Ֆեստոս
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| Ֆեստոս | ||
.jpg) | ||
| Երկիր |  Հունաստան | |
| Հիմնադրված է | մոտ մ.թ.ա. 30-րդ դար թ. | |
| Մակերես | 411 կմ² | |
| ||
Ֆեստոս[1] (հուն․՝ Φαιστός, Ա և Բ գծային արձանագրություններում՝ PA-I-TO), հնագույն քաղաք Կրետեի հարավում, մինոական քաղաքակրթության կենտրոններից մեկը։ Տեղակայված է Հերակլիոն պերիֆերիկ միավորի Մեսարա հարթավայրում՝ կղզու կենտրոնական մասում գտնվող Լիբիական ծովի Մեսարա ծոցի ափին։ Ամենահին բնակավայրերը թվագրվում են մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակին։ Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի սկզբից Ֆեստոսը դարձել է մինոական քաղաքակրթության ամենամեծ կենտրոններից մեկը։
Ֆեստոսի պալատը Կնոսոսից հետո մեծությամբ երկրորդն էր, ավերվել է մ.թ.ա. 15-րդ դարում՝ ուժեղ երկրաշարժի արդյունքում, սակայն քաղաքը շարունակել է գոյություն ունենալ մինչև բյուզանդական դարաշրջանը, չնայած կորցրել է իր նշանակությունը։
20-րդ դարի սկզբին Ֆեստոսը հայտնաբերվել և պեղվել է Ֆեդերիկո Հալբհերի հնագիտական արշավախմբի կողմից։ 1900 թվականից պալատների և նավահանգիստների կառույցների մասնակի պեղումներ են իրականացվել։ Արշավախմբի ամենակարևոր հայտնագործություններից մեկը Ֆեստի սկավառակն է։ Պեղումների վայրերի մուտքը վճարովի է։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արդեն ուշ նեոլիթում՝ մ.թ.ա. մոտ 4000 թվականից բնակեցված էին Մեսարայի հարթավայրը և Ֆեստոս բլուրը (կոչվում է նաև Կաստրի)։ Այստեղ հայտնաբերված առաջին վաղ մինոական նմուշները թվագրվում են մ.թ.ա 3000 թվականին։ Ավանդության համաձայն՝ Ֆեստոս քաղաքը հիմնադրել է Կրետե Մինոսի կառավարիչը, հետագայում նրա անունը տրվել է Լիդիայում գտնվող Սառնացի Ֆեստոսի պատվին՝ Բորի որդին, որը Տրոյական պատերազմի ընթացքում սպանվել է Իդոմենևսի կողմից՝ Մինոսի թոռը, նաև Կրետեի թագավորը[2]։ Ըստ ավանդության, Ֆեստոսի առաջին թագավորը Մինոսի եղբայր Ռադամանտուսն էր։ Ըստ Հոմերոսի՝ Իդոմենևսի օրոք քաղաքը մասնակցել է Տրոյական պատերազմին[3]։ Ստորին մշակութային շերտերում հայտնաբերվել են նեոլիթի և նախապալատական շրջանի (մ.թ.ա. 2600-2000 թվականներ) բնակավայրերի մնացորդներ։ Մասնավորապես՝ Ֆեստոս պալատի կենտրոնական բակի հարավային մասում հայտնաբերվել է նեոլիթյան կլոր խրճիթ։
Ֆեստոսի առաջին պալատը հայտնվել է վաղ պալատական շրջանում (մ.թ.ա. 1900-1700 թվականներ)՝ մինոական մշակույթի ծաղկմամբ։ Հնէաբանները այն թվագրում են մ.թ.ա. 1900-1850 թվականներին։ Այս պահին Ֆեստոսը մինոական աշխարհի համար առնվազն նույնքան կարևոր էր, որքան Կնոսոսը։
Առաջին անգամ Պալատը ավերվել է մ.թ.ա. 1700 թվականին՝ ամենամեծ երկրաշարժի արդյունքում։ Մ.թ.ա. 17-րդ դարում պալատը վերականգնելու մեկուսացված փորձեր են կատարվել, որոնք անհաջող էին։
Մ․թ․ա. մոտ 1600 թվականին Ֆեստոսում սկսվել է նոր շքեղ պալատի կառուցումը, որը սակայն երբեք չի ավարտվել։ Միևնույն ժամանակ, Այիա Տրիադայում հայտնվել է մի պալատ, որն ավելի մեծ էր, քան Ֆեստոսի պալատը և գտնվում էր քաղաքին հարող տարածքում։ Հետազոտողները կարծում են, որ այս պահին կառավարչի նստավայրը տեղափոխվել է այնտեղ, և «հին» Ֆեստոսը դարձել է կրոնական և առևտրային կենտրոն։
