Jump to content

Միլևա Մարիչ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Միլևա Մարիչ
սերբ.՝ Милева Марић
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 19, 1875(1875-12-19)[1][2]
ԾննդավայրՏիտել, Սերբիա[3]
Մահացել էօգոստոսի 4, 1948(1948-08-04)[1][4][5][…] (72 տարեկան)
Մահվան վայրՑյուրիխ, Շվեյցարիա[6]
ԳերեզմանՆորդհայմ գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն Հունգարիայի Թագավորություն, Գերմանիա և  Սերբիա
Մայրենի լեզուսերբերեն
Կրոնուղղափառություն[7]
ԿրթությունՑյուրիխի համալսարան, Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոց[8] և Հայդելբերգի համալսարան
Մասնագիտությունուսուցչուհի, ֆիզիկոս և մաթեմատիկոս
ԱմուսինԱլբերտ Այնշտայն[6]
Ծնողներհայր՝ Miloš Marić?[9], մայր՝ Marija Ružić?
ԵրեխաներԼիզերլ Այնշտայն[8], Էդուարդ Այնշտայն[6] և Հանս Ալբերտ Այնշտայն[6]
 Mileva Marić Վիքիպահեստում

Միլևա Մարիչ (Սերբական կիրիլիցա՝ Милева Марић, դեկտեմբերի 19, 1875(1875-12-19)[1][2], Տիտել, Սերբիա[3] - օգոստոսի 4, 1948(1948-08-04)[1][4][5][…], Ցյուրիխ, Շվեյցարիա[6]), սերբ ֆիզիկոս։ Նա Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոցում Ալբերտ Այնշտայնի միակ կին համակուրսեցին էր։ Նրանք սկսեցին հանդիպել և դուստր ունեցան մինչև ամուսնությունը, ով կամ շուտ մահացել է, կամ որդեգրվել։ 1903 թվականին ամուսնությունից հետո նրանք ունեցան երկու որդի՝ Հանս Ալբերտ և Էդուարդ Այնշտայններ։

Զույգը բաժանվեց 1914 թվականին, և Մարիչը, վերցնելով երկու որդիներին, Բեռլինից վերադարձավ Ցյուրիխ։ 1919 թվականին նրանք վերջնականապես ամուսնալուծվեցին, և նույն տարում Այնշտայնը կրկին ամուսնացավ։ Երբ 1921 թվականին նա Նոբելյան մրցանակ ստացավ, գումարը փոխանցեց Մարիչին՝ որդիներին ապահովելու համար։ 1930 թվականին ընդամենը 20 տարեկան հասակում նրանց երկրորդ որդու՝ Էդուարդի մոտ հայտնաբերվեց շիզոֆրենիա։ Վերջինիս խնամքի ծախսերը հոգալու համար 1930-ական թվականների վերջին Մարիչը վաճառեց իր և Այնշտայնի երեք տներից երկուսը։ Այնշտայնը երեխաների խնամքի համար մշտապես աջակցում էր Մարիչին, ինչը շարունակվեց նաև այն ժամանակ, երբ Այնշտայնը երկրորդ կնոջ հետ մեկնեց ԱՄՆ։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միլևա Մարիչը ծնվել է 1875 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Ավստրո-Հունգարական կայսրության (ներկայիս Սերբիա) Տիտել քաղաքում, Միլոշ Մարիչի (1846–1922) և Մարիա Ռուզիչ-Մարիչի (1847–1935) ունևոր ընտանիքում[10]։ Նա ընտանիքի երեք երեխաներից ավագն էր։ Աղջկա ծնունդից կարճ ժամանակ անց հայրը ավարտեց իր զինվորական ծառայությունը և աշխատանքի անցավ Ռումայի, իսկ հետագայում՝ Զագրեբի դատարանում։

