Սվետլանա Չերվոննայա
Սվետլանա Չերվոննայա | |
---|---|
Ծնվել է | հունիսի 7, 1936[1][2][3][…] |
Ծննդավայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ |
Մահացել է | նոյեմբերի 11, 2020[4][5] (84 տարեկան) |
Մահվան վայր | Թորուն, Լեհաստան |
Քաղաքացիություն | Ռուսաստան, Լեհաստան և ԽՍՀՄ |
Կրթություն | Մոսկվայի պետական համալսարան |
Կոչում | պրոֆեսոր |
Գիտական աստիճան | արվեստագիտության դոկտոր և scientific professorship degree?[6] (դեկտեմբերի 1, 2004) |
Մասնագիտություն | արվեստագետ, ազգագրագետ, ուսուցչուհի, ազգագրագետ, համալսարանի դասախոս և արվեստի քննադատ |
Աշխատավայր | Թորունի Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի անվան համալսարան, Կերպարվեստի տեսության և պատմության ինստիտուտ, Միկլուխո-Մակլայի անվան ազգագրության և մարդաբանության ինստիտուտ և Ռուսական մշակութային հետազոտությունների ինստիտուտ |
Սվետլանա Միխայլովնա Չերվոննայա (ռուս.՝ Светла́на Миха́йловна Черво́нная, հունիսի 7, 1936[1][2][3][…], Մոսկվա, ԽՍՀՄ - նոյեմբերի 11, 2020[4][5], Թորուն, Լեհաստան), խորհրդային, ռուս, լեհ արվեստաբան, պատմաբան, իսլամագետ, քաղաքագետ։ Արվեստագիտության դոկտոր (1990), պրոֆեսոր (2004)։ Թաթարական Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության արվեստի վաստակավոր գործիչ (1982)։
1958 թվականին ավարտել է Մոսկվայի Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի պատմության և արվեստի տեսության ամբիոնը, այնուհետև՝ ԽՍՀՄ գեղարվեստի ակադեմիայի կերպարվեստի տեսության և պատմության գիտահետազոտական ինստիտուտի ասպիրանտուրան։ 1963 թվականին դարձել է արվեստագիտության թեկնածու Խորհրդային Լատվիայի, Լիտվայի և Էստոնիայի արվեստին նվիրված ատենախոսության համար։ Աշխատել է Գեղարվեստի տեսության և պատմության գիտահետազոտական ինստիտուտում (1963-2010), Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Միկլուխո-Մակլայի անվան ազգագրության և մարդաբանության ինստիտուտում (1991-1997) և Ռուսաստանի մշակութային հետազոտությունների ինստիտուտում։ (1998-2008)։ 1990 թվականին դարձել է արվեստագիտության դոկտոր՝ Թաթարստանի կերպարվեստը և ճարտարապետությունը հնագույն ժամանակներից մինչև հեղափոխությունը աշխատության համար։ Արտագաղթելով Լեհաստան՝ 2004-2015 թվականներին աշխատել է Թորունի Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի համալսարանում։ Երկարամյա գիտական գործունեության ընթացքում դարձել է մի քանի հարյուր աշխատությունների, մենագրությունների, գրքերի, հոդվածների հեղինակ՝ ուշադրությունը կենտրոնացնելով ազգային արվեստի, ինչպես նաև հետխորհրդային ազգային շինարարության հիմնախնդիրների վրա։ Մահացել է 2020 թվականին՝ 84 տարեկան հասակում։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սվետլանա Միխայլովնա Չերվոննայան ծնվել է 1936 թվականի հունիսի 7-ին, Մոսկվայում[7], Արբատի հրապարակի մոտ գտնվող Գրաուերմանի ծննդատանը[8]։
Եղել է սովորական ընտանիքից[9], չի պատկանել ո՛չ նախահեղափոխական ազնվականության, ո՛չ էլ բանվորական կամ գյուղացիական խավին[10]։ Ծնողները ծանոթացել են 1927 թվականին Եվպատորիայի հանգստավայրում և ամուսնացել 1932 թվականին Մոսկվայում[11]։ Հայրը՝ Միխայիլ Ալեքսանդրովիչը (ծննդյամբ՝ Միխալ Միչիսլավ Սուխոդոլսկի, 1898-1968)[12], ազգությամբ լեհ է եղել, ՌԽԴԲԿ անդամ է 1917 թվականից, քաղաքացիական պատերազմի մասնակից[13], Կարմիր դրոշի շքանշանի ասպետ[14], ԽՍՀՄ թեթև արդյունաբերության ժողովրդական կոմիսարիատի աշխատակից[15], ապա՝ ԽՍՀՄ գեղարվեստական հիմնադրամի տնօրեն (1944-1945), ԽՍՀՄ նկարիչների միության հեղինակային իրավունքների պաշտպանության բաժնի վարիչ (1945-1968)[16]։ Մայրը՝ Զոյա Գեորգիևնա Լյուբինան (ծննդյամբ Մորոզովա, 1903-1979)[17], լիտվացի թաթար էր[18], աշխատել է որպես մեքենագրուհի մարշալ Միխայիլ Տուխաչևսկու շտաբում, այնուհետև Արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատում[19], հետաքրքրվել է արվեստով, թատրոնով, գրականությամբ, սակայն չի ունեցել համակարգված բարձրագույն կրթություն[20]։ Ամուսնալուծվել է 1950-ականներին[21]։
Մանուկ հասակում ապրել է Լուբյանսկայա հրապարակի մոտակայքում[8], ապա՝ Կրիվոնիկոլսկի նրբանցքում[22]։ Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբում մայրիկի հետ հանդիպել է Անապայում արձակուրդի ժամանակ[23], որից հետո վերադարձել են Մոսկվա[24], որտեղից էլ տարհանվել են նախ Վլադիմիր[25], այնուհետև Սիզրանով, Կույբիշևով և Տաշքենդով հասել է Աշխաբադ[26]։ Սովորել է Աշխաբադում[27], իսկ 1943 թվականին ընտանիքի հետ վերադարձել է Մոսկվա[28], որտեղ ուսումը շարունակել է 71-րդ կանանց միջնակարգ դպրոցում[29]։ Այդ ժամանակ սկսել է հետաքրքրվել թատրոնով, գրականությամբ, կերպարվեստով, ինքն էլ է նկարել և սկսել է նկարչություն սովորել՝ կանխորոշելով ապագա մասնագիտությունը[30]։ 1953 թվականին ոսկե մեդալով ավարտելով դպրոցը՝ ընդունվել է Մոսկվայի Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի արվեստի պատմության և տեսության ֆակուլտետ, որն ավարտել է 1958 թվականին՝ ստանալով «արվեստի պատմաբան» որակավորման դիպլոմ[7][31]։ Ուսման ընթացքում մասնակցել է խոպան հողերի յուրացմանը, ուսանողական պրակտիկա է անցել Պսկովում, Նովգորոդում, Լենինգրադում, Տալլինում, Կիևում, Լվովում և Ուժգորոդում[32], Երիտասարդության և ուսանողների համաշխարհային փառատոնի ժամանակ աշխատել է որպես էքսկուրսավար Տրետյակովյան պատկերասրահում և Պուշկինի անվան կերպարվեստի թանգարանում[33], օտարերկրացիների համար էքսկուրսիաներ է կազմակերպել գերմաներեն, ֆրանսերեն և անգլերեն լեզուներով[34]։
