Թուրքերը Գերմանիայում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թուրքական սփյուռքի դրոշը Գերմանիայում

Թուրքերը Գերմանիայում (գերմ.՝ Türken in Deutschland, թուրքերեն՝ Almanya Türkleri), Գերմանիայում ծնված Գերմանիայի քաղաքացիներ կամ մշտական բնակիչներ, որոնք էթնիկ թուրք են և/կամ ունեն լրիվ կամ մասնակի թուրքական, ինչպես նաև թուրք-քրդական ծագում։ Թուրքերը Գերմանիայում օտարերկրացիների ամենամեծ խումբն են (բոլոր օտարերկրացիների 17,1 %-ը՝ 2015 թվականի տվյալներով)[1]։ Հիմնականում պահպանում են մայրենի լեզուն՝ թուրքերենը, կրոնը (իսլամը), հայրենի ավանդույթներին, երաժշտությանը և մշակույթին նվիրվածությունը։ Ընդ որում, թուրքական սփյուռքում բնակչության բնական աճը (տարեկան 1,2-1,5 %) մնում է զգալի։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ բնակավայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանական պետությունները թուրքերի հետ շփվել են 17-րդ և 18-րդ դարերից, երբ Օսմանյան կայսրությունը փորձում էր ընդլայնել իր տարածքները Հյուսիսային Բալկաններից դուրս։ Վիեննայի երկու պաշարումները թուրքերի կողմից ձեռնարկվել են 1529 և 1683 թվականներին[2]։ Օսմանյան կայսրության բանակի նահանջից հետո մնացին մեծ թվով թուրքեր, որոնք առաջին անգամ սկսեցին մշտապես ապրել Գերմանիայում[3]։

Բեռլինի թուրքական գերեզմանատունը օսմանյան ոճով մզկիթի մոտ, որը կառուցվել է 1863 թվականին

Նոր փուլը սկսվել է Պրուսիայի ընդլայնմամբ 18-րդ դարի կեսերին։ 1731 թվականին Կուրլանդիայի դուքսը 20 թուրք գվարդիականներին ներկայացրել է թագավոր Ֆրիդրիխ Վիլհելմ I-ին, ինչպես նաև մի ժամանակ, ինչպես պնդում են, 1000 մուսուլման զինվորներ ծառայել են պրուսական հեծելազորում[3]։ Պրուսիայի թագավորի լուսավորությունը արտացոլվել է նրա մուսուլման զինվորների կրոնական կարիքների նկատմամբ ուշադրությամբ։

1740 թվականին Ֆրիդրիխ Մեծը հայտարարել է (կաթոլիկների հանդուրժողականությունը հաստատելու համատեքստում). «բոլոր կրոնները հավասար են և լավ, քանի դեռ նրանց հետևորդները ազնիվ մարդիկ են։ Եվ եթե թուրքերն ու հեթանոսները հասնեին և ցանկանային ապրել մեր երկրում, մենք նրանց էլ մզկիթներ և աղոթարաններ կկառուցեինք»[4][5]։

Գործնականում թուրք գվարդիականների արդեն առաջին զորախմբին հնարավորություն է տրվել կիրակի օրերին օգտագործել աղոթասենյակները։ Շուտով անհրաժեշտություն է առաջացել Բեռլինում ստեղծել թուրքական գերեզմանատուն, որտեղ 1866 թվականին ավարտվել է մզկիթի կառուցումը[3]։

Բեռլինի և Կոստանդնուպոլսի (ներկայիս Ստամբուլ) միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 18-րդ դարում, իսկ 19-րդ դարում երկու քաղաքների միջև ստորագրվել են առևտրային պայմանագրեր։ Այս իրադարձությունները առաջ բերեցին քաղաքացիների փոխադարձ միգրացիա Օսմանյան կայսրության և գերմանական պետությունների միջև[6]։ Արդյունքում Գերմանիայում և հատկապես Բեռլինում թուրքական սփյուռքը զգալիորեն աճել է Առաջին համաշխարհային պատերազմին նախորդող տարիներին[7]։

Բեռլինի թուրքական բնակչությունը նախքան աշխատանքի ընդունման պայմանագրերը[8]
Թվական 1878 1893 1917 1925 1933 1938 1945
Քանակ 41 198 2,046 1,164 585 3,310 79

Ներգաղթ Գերմանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960-ականների սկզբից թուրք աշխատողների լայնածավալ ներգաղթը մի կողմից պայմանավորված էր Թուրքիայում բնակչության բարձր աճով և զանգվածային գործազրկությամբ, իսկ մյուս կողմից՝ հյուսիսարևմտյան Եվրոպայում աշխատողների անհրաժեշտությամբ[9]։ Արևմտյան Գերմանիան, ինչպես Արևմտյան Եվրոպայի մնացած երկրները, 1950-ականների սկզբից սկսեց աշխատուժի պակաս ունենալ[10]։ Միջերկրածովյան երկրներից աշխատողներ վարձելը այս խնդիրը լուծելու հեշտ միջոց էր[11]։ 1961 թվականին Բեռլինի պատի կառուցումը սրում է դեֆիցիտը՝ սահմանափակելով ԳԴՀ-ից ներգաղթյալների հոսքը։ Թուրքիան միաժամանակ բախվում է գործազրկության բարձր մակարդակի հետ։ Թուրքիայի կառավարությունը Գերմանիային առաջարկել է թուրք ներգաղթյալներ վարձել։ Աշխատանքի և հանրային հարցերի նախարար Թեոդոր Բլանկը դեմ էր նման համաձայնագրերին։ Նա կարծում էր, որ Գերմանիայի և Թուրքիայի միջև մշակութային անջրպետը չափազանց մեծ է, բացի այդ Գերմանիան նոր աշխատողների կարիք չունի, քանի որ Գերմանիայի աղքատ շրջաններում կան բավականաչափ գործազուրկներ, որոնք կարող են զբաղեցնել այդ աշխատատեղերը[12][13]։ 1962 և 1963 թվականներին գերմանացի գործատուների ճնշումը առանցքային դեր է խաղացել Արևմտյան Գերմանիայում թուրք աշխատողների երկամյա մնալու սահմանը վերացնելու գործում[14]։