Միլևան սկսեց իր միջնակարգ կրթությունը 1886 թվականին Նովի-Սադի աղջիկների համար նախատեսված ավագ դպրոցում, սակայն նույն տարում տեղափոխվեց Սրեմսկա Միտրովիցայի ավագ դպրոց[11]։ 1890 թվականին նա ընդունվեց Շաբացի սերբիական թագավորական ճեմարան[11]։ 1891 թվականին Մալևայի հայրը հատուկ թույլտվություն ստացավ աղջկան գրանցելու որպես Զագրեբի դասական թագավորական ավագ դպրոցի միակ աղջիկ ուսանող[12]։ Նա հաղթահարեց ընդունելության քննությունը և 1892 թվականին դարձավ 10-րդ դասարանի աշակերտուհի։ Միլևան արժանացավ 1894 թվականի փետրվարին ֆիզիկայի լեկցիաներին մասնակցելու հատուկ թույլտվության և նույն թվականի սեպտեմբերին հաղթահարեց վերջնական քննությունը։ Նրա գնահատականները մաթեմատիկայից և ֆիզիկայից ամենաբարձրն էին[12]։ Այդ տարի նա լուրջ հիվանդացավ և որոշեց տեղափոխվել Շվեյցարիա, որտեղ էլ նոյեմբերի 14-ին սկսեց սովորել Ցյուրիխի «Աղջիկների ավագ դպրոցում»[13]։ 1896 թվականին Մարիչը հանձնեց ավարտական քննությունները և մեկ կիսամյակ բժշկություն ուսումնասիրեց Ցյուրիխի համալսարանում[13]։

1896 թվականի աշնանը Մարիչը, հանձնելով ընդունելության քննություն մաթեմատիկայից և ստանալով 4,25 (1-6 գնահատման համակարգից)[14], ընդունվեց Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոց[15]։ Ալբերտ Այնշտայնի հետ միասին նա գրանցվեց ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի ուսուցման դիպլոմային կուրսի (VIA բաժին)։ Նա խմբի միակ աղջիկն էր և բաժնի ընդամենը 5 անդամներից մեկը[16]։ Կարճ ժամանակ անց Միլևան և Ալբերտը ընկերացան։

1897 թվականի հոկտեմբերին Մարիչը մեկնեց ուսման Հայդելբերգի համալսարանում, որպեսզի որպես ունկնդիր հաճախի ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի դասերի[17]։ 1898 թվականի ապրիլին Մալևան վերադարձավ Ցյուրիխ, որտեղ նրա կրթական ծրագիրը ներառում էր դիֆերենցիալ և ինտեգրալ հաշիվներ, նկարագրական և պրոյեկտիվ երկրաչափություն, մեխանիկա, տեսական ֆիզիկա, կիրառական ֆիզիկա, փորձարարական ֆիզիկա և աստղագիտություն[18]։ Նա միջանկյալ քննությունները հաձնեց մյուս ուսանողներից 1 տարի ուշ՝ 1899 թվականին։ Նրա միջին գնահատակը 5,05 էր (1-6 գնահատման համակարգից), ինչի արդյունքում նա այդ տարում քննությանը մասնակցած 6 ուսանողների շարքում 5-րդն էր[19] ։ Նախորդ տարում Այնշտայնը 5,7 գնահատականով 1-ինն էր[20]), ընդ որում՝ ֆիզիկայից նրա գնահատականը նույնն էր, ինչ Մարիչինը՝ 5,5։ 1900 թվականին Մարիչը ձախողեց ավարտական քննությունները՝ ապահովելով 4 միջին գնահատական, ընդ որում՝ մաթեմատիկական քննություններից մեկից (ֆունկցիաների տեսություն) նա ստացել էր 2,5։ Այնշտայնը 4,91 արդյունքով 4-րդն էր[21]։

