուլյաժների և իրավիճակային խնդիրների ներդրումը մասնագետների վերապատրաստման գործընթացում ցույց են տվել ՉՀ-ի բուժման արդյունավետության զգալի բարձրացում[30][31]։

Կանխագուշակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ի պրոգնոզը բավական վատն է՝ ագրեսիվ բուժական միջոցառումների բացականյության պայմաններում[7]։ 1970-ականներին մահացությունը գերազանցել է 80%-ը, մինչդեռ ներկայումս ժամանակակից բուժական միջոցառումների պայմաններում այն իջել է մինչև 5%[7]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդության հանդիպման հաճախականությունը ընդհանուր անզգայացում ստացած մարդկանց շրջանում 1:5,000-ից մինչև and 1:100,000 է[7]։ Այս խանգարումը հանդիպում է ամենուր և հավասարապես ընդգրկում է բոլոր ռասաների ներկայացուցիչներին։ Նոր Զելանդիայի Մանավատու շրջանում ամեն 200 մարդուց մեկը գտնվում է հիվանդությունն ունենալու բարձր ռիսկի տակ[32]։

Պատմական ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ը առաջին անգամ ախտորոշվել է 1962 թ․-ին Ավստրալիայում ապրող մի ընտանիքի մոտ՝ Մելբուռնի Արքայական հոսպիտալում աշխատող բժիշկ ԴԵնբորոյի և իր աշխատակիցների կողմից[33][34]։ Մինչ այդ նա ահագին աշխատանք էր կատարել այս ուղղությամբ Կանբեռայի արքայական հոսպիտալում, որի արդյունքում նմանատիպ ռեակցիաներ էին հայտնաբերել նաև խոզերի մոտ[35]։

Դանտրոլենի էֆեկտիվությունը որպես բուժման միջոց հայտնաբերվել է հարավաֆրիկացի անեսթեզիոլոգ Գաիսֆորդ Հարիսոնի կողմից, ինչը պաշտոնապես տպագրվել է Անեսթեզիոլոգիայի Բրիտանական Ամսագրում (British Journal of Anaesthesia) 1975 թվականին[36]։ Հետագա բազմաթիվ փորձարկումներից հետո միայն, երբ վերջնականորեն հաստատվեց դանտրոլենի էֆեկտիվությունը, 1982 թ․-ին հաստատվեց վերջինիս օգտագործումը մարկանց մոտ[37]։

1981 թ․-ին հիմք դրվեց ԱՄՆ-ի ՉՀ-ի ասոցիացիայի թեժ գծին, որինպատակը անհրաժեշտության դեպքում օգնել բժիշկներին վարել ՉՀ-ի կասկածով հիվանդներին։ Թեժ գիծը սկսեց իր ակտիվ գործունեությունը 1982-ին և մինչ օրս շարունակում է տրամադրել որակավորված անեսթեզիոլոգիական օգնությունն այս խնդրի շուրջ[38]։

Կենդանիների մոդելներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՉՀ-ի թե՛ պաթոֆիզիոլոգիայի, թե՛ բուժման մեխանիզմների բացահայտման գործում կարևոր դեր են ունեցել կենդանիների մոտ հիվանդության ճշգրիտ մոդելների ստեղծումն ու դրանց հետազոտումը։ Որոշ կենդանիներ՝ ներառյալ խոզերի, շների և ձիերի որոշ ցեղատեսակներ, զգայուն են ՉՀ-ի նկատմամաբ[7]։ Գիլլիարդն ու իր գործընկերները կարողացան հայտնաբերել մարկանց մոտ պատճառ հանդիսացող գենային մուտացիաները՝ դրանց խոզերի մոտ նկարգրելուց և ուսումնասիրելուց հետո միայն[10]։