1961 թվականին աշխատանքի ընդունման պայմանագրերը կտրուկ մեծացրեցին Թուրքիայից աշխատողների հոսքը Գերմանիա՝ այն դարձնելով հիմնական հյուրընկալող երկիր թուրք ներգաղթյալների համար։ 1961 թվականին Գերմանիա է ներգաղթել ընդամենը 7116 թուրք բանվոր[15], սակայն նրանց թիվը արագորեն աճել է։ Արդեն 1971 թվականին Գերմանիայում ապրել և աշխատել է 652 000 թուրք քաղաքացի, իսկ 1981 թվականին՝ 1 546 000[16]։ Արդյունքում, մինչև 1973 թվականը Արևմտյան Եվրոպայի բոլոր թուրքերի մոտ 80 %-ը ապրում էր Գերմանիայում, և չնայած այդ մասնաբաժինը մինչև 1990 թվականը նվազել էր մինչև 70 %, Գերմանիան շարունակում էր մնալ թուրք ներգաղթյալների կարգավորման հիմնական երկիրը[17]։ Թուրքերի մեծ մասը, ինչպես և գերմանացիների մեծ մասը, համոզված էին, որ թուրք ներգաղթյալները Գերմանիայում ժամանակավորապես են, և կգա մի օր, երբ նրանք կվերադառնան Թուրքիա՝ իրենց վաստակած գումարներով նոր կյանք սկսելու համար[16]։ 1966-1967 թվականների անկման ժամանակ Գերմանիայից հեռացող թուրքերի թիվը զգալիորեն աճել է, ինչպես 1973 թվականի նավթային առաջին ճգնաժամի ժամանակ[18]։ 1981-1984 թվականներին մեկնողների թվի վերջին աճը պայմանավորված էր Գերմանիայում զանգվածային գործազրկությամբ և թուրքերի վերամիգրանքի նյութական խրախուսման քաղաքականությամբ։ Սակայն, ի վերջո, Թուրքիա վերադարձած ներգաղթյալների թիվը մնաց համեմատաբար փոքր, և նրանց մեկնումը չխանգարեց Գերմանիայի թուրք բնակչության արագ աճին[19]։

Ընտանիքների վերամիավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970-ականներին մոտ 400 000 թուրք բանվորներ վերադարձան Թուրքիա, իսկ մնացածներն օգտվեցին ընտանիքի վերամիավորման իրավունքից, որպեսզի իրենց ընտանիքները տեղափոխվեն Գերմանիա[20]։ Արդյունքում, 1974-1988 թվականներին Գերմանիայում թուրքերի թիվը գրեթե կրկնապատկվել է, սեռերի հարաբերակցությունը նորմալացել է, իսկ տարիքային կառուցվածքը զգալիորեն երիտասարդացել է, քան գերմանական բնակչության թիվը՝ մեկ ընտանիքի համար ավելի շատ երեխաների պատճառով։ 1987 թվականին էթնիկ գերմանացիների 21 %-ը 21 տարեկանից փոքր էր, մինչդեռ Գերմանիայում թուրքերի շրջանում այդ թիվը կազմում էր 42 %[21]։ 1967 թվականի անկումը ժամանակավորապես կասեցրեց նոր աշխատողների հավաքագրման գործընթացը, երբ այն վերսկսվեց, նրանց կազմը մեծապես փոխվեց, քանի որ BfA-ն (Bundesversicherungsanstalt für Angestellte) աշխատանքային վիզաներ տրամադրում էր հիմնականում կանանց։ Դա մասամբ պայմանավորված էր ծառայությունների ոլորտի ցածր վարձատրվող ցածր եկամուտ ունեցող ոլորտներում աշխատուժի շարունակական պակասուրդով. և մասամբ՝ ընտանիքների վերամիավորման գործընթացով[22]։ Ընտանիքների վերամիավորումը օտարերկրյա աշխատողների, միայնակ տղամարդկանց, հանրակացարաններում ապրող և ավելորդ միջոցներ ունեցող ենթադրյալ սոցիալական սպառնալիքի լուծում էր։ Շատ կանայք տեղափոխվում էին իրենց ամուսինների մոտ, բայց գալիս էին նաև կանայք, ովքեր հույս ունեին հետագայում իրենց ամուսիններին և երեխաներին տեղափոխել Գերմանիա։ Բացի այդ, թուրք բանվորներին հնարավորություն էր տրված բավականաչափ գումար վաստակել տուն վերադառնալու, ամուսնանալու և իրենց կանանց Գերմանիա տեղափոխելու համար, հատկապես այն բանից հետո, երբ 1974 թվականի «ընտանիքների միավորման մասին» օրենքը զգալիորեն հեշտացրեց այդ գործընթացը։ 1976 թվականին Գերմանիայում թուրքերի 27 %-ը կանայք էին[23]։

Բեռլինի պատի փլուզում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1989 թվականին Բեռլինի պատի փլուզումը և Արևմտյան և Արևելյան Գերմանիայի միավորումը լայն հանրային քննարկումներ են առաջացրել ազգային ինքնության և քաղաքացիության խնդիրների շուրջ, ներառյալ թուրք փոքրամասնության տեղը ապագա Միացյալ Գերմանիայում։ Այս բանավեճն ուղեկցվել է թուրք բնակչության նկատմամբ ազգային հողի վրա այլատյացության և բռնության դրսևորումներով[24]։ Հակամիգրանտական տրամադրությունները հատկապես ուժեղ էին նախկին Արևելյան Գերմանիայի տարածքներում, որոնք միավորման գործընթացում զգալի սոցիալական և տնտեսական վերափոխումների էին ենթարկվել։ Թուրքական սփյուռքը վախենում էր Գերմանիայի տարածքում իր անվտանգության համար, քանի որ ազգային հողի վրա բռնության շուրջ 1500 դեպք էր գրանցվել[25]։ Քաղաքական հռետորաբանությունը, որը կոչ էր անում ստեղծել ներգաղթյալներից զերծ գոտիներ (Ausländer-freie Zonen) և նեոնացիստական շարժման վերելքը լայն աջակցություն է առաջացրել լիբերալ գերմանացիների շրջանում Գերմանիայի՝ որպես «բազմամշակութային» հասարակության հակառակ գաղափարին։ Քաղաքացիության մասին օրենքներն ըստ ծննդյան վայրի, այլ ոչ թե ծագման, ընդունվել են միայն 2000 թվականին, և երկքաղաքացիության սահմանափակումները դեռ ուժի մեջ են։ Սակայն երկրորդ սերնդի թուրքերի թիվը, որոնք ընտրություն են կատարել հօգուտ Գերմանիայի քաղաքացիության, ավելանում է, և նրանք ավելի ակտիվ են մասնակցում քաղաքական կյանքին[26]։

