Մետրոպոլիտեն

Այս հոդվածը տրանսպորտի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք Մետրոպոլիտեն։

Բուդապեշտի ստորգետնյա երկաթգիծը՝ առաջինը մայրցամաքային Եվրոպայում։

Մետրոպոլիտեն (ֆր.՝ métropolitain ) կրճատ՝ մետրո - քաղաքային արտափողոցային երկաթուղի ուղևորների զանգվածային շտապ փոխադրումների համար։ Մետրոն աչքի է ընկնում մեծ թողունակությամբ, գնացքների շարժման կանոնավորությամբ և շահագործման արագությամբ։ Մետրոյի գծերն անցնում են ստորգետնյա թունելներով, ուղանցներով կամ փողոցի հատուկ առանձնացված մասերով։ Առավել տարածված են մետրոյի ստորգետնյա գծերը, դրանք չեն խախտում քաղաքի հատակագիծը, չեն սահմանափակում գետնընթաց տրանսպորտի և հետիոտների երթևեկությունը։ Մետրոյի անհրաժեշտությունը, հիմնականում, զգացվում է 1 մլն և ավելի բնակչություն ունեցող քաղաքներում։

Պատմություն

Առաջին մետրոպոլիտենը կառուցվել է Լոնդոնում, երկարությունը 3.6 կմ։ Թողարկվել է 1863 թվականի հունվարի 10-ին։ Առաջին օրը նոր տրանսպորտից օգտվել է 30000 մարդ։ Սկզբնական շրջանում գործում էր շոգու ուժով, ուղևորները թունելում մրից սևանում և խեղդվում էին։ 1890 թվականին շոգեքարշը փոխարինվեց էլեկտրաքարշով։ Մեծ Բրիտանիայում Լոնդոնյան մետրոից հետո երկրորդն էր Գլազգոինը 1896 թվականին։

Երկրորդ մետրոպոլիտենը բացվել է Նյու Յորքում 1868 թվականին։ Նա վերգետնյա էր մինչև 1904 թվականը։ Վերգետնյա էր նաև Չիկագոյի 1892 թվականին բացված մետրոպոլիտենը, որ աշխատում էր շոգիով։

Մայրցամաքային Եվրոպայում առաջին մետրոն Բուդապեշտում էր (1896): Հետագայում կառուցվեցին՝

• Վիենայում 1898 թվականին,
• Փարիզում 1900 թվականին,
• Բեռլինում 1902 թվականին,
• Համբուրգում 1902 թվականին,

Խորհրդային Միությունում մերոպոլիտենները գործարկվել են հետևյալ հերթականությամբ՝

• Մոսկվայում 1935 թվականին,
• Սանկտ Պետերբուրգում 1955 թվականին,
• Կիևում 1960 թվականին,
• Թբիլիսիում 1966 թվականին,
• Բաքվում 1967 թվականին,
• Խարկովում 1975 թվականին,
• Տաշքենդում 1977 թվականին,
• Երևանում 1981 թվականին,
• Մինսկում 1984 թվականին,
• Նիժնի Նովգորոդում 1985 թվականին,
• Նովոսիբիրսկում 1986 թվականին,
• Սամարայում 1987 թվականին,

Անվանում

Լոնդոնյան մետրոպոլիտենի շինարարությունը իրականացրել է «Metropolitan Railways» (թարգմանաբար՝ Մայրաքաղաքային երկաթգիծ) ընկերությունը։ Այս անվանումից էլ առաջացել է «մետրոպոլիտեն» անվանումը, որը օգտագործվում է շատ լեզուներում։ Առաջինը Փարիզում 1890 թվականին բացված առաջին մետրոպոլիտենի անվանումն էր՝ Compagnie du chemin de fer Métropolitain de Paris, թեև Մեծ Բրիտանիայում օգտագործվում է underground (ընդհատակյա), ԱՄն-ում subway (բառացի «ճանապարհի տակ») եզրերը։ Լոնդոնցիները մետրոն անվանում են tube (բառացի «խողովակ»)։

Տես նաև

• Երևանի մետրոպոլիտեն