Ձիերի մոտ փոխանցումը աուտոսոմ դոմինանտ մեխանիզմով է և ամենից հաճախ հանդիպում է Ամերիկյան Quarter Horse ցեղատեսակի մոտ[39]։ Այստեղ մուտայի է ենթարկված RyR1 ընկալիչի գենը C7360G նուկլեոտիդի կետում։ Որպես տրիգեր կարող են լինել գերհոգնածությունը, անեսթեզիան և սթրեսը[40]։

Շների մոտ մուտացիան ժառանգվում է աուտոսոմ դոմինանտ մեխանիզմով[41], իսկ խոզերի մոտ աուտոսոմ ռեցեսիվ[7]։

Ուսումնասիրությունների նպատակող ստեղծվել են մկների հատուկ ցեղատեսակներ, որոնք կրում են մարդկանց մոտ հանդիպող R163C մուտացիան։ Այս մկների մոտ դիտվում են ՉՀ-ի նման սիմպտոմներ, ինչպիսին է, օրինակ, հալոթանի նկատմամբ զգայունությունը։ Այս մկների մոտ դանտրոլենի ներարկումն առաջացնում է RyR1-ի բլոկադա և կանխում հալոթանին ի պատասխան օրգանիզմի պաթոլոգիական ռեակցիաները։ Այս մկների մկանային բջիջները ցուցաբերել են K+ ինդուկցված դեպոլարիզացիա և կոֆեինի նկատմամբ բարձրացած զգայունություն[42]։

