Ազգային հաշիվներ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ազգային հաշիվները կամ ազգային հաշիվների համակարգը (ԱՀՀ), տնտեսությունում մակրոտնտեսական գործընթացների նկարագրման և վերլուծության համար կիրառվող փոխկապակցված, միջազգայնորեն համաձայնեցված վիճակագրական ցուցանիշների համակարգ է։ ԱՀՀ-ն կառուցվում է կրկնակի գրանցման սկզբունքով։ Այս սկզբունքի էությունն այն է, որ գործառնության գումարը միաժամանակ գրանցվում է երկու տարբեր հաշիվներում (օրինակ՝ արտադրության և եկամտի) և արդյունքում հաշիվների միջև ձևավորվում է հավասարություն, եթե նույնիսկ դրանք նկարագրում են տարբեր տնտեսական գործընթացներ։ Որպես վիճակագրական մեթոդ՝ այն կրում է ազգային հաշվետարություն կամ սոցիալական հաշվետարություն անվանումը[1]։ Մինչդեռ ազգային հաշիվները շատ ընդհանրություններ ունեն հաշվապահական հաշվառման հետ, ազգային հաշիվները հիմնված են տնտեսական հասկացությունների վրա[2]։

Ազգային հաշվետարությունը զարգացել է մակրոտնտեսագիտության հետ զուգահեռ 1930-ական թվականներից սկսած, այդ առնչությունը պայմանավորված է սպառման և ներդրումների միջոցով ամբողջական պահանջարկի և համախառն թողարկման միջև գոյություն ունեցող կապով[3]։ Ազգային հաշիվների տնտեսական տվյալներն օգտագործվում են նաև տնտեսական աճի և զարգացման ուսումնասիրությունների համար[1][4]։

Գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազգային հաշիվները լայնորեն ներկայացնում են տնտեսության տնտեսական դերակատարների (տնային տնտեսություններ, կորպորացիաներ, կառավարություն) արտադրանքը, ծախսերը և եկամուտները, ներառյալ նրանց հարաբերությունը այլ երկրների տնտեսությունների հետ և նրանց ունեցվածքի (զուտ արժեք)։ Նրանք ներկայացնում են ինչպես հոսքերը (որոշ ժամանակահատվածի համար), այնպես էլ բաժնետոմսերը (չափվում են ժամանակահատվածի վերջում) `ապահովելով, որ հոսքերը հավասարվեն  բաժնետոմսերի հետ։ Ինչ վերաբերում է հոսքերին, ապա ազգային եկամուտների և արտադրանքի հաշիվները (ԱՄՆ տերմինաբանությամբ) տալիս են գնահատումներ եկամտի և արդյունքի դրամական արժեքի համար մեկ տարվա կամ եռամսյակի համար, ներառյալ ՀՆԱ-ն։ Ինչ վերաբերում է բաժնետոմսերին, ապա «կապիտալ հաշիվները» հաշվեկշռային մոտեցում են, որը մի կողմում ունի ակտիվներ (ներառյալ `հողի արժեքները, կապիտալի բաժնետոմսերը և ֆինանսական ակտիվները), մյուս կողմից` պարտավորությունները և զուտ արժեքը, որոնք չափվում են վերջի տվյալների դրությամբ։ հաշվարկման ժամանակահատվածը։ Ազգային հաշիվները ներառում են նաև ակտիվների, պարտավորությունների և զուտ արժեքի փոփոխությունների միջոցառումներ ՝ յուրաքանչյուր հաշվապահական հաշվառման ժամանակահատվածի համար։ Դրանք կարող են վերաբերել դրամական միջոցների հաշիվների հոսքին, կամ  կրկին, կապիտալ հաշիվներին[1]։