Մարիչի գիտական կարիերան ընդհատվեց 1901 թվականին, երբ նա հղիացավ Այնշտայնից։ Հղիության երրորդ ամսում նա վերահանձնեց ավարտական քննությունները, սակայն կրկին ձախողվեց[22]։ Նա դադարեցրեց դիպլոմային աշխատանքի պատրաստման ընթացքը, որը պլանավորում էր զարգացնել մինչև դոկտորական աշխատանք՝ ֆիզիկայի պրոֆեսոր Հենրիխ Վեբերի ղեկավարությամբ[23]։ Մարիչը մեկնեց Նովի-Սադ, որտեղ ամենայն հավանականությամբ 1902 թվականի հունվարին աղջիկ ունեցավ, որին Այնշտայնի հետ փոխհամաձայնության արդյունքում Լիզերլ անվանեց։ Փոքրիկի ճակատագիրն անհայտ է. հնարավոր է նա 1903 թվականի աշնանը կամ ամռանը մահացել է տենդից կամ որդեգրվել[24][25]։

Ամուսնություն և ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այնշտայնը և Մարիչը ամուսնացան 1903 թվականին շվեյցարական Բեռն քաղաքում։ Այնշտայնն աշխատանքի անցավ տեղի Մտավոր սեփականության դաշնային գրասենյակում։ 1904 թվականին ծնվեց նրանց որդին՝ Հանս Ալբերտը։ Մինչև 1909 թվականը Այնշտայններն ապրում էին Բեռնում, այնուհետև երբ Ալբերտն աշխանտանքի անցավ Ցյուրիխի համալսարանում, նրանք տեղափոխվեցին։ 1910 թվականին ծնվեց նրանց երկրորդ որդին՝ Էդուարդը[26]։ 1911 թվականին նրանք տեղափոխվեցին Պրահա, որտեղ Այնշտայնը դասավանդում էր Կարլովի համալսարանում։ Մեկ տարի անց ընտանիքը վերադարձավ Ցյուրիխ։ Այնտեղ Այնշտայնը համաձայնվեց վարել պորֆեսորի պաշտոն։

Տեղափոխությունը Բեռլին և ամուսնալուծությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1913 թվականի հուլիսին Մաքս Պլանկը և Վալտեր Նեռնստը Այնշտայնին խնդրեցին գալ Բեռլին, և վերջինիս համաձայնությունը խիստ վշտացրեց կնոջը[27]։ Օգոստոսին ընտանիքը ծրագրում էր որդիների և Մարիա Կյուրիի ու նրա դստրերի հետ արշավ գնալ, սակայն Մարիչը Էդուրարդի հիվանդության պատճառով փոքր-ինչ հետաձգեց մեկնումը[28]։ Սեպտեմբերին նրանք մեկնեցին Մարիչի հայրական տուն, որը գտնվում էր Նովի-Սադի մոտակայքում, և Վիեննա մեկնելու օրը Մարիչը ուղղափառ եկեղեցում երեխաներին կնքեց[29]։ Վիեննայից հետո Այնշտայնը այցելեց Գերմանիայի իր հարազատներին, իսկ Մարիչը Ցյուրիխ վերադարձավ։ Սուրբ Ծնունդից հետո նա երեխաների հետ գնաց Բեռլին, որտեղ հաստատվեց 1914 թվականի ապրիլի կեսերին[30]։

Ամուսնական հարաբերությունները լարվեցին 1912 թվականին, երբ գարնանը Այնշտայնը սկսեց գաղտնի նամակագրական կապ պաշտպանել իր զարմուհու՝ Էլզա Լեվենտալի (ի ծնե ազգանուն՝ Այնշտայն) հետ։ Մարիչն ի սկզբանե չէր ցանկանում մեկնել Բեռլին, և իրավիճակը ավելի էր լարվում։ Բեռլին տեղափոխվելուց որոշ ժամանակ անց Այնշտայնը հայտարարեց, որ իր կողքին մնալու համար Միլևան պետք է հարմարվի խստորեն առաջադրված պայմաններին։ Նրանց միջև ընդհարում եղավ, և 1914 թվականի ամռանը Մարիչը երեխաներին տարավ Ցյուրիխ։ Այնշտայնը կնոջը և երեխաներին ապահովելու նոտարական պարտավորության հանձնառություն առավ, որի համաձայն եռամսյակը մեկ պետք է 5600 ռեյխսմարկ վճարեր, ինչը կազմում էր նրա աշխատավարձի գրեթե կեսը[31][32]։ Հնգամյա բաժանումից հետո զույգն ամուսնալուծվեց 1919 թվականի փետրվարի 14-ին[33]։

