Երևանի մետրոպոլիտեն

Երևանի մետրոպոլիտեն
Տեսակ	մետրոպոլիտեն
Երկիր	Հայաստան
Քաղաք	Երևան
Բացման տարեթիվ	մարտի 7, 1981
Գծերի երկարություն	12,1 կմ
Երկաթուղագծի լայնություն	1524 mm track gauge?
Կայարանների քանակ	10
Գծերի քանակ	1
Ուղևորահոսքը մեկ օրում	40000
Ուղևորահոսքը մեկ տարում	14929100
Անվանված է	Կարեն Դեմիրճյան
http://www.yermetro.am/
Underground of Yerevan Վիքիպահեստում

Երևանի Մետրոպոլիտեն (պաշտոնապես՝ Կարեն Դեմիրճյանի անվան Երևանի Մետրոպոլիտեն), Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի տրանսպորտային համակարգի մաս։ Կառուցումն սկսվել է 1972 թվականին, գործարկվել է 1981 թվականին և ընդլայնվել մինչև 1996 թվականին։ Գտնվում է Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայության ներքո։ Աշխատողների թիվը 2005 թվականի տվյալներով կազմել է 1.129 մարդ։

Պատմություն

Նախապատմություն

Խորհրդային Միությունում մետրոպոլիտեն ունենալու հնարավորությունը խիստ սահմանափակ էր, և շուրջ 16 խոշոր քաղաքներ մերժում էին ստացել մետրոյի շինարարություն սկսելու հարցում:

Միջազգային պրակտիկայում ընդունված էր մետրո կառուցել 1 մլն. և ավելի բնակչություն ունեցող քաղաքներում: Այդ չափանիշով Երևանում ընդհանրապես մետրո չէր կառուցվի: Այստեղ անհրաժեշտ էին բոլորովին այլ մոտեցումներ, հիմնավորումներ, փաստարկներ: Եվ այդ փաստարկները գտնվեցին․ մայրաքաղաքի փողոցների ծանրաբեռնվածությունը տրանսպորտով, խցանումները, քաղաքի ընդլայնման հեռանկարները, բարդ ռելիեֆը` խոր իջվածքներով, բնական խոչընդոտների առկայությունը, բնակլիմայական պայմանները և այլն: Կարեն Դեմիրճյանի հանձնարարությամբ «Հայպետտրանս» նախագծային ինստիտուտը տնօրեն Վլադիմիր Դանդուրովի գլխավորությամբ` (նա Միությունում մեծ ճանաչում ունեցող լավագույն մասնագետներից էր) պատրաստեց «ստորգետնյա արագընթաց» տրամվայի փոխարեն մետրոպոլիտեն կառուցելու անհրաժեշտությունը հիմնավորող փաստաթղթերը։ Կարեն Դեմիրճյանին հաջողվեց Մոսկվայում ստորգետնյա տրամվայի որոշումը վերափոխել մետրոյի շինարարության որոշման: Նա կոտրում է միջազգային պրակտիկայում ընդունված կարծրատիպը, ապացուցելով, որ Երևանում ստորգետնյա տրանսպորտի կարիքն ավելի շատ է և կառուցումը անհրաժեշտ, քան 1 մլն և ավելի ազգաբնակչություն ունեցող քաղաքներում: Այդպիսի դժվարությամբ ձեռք բերվեց Մոսկվայի համաձայնությունը, և 1977 թվականի հոկտեմբերի 6-ին հրապարակվեց ԽՍՀՄ Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն կառավարության որոշումը Երևանի մետրոպոլիտենի շինարարության մասին։

Ստորգետնյա տրանսպորտի շինարարությունը սկսվել էր դեռևս Անտոն Քոչինյանի օրոք` որպես ստորգետնյա տրամվայ, նաև որպես քաղաքացիական պաշտպանության օբյեկտ` տեղական բյուջեյով: Կառուցվել էր թունել «Բարեկամություն» և «Մարշալ Բաղրամյան» կայարանների միջև: Սակայն ֆինանսների բացակայության պատճառով շինարարությունը դադարել էր։