Ազգային հաշիվներում կան մի շարք համախմբային միջոցառումներ, մասնավորապես, համախառն ներքին արտադրանքը կամ ՀՆԱ-ն, համախառն տնտեսական գործունեության թերևս ամենատարածված միջոցը։ ՀՆԱ-ի բաժանման ձևերը ներառում են որպես եկամտի տեսակներ (աշխատավարձ, շահույթ և այլն) կամ ծախսեր (սպառում, ներդրումներ / խնայողություն և այլն)։ Այս միջոցները մակրոտնտեսական տվյալների օրինակներ են[5][6][7][8]։ Նման համախառն միջոցները և դրանց փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում, ընդհանուր առմամբ, առավելագույն հետաքրքրություն են առաջացնում տնտեսական քաղաքականություն մշակողների համար, չնայած  ազգային հաշիվները պարունակում են տնտեսական վերլուծության համար տեղեկատվության աղբյուր, օրինակ՝ մուտքային-ելքային աղյուսակներ, որոնք ցույց են տալիս, թե ինչպես են արդյունաբերությունները համագործակցում միմյանց հետ արտադրության ընթացքում։

Ազգային հաշիվները կարող են ներկայացվել անվանական կամ իրական գումարներով, իսկ իրական արժեքները ճշգրտվում են ժամանակի ընթացքում՝ գնային փոփոխությունների հետևանքները հանելու համար[9]։ Համապատասխան գների ինդեքսը կարող է ստացվել նաև ազգային արդյունքից։

Գնաճի մակարդակը (գնի մակարդակի աճի տեմպը) կարող է հաշվարկվել ազգային արտադրության կամ դրա ծախսային բաղադրիչների համար։ Տնտեսական աճի տեմպերը ( ՀՆԱ-ի աճի տեմպը) հիմնականում չափվում են իրական ժամանակահատվածում (հաստատուն գներով)։ Ազգային հաշիվների տնտեսական աճի տվյալների  օգտագործման ձևերից մեկն այն է, որ աճի հաշվառման մեջ է գտնվում մի երկրի ավելի երկար ժամանակահատվածների ընթացքում՝ աճի գնահատելու  տարբեր աղբյուրներ ՝ գործոնային ներդրումների աճը կամ տեխնոլոգիական փոփոխությունը[10]։

Հաշիվները բխում են վիճակագրական աղբյուրի տվյալների բազմազանությունից, ներառյալ հարցումները, վարչական և մարդահամարի տվյալները և կարգավորող տվյալները, որոնք ինտեգրված և ներդաշնակեցված են հայեցակարգային շրջանակներում։Դրանք սովորաբար կազմվում են յուրաքանչյուր երկրի ազգային վիճակագրական գրասենյակների և / կամ կենտրոնական բանկերի կողմից, չնայած դա միշտ չէ որ այդպես է, և դրանք կարող են թողարկվել ինչպես տարեկան, այնպես էլ եռամսյակային հաճախականությամբ։Գործնական խնդիրները կարող են ուենալ անճշտություններ տնտեսական և հաշվապահական հաշվառման մեթոդաբանությունների միջև եղած տարբերությունների պատճառով.  տարբեր աղբյուրներից տվյալների որակի վերահսկելի փորձերի բացակայությունից, ինչպես նաև բանկային և ֆինանսական հատվածների ոչ նյութականությունների և ծառայությունների չափումից կախված[11]։

80-ականներից սկսած ազգային հաշիվներին վերաբերող երկու զարգացում ներառում է հետևյալը։ Սերնդային հաշվապահությունը սոցիալական ապահովագրության, այդ թվում՝ սոցիալական ապահովության և սոցիալական առողջության ապահովագրության միջոցով, սերունդների ամբողջ կյանքի հարկային բեռների բաշխումը չափելու մեթոդն է։ Այն առաջարկվել է որպես հարկաբյուջետային քաղաքականության կայունության ավելի լավ ուղեցույց, քան բյուջեի պակասուրդը, որն արտացոլում է միայն ընթացիկ տարում մինուս ծախսերը[12]։ Բնապահպանական կամ կանաչ ազգային հաշվապահությունը բնապահպանական ակտիվների գնահատման եղանակ է, որը սովորաբար չի հաշվարկվում ազգային հարստությունը չափելու միջոցով, այլ մասամբ դրանց գնահատման դժվարության պատճառով։ Մեթոդը առաջարկվել է որպես շրջակա միջավայրի ակտիվների ենթադրյալ զրոյական գնահատման այլընտրանք և շրջակա միջավայրի դեգրադացիայի առկայության պայմաններում բարեկեցության մակարդակների կայունությունը չափելու միջոց[13]։ Ազգային հաշիվներից բխող մակրոտնտեսական տվյալները նույնպես լայն հետաքրքրություն են ներկայացնում, օրինակ ՝ որոշ կենսապահովման ինդեքսներ, գործազրկության մակարդակ և աշխատուժի մասնակցության մակարդակ[14]։

