Նգուգի վա Թիոնգո

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նգուգի վա Թիոնգո
Ծնվել էհունվարի 5, 1938(1938-01-05)[1][2][3][…] (86 տարեկան)
ԾննդավայրKamirithu, Central Province, Բրիտանական Քենիա, Բրիտանական կայսրություն[4]
Մասնագիտությունդրամատուրգ, վիպասան, ակնարկագիր, համալսարանի դասախոս, փիլիսոփա և գրող
Լեզուանգլերեն և Կիկույու
Քաղաքացիություն Քենիա
ԿրթությունԼիդսի համալսարան, Մակերերեի համալսարան և Alliance High School?
Ուշագրավ աշխատանքներI Will Marry When I Want?, Matigari ma Njiruungi?, Weep Not, Child?, Decolonising the Mind? և The Upright Revolution, Or Why Humans Walk Upright?
ԱնդամակցությունԱրվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
ԱշխատավայրՆայրոբիի համալսարան, Նյու Յորքի համալսարան, Իրվինի կալիֆոռնիական համալսարան, Հյուսիսարևմտյան համալսարան, Եյլի համալսարան և Նյու Յորքի համալսարան
Պարգևներ
ԶավակներMũkoma wa Ngũgĩ? և Wanjiku wa Ngũgĩ?
Կայքngugiwathiongo.com
 Ngugi wa Thiong'o Վիքիպահեստում

Նգուգի վա Թիոնգո (քեն․՝ Ngũgĩ wa Thiong'o [ŋgoɣe wa ðiɔŋɔ],հունվարի 5, 1938(1938-01-05)[1][2][3][…], Kamirithu, Central Province, Բրիտանական Քենիա, Բրիտանական կայսրություն[4]), քենիացի գրող, «ձախ» հայացքների դրամատուրգ է։ Նա գրում է անգլերեն և կիկույու լեզուներով։ 2009 թվականին նա առաջադրվել է Բուքերյան մրցանակի։ 2010, 2014 և 2021 թվականներին նրան դիտարկում էին որպես Նոբելյան մրցանակի ամենահավանական թեկնածուներից մեկը[5][6]։

Պատճառն այն է, որ Արևելյան և Կենտրոնական Աֆրիկայում ի հայտ եկած հզորագույն գրող Նգուգին, ինչպես Փիթեր Աբրահամսը Հարավային Աֆրիկայում և Չինուա Աչեբեն Արևմտյան Աֆրիկայում, գրում է լուրջ թեմաներով։ Kenya; Is It Politics Or Myth?. Africa News. The East African Standard. September 8, 2002․

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նգուգի ի Թիոնգոն (ի ծնե Ջեյմս Նգուգի) ծնվել է 1938 թվականի հունվարի 5-ին Քենիայի Լիմուրու քաղաքում։ Նա սկզբում սովորել է միսիոներական դպրոցում, իսկ հետո՝ կիկույու ազատ դպրոցում։ Նա 1959-1964 թվականներին սովորել է Ուգանդայի Մակերերե համալսարանում, որտեղ ստացել է անգլերենի բակալավրի կոչում, որից հետո վեց ամիս աշխատել է Նայրոբիի տեղական թերթերից մեկում որպես լրագրող։ Վեց ամիս անց նա մեկնում է Անգլիա, որտեղ շարունակում է գրականություն ուսումնասիրել։

1962 թվականին Կամպալայի Ուգանդայի ազգային թատրոնում բեմադրվել է նրա «Սև ճգնավորը պիեսը, իսկ 1976 թվականին Նայրոբիի Քենիայի ազգային թատրոնում բեմադրվել է «Դեդան Քիմաֆիի դատավարությունը» պիեսը[7]։

1967 թվականին վերադարձել է Քենիա, որտեղ սկսել է աշխատել Նայրոբի համալսարանի անգլերեն բանասիրության ամբիոնում։ Հենց այս ժամանակաշրջանում նա իր քրիստոնեական Ջեյմս անունը փոխեց Նգուգիի։ Երկու տարի անց նա լքեց համալսարանը՝ ի նշան բողոքի ուսանողական անկարգությունների ժամանակ, և 1970-1971 թվականներին աֆրիկյան գրականություն դասավանդեց Իլինոյսի Հյուսիսարևմտյան համալսարանում, բայց ավելի ուշ վերադարձավ Նայրոբիի համալսարան, որտեղ դարձավ անգլերեն բանասիրության ասիստենտ։