Բարձրագույն կրթություն ստանալուց հետո 1958 թվականին ընդունվել է ԽՍՀՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի կերպարվեստի տեսության և պատմության գիտահետազոտական ինստիտուտի հեռակա բաժին, որն ավարտել է 1963 թվականին՝ պաշտպանելով «Խորհրդային Մերձբալթիկայի մոնումենտալ քանդակագործությունը» թեզը և ստացել արվեստագիտության թեկնածուի աստիճան[35][36]։ Միաժամանակ աշխատել է որպես Տրետյակովյան պատկերասրահի գնումների հանձնաժողովի պատասխանատու քարտուղար՝ որպես ԽՍՀՄ մշակույթի նախարարության գեղարվեստական ցուցահանդեսների և համայնապատկերների տնօրինության արվեստաբան (1958-1959), Լիխաչովի անվան գործարանի մշակույթի պալատին կից (1959-1960) նորաստեղծ «ժողովրդական համալսարան»-ի ուսումնական բաժնի վարիչ (1959-1960)[37]։ 1963 թվականին աշխատանքի է անցել Կերպարվեստի տեսության և պատմության գիտահետազոտական ինստիտուտում, որպես կրտսեր գիտաշխատող, որտեղ աշխատել է ԽՍՀՄ ժողովուրդների արվեստի պատմության, արվեստաբանության արդի խնդիրների, գեղարվեստական ձևավորման խնդիրների բաժիններում՝ բարձրանալով մինչև ավագ, այնուհետև՝ գլխավոր գիտաշխատող, իսկ 1967-1968 թվականներին, միաժամանակ, աշխատել է որպես ՌԽՖՍՀ մշակույթի նախարարության գլխավոր նկարիչ-փորձագետ[9][38], մասնակցել է կոմերիտական կազմակերպության աշխատանքներին[39], դարձել ԽՄԿԿ անդամության թեկնածու[40], այնուհետև անդամագրվել կուսակցությանը՝ աշխատելով որպես արտահաստիքային հրահանգիչ ԽՄԿԿ Մոսկվայի քաղաքային կոմիտեի մշակութի բաժնում[41]։
1990 թվականին ստացել է արվեստագիտության դոկտորի կոչում՝ պաշտպանելով «Թաթարստանի արվեստը։ Կերպարվեստի և ճարտարապետության պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև 1917 թվականը» ատենախոսությունը[35][38]։ Այնուհետև՝ 1991-1997 թվականներին, համատեղությամբ աշխատել է որպես գլխավոր գիտաշխատող Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Ն. Ն. Միկլուխո-Մակլայի անվան ազգաբանության և մարդաբանության ինստիտուտի ազգամիջյան հարաբերությունների ուսումնասիրության կենտրոնում, 1998-2008 թվականներին աշխատել է Ռուսաստանի Դաշնության մշակույթի նախարարության մշակութային հետազոտությունների ռուսական ինստիտուտի էթնիկ մշակութային ուսումնասիրությունների բաժնում որպես գլխավոր գիտաշխատող[9][42]։ 1994-1995 թվականներին մասնակցել է Վատիկանի բարձրագույն կրոնական դպրոցում անցկացվող «Իսլամը Եվրոպայում» դասընթացին[35][7]։ Իրեն համարելով Լեհաստանի հայրենասեր և լինելով Մոսկվայի լեհական համայնքի ակտիվ անդամ՝ 2004 թվականին լեհ-ռուսական հարաբերությունների սրումից հետո տեղափոխվել է Լեհաստան՝ ստանալով նոր քաղաքացիություն[7][43]։ Հաստատվելով Թորունում[44], նույն թվականին ընդունվել է Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի համալսարանի հումանիտար գիտությունների ֆակուլտետի էթնոլոգիայի և մշակութային մարդաբանության բաժինը, որտեղ ստացել է հումանիտար գիտությունների պրոֆեսորի գիտական կոչում[7][45]։ Դասավանդել է Գեղարվեստի ֆակուլտետում, այդ թվում՝ արևելյան արվեստի պատմություն[46]։ Սմոլենսկի աղետից[47] հետո՝ 2010 թվականին, թոշակի է անցել Գեղարվեստի տեսության և պատմության գիտահետազոտական ինստիտուտից, որտեղ աշխատել է 47 տարի[48], իսկ 2015 թվականին տարիքի պատճառով թողել է աշխատանքը Կոպեռնիկոսի համալսարանում[49]։ 2016 թվականին նա նշել է իր 80-ամյակը[50]։
Սվետլանա Միխայլովնա Չերվոննայան մահացել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին, Թորունում՝ 84 տարեկան հասակում[49][51]։ Թաղված է տեղի Կենտրոնական համայնքային կենտրոնական գերեզմանատանը (հատված XIIID3-58, 3-րդ շարք, գերեզման թիվ 7)[52][53]։
Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոսկվայի նկարիչների միության անդամ է եղել 1959 թվականից[54], եղել է նաև վերստուգիչ հանձնաժողովի անդամ[40]։ ԽՍՀՄ նկարիչների միության անդամ 1963 թվականից[55], այդ պաշտոնում դարձավ ամենաերիտասարդը[56]՝ 25 տարեկանում անդամագրվելով կազմակերպությանը[57], ՌԽՖՍՀ նկարիչների միության անդամ 1966 թվականից[58], Արվեստի քննադատների միջազգային ասոցիացիայի (1991), Գերմանիայի ազգաբանների միության (1995), Արևելագետների լեհական միության անդամ (2007), Լեհաստանի համաշխարհային արվեստի հետազոտությունների ինստիտուտի պատվավոր անդամ (2015), Թբիլիսիի Ի. Ջավախիշվիլու անվան համալսարանի (1996) և Կարաչաևո-Չերկասսկի մանկավարժական համալսարանի (2001) պատվավոր դոկտոր[7][42]։