Ընթացիկ հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազումոլեմը դանտրոլենի ավելի ջրալույծ (30 անգամ ավելի շատ) անալոգն է, որն իջեցնում է ներբջջային կալցիումի արտազատման քանակը՝ անմիջապես ազդելով ռիանոդինային ընկալիչների վրա։ ՉՀ-զգայուն խոզերի վրա փորձերի արդյունքում պարզվել է, որ ազումոլեմը նույնքան էֆեկտիվ է, որքան դանտրոլենը[43]։ Դեղամիջոցը դեռևս կարիք ունի մարդկանց մոտ in vivo փորձարկուների, սակայն կա մեծ հավանականություն, որ ապագայում այն հնարավոր կլինի օգտագործել ՉՀ-ի բուժման մեջ՝ որպես դանտրոլենի այլընտրանքային տարրբերակ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 Bednařík J., Ambler Z., Růžička E. Klinická neurologie: část speciální — ISBN 978-80-7387-389-9
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 «malignant hyperthermia». Genetics Home Reference (անգլերեն). 2017 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 30-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «Malignant hyperthermia» (PDF). Orpha.net. 2013 թ․ մարտ. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 30-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Schneiderbanger, D; Johannsen, S; Roewer, N; Schuster, F (2014). «Management of malignant hyperthermia: diagnosis and treatment». Therapeutics and clinical risk management. 10: 355–62. doi:10.2147/TCRM.S47632. PMC 4027921. PMID 24868161.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 «Malignant hyperthermia». GARD (անգլերեն). 2014 թ․ հունիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 30-ին.
  6. ↑ «Malignant Hyperthermia: Background, Pathophysiology, Etiology». 2018 թ․ նոյեմբերի 28. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 Rosenberg H, Davis M, James D, Pollock N, Stowell K (2007 թ․ ապրիլ). «Malignant hyperthermia». Orphanet Journal of Rare Diseases. 2: 21. doi:10.1186/1750-1172-2-21. PMC 1867813. PMID 17456235.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  8. ↑ Adam MP, Ardinger HH, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJ, Stephens K, Amemiya A, Rosenberg H, Sambuughin N, Riazi S, Dirksen R (2013). «Malignant Hyperthermia Susceptibility». GeneReviews. PMID 20301325.
  9. ↑ «OMIM Entry - * 180901 - RYANODINE RECEPTOR 1; RYR1». www.omim.org. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 6-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 Gillard EF, Otsu K, Fujii J, Khanna VK, de Leon S, Derdemezi J, Britt BA, Duff CL, Worton RG, MacLennan DH (1991 թ․ նոյեմբեր). «A substitution of cysteine for arginine 614 in the ryanodine receptor is potentially causative of human malignant hyperthermia». Genomics. 11 (3): 751–5. doi:10.1016/0888-7543(91)90084-R. PMID 1774074.
  11. ↑ Galli L, Orrico A, Lorenzini S, Censini S, Falciani M, Covacci A, Tegazzin V, Sorrentino V (2006 թ․ օգոստոս). «Frequency and localization of mutations in the 106 exons of the RYR1 gene in 50 individuals with malignant hyperthermia». Human Mutation. 27 (8): 830. doi:10.1002/humu.9442. PMID 16835904.
  12. ↑ Balog, E; Fruen, B; Shomer, N; Louis, C (2001). «Divergent effects of the malignant hyperthermia-susceptible Arg(615)-->Cys mutation on the Ca(2+) and Mg(2+) dependence of the RyR1». Biophys J. 81 (4): 2050–8. Bibcode:2001BpJ....81.2050B. doi:10.1016/S0006-3495(01)75854-7. PMC 1301678. PMID 11566777. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  13. ↑ Yang T, Ta TA, Pessah IN, Allen PD (2003 թ․ հուլիս). «Functional defects in six ryanodine receptor isoform-1 (RyR1) mutations associated with malignant hyperthermia and their impact on skeletal excitation-contraction coupling». The Journal of Biological Chemistry. 278 (28): 25722–30. doi:10.1074/jbc.M302165200. PMID 12732639.
  14. ↑ Monnier N, Procaccio V, Stieglitz P, Lunardi J (1997 թ․ հունիս). «Malignant-hyperthermia susceptibility is associated with a mutation of the alpha 1-subunit of the human dihydropyridine-sensitive L-type voltage-dependent calcium-channel receptor in skeletal muscle». American Journal of Human Genetics. 60 (6): 1316–25. doi:10.1086/515454. PMC 1716149. PMID 9199552.