1973 թվականին Ալմա-Աթայում Ասիայի և Աֆրիկայի գրողների համաժողովում արժանացել է «Լոտոս» մրցանակի[8]։ 1974 թվականին ԽՍՀՄ գրողների միության հրավերով ապրել է Յալթայում, որտեղ ավարտել է իր «Արյունոտ ծաղկաթերթեր» վեպը[9]։

1977 թվականին Նգուգին ձերբակալվել է Քենիայի իշխանությունների կողմից։ Նրա դեմ պաշտոնական մեղադրանք չի առաջադրվել, սակայն ենթադրվում էր, որ նա ձերբակալվել է իր հայրենի քաղաքի գյուղացիների և աշխատավորների շրջանում քաղաքական ակտիվություն արթնացնելու արշավի պատճառով։ 1978 թվականին ազատ է արձակվել։ Սակայն ազատ արձակվելուց հետո նա այլևս չկարողացավ դասավանդել տեղի համալսարանում։

1982 թվականին Նգուգին մեկնում է Անգլիա՝ վեպ գրելու, որի գաղափարը հղացել է դեռ բանտում։ Այդ ժամանակ Քենիայում պետական հեղաշրջում սկսվեց, և Թիոնգոն որոշեց շարունակել մնալ Անգլիայում։ 1977 թվականից ապրել և դասավանդել է ԱՄՆ-ում՝ Եյլի համալսարանում, Նյու Յորքի համալսարանում և Կալիֆորնիայի Իրվին համալսարանում։

2004 թվականի օգոստոսի 8-ին նա եկավ հայրենիք՝ Արևելյան Աֆրիկա, մեկամսյա շրջագայության շրջանակներում, օգոստոսի 11-ին գրողը և նրա կինը դարձան կողոպուտի և բռնության զոհ իրենց վարձակալած հսկվող բնակարանում[10].։ 2006 թվականի նոյեմբերի 10-ին, երբ գտնվում էր Սան Ֆրանցիսկոյի Vitale հյուրանոցում, նրան հետապնդում էին, և հյուրանոցի անվտանգության աշխատակիցը հրամայեց հեռանալ հյուրանոցից։ Այս իրադարձությունն առաջացրեց հասարակական դժգոհություն և վրդովեցրեց աֆրոամերիկացիներին և Ամերիկայում ապրող աֆրիկյան սփյուռքի անդամներին. հյուրանոցը ներողություն խնդրեց[11].։

Գրական կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նգուգի վա Թիոնգոն համարվում է Արևելյան Աֆրիկայի ամենատաղանդավոր գրողներից մեկը։ 1960 թվականից գրել է մեծ թվով վեպեր, պիեսներ և քննադատական էսսեներ։ Իր աշխատություններում Թիոնգոն կենտրոնացել է Քենիայի սոցիալական, մշակութային և քաղաքական խնդիրների վրա։

Իր առաջին «Մի լացիր», «Երեխա» և «Գետի միջև» վեպերում գրողը խոսեց Մաու Մաուի ապստամբության տրավմատիկ հետևանքների մասին, որոնք ազդեցին Կիկույու ընտանիքի կյանքի վրա և անկախ դպրոցական շարժման ազդեցության մասին գյուղական Կիկույու դպրոցներում։

Նրա դեբյուտել է «Մի՛ լացիր, երեխա» ինքնակենսագրական վեպով[12]։ (1964 թվական, ռուսերեն թարգմանություն՝ 1967 թվական), որի հերոս Նյորոգեն Մաու Մաուի ապստամբության ժամանակ խուսափում է պայքարին մասնակցելուց՝ հաշտարար դիրք բռնելով, բայց հավատալով, որ ապագայում իրեն մեծ բաներ և հատուկ առաքելություն են սպասում։ Սակայն Նյորոգեն ավելի ուշ սկսում է իրեն վախկոտ և մոտ ինքնասպանություն համարել, որից նրան փրկում է մայրը։