Հեղինակ է բազմաթիվ աշխատությունների, գրքերի, մենագրությունների և հոդվածների կերպարվեստի պատմության և տեսության, ԽՍՀՄ, Ռուսաստանի ժողովուրդների արվեստի, թյուրքական և իսլամական մշակույթի վերաբերյալ[59][9][7]։ Սկսել է հրատարակվել համալսարանում սովորելիս, հոդվածներ է գրել արվեստագիտության մասին տարբեր թերթերում և ամսագրերում, առաջին հոդվածը եղել է բելառուսական գրաֆիկայի մասին Մինսկի «Զվյազդա» թերթում (1958), առաջին մեծ աշխատանքը վերաբերել է բալթյան նկարիչների աշխատանքին, հրատարակվել է «Արվեստ» (1959) ամսագրում, նրա առաջին գիրքը եղել է «Մոսկովյան երգիծանք» գրքույկը (1962)[60]։ Մասնակցել է «Խորհրդային արվեստի պատմություն։ Գեղանկարչություն, քանդակ, գրաֆիկա» (1968) երկու հատորով, երկրում առաջին համալսարանական դասագրքի ստեղծմանը [61], նյութեր է պատրաստել Բորիս Վեյմարնի[62] «ԽՍՀՄ ժողովուրդների արվեստի պատմություն» (1971-1984) ինը հատորանոց հրատարակության հինգ հատորների համար և հեղինակել է «ՌԽՖՍՀ ինքնավար հանրապետությունների նկարչությունը» մենագրությունը (1978)[63]։
1960-1980-ական թվականներին իշխանությունների հետ հարաբերություններում նա հանդես է եկել կոնֆորմիզմի դիրքերից, գեղարվեստական կյանքը նկարագրելիս հետևել է գաղափարական ուղենիշներին և բախվել ծպտյալ գրաքննության։ Իր իսկ խոսքերով, նա «ճիշտ» է գրել գրքերում և հոդվածներում՝ հավատալով, որ մարդը պետք է ապրի «իր ժամանակի օրենքներով», քանի որ «Ես իմ գործերը գրել եմ տպագրության համար, այլապես իմաստ չեմ տեսնում դրանք գրել»[64][65]։ Հետագայում նա կենտրոնացել է ազգամիջյան հարաբերությունների, տարբեր երկրներում ազգային փոքրամասնությունների վիճակի վրա, հանդես է եկել որպես մարդու իրավունքների պաշտպան, ուսումնասիրել Ռուսաստանի և Արևելյան Եվրոպայի ժողովուրդների ազգային շարժումները, մասնավորապես իր աշխատություններից մեկը գրել էր «Սայուդիս»-ի մասին[66][67]։
Չերվոննայան մեծ ուշադրություն է դարձրել թյուրք-իսլամական, ֆիննա-ուգորական, բալթյան համայնքների ժողովուրդների պատմական ճակատագրերին և մշակույթին, մասնավորապես, մի շարք աշխատություններում անդրադարձել է թաթարական, չուվաշական, լիտվական արվեստի խնդիրներին, այդ թվում՝ էմիգրանտներին, ինչպես նաև Ղրիմի և Լիտվայի թաթարների արվեստին[35][44][63]։ Նա ուշադրություն է դարձրել նաև մուսուլմանական ճարտարապետության ուսումնասիրությանը, մասնավորապես, հրատարակել է «Ժամանակակից մզկիթ։ Նորագույն ժամանակների հայրենական և համաշխարհային փորձը» ծավալուն մենագրությունը (2016)[68], ակտիվորեն մասնակցել է Եվրոպայի թաթարների մշակույթի հանրահռչակմանը, մասնավորապես Կոպեռնիկոսի համալսարանում կազմակերպել է թաթարական գրքերի ուսումնասիրության կենտրոն[69]։
Չերվոննայան գիտական գործունեության մի զգալի մասը նվիրել է թաթարական կերպարվեստի ուսումնասիրությանը՝ իրեն դրսևորելով որպես յուրօրինակ առաջամարտիկ և նորարար այդ ոլորտում՝ պատրաստելով մի շարք աշխատություններ, որոնք չեն կորցրել իրենց արդիականությունը։ Այնպիսի ստեղծագործություններ, ինչպիսիք են «Խորհրդային Թաթարստանի նկարիչները. Կենսագրական տեղեկագիրք» (1975), «Խորհրդային Թաթարստանի արվեստը։ Նկարչություն։ Քանդակ։ Գրաֆիկա» (1978), «Խորհրդային Թաթարստանի նկարիչներ։ ԹԻԽՍՀ նկարիչների միության կերպարվեստի վարպետներ» (1984), «Թաթարստանի արվեստը։ Կերպարվեստի և ճարտարապետության պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև 1917 թվականը» (1987), որոնք համարվում են ինքնավար հանրապետության դեկորատիվ կիրառական արվեստի, պրոֆեսիոնալ նկարիչների, քանդակագործների, գրաֆիկական նկարիչների և դիզայնի մասնագետների աշխատանքի համակարգման և վերլուծության եզակի նմուշներ[9][7][70][71]։
Արվեստը քաղաքականությունից չտարանջատելով՝ նա նաև հետաքրքրվել է քաղաքագիտությամբ և հրապարակել է այնպիսի աշխատություններ, ինչպիսիք են՝ «Աբխազիա - 1992 թվականի հետկոմունիստական Վանդեա» (1993), «Հակամարտությունը Կովկասում։ Վրաստանը, Աբխազիան և ռուսական ստվերը» (1994), «Հարավ-արևելյան Եվրոպայի թյուրքական աշխարհը. Ղրիմ-Հյուսիսային Կովկաս» (2000)[72][73][44][74]։ Ակտիվորեն մասնակցել է Ղրիմի թաթար ժողովրդի պայքարին իրենց պատմական հայրենիքի համար, հրատարակել է «Ղրիմի թաթարների ազգային շարժում» քառահատորյակը (1992-1996), որը դարձել է առաջին մանրամասն հրապարակումը Ղրիմի թաթարների ազգային ինքնության թեմայով, հրատարակել է նաև «Թաթարական Ղրիմի արվեստը» հիմնարար աշխատությունը (1995)[75][44][69][76]։ Նա սկսել է տեղեկություններ հավաքել ազգային շարժման մասին դեռևս 1950-ական թվականներից, հետագայում մասնակցել է Ղրիմի թաթարների կուրուլթայներին[41], անձամբ ծանոթացել է Ղրիմի թաթարների առաջնորդ Մուստաֆա Ջեմիլևի հետ[77], գրել է նրա կենսագրությունը[78], աջակցել և մշտական կապ է պահպանել Ղրիմի թաթարների հետ[79]։