  15. ↑ The R1086C mutant has never been published, but has nevertheless been referenced multiple times in the literature, e.g. Jurkat-Rott K, McCarthy T, Lehmann-Horn F (2000 թ․ հունվար). «Genetics and pathogenesis of malignant hyperthermia». Muscle & Nerve. 23 (1): 4–17. doi:10.1002/(SICI)1097-4598(200001)23:1<4::AID-MUS3>3.0.CO;2-D. PMID 10590402.
  16. ↑ Weiss RG, O'Connell KM, Flucher BE, Allen PD, Grabner M, Dirksen RT (2004 թ․ հոկտեմբեր). «Functional analysis of the R1086H malignant hyperthermia mutation in the DHPR reveals an unexpected influence of the III-IV loop on skeletal muscle EC coupling». American Journal of Physiology. Cell Physiology. 287 (4): C1094–102. doi:10.1152/ajpcell.00173.2004. PMID 15201141.
  17. ↑ Allen GC, Larach MG, Kunselman AR (1998 թ․ մարտ). «The sensitivity and specificity of the caffeine-halothane contracture test: a report from the North American Malignant Hyperthermia Registry. The North American Malignant Hyperthermia Registry of MHAUS». Anesthesiology. 88 (3): 579–88. doi:10.1097/00000542-199803000-00006. PMID 9523799.
  18. ↑ Schuster F, Gardill A, Metterlein T, Kranke P, Roewer N, Anetseder M (2007 թ․ սեպտեմբեր). «A minimally invasive metabolic test with intramuscular injection of halothane 5 and 6 vol% to detect probands at risk for malignant hyperthermia». Anaesthesia. 62 (9): 882–7. doi:10.1111/j.1365-2044.2007.05173.x. PMID 17697213.
  19. ↑ Anetseder M, Hager M, Müller CR, Roewer N (2002 թ․ մայիս). «Diagnosis of susceptibility to malignant hyperthermia by use of a metabolic test». Lancet. 359 (9317): 1579–80. doi:10.1016/S0140-6736(02)08506-9. PMID 12047971.
  20. ↑ Litman R, Rosenberg H; Rosenberg (2005). «Malignant hyperthermia: update on susceptibility testing». JAMA. 293 (23): 2918–24. doi:10.1001/jama.293.23.2918. PMID 15956637.
  21. ↑ Larach MG, Localio AR, Allen GC, և այլք: (1994). «A clinical grading scale to predict malignant hyperthermia susceptibility». Anesthesiology. 80 (4): 771–9. doi:10.1097/00000542-199404000-00008. PMID 8024130.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Krause T, Gerbershagen MU, Fiege M, Weisshorn R, Wappler F (2004 թ․ ապրիլ). «Dantrolene--a review of its pharmacology, therapeutic use and new developments». Anaesthesia. 59 (4): 364–73. doi:10.1111/j.1365-2044.2004.03658.x. PMID 15023108.
  23. ↑ Carr AS, Lerman J, Cunliffe M, McLeod ME, Britt BA (1995 թ․ ապրիլ). «Incidence of malignant hyperthermia reactions in 2,214 patients undergoing muscle biopsy». Canadian Journal of Anaesthesia = Journal Canadien D'anesthesie. 42 (4): 281–6. doi:10.1007/BF03010703. PMID 7788824.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Halsall PJ, Hopkins PM; Hopkins (2003). «Malignant hyperthermia». Continuing Education in Anaethesia, Critical Care and Pain. 3 (1): 5–9. doi:10.1093/bjacepd/mkg002. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  25. ↑ Kim TW, Nemergut ME (2011 թ․ հունվար). «Preparation of modern anesthesia workstations for malignant hyperthermia-susceptible patients: a review of past and present practice». Anesthesiology. 114 (1): 205–12. doi:10.1097/ALN.0b013e3181ee2cb7. PMID 21169802.
  26. ↑ Stoker, Robert; Romankowski, Mathew; Burk, Kyle; Orr, Joseph (2013 թ․ հոկտեմբերի 15). «12 Hour Evaluation of Filters to Prepare an Anesthesia Machine for Malignant Hyperthermia Susceptible Patients» (Abstract# A4094). Anesthesiology 2013 Annual Meeting.
  27. ↑ Malignant Hyperthermia Association of the United States. «Preparing the Anesthesia Machine for MHS Patients». www.mhaus.org (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 22-ին.