«Տարբեր ափերի վրա» վեպում (1965 թվական) Խոնիա գետի հակառակ կողմում գտնվող լեռներում ապրող ցեղերը մրցում են մարդկանց տիտղոսի համար, որից առաջացել է վաղուց մահացած մարգարե Մուգոն, ով կանխատեսել է սպիտակ մարդկանց տեսքը («հագնված թիթեռների պես»), բռնագրավել տեղական հողերը և այն, որ բնակիչներից մեկը կազատի մարդկանց գերությունից։ Դպրոցի ուսուցիչ Վայակին, ով իրեն համարում է Մուգոյի հետնորդը, մի քանի տարի սովորում է Նայրոբիի մարզում միսիոներների հետ և որոշում, որ հենց նա պետք է փրկի իր ժողովրդին։ Այնուամենայնիվ, քրիստոնեությունը ավանդական հավատալիքների հետ հաշտեցնելու Վայյակիի փորձը անհաջող է. հերոսը մահանում է իր ցեղակիցների ձեռքով[13]։

Երրորդ վեպը «Ցորենի հատիկ ռուսերեն». (1967 թվական) միավորեց Մաու Մաուի ապստամբության հիշողությունները Քենիայի նկարագրության հետ մինչև անկախությունը:Այս գրքում ռուս հետազոտողները տեսնում են Դոստոևսկու ազդեցությունը և նրա պատկերացումները մեղքի խոստովանության մաքրարար դերի մասին։ Վեպում խախտված է իրադարձությունների հաջորդականությունը և հերթափոխվում են դրվագներ անցյալից ու ներկայից։ (Դեռ անտիպ 1960-ական թվականների աֆրիկյան արձակի համար)։ Նրա հերոս Մուգոն ապստամբության ժամանակ դավաճանեց կուսակցական առաջնորդ Կիհիկուն բրիտանական գաղութային իշխանություններին։[14]

Ցանկանալով քավել իր ընկալած մեղքը, նա վիրավորում է անգլիացի սպային և չորս տարի հայտնվում համակենտրոնացման ճամբարում։ Քենիայի անկախացումից հետո նրան հրավիրել են ելույթ ունենալու գյուղական փառատոնում՝ որպես ազատագրական պայքարի մասնակից։ Սակայն Մուգոն հրապարակում հրապարակավ խոստովանում է իր դավաճանությունը» գրքում։ (1977 թվականներ), նրա ամենաերկար և ամենաբարդ վեպը՝ Թիոնգոն, ավելի մեծ ճշգրտությամբ է նկարագրում նոր էլիտայի կողմից քենիացի աշխատավոր ժողովրդի շահագործումը[15]։

«Արյունոտ ծաղկաթերթերում» ռուս գրականագետները տեսնում են սոցիալիստական ռեալիզմի ազդեցությունը (սակայն, առանց ակտիվ դրական հերոսի կերպարի); իսկ վերնագրի թունավոր կարմիր ծաղիկը խորհրդանշում է կապիտալիզմի զարգացումը և նրա բերած սոցիալական հակադրությունները։ Վեպը պատմում է չորս հերոսների մասին, ովքեր բանտարկված են սպանության համար։ Նրանցից մեկը ուսուցիչ և հասարակական ակտիվիստ Կարեգան է. Երկրորդը Մունիրան է՝ նախկին տնօրեն և սոցիալական պայքարի հակառակորդ. երրորդը Աբդուլլահն է՝ կիսահնդիկ, ով մասնակցել է Անկախության պատերազմին. Չորրորդը նախկին մարմնավաճառ է, այժմ բնակելի տների և ժամանցի Վանջայի սեփականատեր։