Գերմանիայում թուրք ներգաղթյալների ձուլման աստիճանը տատանվում էր՝ կախված այնպիսի գործոններից, ինչպիսիք են տարիքը, կրթության մակարդակը, կրոնականությունը, ծննդյան վայրը և այլն։ Քանի որ թուրք ներգաղթյալների մեծ մասը տարիներ շարունակ ոչ թե քաղաքային բնակիչներ էին, այլ Անատոլիայի գյուղերից եկածներ, նրանց ձուլումը տեղի է ունեցել դժվար և երկարատև։ Այնուամենայնիվ, Գերմանիայում թուրք ներգաղթյալները, ովքեր գաղթել են Անատոլիայի գյուղերից, չեն կարողացել ձուլվել։ Քիչ կրթված, շատ կրոնական և գերմանացիների հետ սոցիալական շփման հակում չունեցող ավագ սերնդի մարդիկ հիմնականում ապրում էին իրենց բավականին մեկուսացված համայնքներում և գերմանացիների հետ շփվում էին հիմնականում միայն աշխատանքի ընթացքում։ Նրանց երեխաները և, հատկապես, թոռները, շատ ավելի մեծ չափով ձուլված են և հաճախ իրենց զգում են Գերմանիայի լիարժեք քաղաքացիներ։ Ներգաղթյալների երիտասարդ սերնդի բնորոշ ներկայացուցչի լավագույն օրինակներից մեկը 23-ամյա Մետե Քան Յամանն է (Mete Kaan Yaman), որը 2009/2010 թվականներին դարձել է «Միստր Գերմանիա» գեղեցկության մրցույթի հաղթող[27]։ Միջին տարիքի թուրք ներգաղթյալի հաջող ձուլման օրինակ կարելի է անվանել գերմանացի պետական և քաղաքական գործիչ, Կանաչների կուսակցության համանախագահ Ջեմ Օզդեմիրին։ Այնուամենայնիվ, ընդհանուր առմամբ, Գերմանիայի թուրքական համայնքն առայժմ միայն առաջին քայլերն է արել ամբողջական ինտեգրման ուղղությամբ։

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Գերմանիայի բնակչություն
Թուրքիայի քաղաքացիները Գերմանիայում[28][29]
Թվական Բնակչություն Թվական Բնակչություն
1961 7 116 1986 1 425 721
1962 15 300 1987 1 481 369
1963 27 100 1988 1 523 678
1964 85 200 1989 1 612 632
1965 132 800 1990 1 694 649
1966 161 000 1991 1 779 586
1967 172 400 1992 1 854 945
1968 205 400 1993 1 918 395
1969 322 400 1994 1 965 577
1970 469 200 1995 2 014 320
1971 652 800 1996 2 049 060
1972 712 300 1997 2 107 426
1973 910 500 1998 2 110 223
1974 910 500 1999 2 053 564
1975 1 077 100 2000 1 998 536
1976 1 079 300 2001 1 998 534
1977 1 118 000 2004 1 764 318
1978 1 165 100 2006 1 738 831
1979 1 268 300 2007 1 713 551
1980 1 462 400 2008 1 688 370
1981 1 546 300 2009 1 658 083
1982 1 580 700 2010 1 629 480
1983 1 552 300 2011 1 607 161
1984 1 425 800
1985 1 400 400

2009 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ Գերմանիայում գտնվել է 1 658 083 թուրք քաղաքացի (870 472 տղամարդ և 787 611 կին), ինչը կազմում է բոլոր օտարերկրացիների 24,8 %-ը, այդպիսով հանդիսանալով Գերմանիայի խոշորագույն ազգային փոքրամասնությունը։ Գերմանիայում Թուրքիայի քաղաքացիություն ունեցող թուրքերի պաշտոնական թիվը նվազում է, հիմնականում այն պատճառով, որ շատերը վերցնում են Գերմանիայի քաղաքացիություն, իսկ 2000 թվականից Գերմանիայում ծնված երեխաները Գերմանիայի քաղաքացիություն ստանալու իրավունք ունեն[30]։

2005 թվականին կար 840 000 թուրք գերմանացի քաղաքացի[31]։ Իսկ թուրքական արմատներ ունեցող Գերմանիայի բնակիչների ընդհանուր թիվը 2009 թվականին կազմել է մոտավորապես 2 812 000 մարդ կամ Գերմանիայի բնակչության 3,4 %-ը[32]։ Այլ գնահատականները ցույց են տալիս, որ ներկայումս Գերմանիայում ապրում է ավելի քան 4 միլիոն թուրքական ծագում ունեցող մարդ։

Տարածքային բաշխում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանիայում Թուրքերը հիմնականում ապրում են խոշոր քաղաքային ագլոմերացիաներում։ Թուրք ներգաղթյալների մոտ 60 % ապրում է խոշոր քաղաքներում, ևս մեկ քառորդը՝ փոքր քաղաքներում[33]։ Ճնշող մեծամասնությունն ապրում է նախկին Արևմտյան Գերմանիայի տարածքում։ Շատերն ապրում են արդյունաբերական շրջաններում, ինչպիսիք են Հյուսիսային Հռենոս-Վեսթֆալիան և Բադեն-Վյուրթեմբերգը, Բեռլինի նման խոշոր քաղաքների աշխատանքային ծայրամասերում (հատկապես Կրոյցբերգում, որը հայտնի է որպես փոքր Ստամբուլ և Նոյկյոլն), Քյոլն, Դույսբուրգ, Դյուսելդորֆ, Ֆրանկֆուրտ, Մաննհայմ, Մայնց, Մյունխեն և Շտուտգարտ[34][35]։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարիքային կազմը թուրքերի Գերմանիայում սկզբունքորեն տարբերվում է գերմանական բնակչության. այն դեպքում, երբ գերմանացիների մեկ քառորդը կազմում են 60-ից բարձր տարիքի մարդիկ, թուրքերի մեջ այդպիսիք միայն 5 %-ն են[36]։ 1973 թվականը կարևոր հանգրվան է թուրք միգրանտների սոցիալական կառուցվածքում տեղի ունեցած պատմական զարգացումների և փոփոխությունների հետ կապված։ Դա առաջին հերթին կապված է ընտանիքների վերամիավորման գործընթացի հետ։ Մոտ 53 %-ը ներգաղթել է Գերմանիա ընտանիքի վերամիավորման միջոցով, իսկ Գերմանիայում բնակվող թուրքերի արդեն 17 %-ը ծնվել է երկրում[37]։

