Գորշ գայլեր (կազմակերպություն)
| Գորշ գայլեր թուրք.՝ Ülkü Ocakları | |
|---|---|
| Տեսակ | կազմակերպություն |
| Երկիր |  Թուրքիա |
| Հիմնադրված | 1968 |
| Կայք | ulkuocaklari.org.tr |
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Բոզկուրտ (այլ կիրառումներ)
Բոզկուրտ կամ Գորշ Գայլեր (թուրք.՝ Bozkurtlar կամ թուրք.՝ Bozkurtçular, իսկական անվանումը՝ թուրք.՝ Ülkücülük — «իդեալականություն»[1]), թուրքական երիտասարդական ազգայնական կազմակերպություն։ Ստեղծվել է Ազգային գործողության կուսակցության հովանու ներքո, որի հետ երբեմն նույնականացվում է։ Այլ տարբերակների համաձայն, ստեղծվել է 1948 թվականին գնդապետ Ալփարսլան Թյուրքեշի կողմից[2][3]: Համարվում է MHP-ի առավել արմատական թևը, հավատարիմ է պանթուրքիզմի և նեոֆաշիզմի գաղափարախոսությանը[4][5][6][7][8]: Ակտիվորեն մասնակցել է 1970-ական թվականների քաղաքական բռնություններին, գործել է Գլադիոյի միջազգային հակամոմունիստական համակարգի շրջանակներում: Կազմակերպության գրոհայինները մեղադրվում էին մի շարք սպանությունների և ահաբեկչական գործողությունների, այդ թվում՝ Հռոմի Պապ Հովհաննես Պողոս II-ի դեմ մահափորձի մեջ: 1990-ական թվականներից անցել է քրդական անջատողական շարժման և էթնոկոնֆեսիոնալ փոքրամասնությունների դեմ պայքարի։ 2000-ական թվականների սկզբից համարվում է Էրդողանի իսլամիստական կուսակցության ընդդիմություն։ Թյուրքեշի մահվանից հետո կազմակերպությունը գլխավորում է նրա հետնորդ Դևլեթ Բահչելին։
Գաղափարախոսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կազմակերպության անվանումը և խորհրդանիշները կապվում են թուրքական դիցաբանության հետ, որտեղ գայլը խիզախության և պատվի խորհրդանիշ է[9]: Ընդգծվում է իդեալիստական աշխարհընկալման հանձնառությունը։ Ազգայնականությունը և պանթյուրքիզմը դրված է որպես գաղափարական առաջնահերթություններ, որի նպատակն է ստեղծել Մեծ Թուրան՝ թուրքական ազգային ավանդույթների, մշակույթի և հասարակական կարգի հիման վրա:
Այս հայեցակարգում ակնհայտ են ռասիստական գծերը, թյուրքական ռասայի և թուրք ազգի գերազանցության թեզերը[10]: Միևնույն ժամանակ թուրք է հռչակվում յուրաքանչյուր ոք, որը կիսում է ազգային արժեքները և համապատասխան աշխարհայացքը[11]:
Մուսուլմանական դավանանքը կազմակերպության անդամ դառնալու պայման է, սակայն այն չի անցնում իսլամիզմի, քանի որ էթնոմշակութային գործոնը վեր է դասվում կրոնականից:
Որպես հակառակորդներ նշված են տոտալիտար գաղափարախոսությունները, ընդ որում՝ ոչ միայն կոմունիզմը, այլև ֆաշիզմը: Վերջինս պարադոքսալ տեսք ունի՝ հաշվի առնելով «Գորշ գայլերի» վարդապետության բացահայտ նեոֆաշիստական բնույթը[12]: Շեշտվել է նաև կապիտալիզմի՝ որպես նյութապաշտական համակարգի և թուրքական անկախությանը սպառնացող իմպերիալիզմի նկատմամբ թշնամանքը:
Հիմնադրում և զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1969 թվականի փետրվարին թուրք ուլտրաաջ ազգայնականների առաջնորդ, գնդապետ Ալփարսլան Թյուրքեշը պահպանողական Հանրապետական գյուղացիական ազգային կուսակցությունը վերածեց ազգայնական շարժման աջ արմատական կուսակցության (MHP): Նոր կուսակցությունը կառուցվել են իտալական ֆաշիզմի և գերմանական նացիզմի նմուշներով։ Դա ենթադրում էր ռազմականացված թևի ստեղծում[13]:
Երիտասարդական ռազմականացված թևի համար կադրերը հավաքագրվել են Թյուրքեշի կուսակցության կողմից՝ հիմնականում երկու սոցիալական խմբերից՝ գաղափարապես մոտիվացված ուսանողությունից և անատոլիական գյուղերից Ստամբուլ և Անկարա գաղթած լյումպենացված մարդկանցից[14]: Այդ միջավայրում ծայրահեղ ազգայնականության և նեոֆաշիզմի գաղափարներն առավել լայն արձագանք են գտել: Տասնամյակի ընթացքում կառուցվել է ուղղահայաց կառույց, որը կազմակերպվել է ռազմական օրինակով, որը չի վերահսկվում պաշտոնական իշխանությունների կողմից և ենթակա է անձամբ Ալփարսլան Թյուրքեշին[15]:
Ահաբեկչություն 1970-ական թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1970-ական թվականների երկրորդ կեսին Թուրքիայում տեղի է ունեցել լայնամասշտաբ քաղաքական բռնություններ։ Ծայրահեղ աջ, ծայրահեղ և պետական ուժային կառույցները, փաստորեն, միմյանց հետ վարում էին փոքր ինտենսիվության քաղաքացիական պատերազմ: 1976-1980 թվականներին փողոցային բախումների և ահաբեկչությունների հետևանքով զոհվել է ավելի քան 5 հազար մարդ[16]: «Գորշ գայլերը» այդ իրադարձություններին ամենաակտիվ մասնակցությունն են ունեցել:
Համարվում է, որ գնդապետ Թյուրքեշի կառույցները գործել են «Կոնտրգերիլյա» օպերատիվ համակարգի շրջանակներում, որն իր հերթին հանդիսանում էր Գլադիոյի միջազգային հակամոմունիստական համակարգի թուրքական ստորաբաժանումը[17]: «Գորշ գայլերի» ամենահայտնի մարտական օպերատիվներն են եղել Աբդուլա Չաթլին[18] և Հալուկ Քըրջին[19]:
«Գորշ գայլերի» մասնակցությամբ բռնության խոշորագույն ակտեր են համարվում.
- Կոտորած Թաքսիմի հրապարակում 1977 թվականի մայիսի 1-ին, Ստամբուլում մայիսմեկյան ցույցի վրա հարձակումը, ավելի քան 30 զոհ, «Գորշ գայլերի» մասնակցությունը պաշտոնապես հաստատված չէ, բայց դիտարկվում է որպես շատ հավանական[20][21]:
- Կոտորած Բեյազըթ հրապարակում 1978 թվականի մարտի 16-ին, զինված հարձակում Ստամբուլի համալսարանի ձախ ուսանողների վրա, սպանվել է 7 մարդ[22]:
- Բահչելիեվլերյան կոտորած 1978 թվականի հոկտեմբերի 9-ին, Անկարայում 7 ուսանողների սպանությունը, որոնք, այսպես կոչված, Քրդստանի պրոկոմունիստական աշխատավորական կուսակցությունում (Pkk) ճանաչվել են ԱՄՆ-ում և Եվրոպայում ահաբեկչական կազմակերպություն[23]:
- Պայքար Քահրամանմարաշում 1978 թվականի դեկտեմբերի 19-26-ին, ծայրահեղ աջերի և ալևիների բախումները, որոնք հանգեցրել են ավելի քան 100 մարդու մահվան[24]:
- Մեծ արձագանք է առաջացրել Milliyet լևոլիբերալ թերթի խմբագիր Աբդի Իփեքչիի սպանությունը 1979 թվականի փետրվարի 1-ին[25]:
1980 թվականի հեղաշրջում, արտասահմանյան գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1980 թվականի սեպտեմբերի 12-ին Թուրքիայի զինված ուժերի հրամանատարությունը գեներալ Քենան Էվրենի գլխավորությամբ պետական հեղաշրջում էր իրականացրել: Հաստատված ռազմական ռեժիմը կրում էր իրավաազգական բնույթ, որը մոտ էր MHP-ի և «գորշ գայլերի» գաղափարախոսությանը, սակայն խիստ ճնշում էր ինչպես ձախ, այնպես էլ աջակողմյան քաղաքական ծայրահեղականությունը:
MHP-ն ու «Գորշ գայլերը» արգելվել են, շատ առաջնորդներ ու ակտիվիստներ Ալփարսլան Թյուրքեշից սկսած հայտնվել են բանտում կամ փախել են Թուրքիայից։ Տեղի է ունեցել դատական գործընթաց, որի ընթացքում փաստագրված են եղել «Գորշ գայլերի» կողմից 594 մարդու (մասնավորապես արհմիութենական առաջնորդ, Խաղաղության համաշխարհային խորհրդի անդամ Կ. Թյուրքլերի, գրողներ Ու. Քաֆթանջիօղլուի և Դ. Թյութենգիլի) սպանությունները:
Ազատության մեջ մնացած «Գորշ գայլերը» ստիպված են եղել հիմնական գործունեությունը տեղափոխել Թուրքիայի սահմաններից դուրս։ Նրանք հատկապես ուժեղ ազդեցություն են ձեռք բերել Ավստրիայում և Գերմանիայում բնակվող թուրք աշխատողների շրջանում[26]: Կազմակերպության օպերատիվ բազաներ են ստեղծվել նաև Ֆրանսիայում և Շվեյցարիայում: Աստիճանաբար «Գորշ գայլերի» կազմակերպչական ցանցը տարածվել է Նիդեռլանդների և Բելգիայի վրա: 1982 թվականին նշվում էր Աբդուլա Չաթլայի օպերատիվ կապը արմատական իտալացի նեոֆաշիստների առաջնորդ Ստեֆանո Դելլե Կյայեի հետ[27]:
Առավել ռեզոնանսային ակցիա է դարձել 1981 թվականի մայիսի 13-ին Հռոմի Պապ Հովհաննես Պողոս II-ի դեմ մահափորձը, որը կատարել է Մեհմեդ Ալի Աղջան[28]: Աղջայի հանցակիցը համարվում էր «Գորշ գայլերի» մեկ այլ հայտնի ակտիվիստ Օրալ Չելիքը[29]:
Աբդուլլա Չաթլին, գտնվելով Ֆրանսիայում, ահաբեկչություններ էր ծրագրել հայկական ԱՍԱԼԱ-ի դեմ: Նա կազմակերպել էր նաև Հայոց ցեղասպանության զոհերի հուշարձանի պայթեցումը Փարիզի արվարձանում 1984 թվականի մայիսի 3-ին[30]:
1988 թվականի հունիսի 18-ին «Գորշ գայլերի» գրոհային Կարտալ Դեմիրագը անհաջող մահափորձ ձեռնարկեց Թուրքիայի վարչապետ Թուրգութ Օզալի դեմ[31][32]՝ Հունաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման նրա քաղաքականության համար, որին ազգայնականները համարում էին «ազգային դավաճան»:
Ակտիվություն վերականգնումից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1980-ական թվականների երկրորդ կեսից ընթանում էր Ազգայնական շարժման կուսակցության ռելեգալացման գործընթացը: 1993 թվականին կուսակցությունը վերադարձրել է նախկին անվանումը և վերսկսել է իր գործունեությունն ամբողջությամբ: Վերականգնվեց նաև ազգայնականների երիտասարդական ռազմականացված կազմակերպությունը։
«Գորշ գայլերի» համար բարդ է դարձել 1996 թվականի աշնանից մինչև 1997 թվականի գարուն ընկած ժամանակահատվածը:1996 թվականի նոյեմբերի 3-ին Սուսուրլուկում ավտովթարից մահացել է կազմակերպության ամենահեղինակավոր անդամ Աբդուլա Չաթլըն[33]:
1997 թվականի ապրիլի 4-ին վախճանվել է Ալփարսլան Թյուրքեշը: Անվիճելի առաջնորդի կորուստն ապակայունացրեց կուսակցությունն ու երիտասարդական կազմակերպությունը: Յըլդըրըմի կողմնակիցներ Թուղրուլ Թյուրքեշ կրտսերի և Դևլեթ Բահչելիի միջև վեճ է ծագել: Նախագահ է ընտրվել Բահչելին, սակայն նրան ժամանակ է պահանջվել, որպեսզի հաստատի իր ավտորիտար կառավարումը:
1990-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1990-ական թվականներին կոմունիստական սպառնալիքի ապակտուալացումը «Գորշ գայլերի» գործողություններում առաջին պլան մղեց քրդական անջատողական շարժմանը և ազգային և կրոնական փոքրամասնությունների «հակաթուրքական դրսևորումներին» դիմակայությունը: 1995 թվականի մարտին «Գորշ գայլերը» Ստամբուլում մասնակցում էին ալևիների հետ բախումներին: 1998 թվականի մայիսին մի շարք հարձակումներ և սպանություններ են գործել ձախ և քուրդ ակտիվիստների դեմ[34]:
1996 թվականի հուլիսի 6-ին Կիպրոսի մայրաքաղաք Նիկոսիայում գլխին արձակված կրակոցի հետևանքով սպանվել է լրագրող Կուտլա Ադալան[35]: 1996 թվականի օգոստոսի 11-ին «Գորշ գայլերը» հարձակվել էին Կիպրոսում թուրքական օկուպացիայի դեմ բողոքի ցույցի վրա, որի արդյունքում 1 ցուցարար (Տասոս Իսահակ) սպանվեց և ավելի քան 40-ը վիրավորվեց և վնասվածք ստացավ[36]:
2000-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2002-2005 թվականների ընթացքում արձանագրվել են «Գորշ գայլերի» մի շարք ակցիաներ՝ հակաթուրքական, հակահայկական և հակահրեական բնույթի[37][38][39]: 2006 թվականի նոյեմբերին «Գորշ գայլերը» բողոքում էին Հռոմի Պապ Բենեդիկտոս XVI Թուրքիա կատարած այցի դեմ[40]:
2010-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2010 թվականի նոյեմբերի 9-ին թուրք և քուրդ ազգայնականների միջև բախման հետևանքով զոհվել է «Գորշ գայլերի» ակտիվիստ Հասան Շիմշեկը: Նրա հուղարկավորությունը վերածվել է ծայրահեղ աջերի հզոր ցույցի, ելույթ է ունեցել Դևլեթ Բահչելին[41]:
2011 թվականի աշնանը Անկարայի ոստիկանությունը խոշոր գործողություն էր իրականացրել «Գորշ գայլերի» դեմ։ Երեսունվեց մարդ ձերբակալվել է, առգրավվել է մեծ քանակությամբ զենք[42]:
2012 թվականի ապրիլի 24-ին «Գորշ գայլերը» Ստամբուլի Թաքսիմ հրապարակում բողոքի ակցիա էին կազմակերպել՝ ընդդեմ Հայոց ցեղասպանության տարելիցի[43]: 2013 թվականի հոկտեմբերին հզոր բողոքի արշավը ուղղված էր քուրդ անջատողականների հետ բանակցությունների դեմ[44]: 2014 թվականի հուլիսին ազգայնական երիտասարդները անկարգություններ էին կազմակերպել Քահրամանմարաշում՝ առիթ էր հանդիսացել Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմից փախստականների ներկայությունը[45]: 2014 թվականի հոկտեմբերին նոր արյունալի բախումներ տեղի ունեցան քրդերի, «Գորշ գայլերի» և ոստիկանության միջև[46][47][48][49][50][51]:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Update to the UNHCR CDR Background Paper on Refugees and Asylum Seekers from Turkey»
- ↑ Մարկ Ֆեյգին Անդրկովկասյան հանգույց // "Նովի Միր", № 9, 1998
- ↑ Марк Фейгин. Закавказский узел Archived 2015-06-16 at the Wayback Machine. // «Новый мир», № 9, 1998
- ↑ Sullivan, Colleen The SAGE Encyclopedia of Terrorism / Կաղապար:Нп3. — 2nd. — Կաղապար:Нп3, 2011. — С. 236—237.
- ↑ Karasapan, Omer Turkey and US Strategy in the Age of Glasnost (und) // Կաղապար:Нп3. — 1989. — № 160. — С. 7. —
- ↑ Graue Wölfe heulen wieder: Türkische Faschisten und ihre Vernetzung in Deutschland [Grey wolves howl again: Turkish fascists and their networks in Germany] / Aslan, Fikret; Bozay, Kemal. — 3rd.. — Unrast Verlag, 2012. — ISBN 978-3-89771-035-1
- ↑ Canefe, Nergis; Bora, Tanıl Turkey and the European Union: Domestic Politics, Economic Integration and International Dynamics / Çarkoğlu, Ali; Կաղապար:Нп3. — Routledge, 2004. — С. 125, 129. — ISBN 9781135761202
- ↑ Կաղապար:Нп3 Unholy Wars: Afghanistan, America and International Terrorism. — 3rd. — London: Կաղապար:Нп3, 2002. — С. 195. — ISBN 9780745319179. — "A Turkish Fascist youth group, the "Grey Wolves, « was recruited to fight with the Chechens.».
- ↑ Crying «Wolf»: Why Turkish Fears Need Not Block Kurdish Reform / III. Who Are the Turkish Nationalists? / B. The Nationalist Action Party (MHP) Archived 2014-09-01 at the Wayback Machine.
