Նեոֆաշիզմ

Նեոֆաշիզմ, արմատական կազմակերպություն և շարժում, որը գաղափարական և քաղաքական առումով ժառանգել է 1920-1940-ականների ֆաշիստական կազմակերպությունների գործունեությունը, որոնք լուծարվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո։ Նեոֆաշիստները ունեն քաղաքական ծայրահեղականության հակում, կիրառում են գործունեության ահաբեկչական ձևեր։

Տարբերակիչ հատկություններ

Ձգտելով հաճախ մեկուսանալ անցյալի ֆաշիստական շարժումներից, նեոֆաշիստները գործնականում, այնուամենայնիվ, բացահայտում են իրենց գաղափարական և քաղաքական կապը ֆաշիզմի ձևերի հետ, որոնք զարգացել են երկու համաշխարհային պատերազմների միջև։ Շատ նեոֆաշիստական քաղաքական շարժումների և կազմակերպությունների ամենակարևոր տարբերակիչ առանձնահատկություններն են՝ ազգայնականություն, շովինիզմ, այլատյացություն, քննադատություն խորհրդարանական համակարգի շրջանակներում գործող կառավարությունների ծայրահեղ աջ դիրքերից, քաղաքական պայքարի բռնի, ահաբեկչական մեթոդների կիրառում։ Նեոֆաշիզմը թշնամաբար է վերաբերվում հումանիզմին, մշակում է իռացիոնալիզմ, հաճախ օգտագործում է ֆաշիստական պահեստամասեր (սև համազգեստ, ֆասիա և այլն)։ Օգտագործելով սոցիալական և ազգայնական դեմագոգիայի փոփոխված (զարգացող քաղաքական իրավիճակի հետ կապված) մեթոդներ՝ նեոֆաշիստները փորձում են իրենց ազդեցությամբ ընդգրկել բնակչության մի մասին (առաջին հերթին՝ փոքր ձեռներեցներ, միջին չինովնիկներ, երիտասարդության որոշ շերտեր և այլն)։ Սոցիալական հասկացությունները պահպանվում են համերաշխությանը համահունչ։

Պատմություն

Առաջին անգամ նեոֆաշիզմ տերմինը հայտնվել է Իտալիայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո և կապված էր ֆաշիստական շարժումը այս կամ այն ձևով վերակենդանացնելու փորձերի հետ։ Երկար ժամանակ իտալացի արմատականների ամենամեծ կազմակերպությունը «Իտալական սոցիալական շարժում» կուսակցությունն էր (ISD), որը ստեղծվել է 1946 թվականին և այդպես է կոչվել ի հիշատակ պատերազմի ավարտին Մուսոլինիի կողմից ստեղծված Իտալական Սոցիալական Հանրապետության։ Դրա առաջնորդներն էին մուսոլինյան ռեժիմի նախկին ֆունկցիոներներ Արտուրո Միկելինին և Ջորջո Ալմիրանտեն։ Կուսակցությունը ձգտում էր հասնել ֆաշիստական ռեժիմի վերականգնմանը՝ իր կազմում ընդգրկելով նախկին ֆունկցիոներներին։ 1994 թվականից այս կուսակցությունը ստացել է «Ազգային դաշինք» անվանումը և աստիճանաբար հեռացել ծայրահեղ ծայրահեղականությունից՝ զարգանալով պահպանողական ուղղությամբ։ Ջորջիո Ալմիրանտեն նույնիսկ ճանաչվում է որպես ժամանակակից իտալական ժողովրդավարության ստեղծողներից մեկը։