Տղամարդկանց և կանանց համամասնությունը հավասարակշռված էր մոտավորապես 1960-ականներին։ Գերմանիայում թուրքերի 54,2 %-ը տղամարդիկ են, 45,8 %-ը՝ կանայք։ 50,5 %-ը 14-ից 29 տարեկան մարդիկ են, մինչդեռ գերմանացիների շրջանում այդ թիվը կազմում է բնակչության միայն 25 %- ը։ Թուրքերի միայն 15,7 %-ն է 50 տարեկանից բարձր, մինչդեռ գերմանացիների շրջանում այդ թիվը կազմում է 43 %։ Այսպիսով, Գերմանիայում թուրքերը միջին հաշվով զգալիորեն երիտասարդ են գերմանացիներից[38]։

Առանձնահատկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանիայի իշխանությունները վիճակագրություն չեն վարում էթնիկ պատկանելության վերաբերյալ, այլ Թուրքիայից ներգաղթածների էթնիկ խմբերը դասակարգում են որպես թուրքական ազգային ծագում ունեցող։ Սա հանգեցնում է նրան, որ Թուրքիայի ազգային փոքրամասնությունները կոչվում են նաև «թուրքեր»։ Այնուամենայնիվ, Գերմանիայում թուրքերի մեկ հինգերորդը[39][40] էթնիկ քրդեր են (մոտավորապես 750,000 մարդ)[41][42][43]։ Բացի այդ, Բուլղարիայից, Կիպրոսից, Հունաստանից, Հյուսիսային Մակեդոնիայից, Ռումինիայից և Օսմանյան կայսրության մաս կազմող թուրքերի բնակության այլ ավանդական շրջաններից Գերմանիա ներգաղթած էթնիկ թուրքերի թիվը անհայտ է, քանի որ այդպիսի ներգաղթյալները հաշվի են առնվում իրենց քաղաքացիության, այլ ոչ թե թուրքական էթնիկ ծագման պատճառով։

Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Թուրքիայի մշակույթ
Մանկական թուրքական փառատոն Ութերզենում, 2007 թվական

Գերմանիայի և Թուրքիայի աշխարհագրական հարևանության պատճառով մշակութային փոխանակումն ու ծագման երկրի ազդեցությունը շարունակում են զգալի մնալ թուրքական փոքրամասնության շրջանում։ Բացի այդ, երկրորդ սերնդի թուրքերի մեծ մասը մշակութային և հուզական կապեր ունի ինչպես ծնողների ծագման երկրի, այնպես էլ այն երկրի հետ, որտեղ նրանք բնակվում են և պատրաստվում են մնալ[44]։ Թուրքերի մեծ մասն ապրում է երկու հակամարտող մշակույթներում՝ վարքի տարբեր ձևերով։ Աշխատավայրում կամ դպրոցում, ընդհանուր առմամբ, գերակշռում է գերմանական մշակույթը, մինչդեռ ազատ ժամանակ սոցիալական կապերը տեղի են ունենում թուրքական մշակույթի էթնիկ խմբերի շրջանակներում։ Միգրանտների առաջին սերնդում սոցիալական կապերը գրեթե ամբողջությամբ թուրքական էին, և այժմ երկրորդ և երրորդ սերնդի համար այդ բաժանումը պակաս նշանակալի չէ[45]։

Լեզու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքերենը Գերմանիայի երկրորդ լեզուն է[46][47][48]։ Թուրքերի երկրորդ և երրորդ սերունդները սովորաբար թուրքերեն են խոսում գերմանական առոգանությամբ և նույնիսկ գերմանական բարբառների ազդեցությամբ։ Ոմանք փոխում են իրենց թուրքերենը՝ ավելացնելով գերմանական քերականական և շարահյուսական կոնստրուկցիաներ։ Մեծամասնությունը թուրքերեն է սովորում տանը, հարևանների հետ շփումներում և թուրքական սփյուռքում։ Ոմանք հաճախում են թուրքական դասընթացների տեղի դպրոցներում, իսկ մյուսները թուրքերեն են սովորում որպես օտար լեզու, նման հնարավորություն այժմ տրվում է գերմանական շատ դպրոցներում[49]։ Գերմանիայի որոշ տեղերում թուրքերենը նույնիսկ պաշտոնապես հաստատվել է դպրոցն ավարտելուց հետո հանձնելու առարկաների ցանկում (en:Abitur)[50]։ 2010 թվականի տվյալներով՝ Գերմանիայում յուրաքանչյուր հինգերորդ թուրքը վատ է կամ ոչ մի կերպ չի տիրապետել գերմաներենին[51]։

Գերմանիայի շատ խոշոր քաղաքներում թուրքական սփյուռքի կոմպակտ բնակության պատճառով ինտեգրման գործընթացը կարող է թույլ տեղի ունենալ, հատկապես թուրք երիտասարդների շրջանում, սոցիալական անապահով խավերից։ Արդյունքում, գերմաներենի փոխարեն, երիտասարդների մի զգալի մասը հաղորդակցության համար օգտագործում է աղավաղված խոսք, որում առանձնանում են նկատելի թուրքական առոգանությունը և պարզեցված քերականությունը։ Գերմանական շատ բառեր փոխարինվում են թուրքերենից կամ արաբերենից (իսլամական տերմիններ) անալոգներով, կամ օգտագործվում են եզակի նորաբանություններ, որոնք բնորոշ են միայն այս խոսքին։ Խոսքը պաշտոնական անուն չունի, բայց ժողովրդականորեն հայտնի է որպես Kanak Sprak[52]։ Ընդ որում, քանաքիշում շփումը որոշ չափով մոդայիկ է համարվում թուրք երիտասարդների շրջանում, այդպիսով նրանք ընդգծում են իրենց ազգային ինքնագիտակցությունը և հակադրվում «գերմանական մեծ մշակույթին»[53][53]։