Հետևելով ազգային կյանքի վերածննդին ոչ միայն նախկին միութենական հանրապետություններում, այլև Ռուսաստանի ազգային ինքնավար մարզերում ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո՝ Չերվոննայա նշել է, որ դեռ վաղ է գիծ քաշել կայսերական-խորհրդային ժառանգության տակ, քանի որ դա կարող է դեռ հիշեցնել իր մասին, ինչն էլ եղավ հետագայում[80][81]։ Մասնավորապես, Չերվոննայայի հետաքրքրությունը Ղրիմի նկատմամբ ավելի է ուժեղացել Ռուսաստանին բռնակցվելուց հետո[44], և նա իր հրապարակումներից մեկը նվիրել է այդ իրադարձություններին։ Իրենց հերթին, քննադատները մեղադրել են Չերվոննայային քաղաքական աշխատություններում «կողմնակալության»[82], «հակառուսական հռետորաբանության»[83], «արատավորության», «խեղաթյուրման» և «փաստերի մանիպուլյացիայի» դրսևորման մեջ[82] և նրան բնութագրել որպես «իր զրպարտություններով հայտնի անձնավորություն»[84]։
Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երիտասարդ տարիներին Չերվոննայան ծանոթացել է արվեստաբան Սառա Վալերիուսի որդու և քանդակագործ Եվգենի Վուչետիչի խորթ որդու՝ Իգոր Սվետլովի հետ։ Սվետլովի ծնողները բռնի կերպով բաժանել են նրան Չերվոննայայից «անպատշաճ հարաբերությունների» պատճառով՝ իրենց հեղինակությունն ամրապնդելու նպատակով[85]։ Ամուսնացել է համալսարանի իր համակուրսեցի Նիկոլայ Գրիգորովիչի հետ[86]։ Նրանց որդին՝ Դմիտրին (ծն. 1956)[8], շախմատի սիրահար է եղել[87]։
Չերվոննայան գրել է օրագրեր, որոնք այնուհետև հանձնել է Բրեմենի համալսարանի «Արևելյան Եվրոպայի» կենտրոնին[88]։ 2020 թվականին հրատարակել է հուշերի գիրք[89], որը հուշագրություն է 20-րդ դարի գիտական և ստեղծագործական կյանքի մասին[90]։ Արխիվը պահվում է Կոպեռնիկոսի համալսարանում[91]։
Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Թաթարական Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության արվեստի վաստակավոր գործիչ» պատվավոր կոչում (1982)[59], մեդալներ[7]։
Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հեղինակ
- Червонная С. М. Советское монументальное искусство. — Москва: Издательство «Советский художник», 1962. — 71 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Микенас. — Ленинград: Издательство «Искусство», 1963. — 66 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Монументальная скульптура советской Прибалтики: в 6 т.: диссертация кандидата искусствоведения. — Москва: Академия художеств СССР, 1963. — 1863 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Земдега. — Ленинград: Издательство «Искусство», 1964. — 78 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Искусство Советской Прибалтики: Живопись, скульптура, графика. — Москва: Издательство «Знание», 1965. — 40 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Антон Старкопф. — Москва: Издательство «Советский художник», 1967. — 122 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Картина и время. Русская советская тематическая картина. 1917—1967. — Ленинград: Издательство «Художник РСФСР», 1968. — 90 с.(ռուս.)
- Червонная С. М., Богданас, Константинас Искусство Литвы: Очерки истории и теории изобразительных искусств. — Ленинград: Издательство «Искусство», 1972. — 351 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Индулис Заринь. — Москва: Издательство «Изобразительное искусство», 1974. — 164 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Владимир Дмитриевич Илюхин. — Саранск: Мордовское книжное издательство, 1974. — 79 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Художники Татарии = Татарстан рәссамнары. — Казань: Татарское книжное издательство, 1974. — 75 с.(ռուս.)(թաթ.)
- Червонная С. М. Художники Советской Татарии: биографический справочник. — Казань: Татарское книжное издательство, 1975. — 214 с.(ռուս.)
- Červonaja S. M. Lietuvių dailės ryšiai. — Vilnius: «Vaga», 1977. — 237 с.(լիտվ.)
- Червонная С. М. Живопись автономных республик РСФСР (1917—1977). — Москва: Издательство «Искусство», 1978. — 208 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Искусство Советской Татарии: Живопись. Скульптура. Графика. — Москва: Издательство «Изобразительное искусство», 1978. — 295 с.(ռուս.)
- Товаров-Кошкин, Борис Фёдорович, Червонная С. М. Художники Марийской АССР. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1978. — 88 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Владимир Васькин. — Элиста: Калмыцкое книжное издательство, 1979. — 16 с. — (Художники Калмыкии).(ռուս.)
- Червонная С. М. Очир Кикеев. — Элиста: Калмыцкое книжное издательство, 1979. — 16 с. — (Художники Калмыкии).(ռուս.)
- Червонная С. М. Иван Ковалев. — Элиста: Калмыцкое книжное издательство, 1979. — 16 с. — (Художники Калмыкии).(ռուս.)
- Червонная С. М. Ким Ольдаев. — Элиста: Калмыцкое книжное издательство, 1979. — 32 с. — (Художники Калмыкии).(ռուս.)
