Յանոշ Արան

Յանոշ Արան; հունգ.՝ Arany János
Ծնվել է	մարտի 2, 1817[…]
Ծննդավայր	Salonta, Բիհոր, Ռումինիա
Վախճանվել է	հոկտեմբերի 22, 1882[…] (65 տարեկան)
Վախճանի վայր	Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա
Գերեզման	Ֆիումեի փողոցի գերեզմանոց
Մասնագիտություն	լեզվաբան, բանաստեղծ, գրող, լրագրող և թարգմանիչ
Լեզու	հունգարերեն
Քաղաքացիություն	Հունգարիա
Կրթություն	Reformed College of Debrecen? (1836)
Ուշագրավ աշխատանքներ	Toldi trilogy?
Անդամակցություն	Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա և Կիշֆալուդիի միություն
Պարգևներ
Ամուսին	Julianna Ercsey?
Զավակներ	Julianna Arany? և Լասլո Արան
	János Arany Վիքիպահեստում

Յանոշ Արան (հունգ.՝ Arany János մարտի 2, 1817(1817-03-02)^[1]^[2]^[3]^[…], Salonta, Բիհոր, Ռումինիա - հոկտեմբերի 22, 1882(1882-10-22)^[1]^[2]^[3]^[…], Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա^[4]), հունգարացի պոետ։

Կենսագրություն

Յանոշ Արան, տրանսիլվանյան հունգարացի։ Ծնվել է կալվինյան (ռեֆորմատական) աղքատացած հայդուկ–ազնվականի ընտանիքում։ Դեռ մանկության տարիներին գրեց առաջին բանաստեղծությունները հունգարերեն և լատիներեն (որը կատարելությամբ անգիր էր սովորել)։ Որպեսզի ծնողները կարողանային կարիքից դուրս գալ, Յանոշը 14 տարի աշխատեց որպես ուսուցչի օգնական։

1833 թվականին ընդունվեց Դեբրեցեենի Ռեֆորմատական համալսարան, որտեղ սովորեց գերմաներեն և ֆրանսերեն, բայց թողնելով ուսանողական նստարանը, մտնում է թափառաշրջիկ դերասանների թատերախումբ։

Ավել ուշ Արանը տիրապետեց անգլերենին։ Աշխատել է նոտար։ 1846 թվականին Արանին ունեցավ գրական հաջողություն, երբ հրատարակվեց իր առաջին բանաստեղծական երկը՝ «Կորած սահմանադրություն»-ը (հունգ.՝ Elveszett alkotmány)։ Այդ նույն տարում ավարտված էր Արանի ավելի հայտնի «Տոլդի»-ն (венг. Toldi Miklós; 1320—22 ноября 1390), որի համար նա արժանացել է «Կարոյ Կիշֆալուդի» ընկերության մրցանակին։ Պոեմը նվիրված է Միկլոշ Տոլդիին, Հունգարիայի ժողովրդական հերոսին^[5], որը նպաստեց ազգային ինքնագիտակցության աճին։

1848—1849 թվականների հեղափոխության ժամանակ Արանը դարձավ Շանդոր Պետեֆիի ընկերը, ստեղծեց մի քանի հայրենասիրական բանաստեղծություններ և բալլադներ։ Հեղափոխության կործանումից հետո Արանը ստիպված էր որոշ ժամանակ թաքնվել։ Վերադառնալով Բուդապեշտ 1867 թվականին պարգևատրվել է Նադաշտի (венг. Nádasdy) ակադեմիական մրցանակով «Բուդայի մահը» պատմական պոեմի համար (հունգ.՝ Buda halála), հոներական թագավոր Աթթիլայի եղբոր մասին, գլուխը դրեց վերջին մենամարտում^[6]։

Ավելի ուշ Արան ընտրվեց Հունգարական գիտությունների ակադեմիայի ցմահ քարտուղար։

1860 թվականից Արան գլխավորեց Կիշֆալուդի Ընկերությունը և հիմք դրեց «Szépirodalmi Figyelő» գրական ամսագիր, հետագայում դարձավ Հունգարիայի կարևոր գրական քննադատական հրատարակություն։ Մասնակցեց Շեքսպիրի ստեղծագործությունների հունգարերեն թարգմանությանը։

1877 թվականին հեռացավ հասարակական կյանքից և առավելապես գրեց լիրիկական կամ էպիկական ստեղծագործություններ։ Տոլդիի մասին առաջին պոեմի ընթացքում 1854 թվականին հրատարակվեց եռերկ ստեղծագործության երկրորդ մասը «Տոլդիի երեկոն», և 1879 թվականին՝ «Տոլդիի սերը»։

Արանը թարգմանեց հունգարերեն Վիլյամ Շեքսպիրի երեք դրամաները՝ «Միջամառային գիշերվա երազ» (A Midsummer Night's Dream), «Համլետ» (Hamlet) և «Ջոն արքա» (King John), դառնալով հունգարերեն լավագույն թարգմանությունները։ Արանը նաև օգնել է իր մեկնաբանություններով հունգարացի այլ թարգմանիչներին և թարգմանել է Միխայիլ Լերմոնտովի, Ալեքսանդր Պուշկինի և Մոլիերի ստեղծագործությունները։

Թաղված է բուդապեշտյան Կերեպեշի գերեզմանոցում։ Յանոշ Արանի հուշարձանը կանգնեցված է Հունգարական ազգային թանգարանի մուտքի մոտ։ Յանոշի Լասլո որդին նույնպես պոետ դարձավ։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Арань Янош // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Главным историческим источником ему послужила книга Петера Сельмеша (Péter Ilosvai Selymes) «Az híres nevezetes Toldi Miklósnak jeles cselekedeteiről és bajnokosodásáról».
↑ Поединок произошёл на территории нынешней Обуды.

Արտաքին հղումներ

«Орони, Янош». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Янош Арань հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում
Янош Арань // Литературная энциклопедия
Adam Makkai. In Quest of the Miracle Stag: the Poetry of Hungary(անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յանոշ Արան» հոդվածին։

[_cc09818b4bd70610-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_9b74e03578af98d7-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_f9272f49b325bc57-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_b5cc7b5f1978ef83-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Арань Янош // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[5] Главным историческим источником ему послужила книга Петера Сельмеша (Péter Ilosvai Selymes) «Az híres nevezetes Toldi Miklósnak jeles cselekedeteiről és bajnokosodásáról».

[6] Поединок произошёл на территории нынешней Обуды.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]