Կիսաշրջազգեստ

Կիսաշրջազգեստ (ֆր.՝ jupe, արաբ․՝ جبة‎‎, ջուբբա, տղամարդու ավանդական հագուստի անվանում), հագուստի մաս, որը ծածկում է մարմնի ստորին հատվածը։ Ծագել է ազդրերը ծածկող ժապավենից։ Կիսաշրջազգեստը նաև կանանց զգեստի ստորին հատվածն է՝ գոտկատեղից մինչև քղանցքը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիսաշրջազգեստները հայտնի են դեռ մարդկության արշալույսին. դրանք կրել են և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ։

Հին աշխարհ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարավային շրջաններում տղամարդիկ հագել են ազդրերի ժապավեններ և արմավենու տերևներից պատրաստված կիսաշրջազգեստներ ու գոգնոցներ։ Հին եգիպտացիների հիմնական հագուստը սխենտա գործվածքն է եղել, որը փաթաթել են ազդրի շուրջը և ամրացրել գոտկատեղին։ Հասարակ մարդկանց և փարավոնների զգեստները տարբերվել են միայն գործվածքների որակով, իսկ ոճը նույնն է եղել։ Փարավոնների հանդերձանքին կցվել է լրացուցիչ գոգնոց՝ ծալքավորված կտորից։

Միջին Թագավորության դարաշրջանում սխենտա զգեստը երկարացվել է՝ բացահայտելով գործվածքի պլաստիկ հատկությունները։ Հետագայում փարավոնները և բարձրագույն ազնվականները կրել են թափանցիկ գործվածքից պատրաստված երկար շրջազգեստներ՝ դրանց վրայից հագնելով թափանցիկ կամ սովորական կտորից կարված սխենտան կամ երկու այդպիսի զգեստների զուգակցություն^[1]։ Ասորիները հագել են բրդից, բամբակից կամ սպիտակեղենից պատրաստված կիսաշրջազգեստ-վերնաշապիկներ, որոնք կոչվել են քանդի։ Ասորա-բաբելոնյան թագավորի քանդին կարվել է գառան սպիտակ բրդից։ Այս տեսակի հագուստի երկարությունը ցույց է տվել դրա սեփականատիրոջ ազնվականության աստիճանը։ Պահպանվել են շումերական աստվածուհիների (մ.թ.ա. III հազարամյակ) մորթյա կիսաշրջազգեստներով նկարները։

Կրետեում և Միկենքում կանայք հագել են լայնակի շերտերով, երբեմն առանձին ծալքերից կամ բոլորածալերից կազմված կիսաշրջազգեստներ։ Եգեյան հագուստի բարդ կտրվածքը, անհայտ պատճառներով, ամբողջովին կորել է և ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել հետագա հունական զգեստների վրա։

Հին Հունաստանում՝ արխաիկ դարաշրջանում, ազդրերը ծածկող կտորը կիրառվել է միայն տղամարդկանց հագուստի մեջ, իսկ կանանց հագուստում գերակշռել է երկու մասից կազմված (վերին և ստորին) կոստյումը, որի ստորին հատվածը չկարված կիսաշրջազգեստ է եղել։ Բայց նախադասական ժամանակաշրջանում հագուստի հիմնական տեսակները գիմաթիյը, հիտոնը և պեպլոսն են եղել^[1]։

Էտրուսկների կանանց տարազը ներառել է թևկապներով կրծկալ և կիսաշրջազգեստ։ Երբեմն լայն գոտիով կիսաշրջազգեստին գոգնոց են կցել (Հնարավոր է, որ դա ամենօրյա հագուստ է եղել)^[1]։

Շումեր տղամարդ՝ կաունակեսի մեջ, մ.թ.ա. 3 000 թվական
Ծալքավոր եգիպտական կիլտով Գիզեի պետական պաշտոնյա Ռամաաթի արձանը, մ.թ.ա. 2250 թվական
6-րդ արքայատոհմի փարավոն Տյոտիի վեզիր Կագեմնին՝ եգիպտական սխենտայով:
«Օձերի աստվածուհին»: Արձանիկ՝ Կնոսոսից: Մ.թ.ա.17-րդ դար: Կրում է զանգականման, ծալքավոր կիսարջազգեստ:

Միջնադար և Վերածննդի շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հագուստում կիսաշրջազգեստը սկսել է լայնորեն կիրառվել XV-XVI դարերում, երբ նոր ձևավորված սկզբունքով այն անջատվել է կրծկալից^[1]^[2]։ Կիսաշրջազգեստներն ավելի նորաձև դարձնելու համար փոխվել է դրանց ձևը, երկարությունը և լայնությունը։ Շատ եվրոպական ազգերի կանանց հագուստում վերնաշապիկի իրանակալը` ոչ շատ երկար լայն կիսաշրջազգեստի հետ, պահպանվել է մինչև 19-րդ դարի վերջը^[1]։ Նույն դարաշրջանում, կիսաշրջազգեստի հետևի երկարացված լայն կտորից ձևավորվել է երկայնափեշը՝ դետալ, որը կազմվածքը ավելի է նրբացրել՝ գոթական գեղագիտության պահանջներին համապատասխան։

Ֆրանսիայի արքայազն Չարլզ VII- ի սիրուհի Ագնեսա Սորելը տպավորել է պալատականներին իր «երկայնափեշ հագուստներով, որոնք իրենց երկարությամբ գերազանցել են (ֆրանսիական) արքայական տան արքայադուստրերի զգեստները»^[3]։ Ամենօրյա հագուստից երկայնափեշը անհետացել է 16-րդ դարի սկզբին՝ երկար ժամանակ օգտագործվելով միայն արարողակարգային և պալատական զգեստների մեջ։

15-րդ դարի Իտալիայում տարածված կանացի հագուստը կազմված է եղել փոքր կրծկալից և բացվածքով ու նուրբ ծալքերով գամուրա կիսաշրջազգեստից։ Հետզհետե գամուրայի արտաքին ձևը փոխվել է, սակայն այն մնացել է անփոխարինելի հագուստի տարր՝ սոցիալական բոլոր խավերի կանանց համար։ XVI դարի սկզբին կանանց զգեստները ավելի փարթամ տեսք են ընդունել, սակայն կիսաշրջազգեստը դեռ պահպանել է իր նուրբ ձևը։

Իսպանացի կանանց զգեստները 15-րդ դարի կեսերից աստիճանաբար փոխել են. նրանց պլաստիկ ձևը ավելի կոշտ ուրվագիծ է ստացել։ Ստորին կիսաշրջազգեստը, որը կոչվում է վերդուգադո, սկսել է ամրացվել կարված մետաղական օղակապերով (իսպ.՝ verdugos), մինչդեռ վերին մասը, որը զանգակաձև է, ամբողջովին կրկնել է վերդուգադոյի ուրվագիծը։

Ըստ լեգենդի՝ շրջազգեստի այս ձևը ստեղծվել է 1468 թվականին՝ պորտուգալուհի Խուանայի կողմից, որը ցանկացել է թաքցնել իր հղիությունը։ Այն տարածվել է միայն ազնվականների շրջանում։ XVI դարի վերջում զգեստի համամասնությունների փոփոխություն է եղել, և վերդուգադոյի լայնությունը ներքևից աճել է։ Ֆրանսիայում, զգեստի այս իսպանական անվանումից ծագել է vertugadin (աղավաղված «vertu guardant»` «մաքրության պահապան») բառը, քանի որ կոշտ շրջանակի վրա ձգված կիսաշրջազգեստը կնոջը նմանեցրել է անթափանցելի ամրոցի^[2]։ Բնակչության ցածր շերտերի կանանց հագուստը շարունակել է պահպանել 15-րդ դարի կեսի իսպանական զգեստների ավելի մեղմ ուրվագիծը. կիսաշրջազգեստը կա՛մ կիպ գրկել է իրանը, կա՛մ ծածկվել է շրջանաձև ծալքերով^[1]։

Ֆրանսիայում մինչև 16-րդ դարի առաջին տասնամյակը պահպանվել է հագուստի չափավոր ուրվագիծը՝ փոխարինելով արտասովոր գոթական նորաձևությանը։ Ազնվականների զգեստները ի սկզբանե կրել են իտալական ոճի ազդեցությունը՝ դառնալով ավելի փարթամ, իսկ հետո իսպանական ոճից փոխառել են վերդուգադոն։ Իսպանական կրինոլինը փոփոխությունների է ենթարկվել՝ ստանալով կոնաձև և ավելի լայն տեսք։ Նրա վրա կտոր է հագցվել (համապատասխանում է ժամանակակից հագուստին), իսկ դրա վրայից՝ մեկ այլ զգեստ (որի առջևից հատուկ կտրվածք է եղել, և երևացել է կրինոլինի վրայից հագցված կիսաշրջազգեստը)։ Զգեստն ու կիսաշրջազգեստը տարբեր գույների են եղել և ունեցել են տարբեր գործվածքներ։ Ամենատարածվածը նախշավոր զգեստի և հարթ կտորից կարված կիսաշրջազգեստի համադրությունն է եղել։ 16-րդ դարի վերջին, զգեստներն ավելի մեծածավալ են դարձել՝ Մարիա Մեդիչիի օրոք հասնելով առավելագույն մեծությանը։ Կիսաշրջազգեստի տակ՝ ազդրի վրա դրվել է հսկայական կարկաս։