- Червонная С. М. Дмитрий Сычев. — Элиста: Калмыцкое книжное издательство, 1979. — 32 с. — (Художники Калмыкии).(ռուս.)
- Парамонов Анатолий Васильевич, Червонная С. М. Советская живопись. Книга для учителя. — Москва: Издательство «Просвещение», 1981. — 272 с.(ռուս.)
- Воронов, Никита Васильевич, Червонная С. М. Николай Васильевич Овчинников: жизнь и творчество. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1981. — 40 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Взаимодействие художественных культур народов СССР: Проблематика сближения, взаимообогащения национальных художественных культур народов СССР в развитом социалистическом обществе, диалектика национального и интернационального (на материале изобразительного искусства 1960—1970-х гг.). — Москва: Издательство «Изобразительное искусство», 1982. — 224 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Харис Якупов. — Ленинград: Издательство «Художник РСФСР», 1983. — 160 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Художники советской Татарии: (мастера изобразительного искусства Союза художников ТАССР). — Казань: Татарское книжное издательство, 1984. — 462 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Пётр Васильевич Павлов: жизнь и творчество. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1984. — 63 с. — (Художники Чувашии).(ռուս.)
- Червонная С. М. Художники Ульяновска. — Ленинград: Издательство «Художник РСФСР», 1985. — 200 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. О революции, о войне и мире, о родной земле. Очерки развития советского изобразительного искусства на современном этапе. — Москва: Издательство «Изобразительное искусство», 1985. — 191 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Современное советское изобразительное искусство (Живопись). — Москва: Издательство «Знание», 1986. — 56 с.(ռուս.)
- Червонная S. M. Vytautas Mačiuika. — Vilnius: «Vaga», 1987. — 15 с.(լիտվ.)
- Червонная С. М. Искусство Татарии. История изобразительного искуccтва и архитектуры с древнейших времен до 1917 года. — Москва: Издательство «Искусство», 1987. — 352 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Искусство Татарии: История изобразительного искусства и архитектуры с древнейших времен до 1917 г.: диссертация доктора искусствоведения. — Москва: Академия художеств СССР, 1987. — 383 с.(ռուս.)
- Губогло Михаил Николаевич, Червонная С. М. Крымскотатарское национальное движение. — Москва: Институт этнологии и антропологии имени Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, 1992. — Т. 1: История. Проблемы. Перспективы. — 330 с. — (Национальные движения в СССР).(ռուս.)
- Губогло М. Н., Червонная С. М. Крымскотатарское национальное движение. — Москва: Институт этнологии и антропологии имени Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, 1992. — Т. 2: Документы. Материалы. Хроника. — 339 с. — (Национальные движения в СССР).(ռուս.)
- Губогло М. Н., Червонная С. М. Крымскотатарское национальное движение / ред.-сост. Рефат Фазылович Аппазов. — Москва: Институт этнологии и антропологии имени Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, 1996. — Т. 3: 1991—1993 гг. (сборник документов). — 329 с. — (Национальные движения в СССР). — ISBN 5201009409(ռուս.)
- Губогло М. Н., Червонная С. М. Крымскотатарское национальное движение. — Москва: Институт этнологии и антропологии имени Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, 1997. — Т. 4: Возвращение крымскотатарского народа: проблемы этнокультурного возрождения, 1994—1997 гг.. — 342 с. — (Национальные движения в СССР). — ISBN 5201137695(ռուս.)
- Червонная С. М. Абхазия — 1992: посткоммунистическая грузинская Вандея. — Москва: МГПО «Мосгорпечать», 1993. — 189 с. — ISBN 5846800319(ռուս.)
- Червонная С. М. Молодой Саюдис. — Москва: ЦИМО, 1993. — 286 с. — (Национальные движения в СССР и в постсоветском пространстве). — ISBN 5201008011(ռուս.)
- Червонная С. М. Conflict in the Caucasus: Georgia, Abkhazia and the Russian Shadow. — London: Gothic Image, 1994. — 227 с. — ISBN 9780906362303(անգլ.)
- Червонная С. М. Искусство татарского Крыма. — Москва: Научно-исследовательский институт теории и истории изобразительных искусств, 1995. — 320 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Тыва Республиканың чурукчулары = Художники Республики Тыва. — Москва: Издательство «Художник России», 1995. — 182 с. — ISBN 9785737001834
- Червонная С. М. Крым’97: Курултай против раскола. — Москва : Институт этнологии и антропологии РАН, 1998. — № 113. — 32 с. — (Исследования по прикладной и неотложной этнологии). — ISBN 520113711313.(ռուս.)
- Червонная С. М. Все наши боги с нами и за нас: этническая идентичность и этническая мобилизация в современном искусстве народов России. — Москва: Центр по изучению межнациональных отношений Института этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1999. — 298 с. — ISBN 9785201137304(ռուս.)
- Червонная С. М. Карачаево-Черкесия — 1999: выборы главы Республики. — Москва : Институт этнологии и антропологии РАН, 1999. — № 129. — 22 с. — ISBN 52011465899.(ռուս.)
- Червонная С. М. Тюркский мир юго-восточной Европы. Крым — Северный Кавказ = Die Welt der Turkvölker zwischen der Krim und dem Nordkaukasus. — Берлин: Институт тюркологии Свободного Берлинского университета, 2000. — 346 с. — ISBN 3860932853(ռուս.)(գերմ.)
- Червонная С. М., Петросян М. Е., Печатнов В. О. и др. Политическая система США: актуальные измерения: монография. — Москва: Издательство «Наука», 2000. — 285 с. — ISBN 502008364X(ռուս.)
- Червонная С. М. Мустафа Джемилев против империи зла // Шестой процесс Мустафы Джемилева. (Материалы следствия и запись судебного процесса). 1983—1984 гг. г. Ташкент. — Симферополь: Фонд «Крым», 2001. — С. 473—481. — 496 с. — ISBN 9667283844(ռուս.)
- Иордан Михаил Владимирович, Кузеев, Раиль Гумерович, Червонная С. М. Ислам в Евразии. Современные этические и эстетические концепции суннитского ислама, их трансформация в массовом сознании и выражение в искусстве мусульманских народов России. — Москва: Прогресс-Традиция, 2001. — 518 с. — ISBN 5898260714(ռուս.)