Որոշ դեպքերում, դրանցից ազգային հաշիվների նման կարող է գնահատվել, ինչպիսիք են անձնական սպառման ծախսերից հաշվարկված գների ինդեքսը և ՀՆԱ-ի բացը (դիտարկված ՀՆԱ-ի և հավանական ՀՆԱ-ի միջև տարբերությունը)[15]։

Հիմնական բաղադրիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազգային հաշիվների տվյալների ներկայացումը կարող է տարբեր լինել,  ըստ երկրի (ընդհանուր առմամբ, համախառն միջոցառումներին մեծ նշանակություն է տրվում), սակայն հիմնական ազգային հաշիվները ներառում են հետևյալ հաշիվները տնտեսության համար, որպես ամբողջություն, և դրա հիմնական տնտեսական դերակատարները։

  • Ընթացիկ հաշիվներ.
արտադրության հաշիվներ, որոնք արձանագրել են ներքին արդյունքի և այդ արդյունքի արտադրության մեջ օգտագործված ապրանքների և ծառայությունների արժեքը։ Հաշիվների մնացորդային կետ. ավելացված արժեքն է, որը հավասար է ՀՆԱ-ին, այն արտահայտվում է ամբողջ տնտեսության համար շուկայական գներով և համախառն արտահայտությամբ;
եկամտի հաշիվներ, ցույց են տալիս առաջնային և երկրորդային եկամտի հոսքերը, և արտադրության մեջ եղած եկամուտը (օրինակ` աշխատավարձ ), և բաշխիչ եկամտի հոսքերը (հիմնականում պետական հարկերի և սոցիալական նպաստների վճարների վերաբաշխիչ հետևանքները)։ Հաշիվների հավասարակշռող առարկան միանգամյա օգտագործման եկամուտ է («Ազգային եկամուտ», որը չափվում է ամբողջ տնտեսության համար).;
ծախսային հաշիվներ, ցույց են տալիս, թե ինչպես է ծախսվող եկամուտը սպառվում կամ պահպանվում:Այս հաշիվների հավասարակշռող հիմնաքարը խնայում է։
  • Կապիտալ հաշիվներ, գրանցում են ոչ ֆինանսական ակտիվների, գործարքների արդյունքում զուտ կուտակում,  և կուտակայինի խնայողության և կապիտալ փոխանցումների միջոցով ֆինանսավորումը։ Զուտ վարկավորումը / փոխառությունն այս հաշիվների հավասարակշռողն է
  • Ֆինանսական հաշիվներ, ցույց են տալիս ֆինանսական ակտիվների զուտ ձեռքբերումն և պարտավորությունների զուտ կրումը։ Այս հաշիվների մնացորդը ֆինանսական դիրքի զուտ փոփոխությունն է։
  • Հաշվեկշիռներ, գրանցում են ակտիվների պահպանումը, ինչպես ֆինանսական, այնպես էլ ոչ ֆինանսական՝ պարտավորությունների որոշակի ժամանակահատվածում։ Զուտ արժեքը հաշվեկշիռների մնացորդն է (ՄԱԿ 1993)։

Հաշիվները կարող են չափվել որպես հիմնական կապիտալի սպառման համախառն կամ զուտ միավոր (ազգային հաշիվների հայեցակարգ, որը նման է բիզնեսի հաշիվների ամորտիզացիայի)։