Արտահամակարգային նեոֆաշիզմի առաջատար գործիչներն էին Ստեֆանո Դելե Կիայը, Մարիո Մերլինոն, Պինո Ռաուտին, Պիերլուիջի Կոնկուտելին, Ֆրանկո Ֆրեդան։ Նեոֆաշիստների ավելի երիտասարդ սերնդին էին պատկանում 1978-1982 թվականների ծայրահեղ աջ ահաբեկչական «Հեղափոխական զինված բջիջները»․ Ալեսանդրո Ալիբրանդի, Վալերիո Ֆիորավանտի, Ֆրանչեսկա Մամբրո, Ջիլբերտո Կավալինի, Մասիմո Կարմինատի։ Նեոֆաշիստները ահաբեկչական պայքար էին մղում կոմունիստների, ձախերի և լիբերալ պետության դեմ։ Որպես դրական գաղափար նրանք առաջարկում էին ֆաշիստական կորպորատիզմի սինթեզ մաֆիոզ-պոպուլիստական համակարգի հետ՝ «հեղափոխական ավազակության բներ»։

Նեոֆաշիստական «լարվածության ռազմավարության» շրջանակներում իրականացվել են ահաբեկչությունների շարք։ Այսպիսով, 1969 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Միլանի Պիացցա Ֆոնտանայում բանկի տարածքում պայթյուն է տեղի ունեցել, որի զոհ է դարձել 16 մարդ, 1974 թվականի օգոստոսին Բրեշիայում ձախ կուսակցությունների ցույցի մասնակիցների վրա նետված ռումբից զոհվել է 9 մարդ, նույն ամսին ևս 12 մարդ զոհվել է «Իտալիկուս» երկաթուղային էքսպրեսի պայթյունի հետևանքով առաջացած վթարի հետևանքով։ Իտալացի նեոֆաշիստների ամենամեծ հանցագործությունը համարվում է 1980 թվականի օգոստոսին Բոլոնիայի երկաթուղային կայարանի պայթյունը։ Այս ահաբեկչական գործողությունը խլել է 80 մարդու կյանք, ավելի քան 200 մարդ վիրավորվել է (Աջ ուժերը առաջ էին քաշում այս ահաբեկչության համար պատասխանատվության այլընտրանքային վարկածներ։ Դատապարտված նեոֆաշիստներ Ֆիորավանտին և Մամբրոն չեն ընդունել իրենց մեղքը)։

1990-2000-ական թվականների ընթացքում իտալական նեոֆաշիզմը նկատելի վերափոխման է ենթարկվել։ Ծայրահեղ աջերի զգալի մասը (օրինակ՝ 1922-1943 թվականների ֆաշիստական բռնապետի թոռնուհին՝ Ալեսանդրա Մուսոլինին) միացել է Սիլվիո Բեռլուսկոնիի շարժմանը։ Այնուամենայնիվ, այնպիսի կուսակցություններում, ինչպիսիք են «Աջերը» (La Destra; Ֆրանչեսկո Ստորաչե), «Սոցիալական ազգային ճակատը» (Ադրիանո Թիլգեր), «Fiamma Tricolore» (Պինո Ռաուտի, որին հաջորդում են Լյուկա Ռոմանյոլին և Ատիլիո Կարելին), «Նոր ուժը» (Forza Nuova; Ռոբերտո Ֆիորե), «Ֆաշիզմ և ազատություն» (Fascismo e Libertà; Կառլո Գարիլո) հավատարիմ են մնում ֆաշիստական ավանդույթներին։

Արևմտյան Եվրոպայի այլ երկրներում նեոֆաշիզմը (չպետք է շփոթել գերմանական նեոնացիզմի և իսպանական նեոֆալանգիզմի հետ) առավել նկատելի զարգացում ստացավ Ֆրանսիայում։ Ամենավառ օրինակը «Ազգայնական հեղափոխական երիտասարդությունն է» (JNR; Սերժ Այուբ)։

1950-ականների և 1980-ականների սկզբի Լատինական Ամերիկայի որոշ երկրներում (Պարագվայ, Արգենտինա, Ուրուգվայ, Գվատեմալա, որոշ չափով Չիլի) հաստատվել են ֆաշիստական և նեոֆաշիստական առանձնահատկություններով ռեժիմներ։ Այս միտումն առավել դրսևորվեց Բոլիվիայում 1980-1981 թվականներին՝ գարսիամեսիզմի ռազմա-քրեական ռեժիմը բացահայտ համագործակցում էր Եվրոպական նեոֆաշիզմի նշանավոր գործիչների հետ։ Նեոֆաշիստական բնույթը կրում էին ծայրահեղ աջ պարամիլիտար կազմավորումները Չիլիում (Patria y Libertad), Արգենտինայում (Triple A), Կոլումբիայում (AUC), Գվատեմալայում (Mano Blanca), Սալվադորում (մահվան ջոկատներ), Մեքսիկայում (Tecos):