- Червонная С. М. Мустафа — сын Крыма. — Симферополь: Оджакъ, 2003. — 188 с. — ISBN 9668535030(ռուս.)
- Червонная С. М. Академия художеств и регионы России. — Москва: НИИ теории и истории изобразительных искусств, 2004. — 288 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Литовцы в Польше: этнокультурная идентичность национального меньшинства и зигзаги культурной политики восточноевропейского государства. — Институт этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая, 2007. — 187 с.(ռուս.)
- Червонная С. М. Литовцы в Польше: история и современное положение национального меньшинства. — Toruń: MADO, 2009. — 251 с. — ISBN 9788361186205(ռուս.)
- Червонная С. М. Современное исламское искусство народов России. — Москва: Прогресс-Традиция, 2008. — 552 с. — ISBN 5898262873(ռուս.)
- Czerwonnaja S. M. Litewska emigracja i litewska kultura w Niemczech po II wojnie światowej: zmieniające się granice etnicznej enklawy. — Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2008. — 171 с. — ISBN 9788323122609(լեհ.)
- Червонная С. М. Из колыбели Казанской художественной школы. Художник Дмитрий Павлович Мощевитин (1894—1974). Жизнь и творчество: монография. — Москва: Российский институт культурологии, 2009. — 189 с. — ISBN 9785937190797(ռուս.)
- Червонная С. М. Из эмигрантской дали спасти Отчизну: литовское искусство и литовские художники в эмиграции (1940—1990). — Москва: Прогресс-Традиция, 2013. — 564 с. — ISBN 9785898264055(ռուս.)
- Czerwonnaja S. M., Chazbijewicz S. Tatarzy krymscy — Tatarzy polsko-litewscy. — Toruń: Wydawnictwo UMK, 2014. — 292 с. — ISBN 9788323133292(լեհ.)
- Червонная С. М. Современная мечеть: отечественный и мировой опыт Новейшего времени. — Warszawa: Польский институт исследования мирового искусства, 2016. — 478 с. — ISBN 9788365480163(ռուս.)
- Червонная С. М. Между Россией, Литвой и Польшей: судьба художника Вильнюсской школы XX века (жизнь и творчество Стефана Нарембского): монография. — Чебоксары: Издательский дом «Среда», 2020. — 79 с. — ISBN 9785907313484(ռուս.)
- Червонная С. М. Светотени минувшего века. CV (Curriculum Vitae) на смутном политическом фоне. — Чебоксары: Издательский дом «Среда», 2020. — 342 с. — ISBN 9785907313736(ռուս.)
- Կազմող, խմբագիր
- 50 лет советского искусства: Живопись. 1917—1967 / авт.сост. С. М. Червонная. — Москва: Издательство «Советский художник», 1967. — 464 с.(ռուս.)
- Оживший камень: Фотоальбом тувинской народной резьбы по камню / сост. С. М. Червонная. — Кызыл: Тувинское книжное издательство, 1969. — 78 с.(ռուս.)
- Сергей Ланзы. 1927—1977: каталог выставки / сост. С. М. Червонная. — Москва: Издательство «Советский художник», 1978. — 16 с.(ռուս.)
- Эдгар Илтнер: комплект открыток / авт-сост. С. М. Червонная. — Москва: Издательство «Изобразительное искусство», 1979. — 16 с.(ռուս.)
- Заслуженный художник РСФСР Владимир Дмитриевич Илюхин: каталог выставки / сост. С. М. Червонная. — Москва: Издательство «Советский художник», 1980. — 32 с.(ռուս.)
- Изобразительное искусство Советской Татарии: альбом / авт-сост. С. М. Червонная. — Москва: Издательство «Советский художник», 1983. — 232 с.(ռուս.)
- Народный художник РСФСР Алексей Васильевич Моторин: Живопись: каталог произведений / сост. С. М. Червонная. — Москва: Издательство «Советский художник», 1986. — 31 с.(ռուս.)
- Пробуждение финно-угорского Севера / авт-сост. С. М. Червонная, под ред. М. Н. Губогло. — Москва: Центр по изучению межнациональных отношений Института этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1996. — Т. 1: Национальные движения Марий Эл. — 326 с. — (Национальные движения в СССР и в постсоветском пространстве). — ISBN 5201009425(ռուս.)
- Пробуждение финно-угорского Севера / авт-сост. С. М. Червонная. — Центр по изучению межнациональных отношений Института этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1996. — Т. 2: Национальные движения Марий Эл. — 324 с. — (Национальные движения в СССР и в постсоветском пространстве). — ISBN 5201009379(ռուս.)
- Ислам в России: Второй Междунаронадный конгресс этнографов и антропологов, Уфа, 1—5 июня 1997 г. / под. ред. С. М. Червонной. — Москва: Центр по изучению межнациональных отношений Института этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1997. — 121 с. — (Материалы секции «Ислам в России»: научные сообщения, дискуссионные проблемы, методологические подходы). — ISBN 5201137431(ռուս.)
- Ислам и этническая мобилизация: национальные движения в тюркском мире / сост. С. М. Червонная, под. ред. М. Н. Губогло. — Москва: Центр по изучению межнациональных отношений Института этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1998. — 449 с. — ISBN 5201137210(ռուս.)
- Тюркский мир в центре Северного Кавказа: парадоксы этнической мобилизации / авт-сост. С. М. Червонная, под. ред. М. Н. Губогло. — Москва: Центр по изучению межнациональных отношений Института этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1999. — 326 с. — ISBN 5201137482(ռուս.)
- Исмаил Гаспринский--просветитель народов Востока: материалы международной научной конференции к 150-летию со дня рождения / отв. ред. и сост. С. М. Червонная. — Москва: НИИ теории и истории изобразительных искусств, 2001. — 280 с.(ռուս.)
- Город — контрапункт цивилизаций: европейское, азиатское и российское измерения (Опыт миллениума): материалы Международной научной конференции / под ред. С. М. Червонной. — Москва: Российская академия художеств, 2002. — 204 с.(ռուս.)
- Галиаскар Камал: 125 лет со дня рождения и 125 лет в новейшей истории культуры и искусства тюрко-мусульманских народов России: сборник материалов Всероссийской научной конференции, 29—30 сентября 2005 г. / сост. С. М. Червонная. — Москва: НИИ теории и истории изобразительных искусств, 2005. — 249 с. — ISBN 499516(ռուս.)