Գրողը միշտ համակրել է իր երկրում ճնշված ժողովրդին։ Մինչ անկախությունը գրեթե բոլոր քենիացիները ճնշված են եղել, իսկ անկախություն ձեռք բերելուց հետո ճնշվել է միայն բանվոր դասակարգը, ինչը Նգուգի վա Թիոնգոն ցույց է տվել իր ստեղծագործություններում։ Գաղութային կառավարության քննադատության ուղղությունը տեղափոխվում է դեպի նոր գաղութատիրություն։ Դա ակնհայտ դարձավ այն աշխատություններում, որոնք նա գրել է «Արյան ծաղկաթերթերից» հետո։«Խաչված սատանան» (1980 թվական, սկզբնապես տպագրվել է Կիկյույում, անգլերեն՝ 1982 թվական, ռուսերեն թարգմանություն՝ 1985 թվական) գրքում հեղինակը փորձել է այլաբանության և սիմվոլիզմի միջոցով պատկերել կապիտալիզմի չարիքները ժամանակակից Քենիայում։ Թիոնգոն փորձում էր գրել Կիկյույում, որպեսզի այն, ինչ նա փորձում էր ասել, հասկանա լայն բնակչությանը, բայց միևնույն ժամանակ նա փորձեց գրել քաղաքական և մշակութային էսսեներ անգլերեն լեզվով՝ միջազգային ճանաչման համար։

Կարճ աշխատությունները հավաքվել են 4 հատորում՝ վական«Տուն վերադարձ. ակնարկ աֆրիկյան և կարիբյան գրականության, մշակույթի և քաղաքականության մասին» (1971 թվական), «Գրողները քաղաքականության մեջ» (1981 թվական), «Գրիչի դնչկալ. դիմադրություն ճնշումներին հետգաղութատիրական Քենիայում» (1983 թվական), «Ապագաղութացում. Գիտակցություն. լեզվի քաղաքականությունը աֆրիկյան գրականության մեջ (անգլերեն) ռուսերեն» (1986 թ.) և «Շարժվող կենտրոններ. պայքար մշակութային ազատության համար» (1993 թվական )։

Հեղինակը նաև ինքնակենսագրություն է գրել բանտում անցկացրած ժամանակի մասին՝ «Ձերբակալված. Գրող-բանտարկյալի օրագիրը» թվական(1981 թվական )։ Խաչված սատանան երգիծական գրքույկ է։ Մի քանի հերոսներ «Սատանայի գնդակի» հրավեր են ստանում՝ այսպես են անվանել տեղի ուսանողները հարուստների հանդիպումը, որտեղ նրանք մասնակցելու են մրցույթին՝ պատմելով, թե ինչպես են իրենց հարստությունը ձեռք բերել։ Դեպքի վայրում հայտնվում են և՛ մանր ստահակներ, և՛ խոշոր սպեկուլյանտներ։ Վերջապես խոսքը տրվում է բանվորների առաջնորդին, և կապիտալիստները փախչում են զայրացած ամբոխից։ Իր անունով վերնագրված (1989 թվական) վեպի գլխավոր հերոսը Մաու Մաուի ապստամբության նախկին մասնակիցն է, ով ցանկանում է խաղաղ կյանք սկսել։ Ընտանիքի տուն գնալու ճանապարհին նա հայտնվում է բանտում, հետո հոգեբուժարանում, բայց այնտեղից փախչելով՝ գալիս է այն եզրակացության, որ արդարությունը վերականգնելու համար զինված ապստամբություն է անհրաժեշտ։ Համոզված լինելով ժողովրդի ճնշումների մեջ՝ նա կազմակերպում է գործադուլ, բանտում գտնվող բանտարկյալների խռովություն, վերջապես ժողովրդական ապստամբություն, որի ժամանակ կազմակերպվում է հարուստների ունեցվածքի հրկիզումը։ Զինվորների կողմից հետապնդվող Մաթիգարին և նրա ուղեկիցը մահանում են գետում, բայց նրա ընկերը՝ որբ տղա Մուրյուկին, փորում է հերոսի կողմից թաքցրած Կալաշնիկովը և պատրաստվում շարունակել կռիվը։

«Ագռավի հրաշագործը» վեպը նույնպես երգիծական-ֆարսային բնույթ ունի (2007 թվական), որի գլխավոր հերոսներին հաջողվում է մերկացնել աֆրիկյան պայմանական երկրի՝ Աբուրիրիայի դաժան դիկտատորին (կան գրքի հեղինակային տարբերակները կիկույու և անգլերեն)[16]։

