Մասնակից:Նելլի Ղազարյան/Ավազարկղ3

Ֆիատ փողեր(անգլ.՝ ․ fiat money, լատին․՝ fiat՝ հրամանագիր, ցուցում բառից, ) , թղթային արժույթներ, որոնք թողարկում է տվյալ երկրի կառավարությունը կամ կենտրոնական բանկը^[1]: Ի տարբերություն ապրանքային արժույթների՝ ֆիատ արժույթները կապված չեն որևէ արժեքավոր ակտիվի հետ, ապահովված չեն ապրանքներով կամ այլ նյութական արժեքներով^[2]։ Հաճախ ֆիատ փողերն իրենց անվանական արժեքով օգտագործվում են որպես վճարման միջոց^[3]։ Ֆիատ փողի արժեքը որոշվում է առաջարկի ու պահանջարկի և թողարկող կառավարության կայունության փոխհարաբերությամբ^[4]։ Մասնագիտական գրականության մեջ հանդիպում են նաև ֆիդուցիար փող(լատին`. fiducia՝ վստահություն բառից) և վարկային փող եզրույթները^[5]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիատ փողն առաջին անգամ ստեղծվել է Չինաստանում՝ 11-րդ դարում, երբ այնտեղ թողարվկեցին թղթային արժույթներ։ Այն փոխանակվում էր մետաքսի, ոսկու, արծաթի հետ։ Արդեն 13-րդ դարում, երբ իշխանությունն անցավ մոնղոլ նվաճողներին, Կուբլայ խանը ստեղծեց ֆիատ արժույթի համակարգ։ Ըստ պատմաբանների՝ ֆիատ փողերի մեծ ծախսերը և հիպերինֆլյացիան Մոնղոլական կայսրության անկման պատճառ են եղել^[6]։ Եվրոպայում՝ Իսպանիայում, Շվեդիայում և Նիդերլանդներում, ֆիատ փողերն ստեղծվել են 17-րդ դարում։ Շվեդական փորձն անհաջող էր, և կառավարությունը հրաժարվեց ֆիատ համակարգից՝ հօգուտ արծաթի ստանդարտի^[7]։ Հաջորդ երկու դարերի ընթացքում ֆիատ համակարգը փորձարկվեց Ֆրանսիայում,Կանադայում, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում ։ 20-րդ դարում Ամերիկան որոշակիորեն սահմանափակեց ապրանքային արժույթի օգտագործումը, իսկ 1933 թվականին ամերիկյան կառավարությունը դադարեց թղթադրամը ոսկու հետ փոխանակելու պրակտիկան։ 1972 թվականին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, նախագահ Նիքսոնի օրոք, հրաժարվեց ոսկու ստանդարտից^[8]՝ Բրետոն-Վուդսյան համակարգից^[9], և անցավ ֆիատ արժութային համակարգին։ Ֆիատ արժույթն սկսեց կիրառվել ամբողջ աշխարհում^[10]։

Բիթքոյնը (₿) կրիպտոարժույթ է, որը հայտնագործվել է 2008: Ներդրումը թողարկվեց որպես բաց կոդով ծրագրակազմ:

Առանձնահատկությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիատ փողերը, ի տարբերություն ոսկե մետաղադրամների կամ թղթադրամների, որոնք կարող են փոխարկվել թանկարժեք մետաղների, ապահովված են վստահությամբ այն թողարկած կառավարության նկատմամբ: Ֆիատ փողերը թողարկած կառավարությունները ձեռք են բերում ճկունություն սեփական արժույթները կառավարելու, դրամավարկային քաղաքականություն սահմանելու և համաշխարհային շուկաների կայունացման գործընթացներում: Ֆիատ փողերի թողարկումը սահմանափակում չունի, ինչը կարող է հանգեցնել հիպերինֆլյացիայի։ Դրանց շրջանառությունը կարգավորելու համար ամբողջ աշխարհում վերահսկվում են ֆինանսական բոլոր գործառնությունները^[4]: Ֆիատ փողերը գործում են կանխիկ, ավանդ կամ էլեկտրոնային եղանակով: Ժամանակակից թվային տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս կատարել վճարումներ ոչ թե կանխիկ եղանակով, այլ անկանխիկ՝ հեռախոսով կամ քարտով։ Որպես վճարման միջոց՝ ֆիատ փողերը նման են կրիպտոարժույթին` երկու միջոցներն էլ ապահովված չեն ոսկով կամ ապրանքներով: Կրիպտոարժույթն ստեղծվում և վերահսկվում է գաղտնագրային մեթոդներով , չունի մեծ կշիռ համաշխարհային տնտեսության մեջ և երաշխավորված չէ պետության կողմից, մինչդեռ ֆիատ փողերը երաշխավորված են թողարկող պետության կողմից։ Կրիպտոարժույթի երաշխավորված չլինելը իրավունք չի տալիս համարվել ֆիատ փող^[11]։ Այսպիսով՝ ֆիատ փողեր են համարվում կանխիկ թղթադրամները, մետաղադրամները, փոխառությունները, պարտատոմսերը, մուրհակները, չեկերը և օգտագործվում են տարադրամի փոխանակման համար^[10]։

Տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն փաստացի ֆիատներ և վարկային ֆիատներ հասկացությունները։ Փաստացի ֆիատները ամենօրյա կիրառվող թղթադրամներն ու մետաղադրամներն են, իսկ վարկային ֆիատները բանկերի՝ թղթադրամների, չեկերի կամ պարտատոմսերի տեսքով թողարկվող պարտավորություններն են^[12]:

Առավելությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսության նկատմամբ վերահսկողություն կենտրոնական բանկերի կողմից(ճկուն են վարկային առաջարկը, իրացվելիությունը, տոկոսադրույքները կառավարելու համար)։
Սինյորաժ^[13]՝ էմիսիոն եկամուտ, որն ստացվում է դրամի թողարկումից(դրական սինյորաժի դեպքում կառավարությունն ունենում է տնտեսական շահույթ, բացասականի դեպքում՝ տնտեսական կորուստ) ^[4]։

Թերությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսությունը պաշտպանելու ոչ ապահով միջոց(ոսկու հետ կապված արժույթը կայուն է, ֆիատ փողը ոչ՝ ոսկու սահմանափակ առաջարկի պատճառով)։
Գնաճային ռիսկ(եկամտի նվազում գնաճի պատճառով)^[4]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[1] «The Free Dictionary by Farlex» , Fiat money

[2] «Большая российская энциклопедия»

[3] It2rhine2020, Monnaie-fiduciaire

[Investopedia-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 «Investopedia» , Fiat money

[5] «Энциклопедия кругосвет» , универсальная научно- популярная энциклопедия

[6] «A Very Short History of Chinese Paper Money» , Dave Ramsden, FIinancial Sense University, 2004

[7] «Экономика, бумажные деньги»

[8] «Rise and fall of the Gold Standard», news24.com. May 30, 2014

[9] «Bretton Woods system», Glossary , Austria, 10 Feb 1999 - 7 Apr 2022

[Currency-10] 10,0 ^10,1 « Что такое фиатные деньги» , https://currency.com/ru

[11] «Фиатные деньги и криптовалюта»

[12] «Виды и недостатки фиатной валюты»

[13] «Денежная мультипликация и сеньораж» , В. Бурлачков, Банкаўскi веснiк, 2008, научные публикации, страница 2

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]