Վանդալներ
.jpg)
Վանդալներ (լատին․՝ Vandili[1], Wandali[2], Uuandali[3], հուն․՝ Βάνδαλοι), արևելյան գերմանների ցեղախումբ։ Սկզբում բնակվել են Սկանդինավյան թերակղզում։ Մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին դարերում վանդալները գաղթել և հաստատվել են Բալթիկ ծովի հարավային, 3-րդ դարում՝ Դանուբ գետի ափերին։ 335-ին վերաբնակվել են Պաննոնիայում։ 5-րդ դարի սկզբին ալանների հետ շարժվել են արևմուտք, մի քանի տարվա ընթացքում ամայացրել Գալլիան և 409-ին հաստատվել Իսպանիայում։ Այնուհետև ետ մղվելով դեպի թերակղզու հարավ՝ Գեյզերիխ թագավորի (428-477) գլխավորությամբ 429-ին անցել են Ջիբրալթարը, տասը տարվա ընթացքում նվաճել (ստրուկների ու կոլոնների օգնությամբ) հռոմեական Աֆրիկա պրովինցիան (439-ին գրավել են Կարթագենը) և հիմնել իրենց թագավորությունը։ Այստեղից նրանք ավերիչ հարձակումներ են գործել Արևմտյան Միջերկրածովյան կղզիների ու ափերի վրա։ 455-ին կողոպտել ու ավերել են Հռոմը։ Հյուսիսային Աֆրիկայի մի մասում վանդալները բռնագրավել են հռոմեական մագնատների հողերը։ Հարստացած ավագանու և շարքային զինվորների միջև առաջացած տարաձայնությունների հետևանքով թուլացած վանդալների թագավորությունը 533-534-ին նվաճվել է Բյուզանդիայի կողմից։ Վանդալները այնուհետև ձուլվել են տեղական բնակչությանը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վանդալների գերմանական ցեղը մ.թ.ա. 3-րդ դարում Գերմանիայի ներքին մարզերից տեղափոխվում է Դանուբի շրջանը՝ Դակիա։ 4-րդ դարի սկզբին վանդալները բնակություն են հաստատում Պանոնիայում, իսկ այնուհետև հոների ճնշման տակ շարժվում են դեպի արևմուտք։ Նրանք բարբարոսական մյուս ցեղերի՝ սվեբների և ալանների հետ միասին ճեղքում են հռոմեական պաշտպանությունը Հռենոսի վրա և ներխուժում են Գալլիա, ապա անցնում Իսպանիա և մի որոշ ժամանակ անց ընդհարվում վեստգոթերի հետ։ 429 թվականին նրանք նեղուցով (արդի Ջիբլարթարով) անցնում են Հռոմեական պրովինցիա` Հյուսիսային Աֆրիկա։ Վանդալներին գլխավորում էր թագավոր Հայզերիքը, որը նվաճում է Հյուսիսային Աֆրիկայի մեծ մասը, և հռոմեական տարածքում առաջանում է ևս մի բարբարոսական պետություն` Վանդալական թագավորությունը՝ Կարթագեն մայրաքաղաքով։
Հողազավթումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վանդալները գրավում են հռոմեական ավագանու և եկեղեցու հողերն ու գույքը։ Հռոմեական հողատերերի սեփականազրկումը կատարվում է միայն արդի Թունիսի, Տրիպոլիտանայի, Լիբիայի տարածքում։
Հայզերիքի հետագա նվաճումները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայզերիքը գրավում է նաև Բալեարյան կղզիներ, Կորսիկան, Սարդինիան, Սիցիլիան, իսկ 455 թվականին՝ Հռոմը։ Վանդալները այնտեղ ոչնչացնում են կուլտուրայի շատ հուշարձաններ և արվեստի ստեղծագործություններ[4]։
Վանդալների թագավորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գեյզերիխ` 428-477,
- Գունդերիխ` 477-484,
- Գունդամունդ` 484-496,
- Տրազիմունդ` 496-523,
- Գիլդերիխ` 523-530,
- Գելիմեր` 530-534,
- 534-ին վանդալների թագավորությունը գրավեց նշանավոր բյուզանդացի զորավար Բելիսարիոսը։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վանդալներ» հոդվածին։ |
| ||||||