Նրա վերջին գրքերն են՝ Գլոբալեկտիկա. Գիտելիքի տեսություն և քաղաքականություն (2012 թվական), շարադրությունների ժողովածու (2009; Նգուգին գրում է աֆրիկյան լեզուների վճռորոշ դերի մասին «աֆրիկյան հիշողության վերածնման» մեջ), Ինքնակենսագրական «Երազներ պատերազմի ժամանակ. մանկության հուշեր» (2010) և «Թարգմանչի տանը. հուշեր», 2012)։ Նրա «Կատարյալ ինը» գիրքը, որն ի սկզբանե գրվել և հրատարակվել է Կիկյույում, թարգմանվել է անգլերեն 2020 թվականին և իր ժողովրդի ծագման պատմության առասպելական-էպիկական պոեզիայի ընկալումն է. և համաաֆրիկյան պրիզմա»[17]։ Հրաշքների և տոկունության այս պատմության մեջ հեղինակը շեշտում է մարդկանց առաքինությունները՝ գեղեցկության ձգտումը, անձնական քաջության անհրաժեշտությունը, որդիական բարեպաշտության կարևորությունը և կյանքը որպես աստվածային պարգև ընկալելը։ 2021 թվականի մարտին դարձավ բնիկ աֆրիկյան լեզվով գրված առաջին աշխատանքը, որը առաջադրվեց Բուքերյան միջազգային մրցանակի, ընդ որում Նգուգին առաջին թեկնածուն էր և՛ հեղինակի, և՛ նույն գրքի թարգմանչի համար։

Ռուսերեն թարգմանված հրապարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ցորենի հացահատիկ. Պատմություններ. Մոսկվա։ Առաջընթաց, 1977 թվական (Ժամանակակից արձակի վարպետներ)
  • Արյան ծաղկաթերթեր. Մոսկվա։ Առաջընթաց, 1981 թվական
  • Մի լացիր, երեխա։ Ցորենի հացահատիկ. Պատմություններ. Մոսկվա։ Պրավդա, 1987 թվական
  • Ցորենի հացահատիկ. Խաչված սատանան. Մ.: Գեղարվեստական գրականություն, 1988 թվական

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Вольпе М. Два портрета на фоне Африки. Чинуа Ачебе. Нгуги Ва Тхионго. М.: Зебра, 2003
  • Вавилов В.Н., Громов М.Д. Англоязычный роман Кении // История романных форм в литературах Африки. — М.: Вост. лит., 2010. — С. 340—375.
  • Gikandi, Simon. Ngugi wa Thiong’o (Cambridge Studies in African and Caribbean Literature). — Cambridge UP, 2000.
  • Gale Encyclopedia of Biography: Ngugi wa Thiong’o

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 http://www.biography.com/people/ngugi-wa-thiongo-9422743
  2. ↑ 2,0 2,1 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Freebase տվյալների վերբեռնում — Google.
  5. ↑ «Haruki Murakami joint favourite to win Nobel prize for literature». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  6. ↑ Постколониальный товар. Нобелевскую премию по литературе получил Абдулразак Гурна Արխիվացված 2021-10-08 Wayback Machine // Газета «Коммерсантъ» № 183 (7145) от 08.10.2021
  7. ↑ Gikandi, 2000, էջ xi, xii
  8. ↑ Gikandi, 2000, էջ xii
  9. ↑ Вавилов, Громов, 2010, էջ 345
  10. ↑ «Maya Jaggi interviews Ngugi wa Thiong'o | Books | The Guardian». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  11. ↑ The Incident at Hotel Vitale, San Francisco, California, Friday, November 10, 2006 // Africa Resource. 10 November 2006.
  12. ↑ Вавилов, Громов, 2010, էջ 343
  13. ↑ Вавилов, Громов, 2010, էջ 342—343
  14. ↑ Вавилов, Громов, 2010, էջ 343—345
  15. ↑ Вавилов, Громов, 2010, էջ 345—346
  16. ↑ Вавилов, Громов, 2010, էջ 354
  17. ↑ Tepper A. How the Soсal coast inspired a legendary author’s feminist Kenyan epic // Los Angeles Times. 12 October 2020.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նգուգի_վա_Թիոնգո&oldid=9729767» էջից