Սելիմիե մզկիթը Լյունենում
Մանհայմի Յավուզ Սուլթան Սելիմի մզկիթը, որը Գերմանիայի ամենամեծ մզկիթն է

Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքերը Գերմանիայի հիմնական մուսուլման էթնիկ խումբն են։ Փաստացի, 1960-ականներին թուրքը մուսուլման բառի հոմանիշն էր[54]։ 2009 թվականի տվյալներով թուրքերը կազմում էին Գերմանիայի իսլամադավան բնակչության 63,2 %-ը[55] այսպիսով, Գերմանիայում իսլամը հիմնականում ներկայացված է թուրքերի միջոցով[56]։ Գերմանիայում թուրքերի համար կրոնը հատկապես կարևոր նշանակություն ունի ազգային ինքնության հետ ավելի շատ կապված պատճառներով, քան իրական հավատքով[57]։ Ավելին, քան իրենց մշակույթի այլ դրսևորումները, իսլամը դիտվում է որպես այն առանձնահատկությունը, որն առավելապես տարբերակում է թուրքերին գերմանական բնակչության մեծ մասից[58]։

Ինտեգրում և հարմարեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խտրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Նեոնացիզմ

Գերմանական հասարակության մեջ թուրքերի նկատմամբ խտրականության մոդելը նրանց ցածր տնտեսական և սոցիալական կարգավիճակի պահպանումն է, ինչպես նաև նրանց սոցիալական զարգացման սահմանափակումը։ Չնայած Գերմանիայում երկարատև մնալուն, թուրքերը շարունակում են բախվել թշնամանքի հետ, որն ուժեղացել է 1970-ականների կեսերից։ Ազգային հողի վրա բռնության ալիքը, որն իր առավելագույնին հասավ 1991-1993 թվականներին, ցույց տվեց, թե ինչպես են ազգային փոքրամասնությունները ինտեգրված և խոցելի մնում գերմանական հասարակության մեջ[59]։

Գերմանիայում գերմանացիների կողմից բռնության գործողությունների թիվը կտրուկ աճել է 1990-ից 1992 թվականներին[60]։ 1992 թվականի նոյեմբերի 25-ին Մելնում (Արևմտյան Գերմանիա) հրկիզման արդյունքում երեք թուրք է սպանվել[61]։ Այս հարձակումը լուրջ տարակուսանք է առաջացրել, քանի որ զոհերը փախստական չեն եղել և հանրակացարանում չեն բնակվել[62]։ Նմանատիպ դեպք է տեղի ունեցել 1993 թվականի մայիսի 29-ին Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա նահանգի Սոլինգեն քաղաքում, որտեղ հրկիզման արդյունքում 23 տարի Գերմանիայում բնակվող ընտանիքի հինգ անդամներ ողջ-ողջ այրվել են[63]։ Սակայն գերմանացիների մի մասը դատապարտել է ներգաղթյալների վրա այդ հարձակումները և մասնակցել զոհերի հիշատակին մոմերով երթին[64]։

Գրեգ Նիսը Գերմանիայի մասին իր աշխատության մեջ, որը գրվել է 2000 թվականին, հայտարարել է, որ «պահպանողական գերմանացիները սկզբունքորեն դեմ են թուրքերին քաղաքացիություն տրամադրելուն, քանի որ նրանք մուսուլման են և մաշկի ավելի մուգ գույն ունեն»[65]։

2013 թվականին բրիտանական կառավարության արխիվներից հայտնի դարձավ, որ 1982 թվականին Գերմանիայի այն ժամանակվա կանցլեր Հելմուտ Կոլը Մեծ Բրիտանիայի այն ժամանակվա վարչապետ Մարգարետ Թետչերի հետ կիսվեց իր ծրագրերով չորս տարվա ընթացքում կրկնակի կրճատել Գերմանիայում Թուրքիայի քաղաքացիների մասնաբաժինը, որոնց թիվն այն ժամանակ կազմում էր 1,5 միլիոն մարդ, քանի որ նրանք այնքան էլ լավ չէի անդրադառնում գերմանական հասարակության մեջ[66]։

Քաղաքացիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանական օրենսդրության նախորդ տարբերակի համաձայն՝ Գերմանիայում օտարերկրացիներից ծնված երեխաները գերմանական քաղաքացիություն ստանալու իրավունք չունեին, քանի որ օրենսդրությունը հիմնված էր jus sanguinis-ի վրա (արյան իրավունք)։ Բայց դա փոխվեց 1991 թվականին և 1999 թվականից ի վեր Գերմանիայի քաղաքացիության մասին օրենքը ճանաչում է jus soli (հողի իրավունք), այսինքն՝ Գերմանիայում ծնված մարդիկ այժմ կարող են պահանջել քաղաքացիություն[67]։ 2000 թվականին ընդունվեց օրենսդրություն, որը Գերմանիայի քաղաքացիություն է տալիս 1990 թվականից հետո Գերմանիայում ծնված բոլոր օտարերկրացիների երեխաներին, և հեշտացվեց հպատակագրման գործընթացը։ Բայց երկքաղաքացիությունը թույլատրվում է միայն Եվրամիության և Շվեյցարիայի քաղաքացիների համար, իսկ մյուսները (ներառյալ Թուրքիայի քաղաքացիները) պետք է 18-ից 23 տարեկան ընտրեն, թե որ քաղաքացիությունն են ցանկանում պահպանել և հրաժարվել այլ անձնագրերից[68]։ Եթե ծնողներից մեկը Գերմանիայի քաղաքացի է, ապա օրենսդրությունը չի պահանջում հրաժարվել գերմանական քաղաքացիությունից՝ այլ պետությունների քաղաքացիությունը պահպանելու դեպքում։ Այս դրույթը խիստ քննադատվում է Գերմանիայի լիբերալ կուսակցությունների և գերմանա-թուրքական հարաբերություններին նվիրված բազմաթիվ հաստատությունների կողմից՝ այն անվանելով սխալ, քանի որ նույնիսկ Գերմանիայում ծնված թուրք ներգաղթյալների երկրորդ սերունդը դիտվում է որպես երկրորդ կարգի քաղաքացիներ, չնայած նրանց հարազատների զգալի ներդրմանը գերմանական տնտեսական հրաշքի և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Գերմանիայի վերականգնման գործում։