Հետագա կյանքը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարիչի ցյուրիխյան տունը, Խուտտենշտրասս 62

Մարիչը և Այնշտայնը համաձայնության եկան[34], ըստ որի՝ Այնշտայնի սպասած Նոբելյան մրցանակի գումարը պետք է փոխանցվեր երեխաներին, իսկ Մարիչը կարող էր ստանալ միայն տոկոսներ[35][36]։ 1919 թվականի հունիսին Այնշտայնը երկրորդ անգամ ամուսնացավ և մեկնեց Ցյուրիխ՝ երեխաների ապագան պլանավորելու համար։ Այցելության ընթացքում նա Հանս Ալբերտին տարավ Բոդենի լիճ զբոսանքի, իսկ Էդուարդի՝ առողջարան։

Մարիչն ու երեխաներն ապրում էին շատ նեղ պայմաններում։ 1922 թվականին, երբ Այնշտայնն արժանացավ Նոբելյան մրցանակի, Մարիչը ստացավ խոստացված գումարը։ Դրանով Ցյուրիխում գնվեց երեք տուն[37], որոնցից մեկում Մարիչը պետք է ապրեր երեխաների հետ, իսկ մյուս երկուսը գնվել էին որպես ներդրում[38]։

1930-ական թվականներին Էդուարդի մոտ նյարդային պոռթկում տեղի ունեցավ, որից հետո բժշկական հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ նրա մոտ առկա է շիզոֆրենիա։ Երկու տները վաճառվեցին՝ Ցյուրիխի համալսարանին կից գործող հոգեբուժական կլինիկայում բուժման ծախսերը հոգալու նպատակով[39]։ Երրորդ տան կորստից խուսափելու համար դրա նկատմամբ բոլոր իրավունքները փոխանցվեցին Այնշտայնին, ով կանոնավոր կերպով գումար էր փոխանցում Էդուարդի և նախկին կնոջ համար։

Մարիչը մահացավ Ցյուրիխում 1948 թվականի օգոստոսի 4–ին 72 տարեկան հասակում։ Նա թաղված է Նորդհեյմի գերեզմանատանը[40]։

Գիտական ներդրում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալբերտ Այնշտայն և Միլևա Մարիչ, 1912

Ալբերտ Այնշտայնի վաղ շրջանի աշխատանքներում (հատկապես՝ «Հրաշքների տարիներ» աշխատության մեջ) Մարիչի ներդրումներ ունենալու հարցը որոշ չափով ենթակա է քննարկման։ Ֆիզիկա գիտության մասնագիտացված պատմաբանների շրջանում տարածված է այն կարծիքը, որ Մարիչի չի ունեցել էական գիտական ներդրում[41][42][43][44]։ Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ Մարիչն օգնում էր Այնշտայնին գիտական հետազոտություններ կատարելիս և ինքն էր հավաքում նյութերը[45][46][47]։

Այնշտայնի վաղ շրջանի աշխատանքներում Մարիչի համահեղինակության ենթադրությունները հիմնվում են հիմնականում հետևյալ տվյալների վրա․