  28. ↑ EYH Yeung, Munroe J; Munroe (2015). «Development of a malignant hyperthermia protocol» (PDF). BMC Proceedings. 9 (Suppl1): A32. doi:10.1186/1753-6561-9-S1-A32. PMC 4306034.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  29. ↑ Hirshey Dirksen SJ, Van Wicklin SA, Mashman DL, Neiderer P, Merritt DR (2013). «Developing effective drills in preparation for a malignant hyperthermia crisis». AORN Journal. 97 (3): 329–53. doi:10.1016/j.aorn.2012.12.009. PMID 23452698. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  30. ↑ Isaak RS, Stiegler MP (2015). «Review of crisis resource management (CRM) principles in the setting of intraoperative malignant hyperthermia». Journal of Anesthesia. 30 (2): 298–306. doi:10.1007/s00540-015-2115-8. PMID 26679497. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  31. ↑ Holzman RS, Cooper JB, Gaba DM, Philip JH, Small SD, Feinstein D (1995). «Anesthesia crisis resource management: real-life simulation training in operating room crises». Journal of Clinical Anesthesia. 7 (8): 675–87. doi:10.1016/0952-8180(95)00146-8. PMID 8747567. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  32. ↑ Rosenberg, Henry; Pollock, Neil; Schiemann, Anja; Bulger, Terasa; Stowell, Kathryn (2015 թ․ օգոստոսի 4). «Malignant hyperthermia: a review». Orphanet Journal of Rare Diseases. 10 (1). doi:10.1186/s13023-015-0310-1.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  33. ↑ «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  34. ↑ Denborough MA, Forster JF, Lovell RR, Maplestone PA, Villiers JD (1962). «Anaesthetic deaths in a family». British Journal of Anaesthesia. 34 (6): 395–6. doi:10.1093/bja/34.6.395. PMID 13885389. Historical account in Denborough MA (2008). «Malignant hyperthermia. 1962». Anesthesiology. 108 (1): 156–7. doi:10.1097/01.anes.0000296107.23210.dd. PMID 18156894.
  35. ↑ Malcolm Whyte. 'Clinical Science in Canberra Hospital' in AJ Proust (ed) History of Medicine in Canberra and Queanbeyan and their Hospitals Brolga Press, Gundaroo p123 at 127
  36. ↑ Harrison GG (1975 թ․ հունվար). «Control of the malignant hyperpyrexic syndrome in MHS swine by dantrolene sodium». British Journal of Anaesthesia. 47 (1): 62–5. doi:10.1093/bja/47.1.62. PMID 1148076. A reprint of the article, which became a "Citation Classic", is available in Br J Anaesth81 (4): 626–9. PubMed (free full text).
  37. ↑ Kolb ME, Horne ML, Martz R (1982 թ․ ապրիլ). «Dantrolene in human malignant hyperthermia». Anesthesiology. 56 (4): 254–62. doi:10.1097/00000542-198204000-00005. PMID 7039419.
  38. ↑ Dexter F, Rosenberg H, Epstein RH, Semo JJ, Litman RS (2015). «Implications of National Anesthesia Workload on the Staffing of a Call Center: The Malignant Hyperthermia Consultant Hotline». A&A Case Reports. 5 (3): 43–6. doi:10.1213/XAA.0000000000000147. PMID 26230307. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  39. ↑ Mickelson JR, Valberg SJ (2015). «The Genetics of Skeletal Muscle Disorders in Horses». Annu. Rev. Animal Biosci. 3: 197–217. doi:10.1146/annurev-animal-022114-110653. PMID 25387114.
  40. ↑ Valberg, S. J.; Mickelson, J. R.; Gallant, E. M.; MacLeay, J. M.; Lentz, L.; de la Corte, F. (1999-7). «Exertional rhabdomyolysis in quarter horses and thoroughbreds: one syndrome, multiple aetiologies». Equine Veterinary Journal. Supplement (30): 533–538. PMID 10659313.
  41. ↑ Roberts, M. C.; Mickelson, J. R.; Patterson, E. E.; Nelson, T. E.; Armstrong, P. J.; Brunson, D. B.; Hogan, K (2001 թ․ սեպտեմբեր). «Autosomal dominant canine malignant hyperthermia is caused by a mutation in the gene encoding the skeletal muscle calcium release channel (RYR1)». Anesthesiology. 95 (3): 716–25. doi:10.1097/00000542-200109000-00026. PMID 11575546.
  42. ↑ Yang, Tianzhong; Riehl, Joyce; Esteve, Eric; Matthaei, Klaus I.; Goth, Samuel; Allen, Paul D.; Pessah, Isaac N.; Lopez, José R. (2006-12). «Pharmacologic and functional characterization of malignant hyperthermia in the R163C RyR1 knock-in mouse». Anesthesiology. 105 (6): 1164–1175. ISSN 0003-3022. PMID 17122579.
  43. ↑ Dershwitz M, Sréter FA; Sréter (1990). «Azumolene reverses episodes of malignant hyperthermia in susceptible swine». Anesth. Analg. 70 (3): 253–5. doi:10.1213/00000539-199003000-00004. PMID 2305975.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Չարորակ_հիպերթերմիա&oldid=9807473» էջից