Քաղաքական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկզբում թուրքերը թույլ ներգրավված էին գերմանական քաղաքականության մեջ, քանի որ թուրք ներգաղթյալների առաջին սերունդը Գերմանիայում իրենց մնալը համարում էր ժամանակավոր։ Բացի այդ, միայն մի քանի թուրքեր ունեին Գերմանիայի քաղաքացիություն և թուրքերի մեծ մասի ուշադրությունը կենտրոնացած էր ոչ թե գերմանական, այլ թուրքական քաղաքականության վրա։ Սակայն վերջին տարիներին նկատվում է Գերմանիայի քաղաքական կյանքին թուրքերի մասնակցության զգալի աճ, նույնիսկ նրանց, ովքեր Գերմանիայի քաղաքացիություն չունեն։ Ներգաղթի և հպատակագրման աջակցության դիրքորոշման պատճառով շատ թուրքեր աջակցում են Գերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությանը[43]։ 2005 թվականի Բունդեսթագի ընտրություններից հետո հարցումը ցույց է տվել, որ նրանց գրեթե 90 %-ը քվեարկել է ՍԴՀԿ դաշինքի օգտին՝ Գերհարդ Շրյոդերի գլխավորությամբ և Կանաչների կուսակցության։ Ներկայումս բազմաթիվ խորհրդարանականներ՝ ինչպես տեղական, այնպես էլ դաշնային մակարդակներում, թուրքական ծագում ունեն։ 2008 թվականին Գերմանիայում ծնված երկրորդ սերնդի թուրք Ջեմ Օզդեմիրը դարձել է Գերմանիայի Կանաչների կուսակցության համանախագահ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Bevölkerung mit Migrationshintergrund I» (գերմաներեն). Bundeszentrale für politische Bildung. 01.11.2016. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2017-18-09-ին.
  2. ↑ Jaques 2006, 1073.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Nielsen 2004, 2.
  4. ↑ «В защиту толерантности». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  5. ↑ Otto Bardon (ed.), Friedrich der Grosse (Darmstadt, 1982) p. 542. Blanning, «Frederick The Great» in Scott (ed.) Enlightment Absolutism pp. 265—288. Christopher Clark, The Iron Kingdom (London 2006), p. 252-3.
  6. ↑ Esposito & Burgat 2003, 232.
  7. ↑ Nielsen 1999, 3.
  8. ↑ Böer et al. 2002, 349.
  9. ↑ Eryılmaz 2002, 62
  10. ↑ Schissler 2000, 188
  11. ↑ Schönwälder, Ohliger & Triadafilopoulos 2003, 168
  12. ↑ Heike Knortz: Diplomatische Tauschgeschäfte. «Gastarbeiter» in der westdeutschen Diplomatie und Beschäftigungspolitik 1953—1973. Böhlau Verlag, Köln 2008
  13. ↑ Cook 2001, 985
  14. ↑ Nathans 2004, 242
  15. ↑ Şen 2002, 31
  16. ↑ 16,0 16,1 Константин Котельников (2020 թ․ մարտի 27). «Гюнтер Вальраф: немец с турецким лицом». «Дилетант» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 27-ին.
  17. ↑ Lucassen 2005, 147
  18. ↑ Barbieri 1998, 29
  19. ↑ Lucassen 2005, 148-149
  20. ↑ Findley 2005, 220.
  21. ↑ Horrocks & Kolinsky 1996, 89.
  22. ↑ Moch 2003, 187.
  23. ↑ Findley 2005, 221.
  24. ↑ Legge 2003, 30.
  25. ↑ Mitchell 2000, 263.
  26. ↑ Inda & Rosaldo 2008, 188.
  27. ↑ Almanya’nın en yakışıklısı bir Türk(չաշխատող հղում) 21 декабря 2009(թուրքերեն)
  28. ↑ Данная таблица представляет информацию о численности турецких мигрантов в Германии на основе данных Федерального бюро статистики Германии
  29. ↑ Al-Shahi & Lawless 2005, 111.
  30. ↑ Observatory of European Foreign Policy. «Turkish Migrants in Germany, Prospects of Integration» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. {{cite web}}: |author= has generic name (օգնություն)
  31. ↑ Turkey in the EU Becomes German Election Issue Արխիվացված 2012-03-25 Wayback Machine, Spiegel Online, 15 сентября 2005 года.
  32. ↑ Berlin-Institut 2009, 26.
  33. ↑ Lucassen 2005, 159.
  34. ↑ Kastoryano & Harshav 2002, 71.
  35. ↑ Heine & Syed 2005, 280.
  36. ↑ Erdem 2007, 17.
  37. ↑ Al-Shahi & Lawless 2005, 116.
  38. ↑ Dettke 2003, 134.
  39. ↑ Friedmann 2002, 45.
  40. ↑ Faist 2000, 89.
  41. ↑ Jerome & Kimmel 2001, 290.
  42. ↑ Migration News. «Kohl Calls for Expulsion of Violent Kurds». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 Cook 2001, 987.
  44. ↑ Horrocks & Kolinsky 1996, 116.
  45. ↑ Horrocks & Kolinsky 1996, 117.
  46. ↑ O'Reilly 2001, 152.
  47. ↑ Hancock et al. 2006, 128.
  48. ↑ Katzner 2002, 348.
  49. ↑ Horrocks & Kolinsky 1996, 144.
  50. ↑ Horrocks & Kolinsky 1996, 145.
  51. ↑ Türken ohne Schulabschluss. Արխիվացված 2016-05-14 Wayback Machine In: Die Zeit, 27. Januar 2009
  52. ↑ Deutsch-Kanakisch Wörterbuch Übersetzung Online
  53. ↑ 53,0 53,1 «Deutsche Sprache driftet ins Türkische ab». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  54. ↑ Byrnes & Katzenstein 2006, 211.
  55. ↑ «Studie: Deutlich mehr Muslime in Deutschland» [Исследование: Значительно больше мусульман в Германии] (գերմաներեն). Deutsche Welle. 2009 թ․ հունիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 22-ին.
  56. ↑ Hunter 2002, 29.
  57. ↑ Jerome & Kimmel 2001, 292.
  58. ↑ Horrocks & Kolinsky 1996, 157.
  59. ↑ Horrocks & Kolinsky 1996, 131.
  60. ↑ Ramet 1999, 72.
  61. ↑ Solsten 1999, 406.
  62. ↑ Staab 1998, 144.
  63. ↑ Dummett 2001, 142.
  64. ↑ Cornelius, Martin & Hollifield 1994, 213.
  65. ↑ Nees 2000, 155.
  66. ↑ «Германия сильна, но недостаточно | FOREXPF.RU». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  67. ↑ Anderson 2000, 60.
  68. ↑ Gülalp 2006, 31.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Al-Shahi, Ahmed; Lawless, Richard (2005), Middle East and North African immigrants in Europe, Routledge, ISBN 0415348307.