- ↑ Turkish and Kurdish Identity and Nationalism in the Netherlands. The Grey Wolves and its Role in Turkish Nationalism
- ↑ The big world experiment: the mobilization of social capital in migrant communities
- ↑ Турцию ведут в Европу умеренные исламисты. Мусульмане против исламистов
- ↑ Jenkins, Gareth (2008). Political Islam in Turkey. New York: Palgrave Macmillan.
- ↑ Sullivan, Colleen (2011). «Grey Wolves». In Martin, Gus. The SAGE Encyclopedia of Terrorism (2nd ed.)
- ↑ Turkey’s Gray Wolves Nip at Heels of Power
- ↑ Devrimci Yol Savunması (Defense of the Revolutionary Path)
- ↑ Özel Harp Dairesi ve Alparslan Türkeş..! Hançer Birliği Türkiye’de faaliyet gösterdi mi? Zihni Çakır’ın Korku İmparatorluğu Gladio kitabında MHP-CIA ilişkisine yönelik ilginç iddialar yer alıyor
- ↑ «Turkish Dirty War Revealed, but Papal Shooting Still Obscured» (անգլերեն)։ Los Angeles Times։ Վերցված է 2015-03-15
- ↑ Haluk Kırcı'dan ŞOK İTİRAF
- ↑ Grey Wolf Attacks on BDP Politicians
- ↑ «30 yıl sonra kanlı 1 Mayıs (3)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2007-05-03-ին։ Վերցված է 2020-11-16
- ↑ 16 MART KATLİAMINI HATIRLADINIZ MI
- ↑ The Bahçelievler Massacre
- ↑ Remembering the Maras Massacre in 1978
- ↑ «MİT: Çelik de katıldı»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին։ Վերցված է 2020-11-16
- ↑ «Терроризм: Зарубежные террористические организации»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-01-29-ին։ Վերցված է 2014-05-23
- ↑ ОРЁЛ ЭПОХИ КОНДОРА
- ↑ Виталий Меньшиков. «Серые волки» // «Вокруг света», № 8, 1983. стр.22-25
- ↑ Oral Çelik: Ağca, Papa suikasti öncesi İtalyan gizli servisi ile görüştü
- ↑ «Ergenekon document reveals MİT’s assassination secrets» (անգլերեն)։ Today's Zaman։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-04-02-ին։ Վերցված է 2015-03-15
- ↑ ZAMAN, Özal suikastının tutanaklarını açıklıyor: İkinci suikastçı SALONDAYDI
- ↑ Ozal sees plot behind shooting
- ↑ Scandal Links Turkish Aides To Deaths, Drugs and Terror
- ↑ Ultranationalist attacks viewed with concern
- ↑ Grey Wolves // Encyclopedia of Terrorism / ed. Cindy C. Combs and Martin W. Slann. Infobase Publishing, 2007. page 110
- ↑ Greece condemns Turkish barbarity // «Cyprus News Agency» от 12 августа 1996
- ↑ Ülkü Ocakları'ndan Barzani protestosu Archived 2014-11-29 at the Wayback Machine.
- ↑ Turkish Extremists Scuttle the Screening of ?Ararat?
- ↑ In Turkey, a Clash of Nationalism and History
- ↑ A tense time for a papal visit
- ↑ MHP leader visits slain student’s grave
- ↑ Ankara police detain 36 in MHP youth branch raid Archived 2014-11-17 at the Wayback Machine.
- ↑ «April 24th»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-11-06-ին։ Վերցված է 2015-02-16
- ↑ Nationalists stage protests against package across Turkey
- ↑ Anti-Syrian protests sign of growing tensions in southern Turkey
- ↑ Üç büyük kent de karıştı
- ↑ 10 people, including two police officers, killed in two Turkish provinces
- ↑ ««Обязан вернуть должок за командира»»։ Известия։ 2015-11-25։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-11-25-ին։ Վերցված է 2016-02-20
- ↑ «Русского пилота убили "турецкие бандеровцы"»։ 2015-11-26։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-11-27-ին։ Վերցված է 2016-02-21
- ↑ «В СМИ попало фото и признание турка, стрелявшего в командира Су-24»։ Вести.Ru։ 2015-11-25։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-02-21-ին։ Վերցված է 2016-02-21
- ↑ «Türkmen Komutan Yardımcısı Alpaslan Çelik: Pilotların ikisini de vurduk!» (թուրքերեն)։ 2015-11-24։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-02-21-ին։ Վերցված է 2016-02-21