Անգլիայում կիսաշրջազգեստի կարկասը պատրաստվել է մոմլաթե գործվածքից, իսկ զգեստը եղել է բաժանվող քղանցքներով։ Հետագայում ՝ տասնվեցերորդ դարի վերջին, հայտնվել են ֆարզինգեյլները։ Այդ հարթ և լայն կարկասները առանց առջևի մասի են եղել, ինչը թույլ է տվել իջեցնել կրծկալի լեզվակները։ Կիսաշրջազգեստի ավելորդ գործվածքը դրվել է լայնակի ծալքերում և ամրացվել կրծկալի լեզվակներով։ Ֆարզինգեյլը աղավաղել է մարդկային մարմնի իրական համամասնությունները՝ ստեղծելով անբնական և անհամաչափ ուրվագիծ (մասնավորապես, գոտկատեղը չափազանց բարակ է թվացել, իսկ ոտքերը՝ շատ կարճ)^[1]։

Երկայնափեշ գոգնոցով զգեստ։
Գարսիա դե Բանաբարե. «Հովհաննես Մկրտիչի գլխատումը», Մունտադոս տաճար, Բարսելոնա, 15-րդ դար։ Կիսաշրջազգեստների վրա կտորով կարված օղակներ են
Անհայտ նկարիչ.Եղիսաբեթ I. Մասնավոր ժողով. Ֆարզինգել կարկասով կիսաշրջազգեստ

Բարոկկո և ռոկոկո կիսաշրջազգեստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

XVII դարի սկզբին եվրոպական զգեստները ազատվել են մոտ 50 տարի տևած իսպանական ազդեցությունից, և դարի կեսերից նորաձևության հիմնական թելադրողը եղել է Ֆրանսիան։ Դարերի ընթացքում կիսաշրջազգեստի ձևը կտրուկ փոխվել է։ Առաջին տարիներին այն կորցրել է օղակապերը և ձեռք բերել ավելի մեղմ ուրվագծեր։ Հագուստի ձևվածքը բարդացել է, օգտագործված նյութերը ավելի թեթև են դարձել՝ ընդգծելով մարմնի բնական գծերը, քղանցքը հարթ է դարձել և ներքև է ուղղվել։

17-րդ դարի վերջին մետաղական օղակներով վերին կիսաշրջազգեստի վրա կտրվածքներ են ավելացել, կողմերում՝ ծալազարդարանքներ, աստառը և ստորին կիսաշրջազգեստները տեսանելի են դարձել։ Վերին կիսաշրջազգեստը հաճախ երկայնափեշ է ունեցել, որը կարվել է ավելի ծանր գործվածքից. ամբողջ կառույցը պահվել է կողքից մաշված մորթու վրա։ Ռեգենտության ժամանակաշրջանում (1715-1723) հագուստի գծերը կրկին ավելի բնական են դարձել։

Ռոկոկոյի դարաշրջանում ավելի մեծ ուշադրություն են դարձրել ներքնազգեստի զարդարմանը։ Ստորին կիսաշրջազգեստը բացի հագուստի գործառույթային մաս լինելուց դարձել է նաև կարևոր դեկորատիվ տարր, քանի որ տեսանելի է եղել քայլելիս։ Նորաձև ուրվագիծը կառուցվել է զգեստի վերին և ստորին մասերի հակադրության սկզբունքով՝ նեղ կրծկալ և լայն կիսաշրջազգեստ, որը 18-րդ դարի երկրորդ կեսին լայնակի հատվածում դարձել է օվալաձև։ Այս դիզայնը ընդգծել է իրանը, ինչի շնորհիվ ցանկացած կազմվածքի կին նուրբ ու բարակիրան է թվացել։ Կիսաշրջազգեստների նոր կարկասները հասել են անհավանական չափերի։

1770-ական թվականներին երևան է եկել պոլոնեզը՝ երկար և լայն կիսաշրջազգեստ՝ կրծկալով, որի քղանցքը հետևից և կողմերից այնպես է կարվել, որ ներքին կիսաշրջազգեստը տեսանելի լինի։