  • Հանրահայտ ռուս ֆիզիկոս Աբրամ Իոֆֆեյի վկայությունը, որի համաձայն որպես «Հրաշքների տարիներ» եռյակ հոդվածների հեղինակներ նշվում է Այնշտայն֊Մարիտի զույգը։ Շվեյցարական սովորության համաձայն կնոջ ազգանունը գրվել է ոչ թե Մարիչ, այլ Մարիտի[48]։ Նա Ալբերտ Այնշտայնի մուտքը դեպի համաշխարհային գիտության ասպարեզ ներկայացնում էր հետևյալ կերպ՝ «անմոռանալի՝ մինչ այդ անհայտ արտոնագրային գրասենյակի պաշտոնյայի համար»[49]։
  • Իբրև թե Մարիչը իր սերբ ընկերոջն ասել է (1905 թվական)․ «մենք ավարտեցինք մի շատ կարևոր աշխատանք, որն իմ ամուսնուն ամբողջ աշխարհում հանրահայտ կդարձնի»[50]։ Սակայն որոշ պատմաբաններ դրան թերահավատությամբ են վերաբերում։
  • Նամակներ, որոնցում Այնշտայնը «տեսություն» և «աշխատանք» բառերի հետ կիրառում է «մեր» դերանունը։ Ջոն Ստաչելը նշում է, որ այդ նամակները գրվել են ուսանողական տարիներին, համենայն դեպս՝ 1905 թվականից չորս տարի առաջ։ Որոշ դեպքերում, երբ Այնշըայնը կիրառում էր «մեր» բառը, խոսքը դիպլոմային աշխատանքի մասին էր, որի թեման նրանց երկուսի մոտ նույնն էր (ջերմահաղորդականության փորձարարական ուսումնասիրություններ)[51]։ Այնշտայնը «մեր» բառն օգտագործում է միայն ընդհանրական հայտարարություններում, մինչդեռ կնոջն ուղղված նամակներում նա անընդհատ կիրառում է «իմ» բառը, երբ խոսքը լուրջ հետազոտությունների մասին է[52]։ Մարիչի պատասխան նամակներում շոշափվում են միայն անձնական հարցեր։ Ըստ Ստաչելի՝ Մարիչից չի պահպանվել ոչ մի հրապարակված հոդված, լուրջ գիտական բովանդակությամբ նամակներ, նրա ենթադրվող ստեղծագործական տաղանդի ոչ մի օբյեկտիվ ապացույց, նրա գաղափարների վերաբերյալ որևէ մեկի հետ ոչ մի խոսակցություն[53]։
  • Ամուսնալուծության համաձայնությունը, որի համաձայն՝ Այնշտայնը Մարիչին խոստացել էր Նոբելյան մրցանակից ստացվող գումարը, հակառակ դեպքում վերջինս չէր ամուսնալուծվի[54]։ Հրապարակված նամակների համաձայն՝ Նոբելյան մրցանակից ստացված գումարը Մարիչը ներդրեց երեք տների գնման համար, որպեսզի դրանք եկամուտ ապահովեն[55]։

Չկա որևէ համոզիչ ապացույց, որ Մարիչն օգնել է Այնշտայնին իր տեսությունները զարգացնելու հարցում[42][56]։ Նրանց առաջին որդին՝ Հանս Ալբերտը, ասել է, որ երբ մայրն ամուսնացել է Այնշտայնի հետ, հրաժարվել է իր բոլոր գիտական ձգտումներից[57]։ Նա այդպես էլ ոչինչ չհարատարակեց[52]։ Այնշտայնի ընկերներից և ոչ մեկը չի հիշատակել, որ Մարիչը որևէ կերպ կապված է եղել նրա աշխատանքին։ Ավելին, Մարիչը ևս երբեք չի ակնարկել, որ որևէ նշանակալի դեր է խաղացել Այնշտայնի գիտական աշխատանքներում, անգամ իր լավագույն ընկերուհուն ուղղված նամակներում[58]։

Հիշատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կիսանդրին Նովի-Սադ քաղաքի համալսարանի ուսանողական ավանում
Շիրմաքարը Նորդհեյմի գերեզմանատանը, Ցյուրիխ