- Թարգմանիչ
- Каппелер Андреас Россия — многонациональная империя: Возникновение. История. Распад / пер. с нем. С. М. Червонной. — Москва: Прогресс-Традиция, 2000. — 342 с. — ISBN 589493009X(ռուս.)
- Каппелер А. Россия — многонациональная империя: Возникновение. История. Распад / пер. с нем. С. М. Червонной. — Москва: Прогресс-Традиция, 1997. — 343 с. — ISBN 589493009X(ռուս.)
- Альбрехт Дитмар Пути в Сарматию. Десять дней в стране пруссов: места, тексты, знаки / пер. с нем. С. М. Червонной. — Прогресс-Традиция, 2000. — 461 с. — ISBN 5898260730(ռուս.)
- Антес Петер Религии современности: история и вера / пер. с нем. С. М. Червонной. — Москва: Прогресс-Традиция, 2001. — 302 с. — ISBN 5898260625(ռուս.)
- Штомпка Пётр Социология: анализ современного общества / пер. с англ. С. М. Червонной. — Москва: Логос, 2005. — 655 с. — ISBN 5987040248(ռուս.)
- Штомпка П. Социология: анализ современного общества / пер. с англ. С. М. Червонной. — Москва: Логос, 2008. — 655 с. — ISBN 9785987040248(ռուս.)
- Штомпка П. Социология: анализ современного общества / пер. с англ. С. М. Червонной. — 2-е изд.. — Москва: Логос, 2010. — 655 с. — ISBN 9785987045008(ռուս.)
- Штайнбах Удо {{{заглавие}}}.|ответственный=пер. с нем. С. М. Червонной|заглавие=История Турции|ссылка=|место=Москва|издательство=Прогресс-Традиция|год=2006|страниц=258}}(ռուս.)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ 2,0 2,1 MAK (польск.)
- ↑ 3,0 3,1 Mažosios Lietuvos enciklopedija (լիտ.) — 2000.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 https://torun.wyborcza.pl/torun/7,48723,26498330,zmarla-prof-swietlana-czerwonnaja-z-etnologii-na-torunskim.html
- ↑ 5,0 5,1 5,2 National Library of Israel Names and Subjects Authority File
- ↑ Polish Science
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 Мазгаров, 2014, էջ 294
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Червонная, 2020, էջ 16
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Зайнуллина, 2008, էջ 68
- ↑ Червонная, 2020, էջ 10
- ↑ Червонная, 2020, էջ 13, 50
- ↑ Червонная, 2020, էջ 23, 25
- ↑ Червонная, 2020, էջ 10—12
- ↑ Червонная, 2020, էջ 37
- ↑ Червонная, 2020, էջ 12
- ↑ Червонная, 2020, էջ 36
- ↑ Червонная, 2020, էջ 38
- ↑ Malinowski, 2020, էջ 12
- ↑ Червонная, 2020, էջ 13
- ↑ Червонная, 2020, էջ 49
- ↑ Червонная, 2020, էջ 52
- ↑ Червонная, 2020, էջ 69
- ↑ Червонная, 2020, էջ 88—89
- ↑ Червонная, 2020, էջ 90
- ↑ Червонная, 2020, էջ 91
- ↑ Червонная, 2020, էջ 94
- ↑ Червонная, 2020, էջ 105
- ↑ Червонная, 2020, էջ 107
- ↑ Червонная, 2020, էջ 110
- ↑ Червонная, 2020, էջ 121—123
- ↑ Червонная, 2020, էջ 110, 112, 149, 162
- ↑ Червонная, 2020, էջ 151
- ↑ Червонная, 2020, էջ 158
- ↑ Червонная, 2020, էջ 164
- ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Червонная, 1998, էջ 1
- ↑ Червонная, 2020, էջ 177—178
- ↑ Червонная, 2020, էջ 85, 175, 177—178
- ↑ 38,0 38,1 Червонная, 2020, էջ 178
- ↑ Червонная, 2020, էջ 190
- ↑ 40,0 40,1 Червонная, 2020, էջ 192
- ↑ 41,0 41,1 Червонная, 2020, էջ 214
- ↑ 42,0 42,1 Червонная, 2020, էջ 4
- ↑ Червонная, 2020, էջ 78—79
- ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 Malinowski, 2021, էջ 8
- ↑ «Swietłana Czerwonnaja». Nauka Polska. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Malinowski, 2020, էջ 12—13
- ↑ Червонная, 2020, էջ 79
- ↑ Червонная, 2020, էջ 4, 178
- ↑ 49,0 49,1 «Zmarła prof. dr hab. Swietłana Czerwonnaja». Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. 9 ноября 2020. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Гульнара Усеинова (2016 թ․ հունիսի 17). «Светлане Червонной — 80 лет». Газета «Голос Крыма». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Grzegorz Giedrys (2020 թ․ նոյեմբերի 11). «Zmarła prof. Swietłana Czerwonnaja z etnologii na toruńskim uniwersytecie». Gazeta Wyborcza. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ «Swietlana Czerwonnaja». Centralny Cmentarz Komunalny w Toruniu. Վերցված է 25 января 2024-ին.
