Մասնակից:Վարդուհի 61/Ավազարկղ
Hyalinobatrachium kawense.jpg Ապակյա գորտ, լատին․՝ (Centrolenidae) կենսաբանների կողմից դասակարգվում է որպես անպոչ երկկենցաղ (Anura)[1]: Նրանք ապրում են Հարավային Ամերիկայի արեւադարձային շրջաններում: Նրանց առանձնահատկությունը ռումբերի գրեթե ամբողջական թափանցիկությունն է[2][3]: Ահա թե ինչու ապակե գորտը ստացել է այս անունը:
Ընդհանուր նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս կենդանու շատ տեսակներ ունեն բաց կանաչավուն փոքր գունավոր բծեր: Ապակե գորտի մարմնի երկարությունը հասնում է 3 սմ-ից ոչ ավելի երկարության, չնայած կան տեսակներ, որոնք չափերով մի փոքր ավելի մեծ են[4]:
Դրանց մեծ մասում թափանցիկ է միայն որովայնը,և ցանկության դեպքում կարելի է դիտել կենդանու ներքին օրգանները, ներառյալ՝ հղի էգերի ձվերը[5]: Ապակե գորտերի շատ տեսակների մեջ նույնիսկ ոսկորերն ու մկանային հյուսվածքն են թափանցիկ[6]:
Ի տարբերություն իր ամենամոտ ազգականների (ծառի գորտեր), ապակե գորտերի աչքերը անսովոր փայլուն են և ուղղորդված ուղիղ դեպի առաջ, մինչդեռ ծառերի գորտերի աչքերը գտնվում են մարմնի կողքերին: Գորտի մարմինը հարթ է, լայն, ինչպես գլուխը: Վերջույթները երկար են, բարակ: Ոտքերի վրա կան որոշ ներծծող բարձիկներ, որոնց օգնությամբ գորտերը հեշտությամբ պահվում են հարթ մակերեսի վրա: Բացի այդ, թափանցիկ գորտերն ունեն գերազանց քողարկելու և ջերմակարգավորման հատկություն:
Կենդանիները հայտնաբերվել են դեռ 19-րդ դարում: Նկարագրվել են իսպանացի կենդանաբան Մարկոս Էսպադայի կողմից: Հետաքրքիր անհատները շատ են:
Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապակի գորտի կառուցվածք հիանալի կերպով համապատասխանում է նրա բնակավայրին և ապրելակերպին: Դրա մաշկը պարունակում է բազմաթիվ գեղձեր, որոնք անընդհատ լորձ են արտազատում: Այն պարբերաբար խոնավացնում է պատյանները և պահպանում է դրանց մակերևույթների խոնավությունը[7][8]:
Նա նաև պաշտպանում է կենդանուն պաթոգեն միկրոօրգանիզմներից: Բացի այդ, մաշկը մասնակցում է գազափոխանակմանը: Քանի որ ջուրը մաշկի միջոցով մտնում է նրանց մարմինը, հիմնական բնակավայրը ջրային միջավայրն է: Կենդանու մաշկի վրա կան ցավի և ջերմաստիճանի ընկալիչներ:
Գորտի մարմնի կառուցվածքի հետաքրքիր առանձնահատկություններից մեկը գլխի վերին մասում քթանցքերի և աչքերի սերտ տեղայնացումն է: Երկկենցաղը կարող է ջրի մեջ լողալիս գլուխը և մարմինը պահել իր մակերեսից վեր, շնչել և տեսնել շրջապատող միջավայրը[9]:
Ապակե գորտի գույնը մեծապես կախված է նրա բնակավայրից: Որոշ տեսակներ ունակ են փոխել մաշկի գույնը՝ կախված շրջակա միջավայրի պայմաններից: Դրա համար նրանք ունեն հատուկ բջիջներ:[10]:
Օրգան համակարգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս ընտանիքի գորտերը կողոսկր չունեն, իսկ ողնաշարը բաժանվում է 4 բաժնի ՝ արգանդի վզիկի, սրբանային, պոչային, միջքաղաքային: Թափանցիկ գորտի գանգը ողնաշարին կցված է մեկ ողնաշարով: Սա թույլ է տալիս գորտին շարժել գլուխը: Վերջույթները ողնաշարի հետ կապված են վերջույթների առջեւի և հետևի գոտիներով: Այն ներառում է ուսի շեղբեր, կրծքավանդակ, կոնքի ոսկրեր[11]:
Գորտերի նյարդային համակարգը մի փոքր ավելի բարդ է, քան ձկները: Այն բաղկացած է ողնուղեղից և ուղեղից: Ուղեղիկը բավականին փոքր է, քանի որ այս երկկենցաղները նստակյաց կյանք են վարում և նրանց շարժումները միապաղաղ են:
Մարսողական համակարգը նույնպես ունի որոշ առանձնահատկություններ: Օգտագործելով բերանում երկար, կպչուն լեզու ՝ գորտը բռնում է միջատներին և պահում նրանց ատամներով, որոնք տեղակայված են միայն վերին ծնոտի վրա: Դրանից հետո սնունդը մտնում է կերակրափող, ստամոքս ՝ հետագա մշակման համար, որից հետո այն տեղափոխվում է աղիքներ:
Այս երկկենցաղների սիրտը եռապալատ է, բաղկացած է երկու նախասրահից և փորոքից, որտեղ խառնվում են զարկերակային և երակային արյունը: Գոյություն ունեն արյան շրջանառության երկու շրջան: Գորտերի շնչառական համակարգը ներկայացված է քթանցքերով, թոքերով, բայց երկկենցաղների մաշկը նույնպես մասնակցում է շնչառության գործընթացին: Շնչառության գործընթացը հետևյալն է. Գորտի քթանցքերը բացվում են, միևնույն ժամանակ նրա օրոֆարինգի հատակն ընկնում է, և օդը մտնում է այնտեղ: Երբ քթանցքները փակ են, ներքևը մի փոքր բարձրանում է, և օդը մտնում է թոքեր: Պերիտոնեի թուլացման պահին կատարվում է արտաշնչում:
Արտազատման համակարգը ներկայացված է երիկամներով, որտեղ արյունը զտվում է: Օգտակար նյութերը ներծծվում են երիկամային խողովակներում: Հաջորդը, մեզի միջով անցնում են միզածորանները և մտնում միզապարկ:
Նյութափոխանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապակե գորտերը բոլոր երկկենցաղների նման,կատարում են շատ դանդաղ նյութափոխանակություն: Գորտի մարմնի ջերմաստիճանն ուղղակիորեն կախված է շրջակա միջավայրի ջերմաստիճանից: Ցուրտ եղանակի սկսվելուն պես նրանք պասիվանում են՝ փնտրելով մեկուսի տաք տեղեր, իսկ հետո՝ ձմեռում:
Զգայարաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զգայարանները բավականին զգայուն են, քանի որ գորտերը ունակ են ապրել ինչպես ցամաքում, այնպես էլ ջրի մեջ: Դրանք նախագծված են այնպես, որ երկկենցաղները կարողանան հարմարվել կյանքի որոշակի պայմաններին: Գլխի կողային գծի վրա գտնվող օրգանները օգնում են նրանց հեշտությամբ նավարկել տարածության մեջ: Ապակե գորտի տեսողությունը թույլ է տալիս լավ տեսնել շարժման մեջ գտնվող առարկաները, բայց նա այդքան էլ լավ չի տեսնում անշարժ առարկաները: Հոտառությունը, որը կատարվում է քթանցքերով, թույլ է տալիս գորտին լավ կողմնորոշվել հոտառությամբ: Լսողական օրգանները բաղկացած են ներքին ականջից և միջին ականջից: Միջին ականջում կա նաև թմբկաթաղանթ, որը ժապավեններով կապված է ներքին ականջի հետ: Դրա միջոցով է, որ ձայները փոխանցվում են ներքին ականջին:
Ապրելակերպ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապակե գորտերը հիմնականում գիշերային կենսակերպ վարող կենդանիներ են, և օրվա ընթացքում նրանք հանգստանում են ջրամբարի մոտ թաց խոտերի վրա: Նրանք օրվա ընթացքում ցամաքային միջատներ են որսում: Ցամաքում գորտերը նաև զուգընկեր են ընտրում, զուգավորում: Սերունդները շերեփուկները, զարգանում են միայն ջրի մեջ և միայն հասուն գորտի վերածվելուց հետո միայն ցամաք են դուրս գալիս հետագա զարգացման համար: Շատ հետաքրքիր է արու գորտերի պահվածքը, որոնք որոշակի խնամք են տանում սերնդի նկատմամբ և պաշտպանում նրանց: Իսկ թե ինչ է անում էգը ձվադրելուց հետո, անհայտ է:
Սնուցման ձև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապակե գորտերը սովորաբար իրենց ձվերը թողնում են ջրի վրա, ծառերի կամ թփերի տերևների վրա կախված վիճակում:Հասունանալուց և ձվից դուրս գալուց հետո շերեփուկները ցատկում են ջուրը։ Շերեփուկների առանձնահատկությունը հզոր պոչն է և կարճ լողակները, որոնց շնորհիվ նրանք ջրում լավ են լողում։ Մարմնի այս կառուցվածքի շնորհիվ ջրի ուժեղ հոսանքը նրանց համար լուրջ խոչընդոտ չէ։ Երկկենցաղների սննդակարգը բաղկացած է միջատների մեծ բազմազանությունից՝ մոծակներից, ճանճերից, թրթուրներից, բզեզներից և նման այլ վնասատուներից:
Վերարտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապակե գորտի արուները գրավում են էգերի ուշադրությունը հնչյունների բազմաձայնությամբ: Անձրևոտ սեզոնի ընթացքում գորտերի բազմաձայնությունը լսվում է գետերի երկայնքով, առվակներով, լճակների ափերին: Զուգընկեր ընտրելուց և ձվեր դնելուց հետո արուն հոգ է տանում իր տարածքի մասին: Օտար արուի հայտնվելուն պես, նա շատ ագրեսիվ է արձագանքում՝կռվի բռնվելով նրա հետ:
Արուն զգուշորենհետևելով գորտնկիթներին, այն պարբերաբար խոնավացնում է իր միզապարկի պարունակությամբ՝ պաշտպանելով այն գերտաքացումից: Այն ձվերը, որոնք վարակված են բակտերիաներով, արուները ուտում են՝ դրանով իսկ պաշտպանելով սերունդը վարակից:
Կյանքի տևողությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապակե գորտի կյանքի տևողությունը դեռ ամբողջությամբ ուսումնասիրված չէ: Բնական պայմաններում նրանց կյանքը շատ ավելի կարճ է: Դա պայմանավորված է անբարենպաստ էկոլոգիական իրավիճակով. անվերահսկելի անտառահատումներ, արդյունաբերական տարբեր թափոնների պարբերաբար արտանետում ջրային միջավայր: Ենթադրվում է, որ ապակե գորտի կյանքի միջին տևողությունը իր բնական միջավայրում կարող է լինել 5-15 տարվա սահմաններում:
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Ананьева Н. Б., Боркин Л. Я., Даревский И. С., Орлов Н. Л. Пятиязычный словарь названий животных. Амфибии и рептилии. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., 1988. — С. 116. — 10 500 экз. — ISBN 5-200-00232-X».
{{cite web}}: Missing or empty|url=(օգնություն) - ↑ GUAYASAMIN, JUAN M.; CASTROVIEJO-FISHER, SANTIAGO; TRUEB, LINDA; AYARZAGÜENA, JOSÉ; RADA, MARCO; VILÀ, CARLES (2009-05-11). «Phylogenetic systematics of Glassfrogs (Amphibia: Centrolenidae) and their sister taxon Allophryne ruthveni». էջեր 1–97. doi:10.11646/zootaxa.2100.1.1. Վերցված է 2022-06-24-ին.
- ↑ «Кротовская Н.Г. С. Ахтар. Вопросы жизни и смерти. (Перевод с англ.)». 2015-12. էջեր 1252–1261. doi:10.7256/2070-8955.2015.12.13889. Վերցված է 2022-06-24-ին.
- ↑ [Zweifel, Robert G. Encyclopedia of Reptiles and Amphibians. — San Diego : Academic Press, 1998. — P. 94–95. — ISBN 0-12-178560-2. Zweifel, Robert G. Encyclopedia of Reptiles and Amphibians. — San Diego : Academic Press, 1998. — P. 94–95. — ISBN 0-12-178560-2.]
{{cite web}}: Check|url=value (օգնություն); Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ Davig Badger, Frogs, Voyageur Press, 1995. ISBN 978-0-89658-674-1.
- ↑ Judkins, David C.; Kensley, Brian (2008-04). «New genera in the family Sergestidae (Crustacea: Decapoda: Penaeidea)». էջեր 72–84. doi:10.2988/06-26.1. Վերցված է 2022-06-24-ին.
- ↑ «29. Taxonomy And Amphibian Declines». University of California Press. 2019-12-31. էջեր 206–209. Վերցված է 2022-06-24-ին.
- ↑ Schwalm, P.; Starrett, P.; McDiarmid, R. (1977). «Infrared reflectance in leaf-sitting neotropical frogs». Science. 196 (4295): 1225—1227. DOI:10.1126/science.860137. PMID 860137.
- ↑ Cisneros-Heredia, D. F. & Mcdiarmid, R. W. (2007). «Revision of the characters of Centrolenidae (Amphibia: Anura: Athesphatanura), with comments on its taxonomy and the description of new taxa of glassfrogs». Zootaxa. 1572: 1–82. ISBN 978-1-86977-148-5.
- ↑ Frost, Darrel R. (1999). «Amphibian Species of the World: an Online Reference». doi:10.5531/db.vz.0001. Վերցված է 2022-06-24-ին.
- ↑ https://hy.petmypet.ru/3188-glass-frog-description-features-lifestyle-and-habita.html