2005 թվականին Ցյուրիխում՝ Շվյցարական բարձրագույն տեխնիկական դպրոցում և Ֆրաումյուստերի միությունում հարգեցին Միլևա Մարիչի հիշատակը։ Ցյուրիխում գտնվող նրա նախկին տան պատին հուշատախտակ տեղադրվեց[59][60]։ Նույն տարում Մարիչի կիսանդրին տեղադրվեց Սրեմսկա-Միտրովիցայի միջնակարգ դպրոցում, որտեղ նա սովորել է։ Մեկ այլ կիսանդրի տեղադրված է Նովի-Սադ քաղաքի համալսարանի ուսանողական ավանում։ Տիտել քաղաքի միջնակարգ դպրոցը[61] և Նովի-Սադ քաղաքի տեխնիկական վարժարանն[62] անվանվել են նրա անունով։ Մարիչի մահվանից 60 տարի անց հուշատախտակ տեղադրվեց նախկին կլինիկայի պատին, որտեղ նա մահացել է։ 2009 թվականին հիշատակի շիրմաքար տեղադրվեց այն վայրում, որտեղ թաղված է Մարիչը՝ Նորդհեյմի գերեզմանատուն[63][64]։

1995 թվականին Narodna knjiga հրատարակչությունը Բելգրադում հրատարակեց Դրագանա Բուկումիրովիչի «Միլևա Մարիչ-Այնշտայն» գիրքը սերբերենով[65]։ Երեք տարի անց Վիդա Օգնենովիչը ներկայացնում է «Միլևա Այնշտայն» պիեսը, որը 1999 թվականին թարգմանվում է անգլերեն[66]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Roglo — 1997. — ed. size: 10000000
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 https://data.bnf.fr/fr/12045459/mileva_ajnstajn-maric/
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.onthisdeity.com/4th-august-1948-the-death-of-mileva-maric/
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
  7. ↑ https://www.researchgate.net/publication/274263348_The_Collaboration_of_Mileva_Maric_and_Albert_Einstein/link/55f77e8308aec948c46fb809/download
  8. ↑ 8,0 8,1 https://www.repubblica.it/scienze/2019/07/13/news/una_laurea_per_la_moglie_di_einstein_la_scienziata_dimenticata-231110354/?ref=RHPPLF-BH-I0-C4-P6-S1.4-T1
  9. ↑ 9,0 9,1 https://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/the-forgotten-life-of-einsteins-first-wife/
  10. ↑ M. Popović (2003). In Albert's Shadow: The Life and Letters of Mileva Marić, Einstein's First Wife, p. xv: "The Family Tree of Mileva Marić-Einstein."
  11. ↑ 11,0 11,1 Highfield, 1993, p.36
  12. ↑ 12,0 12,1 Highfield, 1993, p.37
  13. ↑ 13,0 13,1 Highfield, 1993, p.38
  14. ↑ Trbuhović-Gjurić D., 1988, p. 60
  15. ↑ Trbuhović-Gjurić D., 1988, p. 35
  16. ↑ D. Trbuhuvić-Gjurić, Im Schatten Albert Einsteins, 1988, p. 35
  17. ↑ Highfield R., 1993, p. 43
  18. ↑ Trbuhović-Gjurić D., 1988, p. 43
  19. ↑ Trbuhović-Gjurić D., 1988, p. 63
  20. ↑ Einstein A., Vol. 1, 1987, Doc. 42
  21. ↑ Einstein A., Vol. 1, 1988, Doc. 67
  22. ↑ Stachel J. Albert Einstein and Mileva Marić: A Collaboration that Failed to Develop Արխիվացված 2013-12-03 Wayback Machine // Creative Couples in the Sciences / Pycior H.M., Slack N.G.,Abir-Am P.G.. — Rutgers University Press, 1996. — P. 217-219. — ISBN 978-0813521879.
  23. ↑ Highfield R., 1993, p. 80
  24. ↑ Short life history: Lieserl Einstein-Maric Արխիվացված 2011-07-22 Wayback Machine. Hans-Josef Küpper.
  25. ↑ Popović M., 2003, p. 11
  26. ↑ Stachel J.J., 2002, p. 42
  27. ↑ Highfield R., 1993, pp. 154-156
  28. ↑ Highfield R., 1993, p. 157
  29. ↑ Highfield R., 1994, p. 160
  30. ↑ Highfield R., 1994, p. 166
  31. ↑ Highfield R., 1993, p. 172
  32. ↑ Isaacson W., 2008, p. 186
  33. ↑ Highfield R., 1994, p. 188
  34. ↑ Einstein Works Out Details of His 1919 Divorce from Mileva Maric - and Mentions Attending a Meeting About "the Planned University in Palestine" Արխիվացված 2016-03-06 Wayback Machine․ Shapell Manuscript Collection. Shapell Manuscript Foundation (5 декабря 1919).
  35. ↑ Highfield R., 1994, p. 187
  36. ↑ Einstein A., Vol. 8, 1998, Doc. 562