- ↑ «Swietłana Czerwonnaja. Nekrolog». Gazeta Wyborcza. 2020 թ․ նոյեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Червонная, 2020, էջ 189
- ↑ Червонная, 2020, էջ 122
- ↑ Червонная, 2020, էջ 186
- ↑ Червонная, 2020, էջ 223
- ↑ Червонная, 2020, էջ 194—195
- ↑ 59,0 59,1 Хасанов, 1998, էջ 644
- ↑ Червонная, 2020, էջ 85, 177, 239
- ↑ Червонная, 2020, էջ 138—139
- ↑ Червонная, 2020, էջ 182—183
- ↑ 63,0 63,1 Викторов, Юрий Васильевич. «Червонная Светлана Михайловна». Чувашская энциклопедия. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Зайнуллина, 2008, էջ 70
- ↑ Червонная, 2020, էջ 125, 179—180, 204
- ↑ Algirdas Matulevičius. «Svetlana Červonnaja». Mažosios Lietuvos enciklopedija. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Algirdas Matulevičius. «Svetlana Červonnaja». Visuotinė lietuvių enciklopedija. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Malinowski, 2020, էջ 13
- ↑ 69,0 69,1 Тәгъзиянамә, 2020, էջ 507
- ↑ Тәгъзиянамә, 2020, էջ 507—508
- ↑ Михаил Бирин (2021 թ․ ապրիլի 10). «Набиулла Валиуллин и его одинокая «Татарка» из Казанского кремля». Бизнес Online. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Зайнуллина, 2008, էջ 69
- ↑ Авидзба, 2016, էջ 250
- ↑ «Светлана Червонная». Журнал «Отечественные записки». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Аетдинов, 2009, էջ 51
- ↑ «Ушла из жизни друг крымскотатарского народа Светлана Червонная». Газета «Авдет». 2020 թ․ նոյեմբերի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ «Интервью Мустафы Джемилева». Газета «Авдет». 2003 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Червонная, 2020, էջ 322
- ↑ Арзы Эмирова (2009 թ․ հոկտեմբերի 23). «Наш человек в Польше». Милли Фирка. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Червонная, 2001, էջ 473—474
- ↑ Николай Семена (2021 թ․ մարտի 28). «Настольная книга для российских «правоохранителей» и «судов»». Крым.Реалии. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ 82,0 82,1 Авидзба, 2016, էջ 256
- ↑ Авидзба, 2016, էջ 254
- ↑ Энвер Аметов (2011 թ․ մարտի 9). «Кому писал письма Мустафа Джемилев?». Милли Фирка. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Червонная, 2020, էջ 134, 139—141
- ↑ Червонная, 2020, էջ 143, 254
- ↑ Подберёзкин, Зоркальцев, 2000, էջ 996
- ↑ Червонная, 2020, էջ 274
- ↑ «Светотени минувшего века». Издательский дом «Среда». 2020 թ․ սեպտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ Malinowski, 2021, էջ 9
- ↑ Krajniak, 2020, էջ 310
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Тәгъзиянамә Светлана Ханым Червонная (1936—2020). — Журнал «Историческая этнология». — Казань: Институт истории имени Ш. Марджани Академия наук Республики Татарстан, 2020. — Т. 5. — С. 507—510. — 518 с.(թաթ.)(ռուս.)(անգլ.)
- Червонная Светлана Михайловна / гл. ред. Мансур Хасанович Хасанов. — Татарский энциклопедический словарь. — Казань: Институт Татарской энциклопедии Академии наук Республики Татарстан, 1998. — С. 644. — 703 с. — ISBN 0953065030(ռուս.)
- Червонная Светлана Михайловна // Россия — 2000. Современная политическая история (1985—1999 годы) / под ред. Алексей Иванович Подберёзкина, Виктор Ильич Зоркальцева. — Москва: Духовное наследие, 2000. — Т. 2 (Лица России). — С. 996. — 1087 с. — ISBN 5860141238(ռուս.)
- Червонная Светлана Михайловна / гл. ред. Ахмет Мазгарович Мазгаров. — Татарская энциклопедия. — Казань: Институт Татарской энциклопедии Академии наук Республики Татарстан, 2014. — Т. 6: У — Я (+ доп.). — С. 294. — 720 с. — ISBN 9785902375111(ռուս.)
- Аслан Фазлыбеевич Авидзба К вопросу истории изучения грузино-абхазских взаимоотношений (Некоторые замечания к работе С. Червонной «Абхазия — 1992: постокоммунистическая Вандея»). — Альманах «Диалог времён. История. Традиции. Культура». — Сухум: Издательство «Дом печати», 2016. — С. 250—256. — 332 с. — ISBN 97851110602016(ռուս.)
- Эльдар Хайретдинович Аетдинов. Этнополитическая мобилизация как реакция на внешние вызовы: кейс крымскотатарского национального движения. — Научный журнал «Политическая экспертиза: ПОЛИТЭКС». — Санкт-Петербург : Санкт-Петербургский государственный университет, 2009. — Т. 5, № 3. — С. 49—64. — 299 с. — ISBN 1818-4499.(ռուս.)
- Галина Инисовна Зайнуллина. Искусство и политика едины. — Казань : «Идел» журналы, 2008. — № 6 (226). — С. 68—70. — 79 с.(ռուս.)
- Krajniak W. Co kryją spuścizny przechowywane w zasobie Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu?. — Przegląd Archiwalno-Historyczny. — Poznań : Archiwum Państwowe w Poznaniu, 2020. — Т. VII. — С. 299—320. — 347 с. — ISSN 2720-4774.(լեհ.)
- Malinowski J. Pamięci prof. dr hab. Swietłany Czerwonnej = Памяти проф. д-р хаб. Светланы Червонной. — Sztuka Europy Wschodniej. — Warszawa — Toruń : Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata & Wydawnictwo TAKO, 2020. — Т. VIII: Romantyzm i jego tradycje = Романтизм и его традиции. — С. 11—13. — 324 с. — ISSN 2353-5709.(լեհ.)(ռուս.)
- Malinowski J. Pamięci prof. dr hab. Swietłany Czerwonnej. — Sztuka i Krytyka. — Warszawa : Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, 2021. — № 1 (100). — С. 7—9. — 53 с.(լեհ.)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Светлана Михайловна Червонная». Татарская энциклопедия.(ռուս.)
- «Светлана Михайловна Червонная». Чувашская энциклопедия.(ռուս.)
|
- Հունիսի 7 ծնունդներ
- 1936 ծնունդներ
- Մոսկվա քաղաքում ծնվածներ
- Նոյեմբերի 11 մահեր
- 2020 մահեր
- Լեհաստանում մահացածներ
- Մոսկվայի պետական համալսարանի շրջանավարտներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- 20-րդ դարի պատմաբաններ
- 21-րդ դարի պատմաբաններ
- Արվեստագիտության դոկտորներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Դասագրքերի հեղինակներ
- Լեհ պատմաբաններ
- ԽՄԿԿ անդամներ
- ԽՍՀՄ նկարիչների միության անդամներ
- Խորհրդային արվեստաբաններ
- Ռուս ազգագրագետներ
- Ռուս արվեստաբաններ
- Ռուս մանկավարժներ
- Ռուսաստանի նկարիչների միության անդամներ
- Ռուսաստանի քաղաքագետներ