  • Anderson, Malcolm (2000), States and Nationalism in Europe Since 1945, Routledge, ISBN 0415195586.
  • ATCA News (2010), Press statement by ATCA’s UK arm on an article written in The Guardian by Mr. Robert Ellis on the 3rd March 2010, http://www.atcanews.org/ {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն)CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Barbieri, William (1998), Ethics of Citizenship: Immigration and Group Rights in Germany, Duke University Press, ISBN 0822320711.
  • Berlin-Institut (2009), Zur Lage der Integration in Deutschland, http://www.berlin-institut.org: Retrieved on July 3rd 2009 {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն)
  • Bernstein, Eckhard (2004), Culture and Customs of Germany, Greenwood Publishing Group, ISBN 0313322031.
  • Bade, Klaus; Brown, Allison (2003), Migration in European History, Wiley-Blackwell, ISBN 0631189394.
  • Böer, Ingeborg; Haerkötter, Ruth; Kappert, Petra; Adatepe, Sabine (2002), Türken in Berlin 1871-1945: eine Metropole in den Erinnerungen osmanischer und türkischer Zeitzeugen, Walter de Gruyter, ISBN 3110174650.
  • Byrnes, Timothy; Katzenstein, Peter (2006), Religion in an Expanding Europe, Cambridge University Press, ISBN 0521859263.
  • Clogg, Richard (2002), Minorities in Greece: Aspects of a Plural Society, C. Hurst & Co. Publishers, ISBN 185065705X.
  • Clutterbuck, Richard (1990), Terrorism, Drugs, and Crime in Europe: After 1992, Routledge, ISBN 0415054435.
  • Cook, Bernard (2001), Europe since 1945: An Encyclopedia, Garland, ISBN 0815340583.
  • Cornelius, Wayne; Martin, Philip; Hollifield, James (1994), Controlling Immigration: A Global Perspective, Stanford University Press, ISBN 0804724989.
  • Council of Europe: Parliamentary Assembly (2007), Parliamentary Assembly: Working Papers 2007 Ordinary Session 22–26 January 2007, Council of Europe, ISBN 9287161917.
  • Dettke, Dieter (2003), The Spirit of the Berlin Republic, Berghahn Books, ISBN 1571813438.
  • Dummett, Michael (2001), On Immigration and Refugees, Routledge, ISBN 0415227070.
  • Duvier, Janine (2009), Immigration and Integration in Germany and England(չաշխատող հղում) , http://www.lse.ac.uk/: London School of Economics {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն); line feed character in |title= at position 202 (օգնություն)
  • Erdem, Kutay (2007), Ethnic Marketing for Turks in Germany - Influences on the Attitude Towards Ethnic Marketing, GRIN Verlag, ISBN 3638711439.
  • Eryılmaz, Aytaç (2002), 40 years in Germany: At Home Abroad, http://www.tusiad.us: Retrieved on June 5th 2009 {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն)
  • Esposito, John; Burgat, François (2003), Modernizing Islam: Religion in the Public Sphere in the Middle East and Europe, C. Hurst & Co. Publishers, ISBN 1850656789.
  • Faist, Thomas (2000), The Volume and Dynamics of International Migration and Transnational Social Spaces, Oxford University Press, ISBN 0198297262.
  • Findley, Carter (2005), The Turks in World History, Oxford University Press US, ISBN 0195177266.
  • Friedmann, John (2002), The Prospect of Cities, University of Minnesota Press, ISBN 0816638845.
  • Gogolin, Ingrid (2002), Linguistic Diversity and New Minorities in Europe, Retrieved on July 29th 2009 {{citation}}: External link in |title= (օգնություն).
  • Gülalp, Haldun (2006), Citizenship and Ethnic Conflict: Challenging the Nation-State, Taylor & Francis, ISBN 0415368979.
  • Gülçiçek, Ali Riza (2006), The Turkish presence in Europe: Migrant Workers and New European Citizens, http://assembly.coe.int/: Parliamentary Assembly {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն)
  • Hancock, Andrew; Hermeling, Susanne; Landon, John; Young, Andrea (2006), Building on Language Diversity with Young Children: Teacher Education for the Support of Second Language Acquisition, LIT Verlag Berlin-Hamburg-Münster, ISBN 3825897869.
  • Heine, Peter; Syed, Aslam (2005), Muslimische Philanthropie und bürgerschaftliches Engagement, Maecenata Verlag, ISBN 3935975406.
  • Horrocks, David; Kolinsky, Eva (1996), Turkish Culture in German Society Today (Culture & Society in Germany), Berghahn Books, ISBN 1571810471.
  • Hunter, Shireen (2002), Islam, Europe's Second Religion: The New Social, Cultural, and Political Landscape, Greenwood Publishing Group, ISBN 0275976084.
  • Inda, Jonathan; Rosaldo, Renato (2008), The Anthropology of Globalization: A Reader, Wiley-Blackwell, ISBN 140513612X.
  • Jaques, Tony (2006), Dictionary of Battles and Sieges [Three Volumes]: A Guide to 8,500 Battles from Antiquity Through the Twenty-First Century, Greenwood Publishing Group, ISBN 0313335362.
  • Jenkins, Philip (2007), God's Continent: Christianity, Islam, and Europe's Religious Crisis, Oxford University Press US, ISBN 019531395X.
  • Jerome, Roy; Kimmel, Michael (2001), Conceptions of Postwar German Masculinity, State University of New York Press, ISBN 0791449378.
  • Kastoryano, Riva; Harshav, Barbara (2002), Negotiating Identities: States and Immigrants in France and Germany, Princeton University Press, ISBN 0691010153.