Հատկապես այս բաղադրիչներից բացակայում է չվճարված աշխատանքը, քանի որ դրա արժեքը ներառված չէ նշված վերոնշյալ անվանակարգերից որևէ մեկում, ինչպես որ այն ներառված չէ համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) հաշվարկման մեջ։

Ավստրալիայի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ այս չհրապարակված աշխատանքի արժեքը կազմում է ՀՆԱ-ի մոտավորապես 50% -ը ՝ դարձնելով դրա բացառումը բավականին նշանակալի[16]։ Քանի որ ՀՆԱ-ն սերտորեն կապված է ազգային հաշիվների համակարգի հետ[17], դա կարող է հանգեցնել ազգային հաշիվների աղավաղված տեսակետի։ Քանի որ ազգային հաշիվները լայնորեն օգտագործվում են պետական քաղաքականության մշակողների կողմից վերահսկելի տնտեսական օրակարգերի իրականացման ընթացքում[18], որոշ վերլուծաբաններ կողմ են արտահայտվել ազգային հաշիվների ձևավորման փոփոխության կամ պետական քաղաքականության ձևակերպման մեջ փոփոխությունների համար[19]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազգային հաշիվների մշակման և զբաղվածության համակարգված չափման սկզբնական շարժառիթը համախառն տնտեսական գործունեության ճշգրիտ միջոցառումների անհրաժեշտությունն էր։ Մեծ դեպրեսիայի արդյունքում սա ավելի դյուրին դարձավ, և հիմք հանդիսացավ Քեյնսյան մակրոտնտեսական կայունացման քաղաքականության և պատերազմի տնտեսական պլանավորման համար։ Նման միջոցների մշակման առաջին ջանքերը ձեռնարկվել են 1920-ականների վերջին և 1930-ական թվականների վերջին, մասնավորապես  Քոլին Քլարկի և Սայմոն Կուզնեցների կողմից։ Մեծ Բրիտանացի Ռիչարդ Սթոունը հետագա աշխատանքները նվիրեց Երկրորդ աշխարհամարտի ընթացքին և դրանից հետո կատարվող իրադարձություններին։ Առաջին պաշտոնական ազգային հաշիվները Միացյալ Նահանգների կողմից հրապարակվել են 1947 թվականին։ Շատ չանցած, շատ եվրոպական երկրներ հետևեցին նույն օրինակին, և  1952 թվականին ՄԱԿ-ը հրապարակեց Ազգային հաշիվների և աջակցության աղյուսակների համակարգը[1][20]։ Ազգային հաշվապահական հաշվառման միջազգային ստանդարտները հաշվվում  են ՄԱԿ-ի ազգային հաշիվների համակարգով, որի վերջին տարբերակը թողարկվել է 2008 թվականին[21]։

Դրանից առաջ նույնիսկ 1920-ականների սկզբին գոյություն ունեին ազգային տնտեսական հաշիվների աղյուսակներ։ Նման համակարգերից մեկը կոչվում էր ազգային տնտեսության հավասարակշռություն և օգտագործվում էր ԽՍՀՄ-ում և այլ սոցիալիստական երկրներում ՝ սոցիալիստական արտադրության արդյունավետությունը չափելու համար[22]։

Եվրոպայում Համաշխարհային ազգային հաշիվների համակարգը հարմարեցվել է Եվրոպական հաշիվների համակարգումին (ESA), որն օգտագործվում է Եվրամիության անդամ երկրների և եվրոպական շատ այլ երկրների կողմից։ Այս թեմայի վերաբերյալ հետազոտությունները շարունակվում են մինչ օրս[23]։

Ծանութագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Nancy D. Ruggles, 1987. "social accounting," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, pp. 377–82.
  2. ↑ Joel S. Demski, 2008. "accounting and economics," The New Palgrave Dictionary of Economics. Abstract.
  3. ↑ John Maynard Keynes, 1936. The General Theory of Employment, Interest and Money, Macmillan.
  4. ↑ Mankiw, N. Gregory; Romer, David; Weil, David N. (1992). «A Contribution to the Empirics of Economic Growth». Quarterly Journal of Economics. 107 (2): 407–437. CiteSeerX 10.1.1.335.6159. doi:10.2307/2118477. JSTOR 2118477.
  5. ↑ Referred to in the Journal of Economic Literature classification codes under JEL: C8 - Data Collection and Data Estimation Methodology and JEL: E01 - Measurement and Data on National Income and Product Accounts and Wealth.
  6. ↑ T. P. Hill (2001). Macroeconomic Data. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. էջեր 9111–9117. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 5-ին.
  7. ↑ Lequiller, François; Blades, Derek (2006). Understanding National Accounts. OECD.
  8. ↑ François, Lequiller; Blades, Derek W.; Derek, Blades (2006 թ․ հունվարի 1). Understanding National Accounts - Lequiller François, Derek W. Blades - Google Boeken. ISBN 9789264025660. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 25-ին.
  9. ↑ • Amartya Sen, 1979. "The Welfare Basis of Real Income Comparisons: A Survey," Journal of Economic Literature, 17(1), p p. 1–45.
       • D. Usher, 1987. "real income," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, p. 104.
  10. ↑ From The New Palgrave Dictionary of Economics, 2008, 2nd Edition, with Abstract links:
       • "economic growth" by Peter Howitt and David N. Weil
       • "growth accounting" by Francesco Caselli.
  11. ↑ Oskar Morgenstern, 1963. On the Accuracy of Economic Observations, 2nd ed. ch. 16. Princeton.
       • H. O. Stekler, 1964. [Review], Journal of the American Statistical Association, 59(307), pp. 965-967.
       • J. Steven Landefeld, Eugene P. Seskin, and Barbara M. Fraumeni. 2008. "Taking the Pulse of the Economy: Measuring GDP." Journal of Economic Perspectives, 22(2), pp. 193–216. PDF link Արխիվացված 2017-08-09 Wayback Machine (press +).
       From The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition, with Abstract links:
      • "intangible capital" by Daniel E. Sichel
       • "national income" by Thomas K. Rymes.
  12. ↑ • The Economist, Economics A-Z, "Generational Accounting." Accessed 9 Aug. 2010.
       • Jagadeesh Gokhale, 2008. "generational accounting." The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract and uncorrected proof.
       • Laurence J. Kotlikoff, 1992. Generational Accounting: Knowing Who Pays, and When, for What We Spend. Free Press. Review extract(չաշխատող հղում).
  13. ↑ From The New Palgrave Dictionary of Economics, 2008, 2nd Edition, with Abstract links:
       • "green national accounting" by Sjak Smulders
       • "sustainability' by Daniel W. Bromley
       • National Research Council, 1994. Assigning Economic Value to Natural Resources, National Academy Press. Chapter links.
  14. ↑ • Robert Topel, 2008. "unemployment," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.
      • Katharine Bradbury, 2008. "unemployment measurement," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.
  15. ↑ Robert J. Gordon and Peter K. Clark, 1984, "Unemployment and Potential Output in the 1980s," Brookings Papers on Economic Activity, (2), pp. 537-568 Արխիվացված 2016-05-21 Portuguese Web Archive.
  16. ↑ Blades, François Lequiller, Derek (2006). Understanding national accounts (Reprint. ed.). Paris: OECD. էջ 112. ISBN 978-92-64-02566-0.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  17. ↑ Blades, François Lequiller, Derek (2006). Understanding national accounts (Reprint. ed.). Paris: OECD. ISBN 978-9264025660. «GDP lies at the heart of the system of national accounts.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  18. ↑ «National Income Accounting and Public Policy» (PDF).
  19. ↑ «National Accounts: A Practical Introduction» (PDF).
  20. ↑ André Vanoli, 2008. "national accounting, history of," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.
  21. ↑ United Nations, System of National Accounts 2008-2008 SNA.
  22. ↑ Economic theory, [1].
  23. ↑ National Bureau of Economic Research Book Series, 1937-2010. Studies in Income and Wealth, 71 v.
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ազգային_հաշիվներ&oldid=9546542» էջից