  37. ↑ Einstein Writes About House Bought With Nobel Prize Money - “the Visible Result of My Musings” Արխիվացված 2015-09-10 Wayback Machine․ Shapell Manuscript Collection. Shapell Manuscript Foundation (17 июня 1924).
  38. ↑ Highfield R., 1993, p. 221
  39. ↑ Huonker Th. Die Sterilisation // Diagnose: «moralisch defekt» Kastration, Sterilisation und «Rassenhygiene» im Dienst der Schweizer Sozialpolitik und Psychiatrie 1890-1970. — Zürich: Verlag AG, 2003. — S. 204ff. — ISBN 3280060036.
  40. ↑ Knellwolf B. Das Zürcher Grab Milevas (գերմաներեն) // Donnerstag. — 2004. — № 9. — S. 29.
  41. ↑ Pais A., 1994, pp. 1-29
  42. ↑ 42,0 42,1 Holton G.J., 1995, pp. 177-193
  43. ↑ Stachel J.J., 2002, pp. 26-38
  44. ↑ Calaprice A., 2005, pp. 41-42
  45. ↑ roemel-Ploetz S. Mileva Einstein-Marić: The woman who did Einstein's mathematics // Women's Studies International Forum. — 1990. — Vol. 13, Is. 5. — P. 415-432. — DOI:10.1016/0277-5395(90)90094-E
  46. ↑ Howes R.H., Herzenberg C.L. Their Day in the Sun: Women of the Manhattan Project. — Temple University Press, 2011. — P. 26. — ISBN 978-1566397193.
  47. ↑ Maurer M. Weil nicht sein kann, was nicht sein darf..."DIE ELTERN" ODER "DER VATER" DER RELATIVITÄTSTHEORIE? Zum Streit über den Anteil von Mileva Maric an der Entstehung der Relativitätstheorie (нем.) // Dokumentation des 18. Bundesweiten Kongresses von Frauen in Naturwissenschaft und Technik vom 28.-31.Mai 1992 in Bremen / Kanngießer B.. — Bremen. — S. 276-295.
  48. ↑ Иоффе А.Ф. Памяти Альберта Эйнштейна // Успехи физических наук. — 1955. — Т. LVII, вып. 2. — С. 187-192.
  49. ↑ Stachel J. Appendix to Introduction Արխիվացված 2009-11-11 Wayback Machine // Einstein's Miraculous Year: Five Papers that Changed the Face of Physics. — Princeton University Press, 2005. — P. liv-lxxii.
  50. ↑ Mleva's story Married Life (1903-1919). Oregon Public Broadcasting (2007).
  51. ↑ Stachel J.J., 2002, p. 45
  52. ↑ 52,0 52,1 Stachel J.J., 2002, p. 36
  53. ↑ Stachel J.J., 2002, pp. 33-37
  54. ↑ Einstein A., Vol. 8, 1998, Docs. 449, 562
  55. ↑ Isaacson W. The Intimate Life of A. Einstein Արխիվացված 2015-02-06 Wayback Machine Letters written during a tumultuous year and unsealed this week offer a rare glimpse inside the heart and mind of the 20th century's greatest genius.
  56. ↑ Stachel J.J., 2002, pp. 26-55
  57. ↑ Whitrow G.J. Einstein: The Man and His Achievements. — Dover, 1967. — P. 19.
  58. ↑ Popović M., 2003
  59. ↑ Frauenehrungen der Gesellschaft zu Fraumünster Արխիվացված 2015-02-07 Wayback Machine (գերմաներեն). Gesellschaft zu Fraumünster.
  60. ↑ Christoph Meier. Die ETH am Sechseläuten-Umzug Zöiftige ETH Die ETH zierte die Spitze des diesjährigen Sechseläuten-Umzugs. In verschiedenen Zünften marschierten Professorinnen und Professoren als Gäste mit. Am Vormittag ehrte die Gesellschaft zu Fraumünster im ETH-Hauptgebäude Mileva Einstein-Maric (нем.). ETH.
  61. ↑ Средња техничка школа «Милева Марић».
  62. ↑ Техничка Школа «Милева Марић Ајнштајн».
  63. ↑ Schindler F. Späte Anerkennung für Einsteins «gescheites Luder» (գերմաներեն). Tamedia AG (13. Juni 2009).
  64. ↑ Mileva Marić Einsteins tragisches Schicksal Einweihung eines Gedenksteins in Zürich mit dem serbischen Bischof Constantine (нем.). Neue Zürcher Zeitung AG (15. Juni 2009).
  65. ↑ Bukumirović D. Mileva Marić Ajnštajn. — Beograd: Narodna knjiga - Alfa, 1995. — 148 էջ
  66. ↑ Ognjenovic V. Mileva Einstein: a play in two parts / Пер. на англ. Jankovic M. — Stubovi kulture, 1999. — 233 p. — (Biblioteka «Minut», Vol. 45).