Մինոական պատմության Նովոդվորցովի շրջանը տևել է մ.թ.ա. մոտ 1700-1430 թվականներին։ Սանտորինի կղզում մ.թ.ա. 1628-1500 թվականներին հրաբխային ժայթքումից հետո և դրան հաջորդած հզոր երկրաշարժը և հսկայական ցունամին պալատը կրկին ավերել են։ Մ.թ.ա. 1450 թվականի հրդեհը ամբողջովին ոչնչացրել է Ֆեստոսի պալատը, ինչպես նաև Կրետեի մյուս պալատները։ Մ.թ.ա. 1450 թվականի հրդեհների ճշգրիտ պատճառները մինչ այժմ տեղադրված չեն։ Մ.թ.ա 1450 թվականին բռնկված հրդեհից հետո պալատը չի վերականգնվել։ Մ.թ.ա. 1450 թվականից հետո եկավ մինոական քաղաքակրթության անկումը։ Ժամանակակից գիտնականները այն պայմանավորում են Կրիտեից մինոացիների զանգվածային արտագաղթով։
Մ.թ.ա. 1450-1425 թվականներին կղզի են ներխուժել միկենյան հույներ։ Ֆեստոսը, որպես հարավային Կրետեի գերիշխող քաղաք, պարփակված էր Կրիոներիտիս (Κρυονερίτης, 1228 մետր) և Դիկտի լեռների արանքում՝ Կոմոյի ամենակարևոր նավահանգստով, որը աքայացիների հարձակման հիմնական թիրախն էր։
Բլրի լանջերին գտնվող բնակավայրը շարունակել է գոյություն ունենալ հետմինոական դարաշրջանում՝ մութ դարաշրջանի (երկրաչափական) և հին հունական պատմության դասական շրջանում։ Քաղաքի վարչակազմը հավանաբար տեղակայված էր Այիա Տրիադայում, որտեղ կային թագավորի և թագուհու մեգարոնները, ինչպես նաև շուկայի հրապարակը։
Ք.ա. մոտ 1200 թվականից Կրետեում գոյություն է ունեցել միկենյան քաղաքակրթություն, հավանաբար տեղի մինոական խառնուրդը աքայացի ներգաղթյալների հետ։ Միկենյան քաղաքակրթությունն աստիճանաբար քայքայվեց և մ.թ.ա. մոտ 1000 թվականից Կրետեում սկսել են բնակություն հաստատել դորիացիները։ Այս ժամանակահատվածը գրեթե դատարկ տեղ է Ֆեստոսի և ամբողջ Հունաստանի պատմագրության մեջ։
Հոմերոսյան ավարտից և արխայիկ շրջանի սկզբից Ֆեստոսը զարգացել է հունական մյուս քաղաքների նման և դարձել մեծ քաղաք-պետություն՝ պոլիս։ Արդեն երկրաչափական դարաշրջանում (մ․թ․ա․ 900-750 թվականներ) բնակելի թաղամասերը հայտնվել էին նախկին պալատի բակի արևմտյան մասում, որը գոյություն է ունեցել հնագույն (մ.թ.ա. 750-500 թվականներ) և դասական ժամանակաշրջաններում (մ.թ.ա. 500-336 թվականներ)։ Մ․թ․ա․ 7-րդ դարում առաջացել են նոր փողոցներ, կանգնեցվել տաճարներ, այդ թվում՝ հին պալատի կենտրոնական բակից հարավ գտնվող Հռեա աստվածուհու տաճարը։
Ֆեստոսը վերահսկում էր Մեսարայի ծոցը Մելիսա հրվանդանից[1]՝ Այոս Պավլոսից (Άγιος Παύλος) մինչև Լատինոն հրվանդանը[1], Մատալայից հարավ։ Հիմնական մրցակցի՝ Ղորտինա պոլիսի հետ սահմանը անցնում էր Միրեսի մարզով։ Դասական և դրան հաջորդած հելլենիստական (մ.թ.ա. 336-146 թվականներ) ժամանակաշրջաններում Ֆեստոսը Կրետեի քաղաքների միության մաս էր կազմում։ Մ․թ․ա․ 180 թվականին քաղաքը ենթակա էր իր արևելյան հարևան Ղորտինային, որը հռոմեական տիրապետության օրոք Կրետեի մայրաքաղաքն էր (մ.թ.ա. 67 թվականից)։ Քաղաք-պետությունները ղեկավարվում էին Հռոմից, և Ֆեստոսը շարունակում էր գոյություն ունենալ որպես համեստ բնակավայր՝ Ղորտինայի ստվերում։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆեստոսի ավերակները գտնվում են Ֆեստոսի քաղաքապետարանի տարածքում՝ Հերակլիոնի ծայրամասային ստորաբաժանումում, կղզու կենտրոնական մասի հարավային ափի մոտ, Մեսարա հարթավայրի բերրի հողի վրա։ Բնակավայրի կենտրոնական մասը զբաղեցնում է պալատական համալիրը։