  • Katzner, Kenneth (2002), The Languages of the World, Routledge, ISBN 041525003X.
  • Lee, Martin (1999), The Beast Reawakens, Taylor & Francis, ISBN 0415925460.
  • Legge, Jerome (2003), Jews, Turks, and other Strangers: The Roots of Prejudice in Modern Germany, University of Wisconsin Press, ISBN 0299184005.
  • Levinson, David (1998), Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook, Greenwood Publishing Group, ISBN 1573560197.
  • Lewis, Rand (1996), The Neo-Nazis and German Unification, Greenwood Publishing, ISBN 0275956385.
  • Lucassen, Leo (2005), The Immigrant Threat: The Integration of Old and New Migrants in Western Europe Since 1850, University of Illinois Press, ISBN 025203046X.
  • Migdal, Joel S. (2004), Boundaries and belonging: states and societies in the struggle to shape identities and local practices, Cambridge University Press, ISBN 0521835666.
  • Mitchell, Don (2000), Cultural Geography: A Critical Introduction, Wiley-Blackwell, ISBN 1557868921.
  • Moch, Leslie (2003), Moving Europeans: Migration in Western Europe Since 1650, Indiana University Press, ISBN 0253215951.
  • Nathans, Eli (2004), The Politics of Citizenship in Germany: Ethnicity, Utility and Nationalism, Berg Publishers, ISBN 1859737811.
  • Nees, Greg (2000), Germany: Unraveling an Enigma, Intercultural Press, ISBN 1877864757.
  • Nielsen, Jørgen (1999), Towards a European Islam, Palgrave Macmillan, ISBN 0312221436.
  • Nielsen, Jørgen (2004), Muslims in Western Europe, Edinburgh University Press, ISBN 0748618449.
  • O'Reilly, Camille (2001), Language, Ethnicity and the State: Minority languages in the European Union, Palgrave Macmillan, ISBN 033392925X.
  • Organisation for Economic Co-operation and Development (2008), International Migration Outlook: SOPEMI 2008, OECD Publishing, ISBN 9264045651.
  • Østergaard-Nielsen, Eva (2003), Transnational politics: Turks and Kurds in Germany, Routledge, ISBN 041526586X.
  • Ramet, Sabrina (1999), The Radical Right in Central and Eastern Europe Since 1989, Penn State Press, ISBN 0271018119.
  • Ramm, Christoph (2005), Construction of Identity beyond Recognized Borders: The Turkish Cypriot Community between Cyprus, Turkey and the European Union, http://www.sant.ox.ac.uk/ {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն)CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Schissler, Hanna (2000), The Miracle Years: A Cultural History of West Germany, 1949-1968, Princeton University Press, ISBN 0691058202.
  • Schönwälder, Karen; Ohliger, Rainer; Triadafilopoulos, Triadafilos (2003), European Encounters: Migrants, Migration, and European Societies Since 1945, Ashgate Publishing, ISBN 0754630862.
  • Schulte-Peevers, Andrea; Haywood, Anthony; Johnstone, Sarah; Gray, Jeremy; Daniel, Robinson (2007), Germany, Lonely Planet, ISBN 1740599888.
  • Şen, Faruk (2002), Forty years Later: Turkish Immigrants in Germany, http://www.tusiad.us: Retrieved on June 5th 2009 {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն)
  • Shadid, W.A.R; van Koningsveld, P.S (1996), Political Participation and Identities of Muslims in non-Muslim States, Peeters Publishers, ISBN 9039006113.
  • Smith, Michael; Eade, John (2008), Transnational Ties: Cities, Migrations, and Identities, Transaction Publishers, ISBN 1412808065.
  • Solsten, Eric (1999), Germany: A Country Study, DIANE Publishing, ISBN 0788181793.
  • Staab, Andreas (1998), National Identity in Eastern Germany: Inner Unification or Continued Separation?, Greenwood Publishing Group, ISBN 027596177X.
  • Statistisches Bundesamt (2010), Statistical Yearbook 2010 For the Federal Republic of Germany, http://www.destatis.de/: Statistisches Bundesamt, Wiesbaden, ISBN 978-3-8246-0897-3 {{citation}}: External link in |place= and |title= (օգնություն)
  • Westerlund, David; Svanberg, Ingvar (1999), Islam Outside the Arab World, Palgrave Macmillan, ISBN 0312226918.
  • Zouboulis, Christos (2003), Adamantiades-Behçet's Disease, Springer, ISBN 0306477572.
  • Green, Simon (2003 թ․ հուլիս), «The Legal Status of Turks in Germany», Immigrants and Minorities, 22 (2–3): 228–246, doi:10.1080/0261928042000244844.
  • Pécoud, Antoine (2003 թ․ հուլիս), «Self-Employment and Immigrants' Incorporation: The Case of Turks in Germany», Immigrants and Minorities, 22 (2–3): 247–261, doi:10.1080/0261928042000244853.
  • Şen, Faruk (2003 թ․ հուլիս), «The Historical Situation of Turkish Migrants in Germany», Immigrants and Minorities, 22 (2–3): 208–227, doi:10.1080/0261928042000244835.
  • Söhn, Janina; Veysel Özcan (2006 թ․ մարտ), «The Educational Attainment of Turkish Migrants in Germany», Turkish Studies, 7 (1): 101–124, doi:10.1080/14683840500520626.
  • Watzinger-Tharp, Johanna (2004 թ․ հոկտեմբեր), «Turkish-German language: an innovative style of communication and its implications for citizenship and identity», Journal of Muslim Minority Affairs, 24 (2): 285–294, doi:10.1080/1360200042000296663.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թուրքերը_Գերմանիայում&oldid=9533767» էջից