Բացահայտ նեոֆաշիստական բնույթ ունի Թուրքիայի ազգային շարժում կուսակցությունը (Պատմական առաջնորդը Ալփարսլան Թյուրքեշն է, այժմյան՝ Դևլեթ Բահչելին)՝ իր ռազմականացված թևով մոխրագույն գայլեր (այլ անվանումներ՝ «իդեալիստների կորպուս», «իդեալիստական օջախներ»)։ 1950-ականների սկզբին Իրանում նշանավոր դերակատարում ունեցավ Իրանի ազգային սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցությունը՝ Դավուդ Մոնշիզադեի գլխավորությամբ։ Նրա անդամները ակտիվ մասնակցություն են ունեցել Մոսադեղի կողմնակիցների և Իրանի ժողովրդական կուսակցության դեմ փողոցային բռնություններին։

Նեոֆաշիզմի տեսակները ներկա փուլում

«Մոդեռնիստական» (ռևիզիոնիստական) նեոֆաշիզմը հեռանում է ոչ միայն «դասական» ձևերից, այլև 20-րդ դարի երկրորդ կեսի նեոֆաշիզմից։ Այս տեսակի կազմակերպությունները դեկլարատիվ կերպով ճանաչում են ժողովրդավարական ինստիտուտները և հատկապես ազատ շուկայի տնտեսական սկզբունքները, դիրքավորվում են որպես ազգային-պահպանողական և նույնիսկ ազգային-ժողովրդավարական շարժումներ։ Բայց այս տեսակի ժողովրդավարությունը զուգորդվում է ավտորիտար-պոպուլիստական և կորպորատիվ գծերի հետ։

Հակակոմունիզմը շարունակում է մնալ նեոֆաշիստական գաղափարախոսության կարևոր տարր։ Այնուամենայնիվ, ժամանակակից նեոֆաշիզմը առաջնահերթություն է տալիս միջազգային ֆինանսական կապիտալի և պետական բյուրոկրատիայի քննադատությանը։ Այս զարգացումով նեոֆաշիստական գաղափարախոսության մեջ ուժեղանում են ձախ տարրերը, որոնք սկիզբ են առնում դասական ֆաշիզմի սինդիկալիստական աղբյուրներից։ Այս միտումները հատկապես նկատելի էին իտալացի ծայրահեղ աջ և բոլիվիացի գարսիամեսիստների մոտ։ Ներկայումս նրանք առաջին պլան են մղվում՝ ստեղծելով անարխիզմի ֆենոմենը աջ կողմում։

Տես նաև

• Նեոնացիզմ

Գրականություն

• Фашизм / Галкин А. А. // Ульяновск — Франкфорт. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 27).
• Фашизм / Белоусов Л. С. // Уланд — Хватцев. — М. : Большая российская энциклопедия, 2017. — С. 214—217. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 33). — ISBN 978-5-85270-370-5.
• Ланцов С. А. Террор и террористы: Словарь. — СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2004.
• Умланд А. Современные концепции фашизма в России и на Западе // Неприкосновенный запас. 2003. № 5(31).
• Умланд А. Фашизм и неофашизм в сравнении: западные публикации 2004—2006 гг. // Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры. 2007. T. 4. № 1.
• Шеховцов А. В. Новый правый радикализм в Европе как предмет исследования в отечественной и зарубежной историографии // Науковий вісник «Гілея» : Збірник наукових праць. —К., 2007. — В. 9. — С. 299—312. — ISSN 2076-1554.
• Шнирельман В. А. Арийский миф в современном мире. — М.: Новое литературное обозрение, 2015. — (Библиотека журнала «Неприкосновенный запас»).

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նեոֆաշիզմ» հոդվածին։