Բուն շինարարությունը

1978թ. հունվարից սկսվեց Երևանի մետրոյի շինարարությունը, այն իրականացնում էր «Հայթունելշին վարչությունը Լիոնիդ Հարութունյանի գլխավորությամբ: Մետրոյի շինարարությունը մի ամբողջ հերոսական էպոպեա էր, աննախադեպ սխրագործություն: Հեշտ չէր ճեղքել Երևանի ընդերքը առատորեն հոսող ստորգետնյա ջրերի առկայության պայմաններում:Այն համամիութենական և ինտերնացիոնալ կառույց էր համարվում: 1977 թվականին կոմունիստական կուսակցությունը որոշում կայացրեց սովետական այլ քաղաքներից (Մոսկվա, Լենինգրադ, Մինսկ, Թբիլիսի) օգնության կանչել նման աշխատանքների փորձ ունեցող մասնագետների։ Երևան գործուղվեցին Միության 7 քաղաքների լավագույն մասնագետները, մետրոշինարարները:

Լենինգրադի մետրոշինարար, սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Միխայիլ Տիխանովիչն այս ոլորտում ռեկորդ էր սահմանել` մեկ ամսում 1000 մ հորատանցում կատարելով: Նա շատ զարմացավ Երևանում իր ցույց տված արդյունքի վրա, մեկ ամսում հորատանցում էր ընդամենը 30 մետր:

Երևանի մետրոյի շինարարությունը հազիվ թե հաջողվեր իրականացնել, եթե հանրապետության ղեկավարությունը այդքան նվիրվածությամբ ձեռնամուխ չլիներ այդ հզոր կառույցի իրականացման գործում:

Կարեն Դեմիրճյանը, Ֆադեյ Սարգսյանը, Մուրադ Մուրադյանը, Լ. Ներսիսյանը միշտ այցելում էին շինարարություն: Ղեկավար անհատի հեղինակությունը որոշիչ դեր էր կատարում: Կարեն Դեմիրճյանի պահանջկոտությունը և կազմակերպչական բարձր ունակությունները, բանիմացությունը, առաջարկություններն ու հիմնավորումները ընդունելի էին բոլորի կողմից: Մետրոյի շինարարությունը լարված գործ էր, բայց հետաքրքիր: Ես այդ շինարարությունում գործնականում լինում էի ամեն օր, պատահում էր` նաև գիշերը»,- իր հարցազրույցում ասել է Կարեն Դեմիրճյանը:

Բացում

Մետրոպոլիտենը բացվեց 1981 թ. մարտի 7-ին։ Հետագա տարիների ընթացքում այն ընդլայնվեց դեպի քաղաքի հարավային մասերը։ Մետրոպոլիտենի կառուցումն ու ընդլայնումը կատարվել է Կարեն Դեմիրճյանի ղեկավարության օրոք և նրա անմիջական հովանավորությամբ։ Վերջին կայարանը (Չարբախ) շահագործման է հանձնվել 1996 թ.։ 1999 թվականի դեկտեմբերի 28-ին Երևանի մետրոպոլիտենը կոչվեց հոկտեմբերի 27-ին Ազգային ժողովում ահաբեկչական գործողության ժամանակ սպանված Կարեն Դեմիրճյանի անունով։

Կառուցման բարձր որակի շնորհիվ մետրոպոլիտենը 1988-ի կործանարար երկրաշարժի ժամանակ չկրեց որևէ լուրջ վնաս, և շարունակեց գործել արդեն իսկ հաջորդ օրը։ Սակայն երկրաշարժը դարձավ մետրոպոլիտենի ընդլայնման աշխատանքների դադարեցման գլխավոր պատճառներից մեկը՝ դադարեցվեցին Աջափնյակ և Դավիթաշենի թաղամասերում մետրոյի կայարանների կառուցման աշխատանքները, քանի որ հանրապետության ամբողջ շինարարական ռեսուրսները ուղղվել էր ավերված շրջանների վերականգմանը։

1990-ականների սկզբի ճգնաժամի ընթացքում հասարակական տրանսպորտի միակ տեսակն էր, որ չէր դադարեցրել իր աշխատանքը։