Եղիսաբեթ Ալբերտինա ֆոն Ագալյտ-Դեսսաու, 1686 թվական
Էլիզաբեթ Վիժե լը Բրոն.Մարի Անտուանետի նկարը՝ պալատական զգեստով. 1779 թվական. Լայն կարկասով շրջանազգեստ
Պոլոնեզ, 1780–1785 թվականներ

Կիսաշրջազգեստների տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ երկարության[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիսաշրջազգեստի էվոլուցիան, Հարրի Յուլիուս, 1916

Մաքսի-կիսաշրջանազգեստ — կիսաշրջազգեստ՝ մինչև կոճերը։
Միդի-կիսաշրջազգեստ — կիսաշրջազգեստ՝ մինչև սրունքի կեսը։
Մինի-կիսաշրջանազգեստ — կարճ կիսաշրջազգեստ՝ ծնկներից 15 սմ բարձրության վրա։
Միկրո-կիսաշրջազգեստ — ավելի երկար, քան լայն գոտին, բայց ավելի կարճ, քան մինի-կիսաշրջազգեստը։

Ըստ ուրվագծի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուղիղ
Կոնաձև
Սեպաձև

Ըստ եզրամասերի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիսաշրջանազգեստ-կակաչ — ոճը տեսականորեն նման է կակաչի շրջված գնդիկի։
Կիսաշրջազգեստ-մատիտ — նեղ, ազդրը կիպ գրկող, սովորաբար ծնկների երկարությամբ։
Կիսաշրջազգեստ-զանգակ —գրկում է գոտկատեղը և տարածվում է ներքևի մասում, ուրվագիծը նման է զանգակ ծաղկի կամ շրջված գավաթի։
Կիսաշրջազգեստ-արև — ձևավորումը հարթության վրա շրջան է հիշեցնում։
Կիսաշրջազգեստ-կիսարև — դիզայնը հարթության վրա կիսաշրջան է հիշեցնում։
Կիսաշրջազգեստ-արև — կլյոշ
Կիսաշրջազգեստ-գոդե — Խիստ, այսպես ասած՝ պահպանողական ուրվագիծ։ Երկարությունը՝ մինչև ծնկները, ունի անկապտելի լայն բոլորածալեր։
Կիսաշրջանազգեստ — շանտեկլեր
Կիսաշրջազգեստ-տուփ կամ կիսաշրջանազգեստ «tutu»՝— գոտիով կամ առաձգական ռետինե հարմարանքով։ Կարված է բարակ, թափանցիկ կտորի մի քանի շերտերից։
Կոնաձև
Լայն

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմանական տեսակներ

A-գծով կիսաշրջազգեստ
Շրջանաձև
Կյուլոտի
Լիքը (շարժման մեջ)
Ծալքավոր
Մատիտ

Նորաձևություն

Դենիմ
Հաբլ
Պուդլ
Ռահ-Ռահ
T-կիսաշրջազգեստ
Վրափ

Դիրնդլ
Ֆուստանելլա
Կիլտ
Լեհենգա

Լեհենգա
Սամպոտ
Սարոնգ
Սուլու

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դհոտի

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 М. Н. Мерцалова Костюм разных времён и народов. — М.: Академия моды, 1993. — Т. 1. — С. 10—20, 62—64, 72—80, 96—98, 194, 246, 260, 318—339, 376—382, 440—470. — ISBN 5-900136-02-7
↑ ^2,0 ^2,1 Л. Кибалова. О. Гербенова. М. Ламарова Иллюстрированная энциклопедия моды. — Прага: Артия, 1988. — С. 164, 177—199, 210. — 543 с.
↑ По свидетельству хрониста Жоржа Шателена, цит. по: Шоссинан-Ногаре Г. Повседневная жизнь жен и возлюбленных французских королей.- М.: Молодая гвардия, 2003. ISBN 5-235-02521-0. с. 180.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կիսաշրջազգեստ» հոդվածին։

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 М. Н. Мерцалова Костюм разных времён и народов. — М.: Академия моды, 1993. — Т. 1. — С. 10—20, 62—64, 72—80, 96—98, 194, 246, 260, 318—339, 376—382, 440—470. — ISBN 5-900136-02-7

[:1-2] 2,0 ^2,1 Л. Кибалова. О. Гербенова. М. Ламарова Иллюстрированная энциклопедия моды. — Прага: Артия, 1988. — С. 164, 177—199, 210. — 543 с.

[Шателен-3] По свидетельству хрониста Жоржа Шателена, цит. по: Шоссинан-Ногаре Г. Повседневная жизнь жен и возлюбленных французских королей.- М.: Молодая гвардия, 2003. ISBN 5-235-02521-0. с. 180.

[1]

[2]

[3]