Մեկ այլ, ավելի փոքր մինոական պալատական համալիրը գտնվում է Ֆեստոսից 3 կմ հյուսիս-արևմուտք, մոտակա բլրի վրա։ Մինոական անունն անհայտ է։ Հայտնի է միայն բյուզանդական անունը՝ Այիա Տրիադա, գոյատևել է մինչ օրս։ Պալատները կապվում էին ասֆալտապատ ճանապարհով։
Բնակավայրի անտիկ նավահանգիստը՝ Կոմոն, գտնվում էր Լիբիական ծովի ափին՝ Ֆեստոս պալատից մոտ 6 կմ հարավ-արևմուտք՝ այսօրվա Մատալա գյուղից հյուսիս։
Հնագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին պեղումները Ֆեստոսում սկսվել են 1900 թվականին։ Պեղումները վարում էին Աթենքի հնագիտական իտալական դպրոցը՝ Ֆեդերիկո Հալբհերի և Լուիջի Պերնյեի ղեկավարությամբ։ Մինոական դարաշրջանի մշակութային շերտերին հասնելու համար հետագայում շենքերը քանդվել են։ Բացվել են ինչպես հին, այնպես էլ նոր պալատի մասերը։ Նոր պալատի ավերակները զբաղեցնում էին պեղումների մեծ մասը։ Պահպանվել են հետմինոական շրջանի որոշ շենքեր, ինչպիսիք են հետագայում հունական Հռեայի տաճարը և բակի գագաթին գտնվող շենքերից մեկը։
Արշավախմբի աշխատանքի ամենակարևոր արդյունքը 1908 թվականին հայտնի Ֆեստի սկավառակի հայտնաբերումն է՝ անհայտ տառի դրոշմված նշաններով։ Հետազոտողների մեծ մասը սկավառակը թվագրում է մ.թ.ա. 1700 թվականին։ Ներկայումս այն գտնվում է Հերակլիոնի հնագիտական թանգարանում, ինչպես նաև Ֆեստուսում հայտնաբերված խեցեղենի մեծ մասը։
1952 թվականից Դորո Լևին պեղումներ է կատարել Ֆեստոսում։ Նա ուսումնասիրել է առաջին հերթին քաղաքի հին պալատը և շրջակայքը։ 1970-ական թվականներից աշխատանքները կենտրոնացել են պալատական բլրի շրջակայքը մաքրելու վրա, որի լանջերին հայտնաբերվել են երկրաչափական և դասական ժամանակաշրջանների բազմաթիվ շինություններ։ Այս պեղումները շարունակվում են մինչ օրս։
Պալատ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆեստոս պալատի ավերակները զբաղեցնում են 8400 մ² տարածք, չափսերով զիջում է միայն Կնոսոսի պալատին։
Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պալատի տարածքը բաց է զբոսաշրջիկների համար, մուտքի վճարը գանձվում է։ Հնագիտական ճամբարը, որը գտնվում է պալատական համալիրի գագաթին, վերակառուցվել է զբոսաշրջային տաղավարում։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Սանդուղք -
Գլխավոր բակ -
«Թագուհու պալատները» -
Արևմտյան բակը՝ «Թատրոնով» -
Պալատի մուտքը -
Կրետեն Մինոական դարաշրջանում
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Н. A. Сидорова Искусство эгейского мира. — М., 1972.
- Mario Iozzo Art et histoire de Crete. — Casa Editrice Bonechi. — 160 p. — (Arte e storia). — ISBN 978-8880294252
- Gerald Cadogan Palaces of Minoan Crete. — Routledge, 1991. — 164 p.
- John C. McEnroe Architecture of Minoan Crete: constructing identity in the Aegean Bronze Age. — University of Texas Press, 2010. — 202 p.
- Costis Davaras Festòs - Haghia Triada - Gordina : Breve Guida Archaeologica Illustrata. — Atene Edizioni Hannibal, 1960. — 64 p.
- Καλογεράκη Στέλλα Festos. Der minoische Palast. — Mediterraneo Editions, 2001. — (MiniGuides). — ISBN 960-86649-8-5
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ֆեստոս հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում
- «Phaistos palace & archelogogical site» (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆեստոս» հոդվածին։ |
| ||||||||||