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Calaprice A., Lipscombe T.. Albert Einstein։ A Biography. — Greenwood Publishing Group, 2005. — 161 p. — (Greenwood biographies). — ISBN 978-0313330803.
  • Einstein A. The Collected Papers of Albert Einstein։ The early years, 1879-1902. — Princeton University Press, 1987. — Vol. 1. — 220 p. — ISBN 978-0691084756.
  • Einstein A. The Collected Papers of Albert Einstein։ The Berlin years։ correspondence, 1914-1918. — Princeton University Press, 1998. — Vol. 8. — 714 p. — ISBN 978-0691048413.
  • Highfield R., Carter P.. The Private Lives of Albert Einstein. — Faber & Faber, 1993. — 255 p. — ISBN 978-0571171705.
  • Holton G.J. Einstein, History, and Other Passions. — AIP Press, 1995. — 312 p. — (Masters of modern physics, Vol. 16). — ISBN 978-1563963339.— Переизд., 2000. — ISBN 978-0674004337.
  • Isaacson W. Einstein։ His Life and Universe. — Simon & Schuster, 2008. — 704 p. — ISBN 978-0743264747.
  • Krstić D. Mileva & Albert Einstein։ their love and scientific collaboration. — Didakta d.o.o. Radovljica, 2004. — 247 p. — ISBN 978-9616530088.
  • Милентијевиц Р. Милева Марић Ајнштајн։ живот са Албертом Ајнштајном. — Belgrade։ Prosveta, 2012. — 463 с. — ISBN 978-8607019632.
  • Ognjenović V. Mileva Einstein. — Stubovi kulture, 1996. — 236 с. — ISBN 978-86-7979-295-2.
  • Pais A. Einstein Lived Here. — Clarendon Press, 1994. — 282 p. — ISBN 9780198539940.
  • Popović M. In Albert's Shadow։ The Life and Letters of Mileva Marić, Einstein's First Wife. — JHU Press, 2003. — 182 p. — ISBN 978-0801878565.
  • Stachel J.J. Einstein from "B" to "Z". — Birkhäuser, 2002. — 556 p. — ISBN 978-3764341435.
  • Trbuhović-Gjurić D., Đurić-Trbuhović D., Zimmermann W.G.. Im Schatten Albert Einsteins։ das tragische Leben der Mileva Einstein-Marić. — 4th ed. — Haupt, 1988. — 213 p. — ISBN 978-3258039732.
  • Trbuhović-Gjurić D. Mileva Einstein։ une vie. — Des Femmes, 1991. — 244 p. — ISBN 978-2721004079.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միլևա Մարիչ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միլևա_Մարիչ&oldid=10092198» էջից