Ժամանակագրություն

Հատվածը	Բացման ամսաթիվը
Բարեկամություն - Սասունցի Դավիթ	1981 թ. Մարտի 7
Հանրապետության Հրապարակ	1981 թ. Դեկտեմբերի 26
Սասունցի Դավիթ - Գործարանային	1983 թ. Հուլիսի 11
Գործարանային - Շենգավիթ	1985 թ. Դեկտեմբերի 26
Շենգավիթ - Գարեգին Նժդեհի Հրապարակ	1987 թ. Հունվարի 1
Զորավար Անդրանիկ	1989 թ. Դեկտեմբերի 2
Շենգավիթ - Չարբախ	1996 թ. Դեկտեմբերի 26

• 1972 թ.՝ Սկսվում է Երևանի մետրոյի շինարարությունը։
• 1981 թ. Մարտի 7՝ Շահագործման է հանձնվում Բարեկամություն - Սասունցի Դավիթ հատվածը։
• 1981 թ. Դեկտեմբերի 26՝ Բացվում է Լենինի Հրապարակ կայարանը։
• 1983 թ. Հուլիսի 11՝ Շահագործման է հանձնվում Սասունցի Դավիթ - Գործարանային հատվածը
• 1985 թ. Դեկտեմբերի 26՝ Շահագործման է հանձնվում Գործարանային - Շենգավիթ հատվածը։
• 1987 թ. Հունվարի 1՝ Շահագործման է հանձնվում Շենգավիթ - Սպանդարյան Հրապարակ հատվածը։
• 1988 թ. Դեկտեմբեր՝ Սպիտակի երկրաշարժից հետո դադարեցվում են Աջափնյակ և Դավիթաշեն թաղամասերում մետրոյի կայարաններ կառուցելու աշխատանքները։
• 1989 թ. Դեկտեմբերի 2՝ Բացվում է Հոկտեմբերյան կայարանը։
• 1996 թ. Դեկտեմբերի 26՝ Շահագործման է հանձնվում Շենգավիթ - Չարբախ հատվածը։
• 1999 թ. Դեկտեմբերի 28՝ Երևանի մետրոյին տրվում է Կարեն Դեմիրճյանի անունը։
• 2011 թ. Հուլիսի 1՝ Մետրոյի ուղեվարձը սահմանվում է 100 դրամ։

Վերանվանումներ

1992-ին՝ Հայաստանի անկախացումից և ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո վերանվանվանվել են Երևանի մետրոպոլիտենի կայարաններից մի քանիսը։

Կայարանը	Նախկին անունը	Տարիներ
Մարշալ Բաղրամյան	Սարալանջի	1981-1982
Հանրապետության Հրապարակ	Լենինի Հրապարակ	1981-1992
Գարեգին Նժդեհի Հրապարակ	Սպանդարյան Հրապարակ	1987-1992
Զորավար Անդրանիկ	Հոկտեմբերյան	1989-1992

Թվեր և փաստեր

• 1981-ի դրությամբ տարեկան 14 միլիոն մարդ էր օգտվում մետրոյից, 1987 թ. այդ թիվն արդեն հասնում էր 31 միլիոնի (որը կազմում էր բոլոր տրանսպորտային միջոցներով կատարվող ուղևորահոսքի 9 %-ին)։ 2001-ին այդ թիվը կազմում էր 15,5 միլիոն երթևեկող։ 2008-ին մետրոն 18 միլիոն ուղևոր է տեղափոխել, 2011-ին՝ 17 միլիոն։ Ներկայումս մետրոյից օրական օգտվում է 50-ից 60 հազար մարդ։
• Երևանի մետրոյի ուղիների ընդհանուր երկարությունը 12,1 կմ է, գործում է 10 կայարան։ Կայարաններից երեքը՝ Սասունցի Դավիթ, Գործարանային և Չարբախ կայարանները վերգետնյա են, մնացած յոթը՝ ստորգետնյա։

Շարժակազմեր

81-717

Հիմնական հոդված՝ 81-717

Երևանի Կարեն Դեմիրճյանի անվան մետրոպոլիտենում օգտագործվում է 2 երկվագոնանոց գնացքներ: Տվյալեր՝ Դռների քանակ՝ 4x2, գնացքի երկարությունը՝ 19 206 մմ, լայնությունը՝ 2670 մմ, բարձրությունը՝ 3650 մմ, Մինչև 90 կմ / ժամ արագություն, գործարկման արագացում՝ 1.2 մ / վրկ, արգելակման արագացում՝ 1.1 մ / վրկ:

81-717.5

Հիմնական հոդված՝ 81-717.5

Երևանի Կարեն Դեմիրճյանի անվան մետրոպոլիտենում օգտագործվում է 1 երկվագոնանոց և 1 երեքվագոնանոց գնացքներ: Տվյալներ՝ Դռների քանակ՝ 4x2, երկարություն՝ 19 206 մմ, լայնություն՝ 2670 մմ, բարձրությունը՝ 3650 մմ:

81-717M

Հիմնական հոդված՝ 81-717M

Երևանի Կարեն Դեմիրճյանի անվան մետրոպոլիտենում օգտագործվում է 11 երկվագոնանոց գնացքներ և 1 ռեզերվ վագոն:

Կայարանները

Լուսանկար	Կայարանի անունը	Մուտքը/ելքը	Խորությունը	Շահագործման հանձնելու ամսաթիվը
	Բարեկամություն	Բարեկամության հրապարակ		1981 թ. Մարտի 7
	Մարշալ Բաղրամյան	Մարշալ Բաղրամյան պողոտա, Սիրահարների այգի		1981 թ. Մարտի 7
	Երիտասարդական	Իսահակյան և Աբովյան փողոցների խաչմերուկ		1981 թ. Մարտի 7
	Հանրապետության հրապարակ	Կառավարության 3-րդ մասնաշենք		1981 թ. Դեկտեմբերի 26
	Զորավար Անդրանիկ	Տիգրան Մեծի պողոտա, Խորենացու և Ագաթանգեղոսի փողոցներ		1989 թ. Դեկտեմբերի 2
	Սասունցի Դավիթ	Երկաթուղային կայարան	Վերգետնյա	1981 թ. Մարտի 7
	Գործարանային	1-ին մաս	Վերգետնյա	1983 թ. Հուլիսի 11
	Շենգավիթ	Շենգավիթ		1985 թ. Դեկտեմբերի 26
	Գարեգին Նժդեհի հրապարակ	Գարեգին Նժդեհի հրապարակ		1987 թ. Հունվարի 1
	Չարբախ	Չարբախ	Վերգետնյա	1996 թ. Դեկտեմբերի 26

• Կայարանների կառամատույցներն ունեն մոտ 100 մ երկարություն, ինչը հնարավորություն է տալիս օգտագործել մինչև հինգ վագոնից կազմված գնացքներ։ Ներկայումս օգտագործվում է 81-717 տիպի երկու վագոններով 13 գնացք (12-ը հիմնական ուղու վրա և մեկը՝ Չարբախ-Շենգավիթ գծի վրա)։ 81-714 տիպի վագոնները չեն կիրառվում 2000-2001 թթ. տնտեսական պատճառներով։
• Գնացքների երթևեկության հաճախականությունը բանուկ ժամերին մոտ հինգ րոպեն մեկ է, իսկ այլ ժամերի՝ մինչև 15 րոպեն մեկ, գնացքների շարժման միջին արագությունն է 35 կմ/ժ։
• Երևանի մետրոլոպիտենի տարեկան բյուջեն 2002-ին կազմել էր 1 միլիարդ 440 միլիոն ՀՀ դրամ։ Այդ գումարից 800 միլիոնը տրամադրվել է պետության կողմից, իսկ մնացած մասը գոյացել է տոմսերի վաճառքից, այլ առքուվաճառքից և գովազդից։
• Տոմսի գինը 2011 թ. հուլիսի 1-ից 100 դրամ է (մինչ այդ եղել է 50 դրամ)։

• 

  «Բարեկամություն» մետրոյի կայարան

Պատկերասրահ

• 

  Մետրոյի ժետոն, օգտագործվել է մինչև 2019 թվականը

• 

  Մետրոյի ժետոն, օգտագործվել է մինչև 2009 թվականը

• 

  Երևանի մետրոպո-լիտենի խորհրդա-նշական բանալին, պահվում է Երևանի պատմու-թյան թանգարա-նում

• 

  Երևանի 2800-ամյակին ուրարտական նախշերով մետրոպոլիտենի վագոն

Արտաքին հղումներ

• Կարեն Դեմիրճյանի անվան Երևանի Մետրոպոլիտեն
• Հմայող երակ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Երևանի մետրոպոլիտեն կատեգորիայում։